Saraylar - Dolmabahçe Sarayý
 

Dolmabahçe Sarayý

Ýstanbul’da, Dolmabahçe semtinde, deniz kýyýsýnda, Abdülmecid’in 1848-56 arasýnda mimar Garabet Balyan’a yaptýrdýðý saray binasý.

Bulunduðu yerin küçük bir koyken 17. yüzyýlýn ilk yarýsýnda doldurulduðu, üstüne çeþitli padiþahlar zamanýnda ahþap köþkler ve sahilhaneler yapýldýðý bilinmektedir. Bugünkünden önceki son yapý III. Selim’in mimar Melüng’e yaptýrdýðý, cephelerinde Ýon ve Korent düzeninde sütunlarýn yer aldýðý köþktür. II. Mahmud burada uzun süreli oturan ilk padiþah olmuþtur. 19. yüzyýlýn ilk yarýsýnda Osmanlý Devleti’nin bünyesinde yenileþmelerin baþladýðý bir dönemde Abdülmecid’in Avrupa’dakiler tarzýnda bir saray istemesi üzerine bu son yapý da yýkýlarak yerine bugünkü Dolmabahçe Sarayý yapýlmýþ ve padiþah 1856’da buraya taþýnmýþtýr.

Bir bodrum ve iki kattan oluþan ana yapýyý tek bir kütle yerine, bir eksen üzerinde üç bölümün birbirine eklendiði bir bütün olarak tanýmlamak daha doðru olur. Bu ana yapý, büyük kolu denize paralel, bunun doðu ucundaki küçük kohý da kara tarafýna doðru uzanan bir “L” harfi biçimindedir. Büyük kolun güney ucunda, cephesi sara-yýnkinin devamý niteliðindeki Veliaht Dairesi yer alýr. Ana yapýdan ayrý Hazine-i Hassa, Mefruþat, Paþalar, Musahipler, Kýzlaraðasý, Harem Kapýcýlarý daireleriyle iki Hareket Köþkü, Kuþluk Köþkü ve Camlý Köþk, ayrýca mutfak, kiler, marangozhane, depo vb gibi servis birimleri sarayý tamamlayan öbür yapýlardýr. Bunlardan baþka saraya ait iki önemli yapý da bugün ortadan kalkmýþ, Dolmabahçe Camisi’nin karþýsýnda bulunan saray tiyatrosu 1937’de çevrenin düzenlenmesi sýrasýnda yýkýlmýþ, Istabl-ý Âmire adýyla anýlan saray ahýrlarýnýn yerineyse bugünkü Ýnönü Stadyumu yapýlmýþtýr.

10 m yüksekliðindeki duvarýn, arada geniþ bir bahçe býrakacak gibi kara tarafýndan çevrelediði saray, deniz tarafýnda uzunluðu 600 m’yi bulan rýhtýmdan biraz geri çekilmiþ, burada da dar bir yeþillik bandý býrakýlmýþtýr. Rýhtým boyunca beþ, bahçe duvan üzerinde de dokuz kapý vardýr. Ama bunlardan iki tanesi ana kapýdýr ve çok görkemli bir biçimde düzenlenmiþtir. Hazine-i Hassa Kapýsý bahçenin batý duvarýnda, denize paralel ana yapý ekseninin Dolmabahçe Camisi yönündeki uzantýsý üzerinde yer alýr. Tören Kapýsý diye de anýlan Saltanat Kapýsý kara tarafýndaki ikinci anýtsal giriþtir ve kuzey duvarýnda, bugünkü Dolmabahçe Caddesi üzerindedir. Her iki kapý da niþler, pilastrlar (gömme ayak), Korent düzeninde sütunlar, yarým daire alýnlýk korniþleri gibi yeni-klasik; oymalar, rozetler, aský çelenkler, denizkabuðu ve bitkisel bezemeler gibi barok öðelerle seçmeci (eklektik) bir biçimde düzenlenmiþtir.

Saltanat Kapýsý’ndan denize doðru dikine uzanan eksenle Hazine-i Hassa Kapýsý ekseni, ana yapýnýn dar batý cephesindeki Mabeyn-i Hümayun (Selamlýk) giriþinin mermer merdiveni önünde kesiþir. Mabeyn-i Hümayun, ana yapýyý oluþturan üç bölümden biridir. Giriþteki büyük salon, dört tarafý birer eyvanla geniþletilmiþ (haç planlý) bir orta sofa niteliðindedir. Geleneksel Türk konut mimarlýðýnda sýk karþýlaþýlan bu plan çözümünün, özellikle cephe düzeni ve bezemeleri bakýmýndan Avrupa’daki örneklere benzetilmeye çalýþýlan sarayýn içinde baþka bölümlerde de kullanýlmýþ olmasý dikkat çekicidir. Bu salondan geçilen merdiven holünün ortasýnda tek kolla baþlayan, sahanlýktan sonra iki kolla devam eden, iki taraflý anýtsal bir merdiven yer alýr. Merdivenin kristal korkuluk parmaklýklarý, basamak altý bezemeleri, kristal avizesi ve üst katta manastýr tonozu biçiminde düzenlenmiþ camlý tavanýndan giren ýþýkla bu mekân, saray içindeki en göz alýcý köþelerden biridir.

Mabeyn’den sonra, gene uzun eksen üzerinde kendi baþýna sarayýn bir bölümünü oluþturan ve hem deniz, hem de bahçeye cephesi olan Muayede (Bayramlaþma) Salonu bulunur. Saray bütününün bu en önemli mekâný, bahçe cephesinde dýþa taþýrýlarak ve iki yanýndaki kanatlardan iyice yükseltilerek yapý kütlesi içinde özellikle vurgulanmýþtýr, iki yanýndaki Mabeyn ve Harem dairelerinden koridorlarla ulaþýlan salonun deniz cephesinde de mermer merdivenli asýl giriþ yer alýr. Yaklaþýk 40 m x 45 m boyutlarýnda kareye yakýn dikdörtgen biçimli salonun köþelerine birer kare mekân yerleþtirilmiþ, böylece gene bir haç plan elde edilmiþtir. Haçýn kollarýnýn iç köþelerine gelen dört büyük ayaða geniþ aský kemerleri oturmakta, bunlarýn üstünde de tavaný oluþturan ve tepe noktasýnýn yüksekliði 35 m’yi aþan kubbe yükselmektedir. 4,5 ton aðýrlýðýndaki ünlü kristal avizenin asýlý bulunduðu bu kubbe, dýþarýdan bir topuz çatýyla örtülmüþtür. Köþe ayaklarýnýn arasýna saðda ve solda ikiþer tane dörtlü sütun grubu yerleþtirildiði için, haç planlý salon bir dikdörtgen biçiminde algýlanýr.

Üst katta salonu dört yandan bir galeri çevrelemektedir. Burada yabancý konuklarýn ve Harem’den gelenlerin törenleri seyrettikleri localar vardýr. Muayede Salonu’nun, boyutlarýndan baþka bezemeleriyle de görkemli kýlýnmasýna özellikle önem verilmiþtir. Bezemenin bütününde, o dönem Avrupa mimarlýðýnda geçerli olan tarihsel üslup öðelerinin seçmeci bir biçimde bir araya getirildiði bir beðeni egemendir. Köþe ayaklarýnýn ön yüzlerindekilerle iki yandaki aský kemerlerinin altýnda bulunan dörtlü gruplardakiler baþta olmak üzere, salondaki 56 sütun kompozit baþlýklar taþýr. Baþlýklarla birlikte meander, yumurta ve damla örgeli korniþler, ayrýca akantus yapraklan, rozetler, duvarlarý ve kemerlerin yüzleriyle tablalarýný kaplayan alçý iþi baþka kabartma bezemeler de altýn yaldýzla kaplanmýþtýr. Dört büyük aský kemeri arasýndaki pandantiflerle (küresel bingi) kubbenin içinde gene barok kökenli kývnkdallar, denizkabuklarý, aský çelenkler, vazolar, gerçekçi çiçek buketleri resim olarak, ama gölge verilerek derinlik duygusu uyandýracak biçimde iþlenmiþtir. Kubbe bezemesinde ayrýca pencere, sütun gibi mimarlýk öðelerinin perspektif çizimlerine de yer verilmiþtir.

Ana yapýnýn üçüncü bölümü Harem-i Hümayun’dur. Harem, denize paralel yapý kütlesinde Muayede Salonu’nun doðusundaki kanadý ve bunun sonundaki denize dik uzanan kanadý kaplar. Denize bakan kanadýn planý oldukça karmaþýktýr. Denize dik kanatta ise odalar iki uzun cephe boyunca dizilmiþ, ortak mekânlar, çifte koridorlar, merdivenler ve aydýnlýk boþluklarý ortaya alýnarak oldukça düzenli bir plan oluþturulmuþtur. Kenarlardaki odalar arasýnda 10 tane de özel daire yer alýr. Bu özel daireler, koridordan geçilen bir antre çevresindeki servis hacimleriyle üçer odadan oluþur; her biri kendi içinde iki katlý olarak düzenlendiði için de hepsinin ayrý birer merdiveni vardýr.

Rýhtým boyunca uzanan 284 m uzunluðundaki ana yapýnýn cephesi simetrik olarak düzenlenmiþtir. Ortada çift sýra pencereleriyle Muayede Salonu kütlesi yükselir. Soldaki (batý) Mabeyn ve saðdaki (doðu) Harem kanatlan ise yatay etkinin vurgulandýðý kütlelerdir. Bunlar da iki katlý olmakla birlikte, saçak korniþleri Muayede Salonu’nun iki katý arasýndaki silme ile ayný hizadadýr. Her iki kanat da yer yer geri çekilip yer yer dýþarý taþýnlarak deniz cephesine hareketlilik getirilmiþtir. Duvarlar ayrýca yeni-klasik, ampir, barok üsluplara özgü sütun ve pilastrlarla, çeþitli korniþ bezemeleriyle, kývrýkdal örgeli kabartmalarla zenginleþtirilmiþtir. Bütün bu bezeme öðeleri o kadar iç içe kullanýlmýþtýr ki, sarayý yapýlýrken gezen Fransýz yazar Theophile Gautier, onu hiçbir belirli mimarlýk üslubu içine yerleþtirmenin olanaðý bulunmadýðýný yazmýþtýr.

Yapý, dolgu arazide yer aldýðý için, zemine çakýlmýþ büyük ahþap kazýklardan bir temel üstüne oturtulmuþtur. Beden duvarlarý taþ, bölme duvarlarý tuðla, döþemeleri ahþap kiriþlemedir. 45.000 m2’yi bulan kullaným alanýnda 285 oda, 46 salon yer alýr. Ahþap çatý, bütün yapýyý dolanan süslü bir saçak parapet duvan arkasýnda gizlenmiþ, üstü kurþun kaplanmýþtýr.
Abdülmecid’den baþlayarak, II. Abdülhamid dýþýnda bütün Osmanlý padiþahlarýnýn sürekli ya da zaman zaman oturduðu Dolmabahçe Sarayý, birçok önemli tarihsel olaya da sahne olmuþtur.

Ýlk Osmanlý Heyet-i Mebusan’ý burada açýlmýþ (1877), Abdülaziz Avusturya-Macaristan imparatoru Franz Joseph’i (1870), II. Abdülhamid Rus grandükü Nikolay’ý (1878), Alman imparatoru II. Wilhelm’i (1889) burada konuk etmiþtir. Cumhuriyet’ten sonra da ilk üç Türk Dil Kurultayý (1932, 1934, 1936) ve 2. Türk Tarih Kurultayý (1937) burada toplanmýþ, Türkiye’yi ziyaret eden Yugoslav kralý I. Aleksandar (1933), Ýngiliz kralý VIII. Edward (1936), Yunan kralý I. Paulos (1953), ABD baþkaný George Bush (1991) Dolmabahçe Sarayý’nda aðýrlanmýþtýr. Atatürk de hastalýðýnýn son dönemlerini burada geçirmiþ ve denize bakan 71 No’lu odada ölmüþtür. Cenazesi Ankara’ya götürülmeden önce, halkýn ziyaret etmesi için Muayede Salonu’nda kurulan bir katafalka konmuþtur.

Bugün TBMM’in Milli Saraylar Daire Baþkanhðý’na baðlý olan Dolmabahçe Sarayý, duvar ve tavan resimleri, parke döþeme kaplamalarý, þömineleri, bezemeli merdivenleri gibi yapýnýn parçasý olan öðelerden baþka, barýndýrdýðý çok deðerli eþya ile de zengin bir müzedir. Kristal avize ve þamdanlar; Yýldýz, Avrupa, Çin ve Japon porseleni vazolar; saatler; aralarýnda Ayvazovski, Zonaro, Fromentine, Boulanger, Gerome gibi Avrupalý ve Þeker Ahmed Paþa, Osman Hamdi Bey, Avni Lifij gibi yerli ressamlarýn yapýtlarýnýn da bulunduðu 600’e yakýn tablo; Hereke’de kurulan fabrikada özel olarak saray için dokunmuþ ve 4.500 m2’ye yakýn yer kaplayan halýlar bunlarýn baþlýcalarýdýr. Sarayýn Veliaht Dairesi de 1937’den beri Ýstanbul Devlet Resim ve Heykel Müzesi olarak kullanýlmaktadýr.

Dolmabahçe sarayý
Ýstanbul'un Dolmabahçe semtinde saray. Sultan Abdülmecit tahta çýktýðýnda (1839-1860), imparatorluðun tüm görkemini vurgulayacak ve batýlýlaþmanýn etkisindeki yeni düzeni simgeleyecek bir saray yaptýrmak düþüncesiyle, geçmiþ deðer ve düzenin biçimlendirdiði ahþap Beþiktaþ sahilsarayý'ný yýktýrdý. Ayný yerde batýlý bir anlayýþla yeni bir saray yapýlmasý iþini dönemin ünlü mimarlarý Garabet Amira Balyan ve oðlu Nkogos Balyan'a verdi (1848). Avrupa saraylarýnýn anýtsal boyutlarýna özenen Dolmabahçe sarayý, deðiþik üsluplarýn öðeleriyle donandýðýndan belirli bir üsluba baðlanamaz. Büyük bir orta yapýyla iki kanattan oluþan planýnda, geçmiþte mimari açýdan iþlevsel deðeri olan öðelerin, farklý bir anlayýþla ele alýnarak süsleme amacýyla kullanýldýðý gözlemlenir.

1856'da açýlan Dolmabahçe sarayý yapýlar topluluðu, Kabataþ'tan Beþiktaþ'a uzanan 64 120 mz'lik bir alan içinde yayýlmýþtýr. Bu alanda ana yapý, cami, tiyatro, Istablý âmire, Serasker dairesi, Hazinei hassa ve Mefruþat daireleri bulunur. Bu grubun hemen arkasýnda Kuþluk, Camlý köþk, Gedikli cariyeler ve Kýzlaraðasý daireleri, Hareket köþkleri. Hereke dokumahanesi, Baltacýlar, Aðavât, Bendegân ve Musahibân daireleriyle, tüm bu yapýlarda oturan ve hizmet gören kiþileri doyuracak nitelikteki Matbahý âmire yer alýr. Saat kulesi Abdülhamit II döneminde (1876-1909) yapýlmýþtýr. Tüm bu bölümleriyle görkemli bir görünüþü olan sarayda, halife Abdülmecit'in buradan ayrýlmak zorunda býrakýldýðý 1922'ye deðin altý padiþah oturmuþtur. Abdülhamit II döneminde kullanýlmamasý, bakýmsýz kalmasý, deprem ve yangýnlardan zarar görmesi ve Cumhuriyet dönemindeki yanlýþ mimari uygulamalar sonucu, sarayýn tiyatro, hamlahane, Serasker dairesi, Istablý âmire ve Matbahý âmire gibi kimi bölümleri tümüyle ortadan kalkmýþ, kimileriyse farklý biçimlerde deðerlendirilmiþtir.

Dolmabahçe sarayý'nýn ana yapýsý Mabeyni hümayun (selamlýk), Muayede salonu, Haremi hümayun ve Veliaht dairelerinden oluþur. Burada, biçimde, ayrýntýlarda ve süslemelerde gözlenen belirgin Batý etkilerine karþýlýk, kuruluþ ve mekân iliþkileri açýsýndan geleneksel türk evi plan tipinin çok büyük boyutlarda uygulandýðý görülür. Bodrumla birlikte üç katlý olan yapýnýn, 285 odasý ve 46 salonu vardýr. Beden duvarlarý taþtan, iç duvarlar tuðladan, döþemeleri ahþaptandýr.

Bugün büyük bir müze-saray ve kültür merkezi olarak hizmet veren sarayýn bütün birimleri ziyarete açýlmýþtýr. Giriþteki eski Mefruþat dairesý'nde bir Kültür-bilim -tanýtým merkezi yer alýr. Milli saraylar'ýn öteki birimlerinde sürdürülen bilimsel çalýþmalarla tanýtým etkinlikleri, buradan yönlendirilmektedir. Merkezin, saraylarla ilgili konularda sürekli olarak gösteriler sunan bir "Gösteri salonu”, sergi alanlarý, toplantý salonlarý ve kafeteryasý vardýr. Ayrýca sarayýn deðerli eþyalarýnýn zaman içinde deðiþtirilerek sergilendiði iki "Deðerli eþyalar sergi salonu", çeþitli konularda sergilerin açýldýðý "Hareket köþkleri" ve genellikle Milli saraylar tablo koleksiyonunun bölüm bölüm ve uzun süreli sergiler halinde sunulduðu “Sanat galerisi” bulunmaktadýr. Yeni düzenlemelerle saray, müze içinde müze birimleriyle ulusal ve uluslararasý sanat ve kültür etkinliklerine uygun mekânlara kavuþturulmuþtur.

Dolmabahçe saray tiyatrosu, 1858 yýlýnda devlet eliyle yaptýrýlan ilk resmi tiyatro salonu. Yenilikçi bir padiþah olan ve sýk sýk Beyoðlu'ndaki tiyatrolara piden Abdülmecit tarafýndan yaptýrýldý. Ýnönü stâdyumu’nun bulunduðu yerde, Bayýldým yokuþu köþesindeki tiyatronun geniþ bir parteri, üç sýra locasý, ayrýca sahnenin hemen yanýnda padiþah ve saray kadýnlarý için kafesli localarý bulunuyordu. 8 ocak 1859’da açýlýþý yapýlan tiyatronun mimarý Söchan, ressamý Dieterle, tunç ustasý Hammont idi. 300 kiþi alabilen tiyatro, o sýralarda Beyoðlu yakasýnda temsiller vermekte olan bir Ýtalyan topluluðunun oynadýðý bir operayla açýldý. Fransa'da yayýmlanan Illustration dergisinin 25 haziran 1859 günlü sayýsýnda, açýlýþ gecesi padiþahla birlikte birçok yabancý elçinin ve devlet ileri gelenlerinin bulunduðu tiyatronun Versailles saray tiyatrosu ile rekabet edebilecek güzellikte ve nitelikte olduðu duyurulmuþtu.

Opera temsillerinde görev alan Türkler'den oluþan orkestrayý uzun süre Guatelli Paþa yönetti. Abdülmecit’in ölümünden (1861) sonra tahta çýkan Abdülaziz de bir süre Dolmabahçe tiyatrosunda þehzadeleri, vezirleri ve nizamiye subaylarýyla birlikte oyunlar seyretti. Kaynaklara göre, saray mýzýkasý mensuplarý tarafýndan zaman zaman türkçe temsiller verilmekte, kadýn rollerine genç erkekler çýkmaktaydý. 1863 yýlý mart ayýnda, Abdülaziz þeker bayramý dolayýsýyla Beyloðlu'ndan getirttiði bazý yabancý sanatçýlara burada temsiller verdirmiþti. Dolmabahçe saray tiyatrosu’nda en son 28 mart 1863 gecesi türk ve müslüman oyuncularýn temsil verdikleri, ondan sonra tiyatronun çalýþmalarýnýn durdurulduðu bilinmektedir. Bir süre sonra yanan tiyatro yeniden yaptýrýlmadý.

Dolmabahçe Sarayý
Ýstanbul'da ayný adý taþýyan semtte, Osmanlý padiþahý Abdülmecit'in yaptýrdýðý saray.

1842-1853 arasýnda mimar Garabet Balyan ve oðlu Nigoðos Balyan tarafýndan, karýþýk bir barok-rönesans tarzýnda yapýldý. Yerinde daha önceleri birçok köþk, kasýr ve saray yaptýrýlmýþtý. Yapýmýndan sonra Osmanlý hanedaný Topkapý Sarayý'ndan buraya taþýndý.

Cumhuriyetle birlikte Millî Saraylar Müdürlüðü'ne baðlandý. Bugün bazý bölümleri müze hâline getirilmiþtir. Yabancý birçok ünlü devlet adamýnýn konuk edildiði saray; Abdülaziz'in tahttan indiriliþi, ilk Osmanlý meclisinin toplanýþý, Mithat Paþa ve arkadaþlarýnýn tutuklu kalýþý, ilk Türk Tarih Kongresi, ilk Türk Dil Kurultayý'nýn toplanmasý ve son olarak da Atatürk'ün ölümü gibi olaylara tanýk oldu.

Ýlk yapýldýðýnda içi ahþaptý, sonralarý yangýna karþý kâgire çevrildi, iki ana kapýdan baþka ikinci derecede birçok kapýsý olan sarayda, on yedi büyük salon ve yüzlerce oda vardýr. Ana kapýlarýndaki süslü, ayrýntýlý iþlemeler, sarayýn genel görünümüne uyumuyla dikkati çeker. Selamlýk, muayede (taht) salonu, hünkâr dairesi, mabeyn, mavi salon, aynalý oda, kýrmýzý oda gibi bölümleri önemlidir. Taht salonu kurþun bir kubbeyle kaplýdýr. Sarayýn rýhtýmý altý yüz metre uzunluðundadýr.

Ýç yapýsýnda, birçok mimarî özelliði bir arada toplama çabasýndan doðan bir karmaþa göze çarpar. 750 lambayla aydýnlanan dört buçuk tonluk avize, XVI. Louis tarzý kýrmýzý salon takýmlarý, ressam Ayvazovski'nin "elçiler salonu"nun duvarlarýna yaptýðý resimler, Abdülaziz'in yaðlýboya resim koleksiyonu ve çeþitli ülkelerden gönderilen armaðanlar dikkat çekicidir.

DOLMABAHÇE SARAYI
Ýstanbul'da Boðaziçi'ni süsleyen en görkemli yapdardan biridir.

Boðazýn Marmara çýkýþýnda, Dolmabahçe-Beþiktaþ arasýnda yer alýr. Sarayýn olduðu yerde eskiden küçük bir koy vardý. Sefere çýkmadan önce kaptan paþalar burada ziyafet verirlerdi. Koyun gerisinde ise padiþahlara ait bir yalý ile bir köþk vardý. 17. yüzyýlda bu koy doldurularak önce Miri Bahçe adýyla padiþahlarýn gezinti yeri oldu. Ardýndan da saraylar yapýlmaya baþlandý. Burada Dolmabahçe Sarayý'ndan önceki son yapý III. Selim tarafýndan yaptýrýlan ahþap Beþiktaþ Sarayý idi.

Sultan Abdülmecid yenilikçi ve batýlýlaþma yanlýsý bir padiþahtý. Saltanatý sýrasýnda hemen her alanda yenilikler gerçekleþtirilmiþ, Tanzimat ve Islahat fermanlarýyla batýlýlaþma yolunda önemli adýmlar atýlmýþtý. Abdülmecid hem bu yenileþme ve batýlýlaþma giriþimini simgeleyecek, hem de imparatorluðun görkemini gözler önüne serecek bir saray yaptýrmak için mimar Garabet Amira Balyan ile oðlu Nkogos Balyan'a Beþiktaþ Sarayý'nýn yerine mermerden yeni bir saray yapýlmasýný buyurdu. 1853'te yapýmýna baþlanan saray iki yýl gibi kýsa bir sürede tamamlandý. Sultan Abdülmecid 1856'da büyük bir törenle bu yeni saraya taþýndý. Yeni saray belirli bir mimari biçimi yansýtmýyordu ama 19. yüzyýlda dünyada yapýlan saraylarýn en büyüklerinden ve güzellerinden biriydi. Birçok biçimin, bu arada geleneksel mimari özelliklerinin bir bileþimi gerçekleþtirilmiþti. Saray denizden doldurulan alanýn üzerine yapýldýðý için adýna da Dolmabahçe Sarayý dendi.

Dolmabahçe Sarayý Kabataþ ile Beþiktaþ arasýnda 64.120 m2'lik bir alan üzerine kurulmuþtur. Bu alan içinde ana yapýnýn yaný sýra cami, tiyatro binasý; Hazine-i Hassa, Mefruþat, Paþalar, Musahipler, Kýzlaraðasý, Harem Kapýcýlarý daireleriyle iki Hareket Köþkü, Kuþluk Köþkü, Camlý Köþk ve saray askerleri ile hizmetçilerinin kaldýðý daireler yer almaktadýr. Bu bölümlerden Dolmabahçe Camisi'nin karþýsýnda bulunan saray tiyatrosu 1937'de çevrenin düzenlenmesi sýrasýnda yýkýldý. Saray ahýrlarýnýn yerine ise Ýnönü Stadyumu yapýldý.

600 metre uzunlukta bir mermer rýhtým üzerine kurulan sarayýn ana yapýsý bir bodrum ve iki kattan oluþmaktadýr. Toplam 46 salon ve 285 odasý olan sarayda Mabeyn-i Hümayun (selamlýk), Muayede (bayramlaþma) salonlarý, Harem ve Veliaht daireleri bulunur. Bu bölümler geleneksel Türk evlerinden esinlenerek yapýlmýþtýr. Süsleme ve ayrýntýlarda batý etkisi görülmektedir. Duvar ve tavan resimleri ile barýndýrdýðý çok deðerli eþyalar açýsýndan saray oldukça zengindir. Sarayda bulunan kristal avize ve þamdanlar, Yýldýz, Avrupa, Çin ve Japon porseleni vazolar, çok deðerli saatler göz kamaþtýrýcý bir görünümdedir. Muayede Salonu'nu Kraliçe Victoria'nýn armaðan ettiði 4.500 kg aðýrlýðýnda 750 ampullü bir kristal avize aydýnlatýr. Duvarlarda, aralarýnda Ayvazovski, Zonaro, Þeker Ahmed Paþa'nýn da bulunduðu birçok ünlü ressamýn 600'e yakýn tablosu vardýr. Yerler özel olarak dokunmuþ 4.500 m2'lik deðerli halýlarla kaplýdýr.

Dolmabahçe Sarayý'nýn dokuz kapýsý vardýr. Ama aralarýnda ana kapý olan iki tanesi son derece görkemli ve süslüdür. Bunlardan Dolmabahçe Camisi'ne bakan Hazine-i Hassa Kapýsý'nýn önüne 1895'te bir saat kulesi yaptýrýlmýþtýr. Öbürü kara tarafýnda, Dolmabahçe Caddesi üzerinde bulunan anýtsal Saltanat Kapýsý'dýr.

Günümüzde, Milli Saraylar Dairesi'ne baðlý bir müze ve kültür merkezi olan sarayýn tüm birimleri ziyarete açýktýr. Yeni düzenlemede giriþte kültür bilim tanýtým merkezi, saraylarla ilgili konularda çeþitli gösterilerin sergilendiði bir salon, sergi ve toplantý salonlarý, iki tane "deðerli eþyalar sergi salonu" ve bir sanat galerisi bulunmaktadýr.

Dolmabahçe Sarayý birçok tarihsel olaya sahne olmuþtur. 1877'de ilk Osmanlý Mebu-san Meclisi burada açýlmýþtýr. 1870'te Avusturya-Macaristan Ýmparatoru Franz Joseph, 1878'de Rus Grandükü Nikolay, 1889'da Alman Ýmparatoru II. Wilhelm sarayda konuk edilmiþtir. Cumhuriyet'ten sonra ise 1932, 1934 ve 1936'da üç kez Türk Dil Kurultayý, 1937'de Türk Tarih Kurultayý burada toplanmýþtýr. Cumhuriyet sonrasýnda da saray yabancý konuklarýn aðýrlandýðý yerlerden biri olmuþ; Atatürk de yaþamýnýn son yýllarýný Dolmabahçe Sarayý'nda denize bakan 71 numaralý odada geçirmiþ ve burada ölmüþtür.

Dolmabahçe Saat Kulesi

Ýstanbul’da, Dolmabahçe Sarayý’nýn Hazine-i Hassa Kapýsý ile Dolmabahçe Camisi arasýndaki alanda 1890-94 arasýnda yapýlan kule (açýlýþý 1895).

Barok, yeni-klasik, ampir vb gibi tarihsel üslup öðelerinin seçmeci (eklektik) bir anlayýþla bir arada kullanýldýðý kulenin mimarý olarak çeþitli kaynaklarda Balyan ailesinin deðiþik üyeleri gösterilmekteyse de, ölüm tarihleri dikkate alýndýðýnda bunlardan ancak Sarkis Balyan (1831-99) söz konusu olmaktadýr.

Yüksekliði 30 m’ye yaklaþan dört katlý kuleye içindeki 54 basamaklý taþ bir döner merdivenle çýkýlýr. Kule alçak ve yayvan, dört kenarýn ortasýnda altýþar basamaklý birer merdiven bulunan mermer bir platforma oturur. Bunun her köþesinde iki katlý mermer bir fýskiye vardýr. Tabaný 8,5 m x 8,5 m boyutlarýnda olan kule, her katta biraz daralarak yükselir. Katlar birbirinden çok süslü korniþlerle ayrýlmýþtýr. Ýlk iki katta, her cephenin iki kenarýna birer Korent sütun çifti yerleþtirilmiþtir. Öbür iki katta bunlarýn yerini birer gömme ayak (pilastr) çifti alýr. En alt katýn üç cephesinde kemerli birer pencere, dördüncü (kara) cephesinde de bir kapý vardýr. Kapýlarýn kemer tablalarý içinde birer barometre bulunur. Ýkinci katýn pencereleri de kemerli, üçüncü katýnkiler düz atkýlýdýr. Son kat silmesinin üstüne balustratlý bir korkuluk getirilmiþ, kule duvarlarý da biraz daha geri çekilerek çepeçevre dolanan dar bir balkon oluþturulmuþtur.

Pencereler yatay bir dikdörtgen biçimindedir ve oldukça alçakta yapýlarak üzerlerinde her cephede bir saatin yerleþtirildiði geniþ bir saðýr yüzey býrakýlmýþtýr. Bu son katýn içinde, saatlerin düzeneði ile çanýn yerleþtirildiði bir de asma kat vardýr. Deniz cephesindeki ayrý, öbürleri birlikte kurulan saatler Fransa’dan getirtilmiþtir. Kulenin manastýr tonozunu andýran çatýsý, üstüne oturtulmuþ taç biçiminde bir öðeyle son bulur. Bunun tepesine de bir rüzgâr gülü yerleþtirilmiþtir.