MsXLabs

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)
-   Türkçe Dil Bilgisi (https://www.msxlabs.org/forum/turkce-dil-bilgisi/)
-   -   Zamir (Adıl) (https://www.msxlabs.org/forum/turkce-dil-bilgisi/246052-zamir-adil.html)

asla_asla_deme 25 Nisan 2009 12:06

ZAMİR (ADIL)


Zamir:İsmin yerini geçici olarak tutabilen, isim gibi kullanılabilen, isim soylu kelimelerle bazı eklere zamir denir.

Ahmet'ten öğrendim > ondan öğrendim
Kitabı gördün mü? > bunu gördün mü?
Öğrenciler dışarı çıktı> hepsi/herkes dışarı çıktı.

Zamirlerin Özellikleri
1. İsim soyludur.
2. Bir ya da birden fazla ismin yerini tutarlar. Onları öğrenmek için de kullanılırlar.
3. Anlamdan çok görev yönü ağır basar.
4. İsimlerin yerini geçici olarak tutarlar.
5. İsim çekim eklerini (hâl, iyelik, çoğul ekleri) -genellikle- alabilirler.
6. Tekil ve çoğul şekilleri vardır.
7. Dolayısıyla cümlede isim gibi kullanılabilirler.
8. Cümlede tek başlarına görev üstlenebilirler.
9. Birçok sıfat, zamir olarak da kullanılabilir.
Zamir Çeşitleri
Zamirler, isimlerin yerini tutma şekillerine ve yerini tuttukları isimlere göre çeşitlere ayrılırlar:
  • 1. Şahıs zamirleri
  • 2. Dönüşlülük zamiri
  • 3. İşaret zamirleri
  • 4. Belgisiz zamirler
  • 5. Soru zamirleri
  • 6. İlgi zamiri
  • 7. İyelik zamiri

1.Şahıs Zamirleri


Şahıs isimlerinin yerine kullanılan zamirlerdir: "ben, sen, o, biz, siz, onlar, bizler, sizler."
-Tamlayan eki (ilgi hâl eki)ni alabilirler; iyelik eklerini almazlar.
Bu durumda şahıs zamirleri tamlamalarda ancak tamlayan olarak kullanılabilirler.
Bu tamlamalarda sonradan tamlayan düşebilir. Çünkü tamlanandaki iyelik ekleri zaten şahıs anlamı taşımaktadır:
Benim kalemim, senin defterin, onun çantası, bizim okulumuz, sizin sınıfınız, onların bahçeleri, bizlerin kaygısı, sizlerin iyiliği...
kalemim, defterini al, çantası, okulumuz, sınıfınız, bahçelerine bak...
­Bu tür tamlamalarda tamlayan vurgulanmak istenirse düşürülmez:
Çocuklar yalnız sizin sözünüze inanırlar. (Başkasının değil, senin. Burada "sizin" kelimesi atılırsa cümle başka türlü anlaşılır.)
Biz bugün senin misafiriniz. (Başkasının değil, senin.)
­Tamlayan atıldığında yanlış anlaşılma olacaksa atılmaz:
Çocuklar yalnız sizin sözünüze inanırlar. (Burada "sizin" kelimesi atılırsa cümle başka türlü anlaşılır.)
Onun eşyalarını bize getir. > Eşyalarını bize getir
Senin doğum tarihini bilen yok mu? >Doğum tarihini bilen yok mu
Onun yarışmada birinci olduğuna sevindim.
"ben" ve "sen" zamirleri yönelme hâl eki aldıklarında ses değişikliği meydana gelir:
Ben > bana
Sen > sana
"sen" yerine saygı ve incelik olsun diye "siz" de kullanılır. Tabi bu durumda yüklem de çoğul olmalıdır.
Siz bu olayı görmediniz mi?
Böbürlenmek amacıyla "ben" yerine "biz" kullanılabilir:
Böylelerinin hakkından gelmesini biliriz biz.

2. Dönüşlülük zamiri


Şahısları pekiştirerek bildiren ve fiildeki işin, özne tarafından bizzat yapıldığını ya da yapana dönüşünü bildiren zamirdir. Şahıs zamiri olarak da bilinir:
Dönüşlülük zamiri "kendi"dir.
Bu zamir diğer zamirlerden farklı olarak bütün iyelik eklerini alabilir. İyelik eklerini üzerine hâl ekleri getirilebilir.
Kendi-m-de
Kendi-n-den
Kendi-si-n-i
Kendi-miz-in
Kendi-niz-le
Kendi-leri-n-ce
İyelik eki almadan tamlayan olabilir. Bu durumda belirtili isim tamlaması sayılır:
Kendi elim
Kendi arkadaşın
Kendi babası
Kendi evimiz
Kendi okulunuz
Kendi fikirleri
Özneyle (isim veya zamir) birlikte, pekiştirme görevinde (bizzat anlamında) kullanılır:
"Saide Hanım, bir kitap okuyordu. Başını kaldırdı, kocasını süzdükten sonra:
-Siz kendiniz de inanmıyorsunuz ya! dedi.
-Ama, inanılır şeyler mi? (Memduh Şevket Esendal; Saide)
Ben kendim de yaparım.
Vali Bey, kendisi emir vermiş.
O kendisi okusun.
Evi siz, kendiniz görmelisiniz.
Fiilin özneye dönüşünü bildirir:Çocuk kendisi yıkanmış.
Tamlama hâlinde ve tek başına yapılan bir işi anlatmak için kullanılabilir:
"Yüzlerce defa kendi kendime sorduğum bu suale içimizdeki yanık, hicranlı sesten ayni cevabı alıyordum..."
"Tabiatın pek nafile yere bana verdiği bu gençlik hazinesinin kendi kendine tükenip gittiğine sızladım..."

3. İşaret zamirleri


İsimlerin yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
  • İyelik eki almazlar; diğer isim hâl eklerini alabilirler. Dolayısıyla isim tamlamalarında ancak tamlayan olabilirler.
bundaki, burada, onlarla, şundan, ötekiler...
bunun rengi, buranın havası, onların evi, ötekinin bahçesi...
Başlıca işaret zamirleri şunlardır:"bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, bura, şura, ora, burası, şurası, orası, böylesi, şöylesi, öylesi..."
Bunu kim yaptı?
Şunda ne var?
Benim kitabım o değil.
Bunlar size ait.
Şunlar da sizin olsun.
Onlar kime kaldı?
Ötekini bana ver.
Beriki sende kalsın.
Bura bana pek yabancı gelmedi.
Şura nasıl?
Ora daha iyi.
Burası da fena değil.
Şurası yakın sayılır.
Orası çok uzak.
Böylesi, insanı rahatsız eder.
Şöylesi de doğru olmaz ki.
Öylelerinden her zaman kaçarım.
  • "bu, şu, o, öteki, beriki, böylesi, şöylesi, öylesi" kelimeleri çeşitli görevlerde kullanılır:
bu: işaret zamiri > Bunu biliyor musun?
işaret sıfatı > Bu bilgiyi nereden aldın?
şu: işaret zamiri > Şunu görmüştüm.
işaret sıfatı > Şu eşyaları taşıyalım.
o: şahıs zamiri > O bu akşam geç gelecek.
işaret zamiri > O benim elmam.
işaret sıfatı > O elma benim.

Aşağıdaki kelimeler de hem işaret zamiri hem de sıfat olarak kullanılabilir.
  • Öteki Ötekini bana ver. Öteki kitabı ver.
  • Beriki Beriki sende kalsın. Beriki kaset sende kalsın
  • Böylesi Böylesi, insanı rahatsız eder. Böylesi davranışlar.
  • Şöylesi Şöylesi de doğru olmaz ki. Şöylesi bir tarzla yapmak.
  • Öylesi Öylesinden her zaman kaçarım. Öylesi insanlardan.
Bu kelimelerin sıfat mı zamir mi olduklarını anlamak için şu soruları sorarız:
  • İsmin yerini mi tutuyorlar, yoksa ismi niteliyor ya da belirtiyorlar mı?
  • Zamirler ismin yerini tutar; sıfatlar isimle birlikte kullanılır.
  • Tekilleri ve çoğulları var mı?
  • Sıfatların çoğulları yoktur; zamirlerinse vardır.
  • Hâl eklerini alıyorlar mı?
  • Sıfatlar hâl ekleri almaz, zamirler alır.

4. Belgisiz zamirler


Birden fazla simin yerini tutan ya da hangi ismin yerini tuttuğu açıkça belli olmayan zamirlerdir. Bunların çoğu, belgisiz sıfatlara çekim eki (3. şahıs iyelik ekleri) getirilerek yapılır. Sıfatla ilgisi olmayanlar da vardır.

"biri, birisi, hepsi, kimi, kimisi, hepsi, tamamı, herkes, kimse, hiç kimse, çoğu, bazısı, birkaçı, birazı, birçoğu, başkası, her biri, öteberi, şey..."
Belgisiz sıfattan yapılanlar: "birkaç-ı, bazı-ları, bir-i, pek çoğ-u, pek az-ı, bazı-sı, tüm-ü, bütün-ü, bir kısm-ı, her bir-i, başka-sı, hiçbir-i..."
"filân" kelimesi de olduğu gibi hem sıfat hem zamir olarak kullanılır.
Hepsini tekrar çağırdılar.
Kimi de gelmeyi hiç düşünmedi.
Buraya hepsinin gelmesi gerekiyordu.
Tamamından sen sorumlusun.
Herkes böyle düşünmez.
Kimse senin gibi olamaz zaten.
Çarşıdan ne kadar öteberi aldın?
Birkaçı dün de gelmişti.
Bazıları bu sabah gelmeyi düşündüler.
Biri yer biri bakar; kıyamet ondan kopar.
İnsanların pek çoğu bu konuda bilinçsizdir.
Çalışanların pek azı hak ettiğini alır.
Bazısı da hep mağdurdur.
Elindekilerin tümünü yere bırak.
Bütününü görmeden bir şey diyemem.
Bir kısmını görmekle karar verilmez.
Her biri ayrı özellikler taşır.
Başkasının yerine konuşamam.
Hiçbiri bunu uygun görmez.
Falanın filânın ne dediği önemli değil.
Kendisine bir şey söyleyecektim.
  • Bazı ikilemelerde ikinci ve anlamsız olan kelime zamirdir.
Para mara istemem.
Kalem malem alacağım.
  • Belgisiz zamirlerin de sıfatlardan ayırt edilme yolu bütün zamirlerde (özellikle işaret zamirlerinde) olduğu gibidir. Zaten belgisiz zamirler ek almış oldukları hâlde sıfat olarak kullanılamazlar.
  • Belgisiz zamirler isim tamlamasında hem tamlayan hem de tamlanan olabilir:
Öğrencilerin pek çoğu
Pek çoğunun velisi
Adamın kimsesi yoktu
Kimsenin işine karışmam.

5. Soru zamirleri


Soru yoluyla isimlerin yerini tutan zamirlerdir. Cümledeki soru anlamı soru zamirleriyle de sağlanır.
"ne, kim, hangisi, nere, kaçı"
Yanında ne getirdin?
Bunları sana kim anlattı.
Özellikleri ve Örnekler
  • Soru zamirleri cümleye soru anlamı katar, ama bazı durumlarda soru cümlesi yapmaz.
Kimin geldiğini bilemem.
Hangisini istediğini anlamadım.
  • "hangi ve kaç" sıfatları iyelik eki alarak zamir olular.
Hangisi sizinle geldi?
Soruların kaçı cevaplandı?
  • Soru zamirleri hâl eklerini alabilir.
Buraya nereden geldiniz?
Nereden gelip nereye gidiyoruz?
Burada kimi bekliyorsun?
Bu masa neden yapılmış? (¦tahtadan)
  • Soru zamirleri isim tamlamasında tamlayan da tamlanan da olabilir.
Kimin yanında bozuk para var?
Bu da neyin nesi?
Bizim neyimiz eksik?

6. İlgi zamiri

-Belirtili isim tamlamasında tamlananın yerine kullanılır.
-Tamlayan eklerinin üzerine gelir.
-Ek hâlindeki tek zamirdir. "-ki"
-Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar.
-Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece -ki şekli vardır:
benim kalemim>benimki
onun eli>onunki
Orhan'ın puanına nazaran Hakan'ınki daha yüksek.
Cemal'in defteri seninkinden daha düzenli.
Türkçede üç tane "ki" vardır:
a. "ki" Bağlacı
Sadece "ki" biçimi vardır.
Kendinden önceki ve sonraki kelimelerden ayrı yazılır.
Türkçe değil, Farsça bir bağlaçtır ve Türkçe cümle yapısına aykırı olarak kullanılır.
"ki" ile başlayan bir ara cümle asıl cümlenin içinde kısa çizgiler arasında verilebilir:
Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-
Yağmur yağmadı ki mantarlar ortaya çıksın.
Bir şey biliyor ki konuşuyor.
b. "-ki" İlgi Zamiri
Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar.
Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece -ki şekli vardır:
senin kalemin>seninki, Ali'nin eli>Ali'ninki, onun düşüncesi>onunki...
c. "-ki" Yapım Eki
İsimlere eklenerek yer ve zaman bildiren sıfatlar türeten ektir.
Zaman bildiren kelimelerin sonuna doğrudan eklenirken, yer bildiren sıfatlar türetirken "-dE" hâl ekiyle birlikte kullanılır.
Sadece -ki ve az da olsa -kü şekilleri vardır:
bu yılki sınav, yarınki maç, dünkü film, bugünkü aklım...
masadaki kitaplar, duvardaki saat, evdeki hesap...

7. İyelik zamiri


İyelik ekinin ta kendisidir. Her dil bilgisi kitabı bunu zamir olarak almaz. İsim tamlamasında tamlayan kullanılmadığı takdirde tamlanandaki bu eklere iyelik zamirleri denir.
kitab-ım, kitab-ın, kitab-ı, kitab-ımız, kitab-ınız, kitap-ları
masa-m, masa-n, masa-s-ı, masa-mız, masa-nız masa-ları
su-y-um, su-y-un, su-y-u, su-y-umuz, su-y-unuz, su-ları
ne-y-im, ne-y-in, ne-y-i/ne-s-i, ne-y-imiz, ne-y-iniz, ne-ler


_KleopatrA_ 28 Ocak 2010 22:40

ZAMİR (ADIL)
Zamir (Adıl) :
Cümlede ismin yerini tutan, isim olmadığı halde isim gibi kullanılabilen kelimelere denir.
Zamirler, cümle içinde isimlerin yerlerini tuttukları için onların bulunduğu görevlerde bulunabilirler; özne, yüklem, nesne, zarf tümleci, dolaylı tümleç olabilirler.
Zamirler, isimlerin yerlerini tutma şekillerine ve yerlerini tuttukları isimlere göre gruplara ayrılır.

Zamir Çeşitleri
A. Kelime Halindeki Zamirler
B. Ek Halindeki Zamirler

Kelime Halindeki Zamirler


1. Kişi Zamirleri
2. İşaret Zamirleri
3. Belgisiz Zamirler
4. Soru Zamirleri

Kişi Zamirleri
Kişi isimlerinin yerine kullanılan zamirlerdir.

TEKİL ÇOĞUL

1. kişi ben 1. biz
2. kişi sen 2. siz
3. kişi o 3. onlar

Not:
“Kendi” kelimesi de kişi zamirlerinden sayılmaktadır.

Kişi zamirlerinin özellikleri :
a. Kişi zamirleri, isimlere getirilen hal eklerini alabilirler.
ben, beni, bana, bende, benden
sen, seni, sana, sende, senden
o, onu, ona, onda, ondan

Birinci ve ikinci tekil kişi zamirleri, -e hal eki aldığında kök değişikliğe uğrar;İ bana, sana şekline girer.
ben - e > bana, sen - e > sana

b. Kişi zamirleriyle tamlama kurulabilir. Tamlayan görevinde kullanılırlar :
  • Benim yurdum
  • Onun evi
  • Senin kitabın
  • Onların sorunları
İşaret zamirleri
Varlıkların yerini belirtme için kullanılan zamirlere işaret zamiri denir.
  • Tekil olanlar : bu, şu, o
  • Çoğul olanlar : bunlar, şunlar, onlar
  • Diğer işaret zamirleri : öteki, beriki
  • Bu çok sağlam bir evdir.
  • Bunları kim götürecek ?
  • Onu kim kırdı?
İşaret zamirlerinin özellikleri :
a. Bu, şu, o kelimeleri, ismi belirttiğinde sıfat, ismin yerine kullanıldığında ise zamirdir.
b. İşaret zamirleri de isimler gibi hal eklerini alarak çekime girerler.

Hal ekleri Tekil Çoğul
-i hali bunu, şunu, onu bunları, şunları, onları
-e hali buna, şuna, ona bunlara, şunlara, onlara
-de hali bunda, şunda, onda bunlarda, şunlarda, onlarda
-den hali bundan, şundan, ondan bunlardan, şunlardan, onlardan

c. İşaret zamirleri iyelik ekleri almaz.
d. İşaret zamirleri, isim tamlamalarında tamlayan olabilirler.
  • Bunun kapısı açık.
  • Şunun temelleri daha sağlam.
Belgisiz Zamirler
Hangi isimlerin yerini tuttuğu açıkça bilinmeyen zamirlere denir.
  • Hepsini tekrar çözsünler.
Türkçe’de kullanılan başlıca belgisiz zamirler : “biri, birkaçı, çoğu, bazısı, pek azı, tümü, bütünü, bir kısmı, her biri, herkes, başkası, hiçbiri”
Belgisiz zamirlerin çoğu aslında belgisiz sıfattır. Belgisiz sıfatın sonundaki tamlanan durumundaki isim düşürülür ve kelimeye üçüncü tekil ya da üçüncü çoğul eki getirilir. Böylelikle belgisiz zamirler oluşturulur.
  • Birkaç öğrenci geldi ; birkaçı dışarıda kaldı.
  • Bazı sorular kolay ; bazıları zordu.
Belgisiz zamirler bazı iyelik eklerini alabilirler.
  • Birkaç-ı, birkaç-ı-mız, birkaç-ı-nız
  • Pek çoğ-u, pek çoğ-u-muz, pek çoğ-u-nuz
Soru Zamirleri
Soru yoluyla ismin yerini tutan zamirlere soru zamiri denir.
  • Bunlar kim getirdi ?
  • Yanında ne var ?
  • Hangisi sizinle gelecek ?
  • Buraya neden geldiniz ?
Dilimizdeki asıl soru zamirleri, “ne” ve “kim” dir. Diğer soru zamirleri çekim ekleleri alarak türemişlerdir: “neyi, kimi, nereye, kime, nerede, kimde...”

Soru zamirleri, aslında sıfat olan “hangi” ve “kaç” kelimelerinden de türeyebilir.
  • Hangi ev güzel ? (sıfat)
  • Hangisi güzel ? (zamir)
Ek halindeki Zamirler

İyelik Zamirleri
İsimlerin sonuna eklenerek, onların ait oldukları kişileri bildiren eklerdir.
Tekil Çoğul
Ders-i-m ders-i-miz
Ders-i-n ders-i-niz
Ders-i ders-leri

İlgi Zamiri

Bir cümlede aynı ismi tekrarlamamak için ilgi zamiri kullanırız. İlgi zamiri “-ki” kelimeyle bitişik yazılır ve ismin yerini tutar.
  • Onunkinden yaz.
  • Benimki durmuş senin saatin kaç ?


pesimist 6 Aralık 2010 22:35

ZAMİR(ADIL)


İsim olmadıkları halde isim gibi kullanılan bu sözcüklere zamir diyoruz. Cümle içinde zamirin karşıladığı isim ya da söz öbeği bilinmiyorsa, cümle belirsiz bir anlam taşır.

ÖRNEKLER:


"Ahmet kitabı, masaya bırakmış."

cümlesinde altı çizili sözcükler isimdir. Biz aynı cümleyi;
"O bunu buraya bırakmış."

şeklinde söyleyebiliriz. Bu arada "o", Ahmet isminin yerine; "bunu", "kitabı" yerine; "buraya", "masaya" yerine kullanılmıştır. Görüldüü gibi bu sözcükler isim değildir ama isim gibi kullanılmıştır.

1.Şahıs(kişi) Zamirleri


  • Bunu sen istedin, biliyorsun.
  • Bu maçı biz kazanırız.
  • Bu işin sorumlusu onlardır.
  • Kendi düşen ağlamaz
  • Öğretmenim, müdür bey sizi çağırıyor.
  • Kendi kendine konuşuyor.
  • Kendi kalemini kullan.
  • Kendimize güvenimiz kalmadı.
  • Sorunlarını, kendileri çözsün.
  • Benim defterimi geri ver dedim !

2.İşaret Zamirleri


  • Bunu cebine koyar mısın?
  • Şunu çekmeceme kim koydu?
  • Öylesinden hiçbir şey olmaz.
  • Böylesini görmedim.
  • Orasını çapaladık.
  • Şuraya bakla ektik.
  • Ötekini aldık
  • Burasının yolu çok bozulmuş.
  • Onların oyuncaklarına meraklı değilim.

3. Belgisiz Zamirler


  • Bazıları derslerne çalışmıyor.
  • Söylediklerinin çoğu anlamsız.
  • Hepinizi inanın çok özledim
  • Birisi okula gelmedi.
  • Kimse incinmesin.
  • Çocukların tümü otobüse binsin.
  • Bir kısmı içeride kalsın.
  • Bunlar gitsin, öbürleri gelsin.
  • Çocukların hiçbiri geziye gitmiyor.

4.Soru Zamiri


  • Bunu sana kim söyledi?
  • O adam sana ne söyledi?
  • Bu kalemlerden hangisi daha güzel?
  • Öğrencilerden kaçı derse gelmedi?
  • Ne alacaksın?
  • Kim gelecek?
  • Kaça aldın?
  • Kaçını yaptın?
  • Nereye gideceksin?
  • Neyi beğendin?
  • Nereden geliyorsun


Misafir 11 Mart 2012 12:27

ZAMİRLER (ADILLAR)
 

ZAMİRLER (ADILLAR):


Ad olmadıkları halde cümle içinde geçici olarak, bir adın yerini tutan ve bir adın gösterdiği bütün özellikleri gösteren sözcüklere veya eklere zamir (adıl) denir.
Örnek :
Polis aniden yere düştü, onu gördün mü? Ad Zamir

Anlamlarına Göre Zamirler :


Kişi Zamirleri : İnsan adlarının yerine kullanılan “ben, sen, o, biz, siz, onlar” ile kimi durumlarda insan adının yerine geçen “kendi” sözcükleridir.
Örnek :
Olanlara ben de çok üzüldüm.
İsterseniz, bir de siz bakın.
Sabahtan uğradım ben bir güzele.
Güzel ağlatmadı, güldürdü beni.

Kişi Zamirinin Özellikleri :
“Kendi” kişi sözcüğü, cümlede bir insan adının yerine kullanılırsa yedinci bir kişi zamiri olur.
Örnek :
Bakalım kendisi ne diyor?
Bu konuda kendin karar vermelisin.

“Kendi” kişi zamiri, diğer kişi zamiriyle “ben kendim, sen kendin, o kendisi, biz kendimiz, siz kendiniz, onları kendileri” biçiminde kullanılırsa kişi zamirlerinin anlamını pekiştiren bir sözcük olur.
Örnek :
Ben geldim. Ben, kendim geldim.
O düşünmüş. O, kendisi düşünmüş.

İşaret Zamirleri : Adların yerini işaret ederek tutan sözcüklerdir. “Bu, şu, o” ve çoğul şekilleri olan “bunlar, şunlar, onlar” adın yerini işaret ederek tutarlarsa işaret zamiri olurlar.
Örnek :
Bu yakındaki bir ad. (Bunlar)
Şu, biraz uzaktaki bir ad. (Şunlar)
O, ise daha uzaktaki bir ad. (Onlar) gösterir ve onların yerini tutar.
Örnek :
Bunu bir de babama soralım.
Şu, Fatih zamanından beri ayakta.
Onları, bana ver, şunları, sen al.

İşaret Zamirlerinin Özellikleri :
“O” ve “Onlar” sözcükleri kişi adının yerini tuttuklarında “kişi”, kişi dışında herhangi bir varlık ya da nesne adının yerini tuttuklarında “işaret” zamiri olurlar.
Örnek :

O, kitabı beğenmediğini söyledi. Kişi zamiri.
O, sınıfın, duvarına asılacak. İşaret zamiri.
“Buna, şuna, ona, öteki, beriki, böyle, şöyle, öyle” sözcükleri de adın yerine kullanılarak işaret zamiri olur.
Örnek :
Burayı sen temizle. İşaret zamiri.
Gel de böylesine inan. İşaret zamiri.
Öteki, başını eğip dinledi. İşaret zamiri.

Belgisiz Zamirler : Bir adın yerini tuttukları halde, hangi adın yerini tuttukları tam olarak belli olmayan zamirlerdir. Adları sayı, ölçü miktar ve özne yönünden tam değil de belli belirsiz bir biçimde göstererek onların yerini tutarlar.

Belgisiz zamir olarak kullanılan başlıca sözcükler şunlardır : Kimisi, kimileri, kimi, biri, birisi, birileri, birkaçı, bazısı, bazıları, çoğu, birçoğu, birçokları, başkası, birazı, fazlası, bir kısmı, hepsi, kimse, tümü herkes, hepimiz gibi.
Örnek :
Kimsenin ahı kimsede kalmaz.
Çoğu gitti, azı kaldı.
Birçoğu, bu durumdan habersiz.
Hepsine benden selam söyle.

Belgisiz Zamirlerin Özellikleri :
Belgisiz zamirler belirtili ad tamlamalarında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilirler.
Örnek :
Birkaçının düşüncesi
Çocukların birkaçı

Kişi ve işaret zamirlerinden bazıları ikileme oluşturacak biçimde kullanılırsa belgisiz zamir olur.
Örnek :
Onun bunun sözüne uyma
Seni beni hiç dinler mi o?

“Şey” sözcüğü, belirsiz bir adın yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir.
Örnek :
Çarşıdan şey aldım.
Şey sordu.

Soru Zamirleri :


Adların yerini soru yoluyla tutan bir zamir çeşididir. Soru zamirleri sor sorarak adların yerine kullanılan sözcüklerdir denilebilir.
Örnek :
Bu kitabı kim yırttı? (Ali yırttı.)
Senden ne istiyor? (Para istiyor.)
Dün akşam nereden geliyordun? (sinemadan)
Hangisini daha çok beğendin? (şunu)
Yolda kime rastlamış? (bir arkadaşına)

Soru Zamirlerinin Özellikleri :

Soru sözcükleri bir eylemin anlamını etkileyecek bir biçimde kullanılırsa, soru zarfı olur. (Ne, Nasıl?) Örnek : Buralarda ne dolaşıp duruyorsun? Niçin? Anlamında.
Bu havada buraya nasıl gelmiş? Ne şekilde anlamında

Soru zamirleri, bir belirtili ad tamlamasında tamlayan ya da tamlanan olarak kullanılabilir.
Örnek :
Kimlerin parası?
Çocukların hangisi?

Bazı soru sözcükleri bir adın önüne gelerek onu soru yoluyla belirtirse, soru sıfatı olur. (hangi, kaç, ne, nasıl)
Örnek :
Hangi okulu bitirmiş? Soru sıfatı Ad
Bunlara kaç para verdiniz? Soru Sıfatı Ad

İlgi Zamiri :


Bir belirtili ad tamlamasında tamlanan durumundaki ikinci adın yerini tutan “-ki” ekine ilgi zamiri denir.
Örnek :
Salonun duvarları temiz ama odalarınki kirli.
Odalarınki odaların duvarları
Benim kalemim seninkinden iyi yazıyor.
Seninki senin kalemin

İlgi Zamirinin Özellikleri :
İlgi zamiri, tamlamada tamlananın yerini tutar. Tamlanan tekrar yazılmak istendiğinde “-ki” atılabilir. Örnek : Bunun-ki daha canlı. Bu kazağın renkleri daha canlı.

İlgi zamiriyle, addan sıfat türeten “-ki” eki karıştırılmamalıdır. “-ki” eğer ilgi zamiriyse bağlandığı sözcük (-in, -im) tamlayan eklerinden sonra kullanılır. Addan sıfat yapan “-ki” ekinde böyle bir durum yoktur.
Örnek :
Eğil salkım söğüt eğil, bu benimki sevda değil. Ben-im-ki
Çocuğunki daha mantıklı. Çocuk-un-ki
Evdeki hesap çarşıya uymaz. Ev-de-ki
Geceki yağmur ortalığı batırmış. Gece-ki

Bir adın sonuna gelerek, o varlığın sahibini, kime ait olduğunu gösteren (-im, -in, -i, -imiz, -iniz, -leri) iyelik eklerine iyelik zamiri denir.
Örnek :
Kalemim (benim kalemim)
kalemimiz (bizim kalemimiz)
Kalemin (senin kalemin)
kaleminiz (sizin kaleminiz)
Kalemi (onun kalemi)
kalemleri (onların kalemleri)

Yapılarına Göre Zamirler : Zamirler yapıları yönünden iki grupta incelenir.

Basit (Yalın) Zamirler : Hiç yapım eki almamış, kök durumunda olan ya da yalnızca çekim eki alan zamirlerdir.
Örnek :
ben, şunda, bazıları, kim, bizlerden, onun vb.

Bileşik Zamirler : İki sözcüğün birleşmesinden oluşan zamirlerdir.
Örnek :
Birçoğu, kimse, birkaçı, herhangi biri vb.


Misafir 22 Mart 2012 22:21

Zamir (Adıl)


İsim olmadıkları halde isim gibi kullanılan bu sözcüklere zamir denir Cümle içinde zamirin karşıladığı isim ya da söz öbeği bilinmiyorsa, cümle belirsiz bir anlam taşır.

zamir çeşitleri nelerdir?


1. Şahıs zamirleri
2. Dönüşlülük zamiri
3. İşaret zamirleri
4. Belgisiz zamirler
5. Soru zamirleri

1. Şahıs (kişi) Zamirleri


Şahıs isimlerinin yerine geçen zamirlerdir. Dilimizde altı şahıs olduğuna göre altı tane şahıs zamiri var demektir.
  • Ben biliyorum.
  • Sen biliyorsun.
  • O biliyor.
  • Biz biliyoruz
  • Siz biliyorsunuz.
  • Onlar biliyorlar.

2. Dönüşlülük Zamiri


Bu zamir “kendi” sözcüğüdür. Şahıs isimlerinin yerine geçebileceği gibi hayvan isimlerinin ya da cansız varlıkların isimlerinin yerine de geçebilir. Çoğu zaman ek alarak kullanılır.
  • Kendim Kendimiz
  • Kendin Kendiniz
  • Kendi Kendileri
Bu sözcüklerdeki altı çizili ekler dönüşlülük zamirinin hangi şahsı ifade ettiğini gösterir.
Dönüşlülük zamirinin en önemli özelliği, diğer zamirlerle beraber kullanılabilmesidir. Böyle durumlarda zamir, pekiştirme anlamı taşır.
“Bu soruyu ben kendim çözdüm.”
cümlesinde hem “ben” hem “kendim” zamirleri kullanılmış; böylece “ben” zamirinin anlamı kuvvetlenmiş.

3. İşaret Zamirleri


İsimleri, yerlerini işaret ederek karşılayan zamirlerdir. Bunlar işaret sıfatının zamirleşmesiyle oluşmuştur.
  • Bu geldi. Bunlar alındı.
  • Şu satıldı. Şunlar çağırdı.
  • O gidecek. Onlar beğenildi.
cümlelerinde altı çizili sözcükler işaret zamirleridir. Burada üçüncü tekil şahıs için kullanılan “o” zamiriyle, işaret zamiri olan “o” zamirini karıştırmayalım. Şahıs zamirleri sadece şahıslarda kullanılır.

“O, ders çalışıyor.” cümlesinde şahıs zamiri olan “o” sözü “O, demirden yapılmış.” cümlesinde insan olamayacağından işaret zamiri olmuştur.

Ancak işaret zamirleri insanlar için de kullanılabilir.
“Bu benim kardeşim, şu da onun arkadaşı.”
cümlesinde altı çizili zamirler işaret zamiri oldukları halde şahıs isimlerinin yerlerine geçmiş. Bu durumda “o” işaret zamirinin de insanı karşılayacağı düşünülebilir. Örneğin sınıfta işaret ederek,

“Bu, tembel; şu, biraz çalışkan; o, sınıfın en iyisi.”
dersek “o” işaret zamiridir. Çünkü “o” şahıs zamiri sözü edilen kişinin yanımızda olmadığı yani bizim onu görmediğimiz durumlarda kullanılır.

Bunların dışında işaret bildiren başka zamirler de vardır. Ancak bunların yapısı biraz farklıdır.
  • Burası eskiden boştu.
  • Şurası sizin ev miydi?
  • Orası pek hoşuma gitmedi.
  • Buraları bize aitti.
  • Şuraları temizleyin.
  • Oraları unuttum bile ben.
cümlelerinde altı çizili sözcükler de işaret zamirleridir. Bunların dışında,
“Bu kitap benim, öteki senin.”
cümlesindeki altı çizili zamir gibi daha birkaç işaret zamiri de vardır.

4. Belgisiz Zamirler


İsimleri, tam olarak belli olmayan bir nicelik yönünden belirten belgisiz sıfatlar, isimler düşünce onları karşılar ve belgisiz zamir olur.

“Bazı insanlar çalışkandır.” cümlesinde altı çizili sıfat;
“Bazıları çalışkandır.” cümlesinde zamir olur. Çünkü “insanlar” isminin yerine geçer. Bunu birkaç örnekte daha gösterelim.
  • Birçok öğrenci bu konuyu bilmez.sıfat
  • Birçoğu bu konuyu bilmez.zamir
  • Hiçbir kalemi beğenmedim.sıfat
  • Hiçbirini beğenmedim.zamir
  • Birkaç yaşlı parkta oturuyordu.sıfat
  • Birkaçı parkta oturuyordu.zamir
Sıfat olarak kullanılmayan belgisiz zamirler de vardır:
  • Herkes senin burada olduğunu sanıyordu.
  • Kimse ben haber vermeden içeri girmesin.
  • Hepsi de çok ucuz fiyata satılmış.
  • Bu cümlelerdeki altı çizili sözcükler sadece zamir olarak kullanılabilir.

5. Soru Zamirleri


İsimlerin yerlerine soru yoluyla geçen sözcüklerdir. Bu sözcüklerin yerine, sorduğu isimler getirilebilir.
“Bu çiçeği sana arkadaşından başka kim getirir?”

cümlesinde altı çizili söz, çiçeği getiren kişinin isminin yerine kullanılmıştır. Bu kişinin ismini “kim” zamirinin yerine koyabiliriz.
  • Çarşıdan ne aldın?
  • Nerede oturuyorsunuz?
  • Hangisi önce geldi?
  • Kaçı bizimle gelecek?
Zamirler, kendileri gibi ismin yerine geçen adlaşmış sıfatlarla karıştırılmamalıdır. Bunların ikisi de ismin yerine geçiyor. Ancak zamirler isimlerin herhangi bir niteliğini bildirmediği halde adlaşmış sıfatlar ismi niteliğiyle beraber karşılar.
  • Bu kadın dün de gelmişti.
  • Yaşlı kadın dün de gelmişti.
Bu cümlelerde altı çizili sözlerin ikisi de sıfattır. Birincisi işaret sıfatı, ikincisi ise niteleme sıfatıdır. Bu sıfatların belirttiği “kadın” isimleri cümleden çıkarılırsa,
  • “Bu dün de gelmişti.”
  • “Yaşlı dün de gelmişti.”
şekline gelen cümlelerde altı çizili sözler ismin yerine geçmişlerdir. Bu sözcüklerin anlamlarına baktığımızda “bu” sözcüğünün, yerine geçtiği ismin niteliğini bildirmediğini, “yaşlı” sözcüğünün ise bildirdiğini görüyoruz. Öyleyse birincisi zamir, ikincisi adlaşmış sıfattır.


Misafir 10 Nisan 2013 20:48

zamirler
 

Zamirler yalnız başına herhangi bir anlamı olmayan sözcüklerdir.



"Şuna bir de sen bak."
Bu cümledeki "şuna" sözcüğünün bir anlamı yoktur, bir ismin (adın) yerini tutmuştur. Peki neyin yerini tutmuş olabilir?
"Şuna" yerine kitap, araba, problem, rapor, bir iş, ayakkabı, elbise, hatta bir insan adı... getirilebilir.

Zamirler, ad olmadıkları halde ad gibi kullanılan, cümlede adın yerini tutan sözcüklerdir.
  • Sen bunu değil, onu al.
  • Bunları birine ver.
  • Şunu yerine koy.
Yukarıdaki cümlelerde geçen sen, bunu, onu, bunları, birine, şunu sözcükleri isim ya da isimlerin yerini tutmuştur; bu sözcükler birer zamirdir.

Elindeki çantayı Bayhan'a uzattı.
Bu cümlede geçen "Bayhan'a" sözcüğünün yerine, bu sözcüğün yerini tutacak biçimde "sana, ona, birine, şuna, kendisine, ötekine, size, bizimkine, kime, hangisine" sözcükleri getirilebilir; bu sözcüklerin hepsi zamirdir.
Bu örneklerden zamirle ilgili şu iki kuralı çıkarabiliriz:

Zamir;
İsmin yerini tutar, (kişi, işaret, soru, ilgi, dönüşlülük yönüyle ve belgisiz olarak)
İsim gibi kullanılır, ismin aldığı ekleri genellikle alır.
Zamirler "vekil" sözcüklerdir; isimler yerlerinde bulunmadığında hemen vekil olarak onların yerini alır, isim gibi davranır, ismin aldığı ekleri alır.

Zamirler yalnız başına bir anlam belirtmeyen sözcüklerdir; bu yönüyle onları adlaşmış sıfatlarla karıştırmamak gerekir.
"Akıllı, söylemeden düşünür; akılsız, düşünmeden söyler." atasözünde geçen "akıllı" ve "akılsız" birer adlaşmış sıfattır. Adlaşmış sıfatlar anlamı olan sözcüklerdir.

Bu atasözünü,
"O, söylemeden düşünür; öteki düşünmeden söyler." biçiminde ifade edecek olursak "o" ve "öteki" sözcükleri zamir olur.
Niteleme sıfatları kendilerinden sonra gelen adlar atılarak kullanıldığında adlaşmış sıfat olur. "Zeki insanlar" yerine "zekiler" denilmesi gibi. Tembel, çalışkan, deli, genç, ihtiyar... sözcükleri birer adlaşmış sıfattır. Belirtme sıfatlarından sonra gelen isimler düştüğünde ise, genellikle zamirler ortaya çıkar. "O, bu, şu, öbürü, öteki, biri, hangisi..." gibi sözcükler zamirdir.

Zamirlerin birtakım türleri vardır:
  • Kişi zamirleri
  • Dönüşlülük zamiri
  • İşaret zamirleri
  • Belgisiz zamirler
  • Soru zamiri
  • İlgi zamiri

1) Kişi Zamirleri


Kişi adlarının yerine kullanılan zamirlerdir.
Birinci tekil kişi için "ben"
İkinci tekil kişi için "sen"
Üçüncü tekil kişi için "o" kullanılır.
Bu üç kişi zamirinin çoğul biçimi olarak "biz, siz, onlar" kullanılır.
Türkçede 6 kişi zamiri vardır: "ben, sen, o, biz, siz, onlar"
"Biz" ve "siz" zamirleri bazı durumlarda çoğul eki alarak kullanılabilir:
  • Bizler burada sabırla bekleriz.
  • Sizler bize çok yardım ettiniz.
İkinci tekil kişi için kullanılan "sen" yerine, özellikle konuşmalarda, kibarlık ve saygı amacıyla "siz" kullanılır.
  • Bahar'a dönerek: "Dün beni siz mi aradınız?" dedi.
Kimi zaman ise "ben" yerine "biz" zamiri kullanılır:
  • Biz bu konunun önemini daha önce de belirtmiştik.
Zamirler adların yerine kullanılan sözcükler olduğu için adların aldığı hal eklerini alır:
  • ben-i, ben-de, ben-den, sen-de, o(n)-u, o(n)-a, o(n)-da...
I. tekil ve II. tekil kişi zamirlerine "-e" hal eki getirildiğinde, sözcüklerin kökünde değişim ortaya çıkar.
  • ben-e > bana
  • sen-e > sana
Kişi zamirleri adların aldığı iyelik (aitlik) eklerini almaz:
  • kalem-i-m, kalem-i-n, kalem-i
Bu sözcüklerin sonunda yer alan iyelik ekleri herhangi bir kişi zamirinin sonuna gelmez.

Kişi zamirleri, adlar gibi ad tamlaması kurabilir. Kişi zamirleri ile kurulan tamlamalar belirtili ad tamlamasıdır.
  • O(n)-un baba-s-ı
  • Sen-in kardeş-i-n
  • Ben-im kitab-ı-m
Kişi zamirleri, ad tamlamasında sadece tamlayan görevinde olur.

Ad tamlamalarında tamlayanın aldığı "-m, -in" eki "ben" ve "biz" zamirlerine "-im" (ben-im, biz-im) olarak eklenir. Bu ekler iyelik eki ile karıştırılmamalıdır; iyelik eki tamlanan göreviyle kullanılan ada eklenir.
  • ben-im teyze-m
  • biz-im teyze-miz

Tamlayan Düşmesi


Kişi zamirleri ile kurulan ad tamlamalarında tamlayan durumundaki kişi zamiri düşebilir. Bu duruma tamlayan düşmesi denir.
  • Dün, onun kitabı bende kalmış.
Bu cümleden "onun" zamiri çıkarıldığında cümlenin anlamında bir değişiklik olmaz; ancak "Dün onun kitabı bende kalmış." cümlesinde bir ad tamlaması yoktur. Böyle bir cümle "tamlayanı düşmüş ad tamlaması" örneği olarak sorulabilir. Tamlayan düşmesinde, özellikle III. tekil kişi zamiri (onun) ile ilgili düşmeler sorulur.

Aşağıdaki dizelerde tamlayan düşmesinin örnekleri vardır:
  • Bekliyorum yıllardır, hasretiyle kor oldum." (onun hasresti)
  • Bahtıma acıyan bir bakışı vardı." (benim bahtım, onun bakışı)
  • Bir dünya istiyorum, mazimi aratmasın." (benim mazim)
Tamlayan durumundaki kişi zamirinin düşmesinin, kimi zaman anlam karışıklığına yol açabilir.
  • "Senin adını bu listede görmek isterdim."
Bu cümleden "senin" zamiri çıkarılacak olursa, "adın" kimin olduğu (senin mi, onun mu) anlaşılmaz.

Kişi zamirleriyle ad tamlaması kurulduğunda, kimi zaman tamlanan iyelik eki almadan kullanılabilmektedir:
  • "Bizim Aile" adlı bir film izlemiştik.
  • "Ailemiz" sözcüğündeki iyelik eki "-miz" düşmüştür.
Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması vardır?

A) Önce kendi işini bitir, bana sonra yardım edersin.
B) Onların yeni aldıkları evi gördün mü?
C) Sen her zaman buraları çok sevdiğini söylemez miydin?
D) Bu cüzdanı kardeşi yolda bulmuş.
E) Söylendiğine göre, bu yıl Ankara'da su sıkıntısı olmayacakmış.

Yanıt: D

2) Dönüşlülük Zamiri


"Kendi" sözcüğü dönüşlülük zamiri olarak kullanılır. Bu sözcük kişi zamirlerinin yerine de kullanılabilir.
  • Bunları oraya sen götür
  • Bunları oraya kendin götür.
"Kendi" sözcüğü kişi zamirleri ile birlikte kullanıldığında işi yapanı (özneyi) pekiştirir.
  • Bu uçurtmayı ben kendim yaptım.
  • Dün okula gitmediğini o kendisi söyledi.
Bu örneklerde, "kendi" gereksiz sözcük durumunda değildir, özneyi pekiştirmiştir.
"Kendi" bazı cümlelerde yüklemde bildirilen işin özne tarafından yapıldığını ortaya koyar; fiilin dönüşlü olduğunu açıklamış olur.
  • "Büyüdüğü için artık kendisi yıkanıyor."
  • "Kendi" zamiri, "kendi kendine" şeklinde kullanıldığında zamir olmaktan çıkar; zarf olur.
  • Kendi kendine oynuyor.
Dönüşlülük zamiri "kendi" de hal eklerini alır:
  • kendi-n-i, kendi-n-e, kendi-n-de
İyelik eklerini de alır:
  • kendi-m, kendi-n, kendi-s-i, kendi-miz, kendi-niz, kendi-leri
"Kendi" ile ad tamlaması kurulur
  • kendi okulu
  • kendi işin
  • kendi çocuğu
Bu tamlamalar belirtisiz ad tamlaması yapısında olsa da anlam yönüyle belirtili ad tamlamasıdır.
"Kendi kıyafeti", onun kıyafeti; "kendi araban" da senin araban demektir.
Bu zamirin tamlanan olarak kullanıldığı da olur.
Bunları müdürün kendisine ver.
Adamın kendisine anlatın.

İşaret (im) Zamirleri


Adların yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.

"O çok fazla, sen bunu ye." cümlesindeki "o" ve "bunu" sözcükleri, işaret yoluyla birer adın yerine kullanılmıştır, zamirdir.
  • Türkçedeki başlıca işaret zamirleri "bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar"dır.
  • "Öteki, öbürü, beriki, diğeri..." gibi sözcükler de işaret zamiri olarak kullanılabilir.
  • İşaret sıfatı olarak kullanılan "bu, şu, o" gibi sözcükler yalnız kullanıldığında işaret zamiri olur.
Onu bırak, sen bu soruyu çöz. (bu soru ==> sıfat)
Öbürünü bana ver, o kitabı sen al. (o kitap ==> sıfat)

Aşağıdaki cümlelerde işaret zamirleri vardır.
  • Onu buraya koy, şunun kapağını kapa.
  • Bunları al, öbürünü şuraya getir.
"O" hem işaret zamiri, hem de kişi zamiri olarak kullanılabilen bir sözcüktür."O", bir kişinin yerini tutuyorsa kişi zamiridir; insan dışındaki bir adın yerine kullanılmışsa işaret zamiridir.
  • Az önce onu çantasından çıkardı. (işaret zamiri)
  • O, her sabah buraya gelir; gazetesini alır. (kişi zamiri)
Örnek Soru:
"O" sözcüğü, aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişi adılı (şahıs zamiri) olarak kullanılmıştır?
A) Çocuklar, o ağacı sulamışlar.
B) Annesi, onu biraz önce hastaneye götürdü.
C) Kitaplıktan o kitabı alıp gitti.
D) Ben bu evi değil, onu beğendim.
E) Dosyayı göstererek "Onu bana ver." dedi.

Yanıt: B

İşaret zamirleri varlıkların yerini tuttuğu gibi kimi zaman da bir olayın, yargının ya da durumun yerine de kullanılabilir.
Örnek:
Kapalı yerlerde bundan sonra sigara içilmeyecek; bazıları buna karşı çıkacak, ama önemli değil.
İşaret zamiri "buna", "kapalı yerlerde bundan sonra sigara içilmeyeceği" kararının yerini tutmuştur.

İyi bir dershaneye devam et, düzenli çalış, verilen testleri çöz; bunları yaparsan işin çok kolaylaşır.
İşaret zamirleri, adların aldığı çoğul eklerini ve hal (durum) eklerini alır.
  • bu ==> bunlar
  • şu ==> şunlar
  • o ==> onlar
bunu, onda, şuna, bunda, ondan, ötekini, berikine...
İşaret zamirleriyle belirtili ad tamlaması oluşturulur. İşaret zamirleri ad tamlamalarında yalnız tamlayan görevinde kullanılır.
  • Onun kapağı açık kalmasın.
  • Bunun çiçeği güzeldir, ötekinin kokusu.
"Burası, şurası, orası" gibi yer anlamlı sözcükler de işaret zamiri olarak kullanılır.
Orayı ben de beğenmedim, burası güzel.
Şurası bir köy mü?

Belgisiz Zamirler


Hangi adın yerini tuttuğu kesin biçimde belli olmadan adların yerini tutan sözcüklerdir.
Kitaplığında gerçekten çok kitap var. Çoğunu okumuş. Bazıları kimsede görmediğim kitaplar; birkaçının adı çok ilginçti. İçlerinden birini okumam için bana verdi.

Yukarıdaki cümlelerde geçen "çoğunu, bazıları, kimsede, birkaçını, birini" sözcükleri belgisiz zamirdir.

Belgisiz sıfatlardan sonra gelen adlar atılıp belgisiz sıfat olan sözcüklere iyelik (aitlik) eki (-ı, -i, -(s)ı, -(s)i, -leri, -ları) getirilecek olursa, o sözcükler belgisiz zamir olur.

Sınavdaki bazı sorular kolaydır, bazıları zor. (bazı sorular ==> sıfat)
Bu cümledeki "bazıları" zamirinin yerine yine aynı yapıda başka belgisiz zamirler getirilebilir:
...çoğ-u zor
...hiçbir-i zor
...tüm-ü zor
...birkaç-ı zor

* "Biri, hiçbiri, birisi, hepsi, azı, tümü, birazı, birileri" belgisiz zamir olarak kullanılabilen sözcüklerdir.

Örnek Soru:
Aşağıdakilerin hangisinde iyelik eki aldığı için belgisiz zamir olan, adlaşmış bir sıfat kullanılmıştır?
A) Kimi insanlar karlı havada araba kullanmıyor.
B) Size başka bir gömlek verelim, dedi.
C) Sinemalardaki hiçbir filmi kaçırmazmış.
D) Bazısı işini ötekilerden erken bitirmiş.
E) Bugün yine birkaç kitap aldım.

Yanıt: D

"Kimse" ve "herkes" öteki belgisiz zamirlerden farklı olarak belgisiz sıfat olarak kullanılamayan, yalnız zamir olarak kullanılan sözcüklerdir.
  • Sabah sekizde herkes burada olsun.
  • Dün beni kimse aramadı.
"Filan" ve "falan" sözcükleri de belgisiz zamir olarak kullanılır.
  • Filan ne söylüyor, demeyeceksin.
  • Kitap falan getirmeyin.
"Kimi" ve "kimisi" sözcükleri birbirinin yerine kullanılabilen iki belgisiz zamirdir.
  • Kimi oturur, kimisi çalışır.
İkinci zamirde (kimisi) iki tane iyelik eki vardır. Aynı işlevi gören ekin bir sözcükte, bu örnekteki gibi art arda gelmesi durumuna "ek yığılması" denir. "Kimi" ile "kimisi" arasında anlamca fark yoktur. Aynı durum "biri" ve "birisi" sözcüklerinde de vardır:
  • Biri gitsin, birisi burada kalsın.
  • Belgisiz zamirlerle de tamlama kurulur.
Belirtili ad tamlamalarında belgisiz zamirler tamlayan olabilir:
  • Bazılarının kıyafetleri çok kötüydü. tamlayan
  • Herkesin kitabını verdi. tamlayan
Belgisiz zamirler, bazı iyelik eklerini aldığı için ad tamlamasında tamlanan da olabilir: Paranın hepsini getir.
  • Bu çocuğun kimsesi yok.

5) Soru Zamirleri


Adların yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.
Bu koliyi kim bıraktı, içinde ne varmış?
"Kim" ve "ne", Türkçedeki asıl soru zamirleridir.
"Kim" insanları sormak için, "ne" insan dışındaki varlıkları sormak için kullanılır.
"Kim" ve "ne"ye ekler getirilerek başka soru zamirleri oluşturulur.
  • Nereden başlayalım?
  • Sizinle nerede görüştük?
  • Sivas nesiyle tanınır?
  • Usta nereli imiş?
  • Adresi kime soracağız?
  • Pestil neden yapılır?
"Neden" sözcüğü bir şeyin aslını, hammaddesini belirtecek biçimde kullanıldığında soru zamiri olur.

Soru sıfatı olarak kullanılan sözcükler, ek alarak soru zamiri olabilir.
İspanya'da hangi kentleri gezdiniz, hangisini çok beğendiniz?
  • Elemelerde kas yarışmacı elendi, kaçı kaldı
  • Adamın ne kadar tarlası var, ne kadarını size satacak?
  • Bizim sporcumuz yarışta kaçıncı oldu?
Soru zamirleri isim çekim eklerini alabilir.

Hal eklerini alır:
  • kim-e, ne-y-e, kim-de, kim-den
Çoğul eklerini alır:
  • Kim-ler geldi?
  • Dün size ne-ler anlattı?
Soru zamirleri iyelik eklerini de alır:
  • (Benim) kim-i-m, (Senin) ne-y-i-n, ne-s-i, ne-y-i, kim-i
Soru zamirleri ile belirtili ad tamlaması kurulabilir.

Tamlamalarda tamlayan olur:
  • Kimin parası kaybolmuş?
  • Neyin fiyatını sordunuz?
Soru zamirleri, tamlamalarda tamlanan da olabilir; çünkü tamlananın aldığı iyelik ekini alır:
  • Birgül'ün nesi varmış?
  • Siz İzmir'in neresindensiniz?

6) İlgi Zamiri


İlgi zamiri isimlerden ve zamirlerden sonra onlara eklenen "-ki"dir. İlgi zamiri olarak kullanılan "-ki" tamlayan (ilgi) eki almış isimlere gelir.
  • Bu test seninki, benimki yanımda yok.
  • Onunkini al, bunun kitabını ver.
Tamlayan durumundaki sözcükten sonra gelen ilgi zamiri -ki, tamlananın yerini tutar.
İlgi zamiri -ki'nin sadece "-ki" biçimi vardır, bu nedenle büyük ünlü uyumuna uymaz.
İlgi zamiri -ki, kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır.

Örnek Soru:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük, ilgi adılından (ilgi zamirinden) sonra yaklaşma durumu eki almıştır?
A) Masadakilerden yalnızca birini al.
B) Bugünkünü ötekilerden daha çok beğendim.
C) Benimkinin sayfalarında renkli resimler var.
D) Bu da her yönüyle seninkine benziyor.
E) Bizimkinde hiçbir eksiklik yok.

Yanıt: D

Zamir konusunu burada bitiriyoruz; ancak ilgi zamiri dışındaki "ki"lerin de anlatılması gerekir. Türkçede ilgi zamiri "-ki"nin dışında iki ayrı "ki" vardır.

Sıfat yapım eki olan "-ki"
"-ki" eki, yer ve zaman bildiren sözcüklere eklenerek onları sıfat durumuna getirir.

Yer bildiren sıfatlar türetirken, genelikle "-de" hal ekinden sonra gelir.
  • Yoldaki çukurlara dikkat et.
  • Sizdeki rapora da bakın.
Birkaç örnekte, "-de" eki olmadan "-ki" eklenir:
  • Karşıki eve taşındılar.
  • Aşağıki sokaktan geçtik.
Zaman bildiren sözcüklerden sonra da gelebilir:
  • Yarın-ki maç
  • Akşam-ki yağmur
"-ki" biçiminde kullanılan bu ek, büyük ünlü uyumuna uymaz. Ek, "dün" ve "bugün" sözcüklerine "-kü" olarak eklenir.
  • Bugünkü sınava hazırlandın mı?
  • Dünkü maça biz gidemedik.
İlgi zamiri "-ki" ile sıfat yapım eki olan "-ki" birbirine karıştırılmamalıdır.
  • Elindeki paketi bana ver, sen yerdekini taşı.
Bu cümlede geçen "-ki" eklerini karşılaştıralım. I. -ki (elindeki) sıfat yapım ekidir; peki II. -ki (yerdeki) nedir? İkinci -ki de sıfat yapım ekidir, sadece kendinden sonra gelmesi gereken ad düşmüş, sözcük -adeta- adlaşmış. "Yer" sözcüğündeki -ki'ye, ilgi zamiri demeyin. İlgi zamiri -ki, mutlaka tamlayan durumundaki (ilgi eki almış) sözcüğe eklenir, "yer" sözcüğünde tamlayan eki yok.

Bağlaç olan ki


Bağlaç olan "ki" ayrı bir sözcüktür; diğer iki "ki"den farklı olarak her zaman ayrı yazılır.
Bağlaç olan "ki"nin tek şekli vardır: "ki"
  • "Düşün ki anlayasın."
  • "Bir derde düştü ki benim gönlüm."
Bağlaç olan "ki", adından da anlaşılacağı gibi asıl olarak bağlama görevi görür. Cümleleri bağlar, bir öğeyi açıklar; kimi zaman da cümleye şaşırma, abartma, yakınma gibi anlamlar katar.
  • Öyle bir sevinci seçti ki sorma
  • Bir pembe tenin var ki örülmüş gibi tülden.


Baturalp 27 Ekim 2016 16:19

Zamir nedir?


Zamir veya adıl cümlede varlıkların adları yerine kullanılabilen ve adların yerine getirdiği tüm işlevleri yerine getirebilen isim soylu kelime. Ben sen o biz siz onlar; kendim kendinkendi kendimiz kendiniz kendileri; bu şu o; kim ne; biri kelimeleri zamirlere örnek gösterilebilir.

Zamir Örnekleri


  • Bu evi ben boyadım.
  • Bu benim kardeşim.
  • Bu resmi kendin mi çizdin?
  • Kim geldi?
  • Herkes bahçede toplandı.
  • Şu annemin öteki babamın arabası.
  • Evdekilere haber vereyim.

İzmir’de doğdum; ama yıllardır oraya gitmedim.
Bu cümlede, “İzmir” adını tekrar etmemek için, bu adın yerine kullanılan “ora” sözcüğü adıldır.

Bunu ona kim verdi?
Bu cümlede “bu, o, kim” sözcüklerinin yerine ad getirilebilir. (Kitabı Ali’ye Ahmet verdi.) “Bu, o, kim” sözcükleri, “kitap, Ali, Ahmet” adlarının yerini tuttuğu için adıl görevindedir.

Adıllar, adların yerini tutma özelliklerine göre şu şekilde gruplandırılır:


  • Kişi Adılı
  • Dönüşlülük Adılı
  • İşaret Adılı
  • Belgisiz Adıl
  • Soru Adılı
  • İlgi Adılı
1. Kişi Adılı
Kişi adılları, kişi adlarının yerine kullanılan sözcüklerdir. Dilimizde kişi adılları tekil kişiler için; ben, sen, o, çoğul kişiler için de biz, siz, onlar sözcükleridir. Bu sözcükler adların yerine geçince ad durum eklerini alarak çekimlenebilirler.
  • Beni seni onu
  • Bana sana ona
  • Bende sende onda
  • Benden senden ondan
Benim onu tanıdığımı söylemişsin.
Bu cümlede “benim, onu” sözcükleri kişi adılıdır.
Öğretmenimiz bana ve sana dün derse gelmediğimiz için kızmış.
Bu cümlede, yaklaşma durumu ekini (-e, -a) alan I. ve II. tekil kişi adılı olan “ben” ve “sen” sözcükleri “bana” ve “sana” biçimine dönüşmüştür.

2. Dönüşlülük Adılı


Dönüşlülük adılı, “kendi” sözcüğüdür. Dönüşlülük adılı, iyelik eki alarak kullanılabilir:
Kendi – m Kendi – n Kendi – si Kendi – miz Kendi – niz Kendi – leri
Dönüşlülük adılı, kişi adılının yerine kullanılabildiği gibi, kişi adıllarıyla birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde de kullanılabilir.
Bu soruyu kendim çözdüm.Bu soruyu ben kendim çözdüm.Birinci cümlede “kendim” sözcüğü I. tekil kişiyi belirtecek şekilde, kişi adılının yerine; ikinci cümlede kişi adılıyla (ben) birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde kullanılmıştır.

3. İşaret Adılı


İsimlerin yerini işaret yoluyla alan zamirlerdir.
  • Bu, şu, o; bunlar, şunlar, onlar;öteki, beriki, şöyle;böyleleri, öylesi.
  • O, bu yörenin en meşhur yemeğidir.
  • Duvardaki yazıları bu yazdı.
  • Bu,bir büyük şanlı mazinin hatırasıdır.
  • Bunlar her sabah aynı otobüse binerler.
  • Ötekini bilmiyorum ama beriki işin farkında değil.
  • Şunları kimsenin görmeyeceği bir yere koy.
Not: “O” ve “onlar” sözcükleri, Türkçede hem işaret adılı hem kişi adılı olarak kullanılabilir. Bu sözcükler, insan için kullanılırsa kişi adılı; insan dışındaki varlıklar için kullanılırsa işaret adılı olur.

4. Belgisiz Adıl


İsimlerin yerini işaret yoluyla alan zamirlerdir.
  • Bu, şu, o;bunlar, şunlar, onlar;öteki, beriki, şöyle;böyleleri, öylesi.
  • O,bu yörenin en meşhur yemeğidir.
  • Duvardaki yazıları bu yazdı.
  • Bu,bir büyük şanlı mazinin hatırasıdır.
  • Bunlar her sabah aynı otobüse binerler.
  • Ötekini bilmiyorum ama beriki işin farkında değil.
  • Şunları kimsenin görmeyeceği bir yere koy.
NOT: “Böylesi-böyleleri”, “şöylesi-şöyleleri” biçimindeki zamirlere “tarz anlamlı zamirler” de denir.
  • Böyleleriyle fazla samimi olmayacaksın.
  • Ömrümde böylesini görmedim.
  • Şöyleleri ham karpuzdur.
Senin yerine başkası nöbet tutsun.
Bu cümlede, “sen” adılı, belli bir kişiyi karşılarken, “başkası” sözcüğü, karşıladığı kişi kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz adıldır.
Birkaçımız, taşınan komşumuza yardım ettik.
Bu cümlede, “birkaçımız” sözcüğü, sayıca bir belirsizlik anlamı taşıyıp karşıladığı kişiler kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz adıldır.

5. Soru Adılı


Adın yerini soru yoluyla tutan sözcüklerdir. Soru adılının cevabı, bir ad ya da başka bir adıldır.
Kim (kime, kimi, kimde, kimden, kimler…) Ne (neyi, neye, neler, nesi, neyin…) Nere (nerede, nereden, neresi, nereyi…) Hangisi (hanginiz, hangimiz, hangileri…) Kaçı (kaçıncısı, kaçınız, kaçımız…)

İsimlerin yerini soru yoluyla alan zamirlerdir.
  • Ne?, kim?;nereye?, kime?;hangisi?, kaçı?
  • Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
  • Kimdir bana gülen yeşillik balkonundan?
  • Nereye baksam hep seni hatırlıyorum.
  • Şu dünyada insan kime güvenebilir ki?
  • Bunca zamandır ne konuştunuz?
  • Elindeki makası nereye koyduğunu bilmiyor.
  • Elindeki kitaplardan hangisini aldın?

6. İlgi Adılı (-ki)


İlgi zamiri, belirtili isim tamlamasından, kaldırılmış olan tamlananla ilgisini göstermek üzere tamlayana eklenen -ki” ekine denir. İlgi zamiri “ki’’ her zaman kelimeye bitişik yazılır.

-ki eki ile oluşturulan zamirlerdir.
  • Senin sunumun benimkinden çok daha güzel oldu. (benim sunumumdan)
İlgi zamiri, bağlaç olan ki ile karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan ki ayrı yazılır ve kaldırıldığında cümlenin anlamı pek değişmez. İlgi zamiri kaldırıldığında ise cümle ya devrik hale gelir ya da apayrı ve kastedilmeyen bir anlam kazanır:
  • Her gün gel ki bir şeyler öğrenesin. (bağlaç)
  • Ne ki bu? (bağlaç)
  • Senin çizimin de çok güzel ancak Ayşe’ninki şahane olmuş. (ilgi zamiri)
Belirtili isim tamlamasında tamlananın yerine kullanılır.
  • Tamlayan eklerinin üzerine gelir.
  • Ek hâlindeki tek zamirdir. “-ki”
  • Eklendiği kelimeye bitişik yazılır ve bir ismin (tamlananın) yerini tutar.
  • Büyük ve küçük ünlü kurallarına uymaz; sadece -ki şekli vardır:
  • benim kalemim>benimki
  • onun eli>onunki
  • Orhan’ın puanına nazaran Hakan’ınki
İlgi zamiri, isimden sıfat türeten -ki eki ile de karıştırılmamalıdır. İlgi zamiri olan -ki’den önce -im, -in gibi aidiyet bildiren ekler (ilgi ekleri) gelir. Sıfat türeten -ki eki ise doğrudan isme veya ismin hâllerinden birine eklenir:

Senin ki can da bizim ki patlıcan mı?
Tencerenin dibi kara senin ki benden kara.
Bahçedekiler içeri girsin.
Üzerindeki sana çok yakışmış.
Cebimdeki düştü.
Bu ezanlar -ki şahadetleri dinin temeli-
bu yılki sınav, yarınki maç, dünkü film, bugünkü aklım…
masadaki kitaplar, duvardaki saat, evdeki hesap…

Derlemedir.



Saat: 22:34

©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık