Vergi Nedir? 1 ek vergidevletin gerçek ve tüzel kişilere yüklediği ekonomik yükümlülük. Sanayi Devrimi sonrasında bütün devletlerin en önemli gelir kaynağını oluşturan vergilendirmenin başlıca işlevi devlet harcamalarını karşılamaktır. Kaynak yaratarak, kaynak dağılımını değiştirerek ve ekonomik karar birimlerini yönlendirerek büyümeye katkıda bulunmak ile gelir ve servet bölüşümünü düzenlemek de vergilendirmenin öteki önemli işlevleridir. Uygulamada sık sık birbiriyle çelişebilen bu işlevler arasında uyum sağlamak, vergi politikalarının temel sorunlarından biridir. Vergi yükümlülüğünün paylaşılmasında benimsenen en temel ilke, toplumsal sınıf ayrımı gözetmeksizin herkesin vergi ödemesini öngören genellik ilkesidir. Buna karşılık vergi yükünün kişilerin kamu hizmetlerinden yararlanma düzeyine göre paylaşılması ilkesi, uyruklarına hizmet götürmeksizin onlardan ağır vergiler alan ortaçağ ve sonrasının despotik yönetimlerine karşı etkili bir silah olarak kullanıldıktan sonra uzun süre uygulamadan kalkmış, ama 20. yüzyılın ikinci yarısında piyasa kurallarını kamu kesimine olduğu gibi yansıtma politikalarıyla birlikte yeniden yandaş bulmaya başlamıştır. Bununla birlikte günümüzde hâlâ en yaygın biçimde geçerli olan eşitlik ilkesi, vergi yükünün, kamu hizmetlerinden yararlanma düzeyine bakılmaksızın kişilerin ödeme gücüyle orantılı paylaşılmasını öngörür. Eşitlik ilkesini uygulamanın temel aracı artan oranlı vergi tarifeleridir. Vergi ödeme gücünü belirlemekte başvurulan başlıca tekniklerse en az geçim indirimi ve ayırma yöntemidir. En az geçim indirimi, gelişmekte olan ülkelerde sembolik düzeyde kaldığı için büyük ölçüde etkisizdir. Örneğin Türkiye’de gelir vergisinde “genel indirim” adıyla uygulanan ve yılda ancak 4.500 lira vergi azalışı sağlayan geçim indirimi 1986’da kaldırılmış, “özel indirim” adıyla yalnızca ücretliler için ayırma yöntemine geçilmiştir. Emek gelirlerini sermaye gelirlerinden daha az vergilendirmeyi amaçlan bu yöntemin uygulanmasına karşın, ütün kapitalist ülkelerde çeşitli bağışıklık ve indirimlerden yararlanan sermaye kazançtan genellikle daha çok kayırılabilmektedir. Gelişmiş ülkelerde uygulanan negatif gelir vergisi (ödeme gücü olmayanlardan vergi almak yerine onlara gelir aktarılması) yöntemine karşın, bu ülkelerde de siyasal bakımdan güçsüz kesimler genellikle en ağır vergi yükünü taşımaktadır. Liberal yaklaşımın savunduğu vergilendirmede yansızlık ilkesi, vergilerin tüketici ve üreticilerin tercih ve kararları üzerinde en az etkide bulunmasını öngörür. Bu ilkeye göre devlet vergilendirme yoluyla ne göreli fiyatlar ne de göreli kârlılık üzerinde etkide bulunmalıdır. Ama modern devletler gerek ekonomik, gerek toplumsal, gerekse vergi yönetim tekniklerinin kısıtlarına bağlı mali kaygılarla bilinçli olarak “taraflı” vergi politikaları uygulamaktadır. Vergi türlerinin sınıflandırılmasında başvurulan en genel ayrım, dolaysız ve dolaylı vergiler arasındadır. Bu ayrımda kullanılan başlıca ölçütlerse yansıma ve kişiselleştirilebilme özellikleridir. Yansıma, verginin yasal yükümlüsünün, vergi yükünü fiilen başkasına ya da başkalarına devretmesidir. Yansımanın yönü fiyatlar aracılığıyla nihai tüketiciye doğruysa “ileriye dönük” yansımadan, üretim faktörlerinin (emek, sermaye, girişim vb) gelirlerini azaltacak doğrultudaysa “geriye dönük” yansımadan söz edilir. Örneğin katma değer vergisi (KDV) ileriye yansıtılabildiği için dolaylı, ileriye ya da geriye yansıtılamadığı varsayılan gelir vergisiyse dolaysız vergi sayılır. Öte yandan yükümlünün özel koşullarını dikkate alacak biçimde kişiselleştirilebilen vergiler dolaysız, kişiselleştirilemeyen vergilerse dolaylı olarak tanımlanır. Bu tanım çerçevesinde de geleneksel olarak gelir ve servet ya da mülkiyet vergileri ile veraset ve intikal vergileri dolaysız, tüketim, muamele, harcama ve gider vergileri (genel adıyla satış vergileri) ile emlâk alım satım ve taşıt alım vergileri dolaylı vergi sayılır. Türk vergi sistemi. Türkiye’de Cumhuriyet yönetimi 1926’ya değin Osmanlı döneminden kalma vergileri toplamak ve bunlara bazı zamlar yapmakla yetindi. 1916 tarihli Osmanlı gümrük tarifelerinin 1928 sonuna değin uygulanmasını öngören Lozan Antlaşması da (24 Temmuz 1923) Cumhuriyet yönetiminin koruyucu gümrük vergileri uygulamasını önlüyordu. Ama 1925’te öşürün kaldırılması yeni vergi düzenlemelerine gidilmesini zorunlu kıldı. Bu amaçla, tarımı vergilendiren ağnam resmi miktarı artırıldı, arazi ve bina vergisinin yeni yazım değerleri yükseltildi, yol vergisine zam yapıldı. Kentsel nüfusun vergi yükü de 1926’da temettü vergisi yerine getirilen kazanç vergisi ve gene 1926’da kabul edilen umumi istihlak vergisiyle artırıldı. Genel gelişmişlik düzeyinin düşüklüğü nedeniyle bu vergiler başarılı olamayınca hükümet Tekel’ce üretilen mallar üzerindeki vergileri artırarak gelir sağlamaya yöneldi; bu yöntem de kentsel ve kırsal sabit gelirli kesimlerin mali yükünü ağırlaştırma yönünde etkili oldu. Ama vergi yükünde kırsal kesimden kentlere doğru bir kayma gerçekleştirildi. Kentlerde de vergi yükü özellikle ücretliler üzerinde ağırlığını gösterdi. 1927’de çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu ise birçok sanayi işletmesini çeşitli vergi yüklerinden bağışık tuttu. 1929’daki Büyük Bunalım’ı izleyen dönemde ücretlilerin vergi yükü daha da ağırlaştı. Örneğin iktisadi buhran vergisinin 1931-38 arasındaki toplam tahsilatının yüzde 83’ünü ücretliler karşıladı; muvazene vergisi (1932) ve hava kuvvetlerine yardım vergisi (1935) bütünüyle ücretlilerce ödendi. Bu üç vergi, ticaret kesimine yönelik kazanç yergisinden üç kat daha çok gelir sağladı. Öte yandan bunalımdan en çök etkilenen kırsal kesim üzerindeki yol vergisinde indirime gidildi, buna karşılık yükü gene kentli tüketicilere binen buğdayı koruma vergisi uygulandı. II. Dünya Savaşı yıllarında vergi sistemine Varlık Vergisi’yle öşüre dönüş niteliğindeki Toprak Mahsulleri Vergisi gibi olağanüstü vergiler eklendi, yol vergisi de ağırlaştırıldı. Milli gelir üzerindeki vergi yükü (bütçe vergi gelirlerinin gayri safi milli hasıla içindeki payı) 1950 öncesinde yalnızca 1930-35 ve 1944-50 dönemlerinde yüzde 10 eşiğini aşarak yüzde 12’lik bir ortalama düzeye ulaştı. 1946 sonrasında Fritz Neumark’ın katkısıyla hazırlanan ve 1950’de yürürlüğe konulan vergi reformunun üç önemli ürünü oldu: Kazanç vergisi ve bunun ek vergileri yerine geçen gelir vergisi; kurumlar vergisi; vergi yönetimi ile vergi yargısını tek örnek kurallara bağlayan Vergi Usul Kanunu. Aynı yıi yürürlüğe giren ve küçük esnafı dışarıda bırakan esnaf vergisi ise 1955’te baskı gruplarının etkisiye kaldırıldı, yüksek gelirli esnaf gelir vergisi kapsamına alındı. Milli gelir içinde hâlâ çok önemli payı olan tarım kesimiyse hemen bütünüyle vergi dışı kaldı; yol vergisi 1952’de kaldırıldı, arazi vergisinin matrahı yenilenmediği için getirisi çok azaldı. Siyasal etkiler sonucunda gelir ve kurumlar vergilerine yeni bağışıklık ve indirimler getirildi. Muamele vergisini yeniden düzenlemek amacıyla 1957’de çıkarılan Gider Vergileri Kanunu, sanayicilerin gösterdiği tepki nedeniyle muamele vergisinden de daha düşük bir vergi geliriyle sonuçlandı. 1950’lerde vergi yükü ortalama yüzde 11 dolayında kaldı. 27 Mayıs 1960 hareketinden sonra gelir ve kurumlar vergilerinde yapılan önemli değişikliklerin gördüğü tepki üzerine yatırım indirimi, hızlandırılmış amortisman, gümrük vergisi indirimi ve ihracatta vergi iadesi gibi özendirme araçları getirildi. Tarım üzerine getirilen gelir vergisi hafifletildi, 1963’te hayvan vergisi kaldırıldı. Böylece kamu kesiminin kaynak yaratmaktan çok kaynakların yeniden dağıtımında etkin rol almasını gerektiren yeni bir vergi politikası benimsendi. Buna karşılık bir tür vergi güvenlik önlemi olarak getirilen servet beyanı korundu. Planlı dönemde devlet gelirlerini artırmayı amaçlayan yeni bazı vergiler de vergi sistemine gelir bakımından gerekli esnekliği kazandıramadı. 1961-68 arasında vergi yükü ortalama yüzde 13 düzeyindeydi. 1970’te yürürlüğe giren Finansman Kanunu’yla işletme vergisi, taşıt alım vergisi, bina inşaat vergisi ve gayrimenkul kıymet artışı vergisi gibi yeni düzenlemelere gidildi. Ama bunlardan yalnızca sonuncusu, ilk kez sermaye kazançlarım ve spekülatif kazançları vergilendirdiği için ileri bir adımdı. Öte yandan emlak vergisinde yazım yönteminden beyan yöntemine geçildi, veraset ve intikal vergisinde de yükümlünün bildirimi ve bunun idare tarafından denetimi tekniği benimsendi. 1972’de zorunlu tasarruf bonolarının yerini alan mali denge vergisi, dolaysız vergilere tek oranlı adaletsiz bir zam getirdi. 1980’lere değin ekonomik yapı ve politika amaçlarıyla uyumlu bir vergi sistemi geliştirilemedi, sermaye birikiminin finansman gereksinimi büyük ölçüde dış borçlanma ve enflasyonla karşılandı. Vergi yükü 1969-74 arasında yüzde 16’ya, 1975’ten sonra yüzde 18’e ulaştıysa da hızlı enflasyonun etkisiyle 1978’den sonra düşmeye başladı. 1973 verilerine dayalı tahminlere göre bu dönemde, milli gelirin yüzde 28’ini alan ücretliler toplam gelir vergisinin yüzde 64’ünü öderken, milli gelirin yüzde 72’sini paylaşan kâr, faiz, rant ve benzeri gelir sahipleri toplam gelir vergisi yükünün yalnızca yüzde 36’sını üstleniyordu. 12 Eylül Harekâtı’nın ardından 1981 başlarından sonra yürürlüğe giren vergi düzenlemeleri başlıca dört eksende gelişti:
Küçük girişimcilerin dolaysız vergi yükünü artırmak amacıyla 1981-82’de peşin vergi uygulamasına geçildi; 1983 sonrasında hayat standardı temeline dayalı asgari bir zorunlu vergi ödemesi getirildi; 1986-88 arasında bir başka peşin vergi düzenlemesi olarak “dahili tevkifat” sistemi uygulandı; 1989’dan sonra da aynı politika “geçici vergi” adıyla sürdürüldü. 1981-85 arasında kapsamı genişletilen, oran ve miktarları artırılan dolaylı vergiler yeterince esnek bir yapıya kavuşturulmayınca, dışa açılma gereklerinin de zorlamasıyla 1985 başında KDV sisteme sokuldu. 1984’ten başlayarak “ücretlilere vergi iadesi” adı verilen uygulamanın yürürlüğe girmesi ve aynı dönemde yazarkasa uygulamasının başlatılması vergi tabanının yaygınlaştırılmasına katkıda bulundu. Fonları da içeren toplam vergi gelirleri içinde dolaylı vergilerin 1985’ten sonra yeniden ağırlıklı duruma gelmesi, kaynakta toplanan vergilerin toplam vergiler içindeki payının yüzde 75’i aşması ve yüksek enflasyon gibi nedenlerle Türk vergi sistemi 1980’lerde yansımaya daha elverişli bir yapı kazandı. Böylece vergi yükünün dağılımı öngörüldüğünden de daha eşitsiz biçimde oluştu. Konsolide bütçe vergi yükü 1984’te yüzde 13’e kadar düştü, 1980’lerin sonlarında yüzde 14 dolayına yükseldi. Bununla birlikte bütçe vergi gelirlerinin yanı sıra fonlan, yerel yönetimlerin vergi niteliğindeki gelirlerini ve sosyal güvenlik vergilerini de içeren toplam vergi yükü 1980’lerin ikinci yarısında önceki bütün dönemlerin üstüne çıktı. Ücretlilerin gelir vergisi ödemeleri içindeki payı 1980’lerde yüzde 55’e düşmekle birlikte, aynı dönemde milli gelirden aldıkları pay çok daha fazla azalarak yüzde 15’e düştüğü için gelir vergisi yükü yüzde 60’ın üzerinde ağırlaştı. kaynak: Ana Britannica BAKINIZ Vergi Hukuku |
Vergi Vergiler, devletlerin en önemli gelir kaynağıdır. Vergiler hükümetler tarafından, yasaları ve kuralları uygulamak, savunma hizmetlerini yerine getirmek, yollar, okullar, hastaneler yapmak ve genel olarak ülkeyi ya da yerel topluluğu yönetmek için yapılan harcamaları karşılamak üzere toplanır. Vergiler doğrudan merkezi devlete ya da yerel yönetimlere ödenebilir. Günümüzde vergiler para ile ödenmektedir. Ama geçmişte sık sık mal ya da hizmet olarak ödendiği de olurdu. Örneğin çiftçilerin, ürünlerinin bir bölümünü devlete vermeleri genel bir uygulamaydı. Öteki vergi yükümlüleri birkaç haftalığına orduya katılabilir ya da yeni yol ve bina yapımında devlet için ücretsiz çalışabilirlerdi. Böylece, vergilerini parayla değil, hizmet ederek öderlerdi. Değişik ülkelerde insanların ödedikleri vergiler arasında oldukça büyük farklar vardır. 1980'lerin sonunda toplam vergi gelirleri İsveç'te ulusal gelirin yaklaşık yüzde 45'ine ulaşmışken, bu oran İngiltere'de yüzde 38, ABD'de yüzde 18, Japonya'da yüzde 26, Türkiye'de ise yüzde 15 olmuştur. Oranlar arasındaki bu büyük farklılığın nedeni, devletin mal ve hizmet sağlanmadaki payının ülkeden ülkeye değişmesidir. Örneğin, bazı ülkelerde devlet parasız eğitim sağlarken, bazılarında eğitim paralıdır. Ayrıca, her devletin yaşlılara, hastalara, sakatlara ve işsizlere yaptığı ödemeler de farklıdır. Transfer ödemeleri olarak adlandırılan bu ödemelerle vergi yükümlülerinden alınan paralar gereksinimi olan toplum üyelerine aktarılır. Bazı devletler, eğitim ve sağlık hizmetlerini de içerecek biçimde, tüm mal ve hizmetlerin sağlanmasını özel sektöre bırakmayı yeğler. Özel şirketler bu hizmetleri para karşılığında sağlar. Aynı zamanda, hastalık ya da bir kaza sonucu tıbbi bakım için gerekli parayı ya da çalışılmayan sürede ücretlerin ödemesini sağlayan özel sigorta şirketleri de vardır. Çoğunlukla bu mallar, hizmetler ve transfer ödemeleri devletin ve özel sektörün her ikisince de karşılanır. Böylece, bir ülkede devlet okulları ile özel okullar ve devletten alınan emekli aylığı ile özel sektörden alınan emekli aylığı birlikte bulunabilmektedir. Vergilerin Kökeni ve AmaçlarıVergi koymanın nedenleri zaman içinde değişmiştir. Eski dönemlerde, halktan vergi almanın başlıca nedeni savaşların ve hükümdarın giderlerini karşılamaktı. Ülkeler büyüyüp imparatorluklar geliştikçe, yönetim ve denetim için de para gerekir oldu. Aynı dönemde, yönetimler kamu yapılan da yaptırmaya başladılar. Bu yapıların bir bölümü yalnızca hükümdarın gücünü göstermekle kalmıyor, dinsel bir anlam da taşıyordu. Bunların en iyi örneklerinden biri de Mısır Piramitleri'dir. Roma amfitiyatroları ve hamamları gibi başka bazı yapılar ise halkın kullanımına açıktı. Günümüzde, vergi gelirlerinin genel olarak, halkın yararlandığı hizmetlere harcanması olağan bir uygulamadır. Öte yandan, hükümetler ulusal gelirin bireyler arasında bölüşümü yani gelir dağılımı ile de ilgilidir. Vergileme ile sağlanan gelir, bir grup insandan (genellikle, varlıklılardan) bir başka gruba (genellikle, geliri az olanlara) gelir aktarımında kullanılır. Yardıma gereksinimi olan insanlara yapılan ödemelerin ilk örneği, İngiltere'de Kraliçe Elizabeth döneminde (1558–1603) çıkanları Yoksullara" Yardım Yasası'dır. Daha sonraları, 1889'da ilk olarak Almanya bütün işçileri kapsayan bir emeklilik tasarısı hazırlamıştır. Vergilemenin bir başka amacı da, "lüks" olarak değerlendirilen belirli mallar üzerine yüksek vergiler koyarak ek kaynak sağlamaktır. Örneğin, bazı ülkeler alkollü içkilerden ve sigaradan yüksek vergi alır. Sigara ve alkollü içki fiyatım yükselten bu vergiler, aynı zamanda, insanların sağlığa zararlı bu malları daha az satın almasını sağlar. Ama bu tip vergilerden, alım gücü yüksek olan varlıklı kişilerden çok yoksullar etkilenir. Verginin Kaynakları ve ToplanmasıVergiler çok çeşitli kaynaklardan toplanabilir. Bazı durumlarda, toplanan vergilerle bu vergilerin kullanım yerleri arasında doğrudan bir bağ vardır. Örneğin, ABD'nin bazı eyaletlerinde, motorlu taşıtların benzin ve motorin gibi yakıtlarından alman vergiler yeni yolların yapımında kullanılmak üzere ayrılır ya da "tahsis" edilir. Türkiye'de de şirketler, ödedikleri Kurumlar Vergisi'ne ek olarak, bu verginin belirli bir yüzdesini Savunma Sanayiini Destekleme Fonu için öderler. Bu fonda biriken kaynaklar savunma sanayisini geliştirmek için kullanılır. Ama vergiler genellikle merkezi bir fonda toplanır ve hükümet bu fonu uygun bulduğu biçimde dağıtır. Bazı ülkelerde, verginin türüne ve tutarına ilişkin kararlar hükümet tarafından yılda bir kez, bütçeyle birlikte açıklanır. Vergi miktarını belirlemek için temel alınan gelir, genel olarak vergi matrahı ya da yalnızca matrah olarak adlandırılır. Matraha göre vergilendirmenin en yaygın uygulama alanı, maaş, ücret ve kârları kapsayan kişi ve şirket gelirleridir. Gelirden alınan vergilerle sağlanan para miktarı ülkeden ülkeye değişir. Örneğin, 1981'de kişisel gelir vergisinin toplam vergi gelirleri içindeki payı Yeni Zelanda' da yüzde 60 iken Fransa'da yüzde 15'in altında kalmıştır. Birçok ülkede kişisel gelirin vergilendirile-bilmesi için belirli bir düzeye ulaşmış olması, yani bireylerin belirli bir miktarın üzerinde gelir elde etmeleri gereklidir. Bu miktar kişinin ailesinin büyüklüğüne göre değişebilmektedir. Belirlenen miktarın üzerinde kalan gelirlerden vergi alınır ve genellikle, bireyin geliri arttıkça daha fazla vergi ödemesini sağlayacak biçimde değişen oranlı bir vergi sistemi uygulanır. Böylece, yıllık kazancı yüksek olan bir kişi gelirinin yansından çoğunu vergi olarak öderken, düşük kazançlı biri yalnızca dörtte birini ödeyebilir. Bu sistem, artan oranlı vergi sistemi olarak bilinir. Birçok ülkede servet de bir vergi matrahıdır. Servet üzerinden alınan vergiler çok çeşitli olmakla birlikte, genel olarak, bireylerin malvarlıklarını vergilendirmeyi amaçlar. Bu vergi bir ev, arsa, antika eşyalar, tahvil ve hisse senedi gibi değerli malları kapsayabilir. Servet vergisinin ilginç tarihi örneklerinden biri de İngiltere'de 1696–1851 arasında uygulanan "Pencere Vergisi"dir. Buna göre, evinde 10'dan fazla pencere bulunan kişiler vergilendirilirdi. Bu nedenle, bugün hâlâ bazı eski İngiliz evlerinde görüldüğü gibi pencereler tuğla ile örülmüştür. Türkiye'de de II. Dünya Savaşı sırasında 1942–44 arasında uygulanan Varlık Vergisi, yalnız bir kez alınan olağanüstü bir servet vergisidir. Savaş nedeniyle ortaya çıkan karaborsa ve stokçuluk toptancı tüccarların ve büyük çiftçilerin servetlerinde büyük artışlara neden olmuştu. Varlık Vergisi bu vergilendirilmemiş servetlerden vergi alabilmek amacıyla çıkarıldı. Vergisini 30 gün içinde ödemeyen kişiler için tutuklanma, çalışma kamplarına gönderilme gibi cezalar öngörülmüştü. Servet aktanım da vergilendirilebilir. Vergilendirilen bu servetin konusu değerli armağanlar ya da ana baba öldüğünde çocuklarına kalan para olabilir. Türkiye'de Veraset ve İntikal Vergisi miras üzerinden alınan vergilere bir örnektir. Bir başka servet vergisi türü de, bir kişinin malvarlığındaki değer artışı üzerinden alınan vergidir. Örneğin, çiftlik topraklarını konut yapımında kullanılmak üzere satan bir kimse toprak değerinin önemli ölçüde arttığım görecektir. Bazı ülkelerde, bu durumdaki kişi değer artışı üzerinden bir vergi öder. Türkiye' de yerel yönetimler yaptıkları hizmetler karşılığında gayrimenkul değerlerindeki artışı vergilendirmek amacıyla "şerefiye" denen bir vergi toplar. Bu vergiye çoğunlukla sermaye kazançları vergisi denir. Mal ve hizmetler de ayrı bir vergi konusudur. Bunlardan alınan vergilere dolaylı vergiler adı verilir. Bir kişinin gelirinden ya da bir şirketin kârından alınan vergiler doğrudan vergi toplayıcısına ödenirken, satın alınan mallar üzerindeki vergiler, daha sonra bunu vergi dairelerine aktaran dükkân ya da mağaza sahibine ödenir. Dolayısıyla bu vergi yalnızca söz konusu mal satın alındığında ödenir. Mal ve hizmetlerin satışı üzerinden alınan bu vergilere satış vergisi de denmektedir. Satış vergilerinde, genellikle malın değerinin belirli bir yüzdesi kadar vergi fiyata eklenir. Avrupa Ekonomik Topluluğu'na üye ülkelerde ve Türkiye'de uygulanan katma değer vergisi (KDV) dolaylı vergilerin en önemlilerindendir. Bir başka dolaylı vergi de, tütün, alkollü içkiler ve petrol gibi bazı mallara uygulanan özel tüketim vergisi'dir. Bu vergi türünde, genellikle bir birim mal başına belirli bir miktar vergi konur. Mallar üzerinden alınan vergiler tarihte birçok kez toplumsal tedirginliklere neden olmuştur. Örneğin, 18. yüzyılda Fransa'da tuzdan alınmaya başlanan vergi Fransız Devrimi'ni hazırlayan nedenlerden biriydi. Dolaylı vergilere ilişkin bir başka önemli sorun da, yöneticilerin yeterli geliri sağlamak için, halkın satın almak zorunda olduğu malları vergilemeleridir. Herkesin kullanmak zorunda olduğu mallardan vergi almak, zenginlerinkine oranla, yoksulların gelirinin daha büyük bir bölümünü vergilendirmek demektir. Bu tür vergiler azalan oranlı vergi etkisi yapar, çünkü bu vergilerin gelir içindeki oranı, gelir düzeyi yükseldikçe azalır. Bu da, günümüzde geçerli olan, vergi yükünün kişilerin ödeme gücüyle orantılı olması, yani eşitlik ilkesiyle çelişir. Uluslararası Ticaret ve VergilerÜlkeler arasındaki ticaret de bir vergi konusudur. Bu vergiler genellikle gümrük vergisi olarak adlandırılır. Gümrük vergisi, bir ülkeye dışarıdan getirilen mallardan alınan vergidir. Bu vergiler yalnızca gelir sağlamak amacıyla değil, aynı zamanda ülke sanayisini, yabancı mallara bir engel ya da bir gümrük duvarı koyarak, dış rekabetten korumak için de kullanılır. Böylece dışarıdan alınan malların fiyatı yükseltilir ve tüketicilerin yerli malları yeğlemesi sağlanır. Hükümetin dışalıma koyduğu sınırlamalar korumacılık olarak bilinir. Bunun tersi, yani ülkeler arasındaki ticarette hiçbir engel bulunmaması serbest ticarettir. Bazen bir grup ülke kendi arasında gümrük birliği oluşturur. Birlik içindeki ülkeler aralarındaki ticaretten vergi almaz, ama başka ülkelerden alınan mallara ortak bir gümrük vergisi oranı uygular. Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET), Batı Avrupa ülkelerinin oluşturduğu bir gümrük birliğidir (bak. Avrupa Topluluklari). 1989'da ABD ve Kanada da karşılıklı olarak gümrük vergilerini kaldırmaya ve bir serbest ticaret bölgesi oluşturmaya karar verdiler. Gümrük vergileri ilk başlarda yalnızca hükümetlere gelir sağlamak amacıyla konmuştur. Bu amaç hâlâ önemlidir, ama günümüzde ülke sanayisini dış rekabete karşı koruma kaygısı ön plana çıkmıştır. Gümrük vergileri ilk kez İngiltere'de, Sak-sonlar döneminde uygulanmıştır. Önceleri, gemi yükünün bir bölümü krala ayrılırdı. Daha sonra ödemelerini, "gümrük vergisi" adı altında para ile yapmalarına izin verildi. Kral I. Edward'ın döneminde (1272–1307) bu sistem iyice yerleşti. Ortaçağda krallar borç aldıkları kişilere, bu borcu karşılamak üzere gümrük vergilerini toplama yetkisi vermeye başladılar. Bu uygulama, 1671'de günümüzdekilere benzer gümrük hizmetleri uygulamasını getiren II. Charles dönemine kadar sürdü. Bir gemi, kamyon ya da uçak bir ülkeden bir başka ülkeye ulaştığında, aracın sürücüsü getirdiği yükün bir listesini gümrük görevlilerine vermek zorundadır. Daha sonra, malları bekleyen tüccarlar gümrük dairesine giderek borçları olan vergiyi öderler. İşlemler tamamlandığında gümrük görevlisi malları inceler ve tüccara teslim eder. Gümrük görevlilerinin saklı ya da kaçak bir mal olup olmadığım araştırma yetkileri vardır. Bir ülkeden başka bir ülkeye gelen yolcular da gümrükten geçmek zorundadır. Yetişkinlerin yanlarında belirli miktarlarda tütün, alkollü içki ve hediyelik eşyayı vergi ödemeden gümrükten geçirmelerine izin verilmektedir. Yolcuların gümrük memuruna yanlarında ne bulunduğunu bildirmeleri zorunludur. Görevlinin, onları durdurma, üstlerini ve bagajlarını arama yetkisi vardır. Eğer bildirilmesi gereken saklı bir şey bulursa, buna el koyar. Önemli bir suç söz konusuysa, yolcular para ya da hapis cezasına çarptırılabilir. Gümrük vergileri ticarete engel oluşturduktan için zaman zaman ülkeler arasında anlaşmazlıklara yol açmıştır. Örneğin, 1773'te Boston Çay Partisi'ne yol açan olay, İngiltere'nin Amerikan kolonilerine sattığı çaya koyduğu vergiydi. Yerli kılığına girmiş bir grup kolonici Boston limanındaki bir İngiliz gemisine çıkarak, kolonilere gidecek çayı limana dökmüştü. Bu, Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nı başlatan olaylardan biridir. Vergiler ve ToplumVergiler her ne kadar sık sık önemli sorunlara, hatta toplumsal tedirginliklere yol açmışlarsa da, hükümetler genellikle vergilerin herkes için adaletli olmasına çalışırlar. Vergiler kolay anlaşılmalı, vergi toplama maliyeti düşük ve vergi kaçırmak güç olmalıdır. Günümüzde hükümetler, vergilerini ödemekten kaçınan kişi ya da şirketleri saptamak için vergi denetim görevlileri çalıştırır. Birçok insan ödenmesi gereken vergilerden rahatsız olur, ama vergiler olmasaydı yurttaşların devletin sağladığı birçok mal ve hizmetten yoksun kalacakları unutulmamalıdır. Genellikle, devlet harcamaları çok düşük, vergilerse çok yüksek bulunur. Oysa vergi ödemeden hizmetlerden yararlanmak olanaklı değildir. MsXLabs.org & Temel Britannica |
Vergi nedir? Kamuoyunda sağlıklı bir vergi bilincinin oluşturulması ve toplumun tüm kesimlerine benimsetilmesi için 1990 yılından itibaren her yıl Mart ayının son haftası “Vergi Haftası” olarak çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Vergi nedir? Vergiyi kısaca devletin gerçek ve tüzel kişilere yüklediği ekonomik yükümlülük, olarak açıklayabiliriz. Devletin bizlere yani vatandaşlara yüklediği bu ekonomik yükümlülüğün asıl işlevi, devlet harcamalarını karşılayarak yol, su, elektrik, sağlık gibi altyapı hizmetlerini sağlayabilmektir. Vergi ödemenin en temel ilkelerinden biri, toplumsal sınıf farkı tanımadan tüm vatandaşların bu görevi yerine getirmeleridir. Kim, ne kadar vergi öder? Devletin belirlediği vergileri öderken, vergi ödeyen kişilerin, kamu hizmetlerinden yararlanma düzeyi kesinlikle göz önünde bulundurulmaz, bu tamamen kişilerin ödeme gücüyle orantılı bir paylaşımdır. Yani, A ile B'nin devletten yararlandığı hizmetler kesinlikle göz önünde bulundurulmamaktadır. Vergiler ödenirken devlet, sadece vatandaşlarının gelir düzeyine bakar ve kişilerin ödeme gücüne bağlı olarak bir ödeme sistemi geliştirir. A'nın aylık gelirinin B'den daha fazla olduğunu düşünürsen A, B'ye oranla devlete daha fazla vergi ödeyecektir. Vergilendirmenin asıl işlevleri nelerdir? Devlete kaynak yaratarak, yatırım ve harcamalarını karşılanmasını sağlar. Büyümeye katkıda bulunarak, gelir ve servet paylaşımını düzenler. Devletin sağlamakla yükümlü olduğu sağlık, güvenlik gibi temel hizmetleri ve altyapı hizmetlerinin gerçekleşmesini sağlar. Vergi türleri nelerdir? Vergiler, dolaylı vergi ve dolaysız vergi olarak genel bir şekilde ikiye ayrılır. Dolaylı vergi; kişilerin devletten bir hizmet almaları veya bir malı satın almaları sonucunda meydana gelir. Örneğin; oturduğun semtin marketinden aldığın çikolata ve meyve sularını alırken bile, devlete belli bir oranda vergi ödersin. Bu vergileri, K.D.V. ve Tekel vergisi olarak da sayabilirsin. Dolaysız vergi ise, ticaret ile uğraşanların kazandıklarından veya bir iş yerinde ücretli olarak çalışan memur ve işçilerin ücret ve maaşlarından kesilen vergidir. Bir örnek gerekirse, anne veya babanın çalıştığı iş yerlerini düşünebilirsin. Devlet, anne ve babanın her ay aldığı maaşın belirli bir oranı kadar vergi alır. Devlet, bu vergileri çalışan ve maaşı olan her vatandaşından keser. Vergi ödemenin yararları nelerdir? Aynı ülkede yaşayan, devletin sunduğu hizmetlerden yararlanan vatandaşlar olarak hepimizin devlete vergi ödemesi gerekir. Bu ödediğimiz vergiler ile devlet bizlere çeşitli olanaklar sağlamaktadır. Devlet, vatandaşlarının çok daha rahat yaşayabilmesi için, biz vatandaşlardan aldığı vergiler ile halkına çeşitli kullanım olanakları yaratır. Bu olanakları, eğitim aldığın okulu yaptırmak, kullandığın suyu veya televizyon seyredebilmen için harcadığın elektriği evine getirmek olarak sayabiliriz. Vergi ödemek, bir ülkede yaşayan her vatandaşın en kutsal görevlerinden biridir. Devletin de bu vergilerden topladıklarıyla en iyi şekilde hizmet sunması da, vatandaşlarına karşı yerine getirmesi gereken en önemli görevlerden biridir. Vergi Türleri0001 YILLIK GELİR VERGİSİ 0002 ZIRAİ KAZANÇ GELİR VERGİSİ 0003 GELİR VERGİSİ S. (MUHTASAR) 0004 GELİR GÖTÜRÜ TİCARİ KAZANÇ 0005 GELİR GÖTÜRÜ SERBEST MESLEK KAZANCI 0006 GELİR GÖTÜRÜ ÜCRET 0007 DAĞITILMAYAN KAR STOPAJI 0010 KURUMLAR VERGİSİ 0011 KURUMLAR VERGİSİ STOPAJI (KVKM24) 0012 GELİR VERGİSİ (GMSI) 0014 BASIT USULDE TİCARİ KAZANC 0015 GERÇEK USULDE KATMA DEĞER VERGİSİ 0017 GÖTÜRÜ USULDE KATMA DEĞER VERGİSİ 0020 MEP İŞTİRAKÇİSİ KURUMLAR VERGİSİ 0021 BANKA MUAMELELERİ VERGİSİ 0022 SİGORTA MUAMELELERİ VERGİSİ 0027 GELİR VERGİSİ GEÇİCİ VERGİ 0032 GELİR GEÇİCİ VERGİ 0033 KURUM GEÇİCİ VERGİ 0040 DAMGA VERGİSİ (BEYANNAMELİ DAMGA VERGİSİ MÜKELLEFİ) 0046 AKARYAKIT TÜKETİM VERGİSİ 0048 GELİR V. M.TALİH OYUNLARI ASGARİ VERGİ 0049 HER TÜRLÜ İSPİRTOLAR VE FÜZEL YAĞINDAN ALINAN EK VERGİ 0050 KURUMLAR V. M.TALİH OYUNLARI ASGARİ VERGİ 0051 DİĞER ÜCRETLER 0053 KURUMLAR VERGİSİ KURUM GEÇİCİ VERGİ 0056 OYUN KAĞITLARINDAN ALINAN EK VERGİ 0057 RÖNTGEN FİLMLERİNDEN ALINAN EK VERGİ 0060 MÜLGA MADEN FONU 0061 KAYNAK KULLANIMI DESTEKLEME FONU KESİNTİSİ 0062 MÜLGA KOOPERATİFÇİLİK TANITMA VE EĞİTİM FONU 0067 G.V.K. GEÇİCİ 67/11 MADDESİNE GÖRE YAPILAN İHTİYARİ BEYAN 0071 PETROL VE DOĞALGAZ ÜRÜNLERİNE İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 0073 KOLALI GAZOZ, ALKOLLÜ İÇEÇEKLER VE TÜTÜN MAMÜLLERİNE İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 0074 DAYANIKLI TÜKETİM VE DİĞER MALLARA İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 0075 ALKOLLÜ İÇEÇEKLERE İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 0076 TÜTÜN MAMÜLLERİNE İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 0077 KOLALI GAZOZLARA İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ 0091 TÜTÜN MAMÜLLERİNE İLİŞKİN EK VERGİ 0092 HER TÜRLÜ ALKOLLÜ İÇKİLERE İLİŞKİN EK VERGİ 0093 SAİR ŞARAP VE BİRALARA İLİŞKİN EK VERGİ 0094 HER TÜRLÜ ALKOLSÜZ İÇECEKLERDEN ALINAN EK VERGİ 1013 EĞİTİM,GENÇLİK,SPOR VE SAĞLIK HİZMETLERİ VERGİSİ 1018 MAHSUPLARDAN KESİLEN DAMGA VERGİSİ 1020 FON PAYI 1026 5254 SAYILI KANUNA GÖRE MUHTAÇ ÇİFTÇİLERE VERİLEN ÖDÜNÇ TOHUMLUKLARDAN HAZİNE ALACAĞINA DÖNÜŞENLER AİT FAİZ 1027 2004/5682 SAYILI BKK İLE HAZİNE ALACĞINA DÖNÜŞEN TOHUMLUK KREDİLERİNE DÖNÜŞENLER AİT FAİZ 1028 5335 SAYILI KANUNA GÖRE DESTEKLEME FİYAT İSTİKRAR FONUNA AİT FAİZ 1030 PİŞMANLIK ZAMMI 1037 TRAFİK MUAYENESİ PARA CEZALARI 1042 E.KATKI PAYI 1043 ÖZEL İŞLEM VERGİSİ 1046 TEVKİFATTAN ALINAN DAMGA VERGİSİ 1047 DAMGA VERGİSİ 1048 5035 SAYILI KANUNA GÖRE DAMGA VERGİSİ 1050 VERGİ BARIŞI TEFE TUTARI 1051 VERGİ BARIŞI GEÇ ÖDEME ZAMMI 1052 5335 SAYILI KANUNA GÖRE HAZİNE ALACAĞINA DÖNÜŞEN TOHUMLUK KREDİLERİNE AİT GEÇ ÖDEME ZAMMI 1053 5736 SAYILI KANUN UYARINCA GEÇ ÖDEME ZAMMI 1055 DÜŞÜK OLAN DEĞERLEME TUTARI 1067 VERGİ YARGI HARÇLARI 1084 GECİKME FAİZİ 1085 PARA CEZASI FAİZİ 1086 GECİKME ZAMMI 1087 ERKEN ÖDEME İNDİRİMİ 1088 PEŞİN ÖDEME İNDİRİMİ 1089 ALINAN DİĞER FAİZLER 1090 KANUNİ FAİZ 1091 5736 SAYILI KANUN UYARINCA ALINAN FAİZ 1092 HESAPLANAN FA?Z 1095 SAVUNMA SANAYİ DESTEKLEME FONU 1096 KONUT FONU 3024 KAYNAK KULLANIMI DESTEKLEME PRİMİ CEZAİ FAİZİ 3061 CEZAİ FAİZ(KAYNAK KULLANIMI DESTEKLEME FONU KESİNTİLERİ) 3073 USULSÜZLÜK CEZASI 3074 ÖZEL USULSÜZLÜK CEZASI 3076 KUSUR CEZASI 3077 AĞIR KUSUR CEZASI 3078 KAÇAKÇILIK CEZASI 3080 VERGİ ZİYAI CEZASI 3099 VUK 112/4 Maddesi Gereğince Ödenen Faiz 4001 EK GELİR VERGİSİ 4003 EK ÜCRET GELİR VERGİSİ 4004 EK GÖTÜRÜ TİCARİ KAZANÇ VERGİSİ 4005 EK GÖTÜRÜ SERBEST MESLEK KAZANCI VERGİSİ 4006 FAİZ VERGİSİ 4007 EK EMLAK VERGİSİ 4008 GELİR DAHİLİ TEVKİFAT 4010 EK KURUMLAR VERGİSİ 4011 KURUMLAR VERGİSİ ARGE HARCAMALARI 4012 KURUM DAHİLİ TEVKİFAT 4014 MÜNFERİT GELİR EKONOMİK DENGE V. 4016 ÜCRETLERDEN ALINACAK E.D.V. 4021 4705 Sayılı Kanuna Göre Tahsil Edilen Özel İşlem Vergisi 4030 G.V.K. GEÇİCİ 67. MADDESİNE GÖRE YAPILAN TEVKİFAT 4034 MOTORLU TAŞITLAR EK VERGİSİ 4035 4837 S.K EK MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ 4036 4962 S. TAŞIT VERGİSİ 4037 TRAFİK MUAYENE ÜCRETİ HAZİNE PAYI 4040 MÜLGA TRAFİK HİZMETLERİNİ GELİŞTİRME FONU REKLAM GELİRLERİ 4041 GELİR VE KURUM EKONOMİK DENGE VERGİSİ 4042 5035 RTÜK EĞİTİME KATKI PAYI 4043 GÖTÜRÜ EKONOMİK DENGE VERGİSİ 4044 GELİR VE KURUM STOPAJ EKONOMİK DENGE VERGİSİ 4046 Akaryakıt Fiyat İstikrar Payı 4047 TEK BAŞINA ALINABİLEN DAMGA VERGİSİ 4048 ŞANS OYUNLARI VERGİSİ 4049 5035 SAYILI KANUNA GÖRE FİNANSAL FAALİYET HARCI 4050 TEKEL SAFİ HASILAT 4060 TECİLLİ ALACAKLARDAN TAHSİLAT 4061 İTHALATTA KAYNAK KULLANIMI DESTEKLEME FONU KESİNTİSİ 4063 NOTER HARÇLARI 4070 G.V.K. GEÇİCİ 70. MD KAPSAMINDA MUHTASAR V. 4072 MOTORLU TAŞIT ARAÇLARINA İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ (TESCİLE TABİ OLMAYANLAR) 4073 ERTELENEN GELİR STOPAJ (4325 4.MADDE/4369 GEÇİCİ 5.MADDE) 4074 ERTELENEN GELİR STOPAJ (4747 SAYILI KANUNUNUN 2.MADDESİ) 4077 MÜNFERİT KURUM E. D. V. 4078 NET AKTİF VERGİSİ 4079 KIYMETLİ MADEN VE ZIYNET EŞYASINDAN ALINAN VERGİ 4080 ÖZEL İLETİŞİM VERGİSİ 4081 5035 SAYILI KANUNA GÖRE ÖZEL İLETİŞİM VERGİSİ 4101 VERGİ BARIŞI MATRAH ARTIRIMI YILLIK GELİR VERGİSİ 4103 VERGİ BARIŞI MATRAH ARTIRIMI GELİR VERGİSİ S. (MUHTASAR) 4107 VERGİ BARIŞI MATRAH ARTIRIMI DAĞITILMAYAN KAR STOPAJI 4110 VERGİ BARIŞI MATRAH ARTIRIMI KURUMLAR VERGİSİ 4112 VERGİ BARIŞI MATRAH ARTIRIMI GELİR VERGİSİ (GMSİ) 4114 VERGİ BARIŞI MATRAH ARTIRIMI BASIT USULDE TİCARİ KAZANC 4115 VERGİ BARIŞI MATRAH ARTIRIMI GERÇEK USULDE KATMA DEĞER VERGİSİ 4121 VERGİ BARIŞI KESİNLEŞEN KAMU ALACAKLARI 2. MADDE 1/AB 4122 VERGİ BARIŞI KESİNLEŞEN KAMU ALACAKLARI 2. MADDE 1/C 4123 VERGİ BARIŞI KESİNLEŞEN KAMU ALACAKLARI 2. MADDE/6 MTV 4124 VERGİ BARIŞI KESİNLEŞMEYEN KAMU ALACAKLARI 3. MADDE 4125 VERGİ BARIŞI İNCELEME VE TARHİYAT 5.MADDE 4126 VERGİ BARIŞI PİŞMANLIK 6.MADDE 1/AB 4127 VERGİ BARIŞI PİŞMANLIK 6.MADDE 1/DİĞER HÜKÜMLER 4128 VERGİ BARIŞI ECRİMİSİL 15.MADDE 4130 VERGİ BARIŞI KIYMETLİ MADEN VE ZİYNET EŞYASI BEYANI 4140 6183 B/4 TAHSİLAT GENEL TEBLİĞİ TAHSİLATI 5015 E-BEYANNAME B FORMU 5030 G.V.K. GEÇİCİ 67. MADDESİNE GÖRE YAPILAN TEVKİFAT EK2 EK3 5569 5569 SAYILI KANUN UYARINCA KOBİ TECİLLİ TAHSİLAT 9000 İDARİ PARA CEZASI (4703 SK) 9001 EMANETEN YAPILAN TAHSİLAT 9002 NÜFUS PARA CEZASI 9003 SEÇİM PARA CEZASI 9004 ASKERLİK PARA CEZASI 9005 ADLİ MAHKEME PARA CEZASI 9006 1475 SAYILI İÇ KANUNUNA BA¦LI PARA CEZASI 9007 3516 SAYILI KANUNA GÖRE ÖLÇÜ AYAR PARA CEZASI 9008 TRAFİK ZABITASI TESPİTİNE DAYALI ÖZEL USULSÜZLÜK CEZASI 9009 TURİZM PARA CEZASI 9010 TÜKETİCİYİ KORUMA KANUNUNA GÖRE KESİLEN PARA CEZASI 9011 ÇEVRE KİRLİLİĞİ PARA CEZASI 9012 ESNAF S.HARÇ 9013 GÜMRÜK VERGİSİ 9014 Yurt Dışı Çıkış Harcı 9015 KATMA DEĞER VERGİSİ TEVKİFATI 9016 BİLİRKİŞİ ÜCRETİ 9017 TÜRK ULUSLARARASI GEMİ SİCİL KAYIT HARCI 9018 YILLIK TONAJ HARCI 9019 ELEKTRİK PİYASASI KANUNU PARA CEZASI 9020 MÜKELLEFLERİN VERGİ BORCUNA MAHSUBEN YAPILAN TEVKİFATLAR 9021 4961 BANKA SİGORTA MUAMELELERİ VERGİSİ 9022 KUR FARKI HESABI 9023 YÜKSEK ÖĞRENİM KREDİ BORCU HESABI 9024 KAYNAK KULLANIMI DESTEKLEME PRİMİ HESABI 9025 İHRACATTA VERGİ İADESİ HESABI 9026 GELİŞTİRME VE DESTEKLEME FONU HESABI 9027 ÇALIŞMA İZİN HARCI 9028 DESTEKLEME VE FİYAT İSTİKRAR FONU HESABI 9029 DİPLOMA HARCI 9030 EK MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ 9031 VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ 9032 EK TAŞIT ALIM VERGİSİ 9033 TADPK İDARİ PARA CEZASI 9034 MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ 9035 TAŞIT ALIM VERGİSİ 9036 YİYECEK BEDELLERİ 9037 TEMİNAT O. YAPILAN THS. 9038 İADELERDEN ALACAKLILAR 9039 HESAP KART VE DEFTERLERİNE İŞLENMEYEN TAHSİLATLAR 9040 MERA FONU 9041 MERA FONU PARA CEZASI 9042 MÜLGA TRAFİK HİZMETLERİNİ GELİŞTİRME FONU TİCARİ PLAKA GELİRLERİ 9043 MÜLGA YATIRIM TEŞVİK FONU 9044 4961 S.K. GEÇİCİ 2. MAD. 3.FIKRASINA GÖRE TAHSILAT 9045 TAHSİLATI HIZLANDIRMA TEBLİĞİNE GÖRE VERİLEN TAHAKKUK 9046 ÖZEL HESAP GELİRLERİ 9047 TEK BAŞINA ALINABİLEN DAMGA VERGİSİ 9048 5035 SAYILI KANUNA GÖRE HARÇ 9049 4749 KAMU FINANS BORC YÖN. DÜZEN. HAK. KANUN HAZİNE ALACAKLARI 9050 KARAYOLLARI TAŞIMA KANUNU İDARİ PARA CEZASI 9051 DIŞ SEYAHAT HARCAMALARI VERGİSİ 9052 TAŞINMAZ MALLAR SATIŞ GELİRLERİ 9053 ECRİMİSİL GELİRLERİ 9054 DİĞER TAŞINMAZ MALLAR İDARE GELİRLERİ 9055 TAŞINIR MALLAR SATIŞ GELİRLERİ 9056 DOGALGAZ PİYASASI KANUNU PARA CEZASI 9057 DOĞRUDAN GELİR DESTEĞİ ÖDEMELERİ 9058 PETROLDEN DEVLET HAKKI 9059 TİCARET SİCİL HARCI 9060 MADENLERDEN DEVLET HAKKI 9061 OYUN KAĞIDI GELİRLERİ 9062 TAPU HARÇLARI 9063 YENİDEN İNŞA OLUNACAK BİNA VESAİR TESİSLERİ TESCİL HARCI 9064 PASAPORT VE KONSOLOSLUK HARÇLARI 9065 TRAFİK HARÇLARI 9066 YARGI HARÇLARI 9067 İTHAL VE İMAL RUHSAT VE TEMDİT ÜCRETİ 9068 GEMİ VE LİMAN HARÇLARI 9069 DİĞER HARÇLAR 9070 DEĞERLİ KAĞITLAR GELİRLERİ 9071 TAVİZLERDEN GERİ ALINANLAR 9072 İKRAZLARDAN GERİ ALINANLAR 9073 YEM ANALİZ ÜCRETİ 9074 ŞEKER FİYAT FARKI 9075 AKARYAKIT FİYAT FARKI 9076 BAŞKA MUHASEBE BİRİMİ ADINA YAPILAN TAHSİLAT 9077 MOTORLU TAŞIT ARAÇLARINA İLİŞKİN ÖZEL TÜKETİM VERGİSİ (TESCİLE TABİ OLANLAR) 9078 GÜBRE DENEY VE ANALİZ ÜCRETİ 9079 4961 S.K. GEÇİCİ 1. MAD. GÖRE PARA CEZASI 9080 DİĞER PARA CEZALARI 9081 ZİMMETLERE GEÇİRİLEN PARA VE DEĞERLERDEN BORÇLULAR 9082 FAZLA VE YERSİZ YAPILAN ÖDEMELERDEN BORÇLULAR 9083 SOSYAL DAYANIŞMA VE YARDIMLAŞMAYI TEŞVİK FONU 9084 İSTİHSAL VERGİSİ 9085 TRAFİK CEZALARI 9086 HESAPLANAN GECİKME ZAMMI 9087 TAKİP GİDERLERİ KARŞILIĞI ALINAN 9088 ÇIRAKLIK FONU 9089 2000/2 SAYILI BKK GEREĞİNCE YATIRIMLARI TEŞVİK FONUNA AKTIRILACAK TUTARLAR 9090 ÇEŞİTLİ GELİRLER 9091 PETROLDEN DEVLET HİSSESİ 9092 YÜKSEK ÖĞRENİM HARÇ KREDİSİ 9093 RESMİ ARABULUCULUK ÜCRETİ 9094 EM.SAN. 17 MAD. GELİRLERİN THK EDİLMEMESİ CEZASI 9095 4961 S.K. GEÇİCİ 2. MAD. 1.FIKRAYA GÖRE TAHSİLAT 9096 4369/15 SUÇA İŞTİRAK EDEN KİŞİLER 9097 HAKSIZ ALINAN VERGİ İADESİ 9098 HAKSIZ ALINAN VERGİ İADESİ CEZASI 9099 KALDIRILAN VERGİ ARTIKLARI 9101 ŞEKER KANUNU İDARİ PARA CEZASI 9102 GEÇİŞ ÜÇRETİ VE İDARİ PARA CEZASI 9103 5188 SK. GÖRE GÜVENLİK RUHSATI HARCI 9104 TELGRAF VE TELEFON KANUNU 2. MADDE İDARİ PARA CEZASI 9105 SPOR MÜSABAKALRINDA ŞİDDET VE DÜZENSİZLİĞİN ÖNLENMESİ KAN. UYARINCA İPC 9106 4857 S.K. 101. MAD. KAP. İDARİ PARA CEZALARI 9107 ENERJİ DESTEĞİ ÖDEMELERİNDEN GERİ ALINANLAR 9108 4857 SAYILI KANUNA GÖRE GELİR KAYDEDİLECEK PARA CEZALARI 9109 5326 S. KABAHATLER KANUNU İDARİ PARA CEZASI 9110 93/4000 SAYILI YATIRIMLARIN, DÖVİZ. KAZ. HİZ. TEŞVİKİNE İLİŞKİN B.K.K.`NCA HAKSIZ ÖDENEN ENERJİ TEŞVİK GERİ ÖDEMESİ 9111 ORKÖY FONU GELİRLERİ 9112 2762 SAYILI KANUNA GÖRE ALINAN TAVİZ BEDELİ 9113 GELİR VERGİSİ TEVKİFATI 9114 YABANCI ÜLKEDE GÜÇ VE MUHTAÇ DURUMA DÜŞENLERE YURDA DÖNÜŞ İÇİN ÖDÜNÇ VERİLEN PARALAR 9115 SORUMLU SIFATIYLA VERİLEN KDV. 9116 HAZİNE ZARARININ GERİ ALINMASI 9117 EVRENSEL HİZMETİN GELİRLERİ KATKI PAYI 9118 TELEKOMİNİKASYON KURUMU TARAFINDAN YATIRILAN TELGRAF VE TELEFON KANUNU İDARİ PARA CEZALARI 9119 SİVİL HAVA ARAÇLARI ÜÇÜNCÜ ŞAHIS MALİ MESULİYET DEVLET GARANTİSİ BEDELİ 9120 TELSİZ, TELEFON VE TELGRAF KANUNU İDARİ PARA CEZASI %20 Sİ 9121 5015 SAYILI PETROL PİYASASI KANUNU İPC 9122 5307 SAYILI SIVILAŞTIRILMIŞ PETROL GAZLARI PİYASASI KANUNU İPC 9123 ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURULUNCA ÖDENEN ANALİZ ÜCRETİNİN GERİ ALINMASI 9124 KİŞİLERDEN ALACAK FAİZLERİ 9125 AĞAÇLANDIRMA FONU YÖNETMELİĞİNE GÖRE VERİLEN KREDİLERDEN GERİ ALINANLAR 9126 5254 SAYILI KANUNA GÖRE MUHTAÇ ÇİFTÇİLERE VERİLEN ÖDÜNÇ TOHUMLUKLARDAN HAZİNE ALACAĞINA DÖNÜŞENLER 9127 2004/5682 SAYILI BKK İLE HAZİNE ALACĞINA DÖNÜŞEN TOHUMLUK KREDİLERİ 9128 4447 SAYILI İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNU UYARINCA KESİLEN İ.P.C 9129 4904 SAYILI İŞ KURUMU KANUNU UYARINCA KESİLEN İ.P.C. 9131 VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ (SAİR İVAZSIZ İNTİKALLER) 9132 KLAVUZLUK VE ROMÖRKÖRCÜLÜK HİZMET PAYI 9133 MAHALLİ İDARELERDEN ALINAN PAYLAR 9148 4915 ve 5035 SK. GÖRE RUHSAT HARCI 9149 KİRLETİLEN ÇEVRENİNİYİLEŞTİRİLMESİ İÇİNGENEL BÜTÇE KAPS.İD.YAPILAN HARCAMALARIN TAHSİLATI 9153 5736 SAYILI KANUN UYARINCA TAHSİL EDİLECEK ECRİMİSİL GELİRLERİ 9160 MADENLERDEN ALINAN DEVLET HAKKINDAN %50 ?L ™ZEL ?DARE PAYI 9161 MADENLERDEN ALINAN DEVLET HAKKININ %30 FAZLALARI(ORMAN GENEL MšDšRLš?š PAYI) 9162 KADASTRO HARÇLARI 9166 KARAR VE İLAM HARCI 9171 SORUMLU SIFATIYLA VERİLEN ÖTV 1. LİSTE 9180 TELSİZ, TELEFON VE TELGRAF KANUNU İDARİ PARA CEZASI %80 İ 9190 ÇEŞİTLİ GELİRLER(GECİKME ZAMMI HESAPLANAN) 9200 DSİ SULAMA TESİSLERİ İŞLETME VE BAKIM ÜCRETİ 9201 DSİ SULAMA TESİSLERİ YATIRIM BEDELİ 9301 GENEL BÜTÇE DIŞINDA KALAN KURUMLAR TARAFINDAN YAPILAN İ.P.C 9304 TELGRAF VE TELEFON KANUNU 2.MADDE İDARİ PARA CEZASI 9305 SPOR MÜSABAKALARINDA ŞİDDET VE DÜZENSİZLİĞİN ÖNLENMESİ KANUNU UYARINCA İPC 9306 1475 SAYILI İŞ KANUNUNA BAĞLI PARA CEZASI 9307 3516 SAYILI KANUNA GÖRE ÖLÇÜ AYAR PARA CEZASI 9309 TURİZM PARA CEZASI 9310 5549 SAYILI SUÇ GELİRLERİNİN AKLANMASININ ÖNLENMESİ İ.P.C 9311 TÜTÜN MAMULLERİNİN ZARARLARININ ÖNLENMESİNE DAİR KANUN UYARINCA AL.İ.P.C(4207 S.K.) 9315 ŞEKER KANUNU İDARİ PARA CEZASI 9316 4054 SAYILI REKABET KANUNUNUN 55. MADDE KAPSAMINDA İPC 9317 5326 SAYILI KANUN UYARINCA CUMHURİYET SAVCILIKLARINCA VERİLEN İ.P.C. 9318 5326 SAYILI KANUN UYARINCA MAHKEMELER TARAFINDAN VERİLEN İ.P.C. 9341 MERA FONU PARA CEZASI 9901 ADİ ORTAKLIK MÜKELLEFİYETSİZ MÜKELLEF KAYDI İÇİN VERGİ KODU |
Verginin Tanımı:Vergi, kamu hizmetlerini karşılamak amacıyla, kişilerden ve kuruluşlardan kanun yoluyla toplanan paralardır. Vergi, devlet ve diğer kamu kuruluşlarının, kamu hizmetlerinin finansmanını karşılamak üzere kişilerden zorla aldıkları paralardır.Vergi anayasamızda yer alan ve herkesin ödeme gücüne göre ödemekle yükümlü olduğu bir görevdir. Anayasada yer alması nedeniyle yerine getirilmesi zorunlu ve çok önemli bir ödevdir. Verginin zorla alınması anayasada yer almasından ve vatandaşlık görevi olmasından kaynaklanmaktır. Dolayısıyla kimsenin vergi ödememe gibi ya da ödeme konusunda direnme gibi bir tercihi söz konusu olamaz. Anayasamızın 73. maddesinde vergi ile ilgili tanımlama ve bu konu ile yetkili organlar açıkça ifade edilmektedir. Vergileme yetkisi devletindir ve egemenlik gücüne dayanarak devlet kişilerden vergi alır. Kamusal hizmetlerin yerine getirilebilmesi için yapılacak harcamalarda vergiler, çok önemli bir mali kaynak oluşturmaktadır. Vergiler sadece kaynak olmakla kalmayıp aynı zamanda devlete sosyal, ekonomik ve politik amaçlarına ulaşabilmesi için de yardımcı olmaktadır. Devlet vergiyi bazı durumlarda özendirici bir araç olarak kullanmaktadır. Vergiler devletin kamu hizmetlerinin finansmanını sağlarken aynı zamanda devleti sosyal, ekonomik ve politik hayata müdahale etmesini de sağlayan bir araçtır. Vergi Vermenin Önemi:Askerlik yaparak nasıl ki canımızia vatan borcumuzu yerine getiriyorsak vergi vermekle de malımızia vatanımıza karşı olan görevimizi yerine getiririz. Hepimiz devletten canımızı, malımızı, ırzımızı, namusumuzu, haysiyetimizi, şerefimizi korumasını; şehir ve köylerde huzuru sağlamasını bekleriz. Okullar açmasını, kitaplar basmasını, fabrikalar kurmasını; köprüler, yollar yapmasını, çeşmelerden sular akıtmasını, barajlar kurmasını isteriz. Yoksullar, dullar, yetimler, himayeye muhtaç kimsesiz yaşlı kişiler devletten yardım umarlar. Memurlar çağın şartlarına uygun bir ekonomik seviyeye yükseltilmelerini arzu ederler. işte devletin bütün bu istekleri zamanında ve yerli yerince yapabilmesi için maddi imkanlara ihtiyacı vardır. Bu da paradır. P,ara ise ancak vergilerle sağlanır. Hiç kuşkusuz kendi kendisini vergilendiren millet kalkınmasını daha kısa zamanda gerçekleştirir. Devletin gücü zenginliğiyle orantılıdır. O halde herkes vergisini eksiksiz olarak devlete öde.melidir. Vergisini vermeyen, vergi kaçıran bir çeşit hırsızlık yapmış olur ve başkasının hakkına da tecavüz etmiş olur. Vergi kaçırdığı halde devletin hizmetlerinden yararlanarak hayatlarını sürdürenlerin vicdanları kap karadır. Böyleleri uyarılmalıdır, iyi vatandaş örneklerinin çoğaıtılmasına çalışılmalıdır. |
VERGİ 1. Devlet hâzinesini güçlendirmek, kamu hizmetlerinde harcanmak üzere hükümetin ya da yerel yönetimlerin yasalara uygun olarak doğrudan doğruya ya da kimi mal ve hizmetlerin fiyatlarına ekleyerek dolaylı yoldan kişi ya da topluluklardan topladığı para. 2. Vergiye bağlamak, bir kimse ya da şeyden vergi almak; vergilendirmek; bir yerden bir kimseden yasal olmayan yollardan para almak, haraç almak: Eşkıya çevredeki köyleri vergiye bağlamıştı. ll Tanrı vergisi, bir kimsenin doğuştan sahip olduğu iyi nitelik ya da yetenek. —Huk. Vergi hukuku, vergilerin tarh, tahakkuk ve tahsilini düzenleyen kamu hukuku dalı. —Kamu mal. Vergi yükünün aktarılması, ödenen verginin yükümlü tarafından başkalarına geçirilmesi, yüklenmesi. (Vergi yansıması olayının gerçekleşmesinde ilk vurgu etkisinden sonra ikinci aşama bu verginin başkasına aktarılmasıdır Aktarma sonucunda vergiyi yüklenen kişi de aynı vergiyi başkalarına aktarma olanağı bulabilir Böylece verginin birkaç kez aktarılması ile verginin yayılma etkisi doğmuş olur.) —Verg. huk.
Kaynak: Büyük Larousse |
VERGİ Türkiye'de, Osmanlılar döneminde vergi sistemi şeri vergiler (tekâlifi şeriye) ve örfi vergiler (tekâlifi örfiye) olmak üzere iki temel gruba ayrılmıştı. Din kurallarına göre hazırlanan ve zekât, aşar, haraç ve cizyeden oluşan şeri vergilerin en önemlisi, devlet gelirlerinin yaklaşık üçte birini karşılayan aşardı. Mültezimler aracılığıyla toplanan bu vergi, tarım ürünlerinden onda bir oranında alınmakla birlikte, bazen bu oran yüzde elliye kadar varıyordu. Başlangıçta devletin olağanüstü giderlerini karşılamak için padişahın emirleriyle konulan ve geçici olmaları gereken örfi vergiler ise zamanla sürekli bir duruma gelmişti. Şeri ve örfi vergilerden ayrı olarak tımar, zeamet ve has sahipleri topraklarında çalışan çiftçilerin ürünlerinden belli bir oranda pay alırlardı. Öte yandan, tekel niteliğindeki bazı tüketim vergilerinin toplanması da OsmanlI devletine borç vermiş olan yabancıların alacaklarına karşılık olmak üzere Düyunu umumiye idaresi'ne bırakılmıştı. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra, ülkenin iktisat politikasını saptamak üzere 1923’te toplanan İzmir iktisat kongresi'nde izlenecek vergi politikasının da ana hatları ortaya çıktı. Nitekim, bu kongrede alınan kararlar doğrultusunda, şubat 1925’te aşar kaldırılarak, vergi sisteminde önemli bir değişiklik yapıldı. Ancak, aşarın kaldırılmasıyla devlet gelirleri de büyük ölçüde düştü. Bunu önlemek amacıyla, ağnam ve yol vergileri oranı artırıldı, arazi ve bina vergilerine ait tahrir değerleri yükseltildi, ayrıca, denizyolları ve demiryollan ile piyasaya sürülen tarım ürünlerine dolaylı bir vergi konuldu. Bu dönemde, 1914'te yürürlüğe giren ve sanayi ve ticaret kesimini vergilendiren temettü vergisinin kaldırılarak yerine kazanç vergisinin konulması ikinci önemli bir vergi değişikliği oldu. 1926’da, satışları vergilendiren umumi istihlak vergisi ile hizmetleri vergilendiren hususi istihlak vergisi konuldu. Ancak, uygulamada başarılı olunamayan umumi istihlak vergisi 1927'de kaldırılarak onun yerine muamele vergisi getirildi. 1931'de arazi vergisi yeniden düzenlenirken, aynı yıl eski Müsakkafat vergisi kanunu’nun yerine yeni Bina vergisi kanunu çıkarıldı ve bu yasada safi irat esası benimsendi. Bu dönemin önemli yeniliklerinden biri de taşınmazların bağışlanmasında ve mirasçılara intikalinde alınan tescil harcının, 1926'da kabul edilen bir yasayla veraset ve intikal vergisine dönüştürülerek servet transferlerinde önemli bir adım atılması oldu. Türkiye'de, Lozan antlaşmasının getirdiği yükümlülükler gereği, 1929'a kadar değiştirelemeyerek 1916 düzeyinde tutulmak zorunda kalınan gümrük vergileri, ancak bu tarihte çıkartılan bir gümrük kanunu ile yeniden düzenlendi. Bu gümrük yasası spesifik bir gümrük tarifesi kurdu ve bu tarifenin uygulanmasıyla yerli sanayiyi koruyucu bir gümrük politikası izlenmeye başlandı. 1929 dünya iktisadi bunalımının Türkiye’yi de etkisi, altına alması üzerine kamu gelirlerini artırmak amacıyla 1931’ de iktisadi buhran vergisi, 1932’de muvazene vergisi, 1935'te Hava kuvvetleri’ne yardım vergisi konularak hizmetlilerin kazanç vergisini artırmaya yönelik bir uygulama başlatıldı. 1933-1938 yıllarını kapsayan savaş öncesi dönemde, kazanç vergisi yeniden düzenlendi. 1934'te çıkartılan yeni kazanç vergisi yasası iki önemli yenilik getirdi; kaynakta tevkif (stopaj) yönteminin yaygın bir biçimde uygulamaya sokulması ve bugünkü hesap uzmanlığının çekirdeğini oluşturan Hesap mütehassıslığı kurumu'nun oluşturulması. Aynı yıl, iktisadi buhran vergisinin kapsamına hizmetliler dışında sınai ve ticari kazanç sahipleri de alındı. 1936’da bina, arazi ve buhran vergileri il özel idarelerine bırakıldı, bina ve arazi değerleri aynı yıl yapılan bir sayımla yeniden değerlendirildi. 1939-1945 yıllarını kapsayan savaş yılları döneminde yürürlüğe giren iki önemli vergi 1941'de kabul edilen toprak mahsulleri vergisi ile 1942’de kabul edilen varlık vergisi oldu. Bazı tarım ürünlerinden nakdi, bazılarından ise ayni olarak alınan toprak mahsulleri vergisi, bir anlamda aşarın geri getirilmesi olarak kabul edilerek sert tepkilere yol açtı ve uygulamada da başarısız olunca 1944’te kaldırıldı. Savaş döneminde spekülasyon ve karaborsa yoluyla aşırı kazançlar elde eden ticaret kesiminin vergilendirilmesi amacıyla konulan varlık vergisi, uygulamada özellikle azınlıklara yönelik olarak büyük haksızlık ve eşitsizlikler yaratması nedeniyle iç ve dış tepkilere yol açtı ve 1943'te kaldırıldı. Savaş yılları döneminde sayım, muamele ve gümrük vergileriyle tütün ve alkollü içkilerden alınan vergilere zam yapıldı. Türk vergi sistemisavaşı izleyen 1946 -1949 döneminde reform olarak nitelendirilebilecek önemli değişiklikler geçirdi. Bu döneme kadar uygulanmakta olan kazanç vergisinin gelir sağlama kapasitesinin yetersiz olması, vergi adaletini zedelemesi, uygulamada güçlükler doğurması vb. nedeniyle 1949'da yapılan bir değişiklikle bu vergi kaldırıldı ve yerine gelir, kurumlar ve esnaf vergileri kabul edildi; bunun yanı sıra vergileme yöntemlerini düzenleyen Vergi usul kanunu çıkartıldı. Gelir vergisinin vergilemede şahsilik ilkesini getirmesi, gelirin gerçek tutarını kapsayabilmesi, müterakkiliği etkin bir biçimde uygulamaya sokması türk vergi sisteminde önemli bir aşama oluşturdu. Bu dönemde vergi yasalarında yapılan öteki değişiklikler de, dışalım mallarından ağırlık üzerinden alınan istihlak vergisinin kaldırılması, muamele vergilerinin kapsamının daraltılması, kahve ve çakmağın devlet tekeli dışında bırakılmasıdır. 1950-1960 yıllarını kapsayan dönemde türk vergi sisteminde şu değişiklikler yapıldı: küçük işletmelere uygulanmakta olan esnaf vergisi kaldırılarak (1955), yüksek gelirli esnaf gelir vergisi kapsamına alındı ve gelir vergisi tarifesi yeniden düzenlendi (1958); 1956’da kabul edilen Gider vergileri kanunu ile gider vergileri içindeki eski muamele vergisinin yerini istihsal vergisi ve hizmet vergisi aldı, aynı yıl yürürlüğe giren Gümrük kanunu ile spesifik matrahtan ad valorem esasına geçildi ve yeni gümrük tarife cetvelleri düzenlendi. Yine 1956'da Amme alacakları tahsili usulü hakkında kanun yürürlüğe girdi; 1957'de bir tür kısmi servet vergisi niteliğinde olan hususi otomobil vergisi konuldu; 1959’da veraset ve intikal vergisinde bağışıklık sınırları ve tarife yeniden düzenlendi; bu dönemde dolaylı vergilerde de geniş kapsamlı düzenlemeler yapıldı. 27 Mayıs 1960 devrimi'nden sonra başlayan planlı dönemde, türk vergi sistemi köklü değişikliklere uğradı. 1960 yılının sonunda 192 ve 193 sayılı yasalarla Kurumlar vergisi'nin oranı yükseltildi. Gelir vergisi tarifesi yeniden düzenlenerek, bu vergideki belirli istisna ve bağışıklıklar daraltıldı, tarım gelirleri vergi kapsamına alındı ve vergi denetim aracı olarak da servet beyanı esası getirildi. Aynı yıl, 213 sayılı yasa'yla Vergi usul kanunu yeniden düzenlenirken, 210 sayılı yasayla Gider vergisi kanunu'na vergileri ağırlaştırılacak hükümler konuldu. Arazi ve bina vergileri matrahlarına uygulanacak katsayılar yükseltildi. Ancak vergi gelirlerini artırmak için alınan bu önlemler önemli eleştirilere uğrayınca, vergi alanındaki bu ağırlaştırıcı önlemler kısa bir süre sonra yumuşatıldı. Bu arada, İngiliz Profesör N. Kaldor Türkiye’ye çağrılarak vergi reformu konusunda bir rapor hazırlaması istendi. Kaldor'un hazırladığı raporda, tarım arazisinin potansiyel ürünü üzerinden vergilendirilmesi önerilerek, böyle bir verginin, hem üretimi artıracağı, hem de yatırımları hızlandıracağı ileri sürülüyordu. Ayrıca, alman maliyecilerden Profesör G. Schmöl- ders ile Profesör R Senf ve İstanbul'da yerli uzmanlardan kurulu Vergi reformu komisyonu da, hazırladıkları raporlarda özel sermaye birikimini hızlandırıcı nitelikte vergiler konulması konusunda öneriler getirdiler. 1963’te, 402 sayılı yasa’yla yatırım indirimi sistemi getirilirken, aynı yasayla esnaf ve küçük çiftçi bağışıklıklarının sınırları genişletildi. Aynı yıl, dışsatımda vergi iadesi kabul edildi. 1964'te ise, vergilerin ilan edilmesi ilkesi benimsendi. 1970’te, Finansman kanunu içinde yer alan bir dizi vergi çıkarıldı: taşıt alım vergisi, işletme vergisi, gayrimenkul kıymet artışı vergisi, spor-toto vergisi, bina vergisi ve emlak vergisi (ancak 1972’de uygulamaya konuldu). Bu tarihte Emlak vergisi kanunu ile beyan esasına geçilirken, 1837 sayılı Bina ve 1833 sayılı Arazi vergisi kanunları yürürlükten kaldırıldı. Finansman amacıyla çıkartılan bu vergiler, 1970'li yılların ikinci yarısında yükselen enflasyon ve kamu harcamalarının giderek artması nedeniyle yetersiz kalınca yeniden reform arayışları başladı. Ancak, hazırlanan tasarılar 1980 yılı sonunda uygulamaya konulabildi. 1980’de gelir vergisi oranının % 40'tan başlatılmasına karar verildi (bu oran 1985' te % 25’e düşürüldü). 1982’de “hayat standardı esası" adıyla yeni bir uygulama başlatıldı. Vergi hâsılatının düşüklüğü ve denetimin yetersizliği nedeniyle başvurulan bu yöntemle, gerçek usulde gelir vergisine tabi olan ticari, tarımsal ve mesleki kazanç sahiplerinin zarar etseler bile belli bir oranda vergi vermeleri zorunluluğu getirildi. 1983'te, kendini daha çok hissettiren vergi gelirlerindeki yetersizlik nedeniyle vergi idaresi kamu gelirlerinde önemli bir artış sağlamak ve birikmiş vergi ihtilaflarını ortadan kaldırmak üzere 2801 sayılı "Bazı kamu alacaklarının özel uzlaşma yolu ile tahsili hakkında kanun” adıyla bir af yasası çıkardı. 1984’te, 3065 sayılı Katma değer vergisi kanunu çıkartılarak, harcamalar üzerindeki sekiz vergi kaldırıldı, böylece daha yaygın bir harcama vergisi sistemine geçildi. Aynı yıl 3074 sayılı akaryakıt tüketim vergisi konuldu. Verginin konusuVerginin temelinde, kamu idareleri harcamalarının finansmanı zorunluluğu yatar. Gerçi kamu idareleri her zaman kendilerine, özel kişilerle aynı koşullar içinde, bazı gelir kaynakları bulmuşlardır (devlet mülklerinin ya da sanayi işletmelerinin gelirleri, sunulan hizmetlerin karşılığı, istikrazlar vb.). Ancak, kamu idarelerine düşen görevler çoğalıp çeşitlendikten sonra bu gelirler yapısal olarak yetersiz kalmaya başladı. Muvazzaf orduları beslemek, görevleri durmadan çeşitlenen bir yönetimin gereksinimlerini karşılamak, toplumsal yatırımlara girişmek (yollar, okullar vb.) için çağdaş devletler, toplumdan, doğrudan bir karşılığı olmayan ve yükümlülerin ancak kapasiteleri ölçüsünde ödedikleri bazı paralar tahsil etmek zorunda kaldılar. Başlangıçta geçici nitelikte olan ve devletin başka gelir kaynaklarını pekiştirmek amacıyla tahsil edilen bu paralar, çok geçmeden sürekli olarak alınmaya başlandı. Öte yandan, kamu idareleri giderlerinin durmaksızın artması, vergi tahsilatından giderek daha çok randıman alınmasını zorunlu kılıyordu. Bunun ilk sonucu vergi kaynaklarının artırılması zorunluluğu oldu ve bu da vergilerin çoğalıp çeşitlenmesine yol açtı. Nitekim, bütün çağdaş devletlerde vergiler pek çok ve çeşitlidir; böylece birbirlerinin sakıncalarını karşılıklı olarak giderir ve bir vergi sistemi oluştururlar Vergi hâsılatının artırılması gereği, ikinci olarak, vergi tarhının devletlerin iktisadi ve sosyal siyasetinin temel bir öğesi durumuna gelmesi sonucunu doğurdu. Gerçekten de, vergi tarhı, toplumsal servetin ancak marjinal bir bölümünü ilgilendirdiği sürece göreli olarak tarafsız kalabilir. Gerçi bir verginin seçimi ve alınma koşulları tümüyle tarafsız olamaz, çünkü yükümlünün etkileniş biçimini belirler ve ne tür malın ya da servetin vergi kapsamı içine alınacağını saptar, ama sözkonusu durumda yine de tarhiyatın toplumun işleyişi üstündeki yankıları asgari ölçüdedir. Örneğin, Fransa'da kapı ve pencerelerden alınan vergi, mimari biçimi üzerinde etkili olmakla birlikte, içinde yer aldığı vergi sistemi, devlete, vergi tarhiyatı yoluyla servetlerin tahsis ve dağılımında belirleyici bir rol oynamak olanağı vermiyordu: demek ki, sözkonusu verginin alımı yalnızca mali bir amaç taşıyordu. Günümüzde ise, vergi alımları toplumsal servetin büyük bir bölümünü (dörtte birini ya da üçte birini) kapsar ve bu nedenle alınış biçimleri iktisadi karar birimlerinin davranışları üzerinde genellikle kesin bir etki yapar. Öyleyse, verginin mali amacı temel olmakla birlikte, onun tek amacı değildir; başka birçok ekonomik ve sosyal amaçlarla uyumlandırılması gerekir. Verginin matrahıToplumun serveti, ilk önce çeşitli üretim etmenlerine yapılan ödemelerin toplamı olarak düşünülebilir. Yasa yapıcı, vergi matrahını bu ödemeler akımı içinde görecek olursa, koyduğu vergiye gelir vergisi denir. Bu tür vergi, duruma göre, emeği (ücretler, maaşlar), sermaye gelirlerini (kiralar, rantlar, taşınmazların gelirleri), işletmelerin kazançlarını (sınai ve ticari kârlar) ya da artı değerleri etkiler. Bütün bu durumlarda, verginin hedefi gerçek kişilerin (gelir vergisi) ya da tüzel kişilerin (kurumlar vergisi) servetidir. Servet, ikinci olarak, yıl içinde yaratılan ve piyasada alınıp satılan mal ve hizmetlerin akımı olarak görülebilir. Yasa yapıcı, verginin matrahını bu akımlarda görecek olursa, koyduğu vergi, gider vergisi adını alır. Çünkü, gerçekleştirilen alım ve satımların tümü, mal ve hikmetler edinilmesine yönelik gelir ya da sermaye kullanımlarına tekabül eder. Demek oluyor ki, alım ve satım işlemleri ister tüketime, ister yatırıma yönelik olsun, bazı harcamaları temsil eder. Bu durumda vergi, duruma göre, ya gerçekleştirilen toplam iş hacmini (KDV ve daha genel olarak muamele vergisi) ya da bazı özel harcamaları (ivazlı intikal vergisi, gümrük vergisi, tüketim vergisi vb.) etkiler. Nihayet, servet, statik görünüşü içinde (yani gelir akımları konsolide edilerek) ele alınabilir. Yasa yapıcı, verginin matrahını konsolide gelirlerde görecek olursa, sermaye üzerine vergi koyuyor demektir. Bu durumda vergi doğrudan doğruya malvarlığının zilyetliğini (ister zamana bağlı, ister karşılıksız iktisap yoluyla) etkiler (veraset ve intikal vergisi, ivazsız intikal vergisi). ister sermayeden alınarak, ister sermayenin gelirleriyle, İster yükümlünün başka gelir kaynaklarıyla (maaş, emekli aylığı vb.) ödensin, vergi belli bir malın zilyetliğini (örneğin taşınmaz mallar için emlak vergisi) ya da daha genel olarak, bir malvarlığının tümünü (servet üzerinden yıllık vergi) etkilediği zaman, bir sermaye vergisi sözkonusu demektir. Randıman bakımından en kârlı vergiler, gider vergileridir: son derece kapsamlı bir matrah (alım satımların tümü) üzerine oturtulan bu vergiler, bütün yıl boyunca önemli ve düzenli girdiler sağlar (oranları düşürülse bile). Ayrıca, gider vergilerinin tahsil harcamaları da genellikle düşüktür, çünkü tahsildarlık rolünü bizzat verginin ödeyicisi oynar (örneğin tüccar KDV'yi müşterilerinden kendisi toplayıp kendisi yatırır). Nihayet, yükümlülerine kaçış yolu bırakmayan (çünkü yükümlü beslenmek, giyinmek, barınmak vb. zorundadır) gider vergileri, genellikle pek farkına varılmayan ve az külfetli vergilerdir. (Nitekim, yükümlülerin çoğu, hiç farkında olmadan, her yıl KDV olarak ödediklerinden çok daha az miktarda gider vergisi öderler.) Buna karşılık, vergi adaleti bakımından gelir ya da sermaye vergileri genellikle gider vergisine oranla daha tercihe değer görünürler. Bu vergiler, her vergi yükümlüsünün gerçek yükümlülük kapasitesine uydurulacak biçimde şahsileştirilebilir Artan oranlı olan bu vergiler, vergi konusu olan şeyi daha az zorunlu olduğu ölçüde daha ağır bir biçimde etkiler. Gider vergisi ise, aksine, herkes için aynıdır ve az gelirli yükümlüleri nispeten daha ağır bir biçimde etkiler; çünkü bu yükümlüler, tüm gelir kaynaklarını yaşamlarını sürdürmek için harcamak ve üstelik de en zorunlu gereksinim maddelerine ayırmak zorundadırlar. Ama, gelirlerin gerçek miktarı üzerinden değil de, ancak vergi dairesince bilinen miktarı üzerinden alınan gelir ve sermaye vergileri, kaçakçılığa daha elverişlidirler. Bu sakınca eşitsizliklere yol açar ve vergi oranı gelir kaynaklarını saklamak olanağına sahip olmayan yükümlüler zararına yükseldiği ölçüde bu eşitsizlikler de artar. Gider vergilerinin yararına belirtilebilecek bir nokta da şudur ki, bunların değişik oranlarda olması, bu tür vergilerin adaletsizliğini bir ölçüde hafifletir. Analitik ve sentetik vergilerVergi matrahı yukarıdaki verilere göre şu ya da bu biçimde bir kere belirlendikten sonra, sıra onun alınış biçiminin seçilmesine gelir. Bu bakımdan iki büyük teknik kullanılır. Vergi ya analitik olur ve her gelir (emek geliri ücret ile sermaye geliri-kâr arasında bu yoldan bir ayrım yapılabilir) ve gider kategorisini ve her malvarlığını ayrı ayrı etkiler ya da sentetik olur ve vergiye bağlı şeyin tümünü kapsar. Gelir vergisi konusunda çağdaş devletler artık analitik (sedüler) vergileri bir yana bırakarak sentetik (üniter) vergiyi benimsemiş bulunmaktadırlar. Gerçekten de, ancak sedüllerin (ücret, tarımsal kârlar, taşınabilir sermaye gelirleri, sınai ve ticari kârlar) toplamını etkileyen genel gelir vergisi, vergi adaletinin gereklerini yerine getirebilecek artan oranlı bir baremin uygulanmasına elverişlidir. Gider ya da sermaye vergisi konusunda ise, aksine, bu iki teknik birlikte kullanılır; çünkü, sentetik vergiler daha kolay tahsil edilebilir ve daha yüksek randımanlı olmakla birlikte, analitik vergilerin de göz ardı edilemeyecek birçok avantajları vardır. Bu tür vergiler, ilk olarak, örneğin aşırı derecede pahalı mallar satın almayı ya da bunlara sahip olmayı daha ağır bir biçimde vergilendirerek bu konuda bir ayrım yapmayı olanaklı kılar, ikinci olarak, devlete yalnızca vergisel olmayan amaçlar gütmek olanağını sağlar; örneğin, halk sağlığını korumak kaygısıyla alkollü içkiler ya da sigara üzerine vergi konulabilir; iç piyasanın korunması kaygısıyla gümrük vergileri alınabilir vb. Üçüncü olarak, analitik vergiler vergi makamlarınca, çoğu kez, farklı piyasaların denetlenmesi ve başka vergilerin alınmasında yararlanılabilecek bazı bilgilerin toplanması amacıyla kullanılabilir (örneğin, taşınmaz mallar piyasasını denetlemeyi ve servet durumlarını değerlendirmeyi sağlayan veraset ve intikal vergisi). Bu düşünceler, analitik vergilerin hâlâ varlığını sürdürmesinin nedenini açıklar. Gerçekten de, KDV (gider üzerinden), büyük servetlerden alınan vergiler ve veraset vergisi (sermaye üzerinden) gibi sentetik vergilerin yanı sıra, gerek gider (petrol ürünleri tüketim vergisi, alkollü içkiler vergisi, ivazsız intikal vergisi), gerekse sermaye üzerinden günümüzde de analitik vergiler alınmaktadır. Vergi esaslarının takdiriVergi idaresi, verginin takdirinde belirtilerin değerlendirilmesi yöntemine başvurulabilir. Bu, vergiye bağlı şeyi açıkça gösterdiği kabul edilen birtakım dış belirtilere dayanarak vergiyi takdir etmek demektir. Gelişmiş ülkelerde artık bırakılmış olan bu yöntem ancak geçici bir biçimde, yükümlünün vergisini ödemekten kaçınması durumunda kullanılmaktadır. Gerçekten de, hesaba katılan belirtiler vergiye bağlı şeyin özünde içerilmiş bulunmadığından, bu yöntem fazlasıyla takribi ve kişisel sonuçlar doğurur. Bununla birlikte, daha az gelişmiş ülkelerde, vergi idaresi başka yola başvurmak olanağına sahip olmadığı için, sözkonusu yöntem hâlâ uygulanmaktadır (örneğin, gelirin hayvan sayısına göre vergilendirilmesi). Daha dakik ve gerçeğe uygun bir başka yöntem de götürü vergilendirmedir. Bu vergilendirme yönteminde, vergiye bağlı şey birçok öğeye dayanılarak değerlendirilir ve bu öğeler vergiye bağlı şeyin özünde içerilmiş olduğundan onun miktarının yaklaşık olarak belirlenmesine olanak verir. Örneğin, bir tüccarın vergisi, gerçekleştirdiği iş hacmine (ciro), yaptığı alımlara ve stoklarının değerlendirilmesine vb. göre takdir edilin. Ama, bu yöntem de sağlam bir vergi takdirine olanak vermez ve çoğu kez ortalamaya oranla performansı düşük yükümlülerin vergi esasları yüksek takdir edilirken, performansı yüksek yükümlülerin vergi esaslarının düşük takdir edilmesine yol açar. Bu sonuçlar vergi yükümlülerini performanslarını artırmaya özendirici bir rol oynasa bile, vergi adaletinin gereklerine ters düşmekten geri kalmaz. Bu nedenle, götürü vergilendirme yöntemi giderek ortadan kalkmaktadır. Bu tür vergi Türkiye'de ancak tarımsal kazançlar için, sınai, ticari ve serbest kazançlar konusunda da küçük yükümlüler ve ticari nitelikli kazançlar için uygulanmaktadır. Yukarıdaki iki yöntemin yerini almaya doğru giden daha modern bir başka yöntem de beyanname yöntemidir. Bu yöntemde, vergi yükümlüsü, ödeyeceği verginin miktarını vergi dairesine bizzat bildirir ve gerektiğinde bildirim miktarının yeniden hesaplanmasına olanak sağlayacak öğeleri (muhasebe kayıtları, harcamalara ilişkin müsbit evrak vb.) saklar. Bu yöntem, takribi olmayan gerçek verilere göre vergilendirmeye yol açması bakımından, vergi samimiyetine ve adaletine daha uygundur. Ancak, bu yöntemin yaygın bir biçimde kullanılması bazen zorluklarla karşılaşabilir, çünkü bu yöntem çok gelişmiş ve gerekli denetimleri yapabilecek güçte bir vergi idaresine ve yükümlüler için de asgari bir yurttaşlık görevi duygusuna gerek gösterir. Nihayet, bazı durumlarda vergi esasları, vergi dairesi tarafından tek yanlı olarak ve resen takdir edilebilir. Bu yöntem resen takdir ya da resen vergilendirme Türkiye'de vergi matrahının tümüyle ya da bir bölümüyle saptanmasına olanak bulunmayan durumlarda bir yaptırım olarak uygulanmaktadır. Verginin tasfiyesiVerginin tasfiyesi konusunda iki sorunla karşılaşılır: tarifenin saptanması sorunu ve tarifenin düzenlenmesi sorunu. Birinci konuda birbiri ardınca iki yöntem benimsendi. Bunlardan birincisi pratikte bırakılmış olan bölüştürme yöntemi- vergi hâsılatını önceden belirleyip, sonra da bunun yükünü sorumlular arasında paylaştınr. İkincisi ise yalnızca Fransa'da uygulanan paya göre vergilendirme yöntemi aksine, vergiyi, vergiye bağlı şeyin bir bölümü üzerine koyar. (Örneğin, KDV’nin iş hacminin °% 33'ü olarak alınması.) Tarifenin düzenlenmesine gelince, bu, aslında bir siyasi seçim sorunudur: vergi artan oranlı olabilir, aile bazında düzenlenebilir, vergiye bağlı şeylerin niteliğine göre bazı ayrıcalıklar gözetilebilir (sanat yapıtlarının, büyük servetlerden alınan vergiden bağışıklı tutulması gibi) vb. Nihayet, bir vergi sisteminin değeri, ne kadar iyi tasarlanmış olursa olsun, vergi idaresinin denetim gücüne bağlıdır. Vergi denetimiTürkiye'de, Vergi usul kanunu'na göre, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, saptamak ve ödenmelerini sağlamak görev ve yetkisi hesap uzmanları ve yardımcıları, maliye müfettişleri ve yardımcıları, gelirler kontrolörleri ve stajyer gelirler kontrolörleri ile vergi dairesi müdürleri ve ilin en büyük mal memurlarına verilmiştir. Vergi denetimi yapmakla görevli olan bu kişiler, gerekli gördükleri durumlarda işletmeye ait iktisadi değerlerin fiili envanterinin yapılmasını isteyebilir ve incelemelerini beyannamelerde gösterilen konuları da kapsayacak bir biçimde genişletebilirler. Bu inceleme ve denetimler, yasalara göre defter ve hesap tutmak, evrak ve belgeleri saklamak ve istenildiğinde göstermek zorunda olan gerçek ve tüzel kişilere uygulanır. Denetim sırasında yasaya aykırı görülen hesap durumları bir tutanakla saptanır. Yükümlü bu tutanağı imzalamaktan kaçındığı takdirde, bu defter ve belgelere konuyla ilgili vergi ve cezalar kesinleşinceye kadar elkonur. Kaynak: Büyük Larousse |
Vergi Denetiminin Amacı!Vergi denetiminin amacı bir yandan vergi idaresini düzenli ve mevzuata uygun bir biçimde çalışmaya yönlendirmek, diğer taraftan da mükellefleri doğru bildirimde bulunmaya yönelterek vergi kaybını önlemektir. Vergi denetiminin bu dar amacı dışında mali, ekonomik ve hukuki amaçları da bulunmaktadır. Mali Amaçlar!
Ekonomik Amaçlar!
Hukuki Amaçlar!
Kaynak: Global İktisat Dergisi |
Saat: 03:35 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık