H�cre Organelleri - Endoplazmik Retikulum

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- Biyoloji (https://www.msxlabs.org/forum/biyoloji/)

- - H�cre Organelleri - Endoplazmik Retikulum (https://www.msxlabs.org/forum/biyoloji/249184-hucre-organelleri-endoplazmik-retikulum.html)

Endoplazmik Retikulum
Vikipedi, �zg�r ansiklopedi

�ekirdek zar�
Por (g�zenek)
Gran�ll� endoplazmik retikulum
Gran�ls�z endoplazmik retikulum
Ribozom
Makromolek�ller
Ta��n�m ara�lar�
Golgi ayg�t�
Golginin cis taraf�
Golginin trans taraf�
Golginin sisternas�

Endoplazmik retikulum, h�crede h�cre zar� ile �ekirdek aras�nda madde ta��yan ince kanalc�klard�r. 1945 y�l�nda Porter, elektron mikroskobu ile yapt�� al��malarda, h�cre sitoplazmas�n�n dantel �eklinde bir a� manzaras� g�r�n�m�nde oldu�unu saptam��t�r. Bu a� yap� h�crenin ektoplazmas�nda g�r�lmedi�i i�in Porter ve arkada�lar� buna endoplazmik retikulum (plazma i�i a��) ad�n� vermi�lerdir. Yap�lan daha derin �al��malar endoplazmik retikulum'un sitoplazmada bulunan bir koful sistemi oldu�u ve bu sistemin bir zarla �evrilmi� oldu�u saptanm��t�r. Endoplazmik matriks ise koful sisteminin d��nda yani kofullar aras�nda kalan alan� doldurur. Endoplazmik retikulum,golgi ayg�t� ve lizozomun olu�turdu�u yap�ya endoplazmik vakoul sistemi ad� verilir.
Endoplazmik retikulumun zar� 50-60 A� kadard�r. Kal�nl�� h�cre zar�ndan az oldu�u halde ayn� yap�y� g�sterir. �ki koyu ve aras�nda a��k renk tabakadan yap�lm��t�r. Bu zar sistemin y�z geni�li�i baz� dokularda �l��lm��t�r.
Endoplazmik retikulumu kargoya benzetebiliriz. H�cre i�i ve d�� ta��may� sa�lar. Ayn� zamanda baz� h�creleri depolar, �zerinde genellikle ribozomlar bulunur. �zerinde ribozom olanlar gran�ll� endoplazmik retikulum, ribozom olmayanlar gran�ls�z endoplazmik retikulum ad�n� al�r.

Gran�ll� endoplazmik retikulum

Endoplazmik retikulum a�s� yap�s� �zerinde ribozom ta��yan tiplerine 'gran�ll� endoplazmik retikulum' denir. Bu tip endoplazmik retikulumlar protein sentezinde g�revlidirler. Sentezledikleri proteinleri golgi cisimci�ine ta��rlar. Protein sentezinde g�revli olan h�crelerde daha fazla g�r�l�rler.

Gran�ls�z endoplazmik retikulum

Gran�ls�z endoplazmik retikulumlar lipid sentezinde g�revli h�crelerde bulunurlar. Membran �zerinde ribozomlar bulunmaz. Bir nevi paketleme g�revi �stlenirler. Bu organel ayn� zamanda h�crenin bir nevi damar� olarak kullan�l�r ve baz� maddelerin h�cre i�inde da��lmas�n� sa�lar. Bir �ok metabolik reaksiyonda, karaci�erdeki metabolik reaksiyonlarda, steroid yap�l� hormonlar�n sentezinde, fosfolipid sentezinde, lipid transportunda, karaci�erdeki metabolik reaksiyonlarda, kas h�crelerinde Ca depolayarak -sarkoplazmik retikulum- kas�lmada g�rev al�r. Kas h�crelerinde bulunan tiplerine sarkoplazmik retikulum ad� verilir.

Endoplazmik Retikulum

Endoplazmik retikulum (k�saca ER) �karyotik h�crelerde bulunan,yap�s�nda �oklu kesecik ve kanal sistemleri i�eren organeldir.
Yap�s� gere�i h�credeki g�revleri olduk�a �e�itlidir. Genellikle zar proteinlerinin (transmembran resept�rleri ve integral zar proteinlerinin) son, �� boyutlu �ekillerini almas�nda, �retilen zar proteinlerinin ta��nmas� ya da h�cre d��na yollanmas�nda (ekzositoz) (�rn; mide i� y�zeyindeki h�crelerden salg�lanan pepsin), kalsiyum iyonlar�n�n h�cre i�inde depolanmas�nda, ayr�ca steroidlerin, glikojenin ve bir�ok ba�ka makromolek�l�n depolanmas�nda aktif g�rev al�r.

Yap�

Endoplazmik retikulum, h�cre iskeleti ile sabitlenmi� bir kanal ve kanalc�klar sistemidir (�stteki �ekilde mavi k�vr�mlar). �ift katl� (50-60 A� kal�nl��nda *) lipid zar, sitozol ile ER i� b�lgesini (l�men) ay�r�r. ER, zar� �zerindeki i�eri�e g�re 3 �e�ide ayr�l�r:

D�z (gran�ls�z) Endoplazmik retikulum
Sarkoplazmik retikulum
Tanecikli (Gran�ll�) endoplazmik retikulum

* 10 A� = 1 metre’nin trilyonda biri

Tanecikli Endoplazmik Retikulum

Gran�ll� ER’nin y�zeyi protein �retimi ile g�revli ribozomlar ile kapl�d�r. Bu molek�llerden dolay� ER, mikroskop alt�nda tanecikli g�z�k�r . Ancak, ribozomlar s�rekli olarak ER’nin zar�na ba�l� durmaz; sadece protein sentezi s�ras�nda ER’ye yap��arak i� k�sma (l�men) proteini bo�alt�rlar. Bu bo�altma i�lemi, ribozomun “sinyal tan�ma par�ac��” ad� verilen bir polipeptidi sentezlemesi ile ba�lar. Bu par�ac�k, protein bo�altma i�lemi bittikten sonra proteinden ayr�l�r.
Tanecikli endoplazmik retikulum’un zar sistemi do�rudan �ekirdek zar sistemine ba�l�d�r. ER’nin golgi ile do�rudan bir zar sistemi ile ba�l� olmasa bile kesecik sistemi ile yo�un bir al��-veri� i�indedirler. Tanecikli ER, ayr�ca bir etiketleme sistemi olarak da �al��r. Ribozomlarda �retilen proteinleri uygun �ekilde i�aretleyerek, molek�llerin sapmadan hedef noktalar�na varabilmesini sa�lar. �rne�in, lizozomal bir protein �retilecekse Manoz-6-fosfat ile i�aretlenirken, salg� sisteminde kullan�lacak proteinler klatrin kozas� i�inde i�aretlenir.

D�z Endoplazmik Retikulum

D�z ER de bir�ok metabolik fonksiyonda yer al�r. Ba�l�ca, lipid sentezi, karbonhidrat metabolizmas�, ve kalsiyum konsantrasyonunun (�zellikle kaslarda) korunmas�nda, d��ar�dan al�nan baz� kimyasallar�n toksisitesinin giderilmesinde rol oynar. D�z ER'de �ekirdek zar� ile bir zar sistemi ile ba�lant� halindedir. D�z ER, bitki ve hayvanlarda bulunmas�na ra�men bu h�crelerdeki fonksiyonlar� farkl�d�r. �rne�in karaci�er h�crelerinde bu organelin i�erdi�i Glikoz-6-fosfataz enzimi Glikoz-6-fosfat’� glikoz’a �evirir. Bu i�lem “Gluconeogenesis” olarak adland�r�l�r ve genelde kandaki glikoz miktar� d��t��nde meydana gelir. D�z ER, ayr�ca h�credeki toplam y�zey miktar�n� art�r�rarak, zar proteinleri i�in fazladan alan sa�lar.

Sarkoplazmik Retikulum
Sarkoplazmik retikulum, d�z ve �izgili kaslarda bulunan �zelle�mi� bir ER t�r�d�r. Yap�sal olarak d�z ve tanecikli ER’den fark�, gerekti�inde kullan�lmak �zere yo�un oranda Ca ihtiva etmesidir. Kas h�crelerinde, hareketi sa�layan aktin-miyozin fibrillerini bir a� gibi sararak bu liflerin kas�lmas� i�in gereken Ca iyonlar�n� gerekti�inde d��ar� salar (yandaki �ekilde siyah kanallar). Kas�n kas�lmad�� durumlarda ise, y�zeyindeki ATPaz(CA) proteinleri ile Kalsiyum’u tekrar i�ine alarak hapseder.

Protein �retimi

ER, zar proteinlerinin fonksiyonel �eklini almas�nda kullan�lan son durakt�r. Zar proteinleri, h�crenin d�� zar�na ba�l� olan, genelde ya resept�r olarak kullan�lan ya da ba�l� oldu�u h�crenin kimlik bilgisini ta��makla y�k�ml� olan proteinlere verilen add�r. (�ekilde mor k�rm�z� mor ve ye�il ile g�sterilen molek�ller.)

�eklin solundan sa��na do�ru i�lem basamaklar� g�r�nebilir. ER’nin protein �retimi basama��na kat�lmas�, ribozom’un mRNA’y� okuyarak amino asit sentezi yapmas� ile ba�lar. Okunan mRNA’ya g�re ribozom, �nce �zel bir amino asit serisi �retir (kal�n ev siyah g�sterilen). Bu seri, ileride bu ribozomdan ��kacak olan proteinin kimli�ini i�erir. Bu kimli�i okuyacak molek�le “sinyal tan�ma par�ac��” ya da orijinal ad�yla “signal recognition particle (SRP)” ad� verilir. (�ekilde eyfel kulesine benzeyen molek�l) Bu molek�l�n yapt�� i�, ribozomun �retti�i ilk amino asit grubuna bakarak, �retimin ileriki k�s�mlar�nda hangi proteinin �retilece�ine bakarak bu bilgiyi ER’nin zar�ndaki resept�rlere bildirmektir.

Olay karikat�rize edilirse:

Ribozomdan ��kan amino asit grubuna “Bay X” denilsin. Bu Bay X adl� ki�inin bir �ekilde ER denilen bir bara girmesi gereksin. Yaz�k ki kap�daki g�revli (resept�r) Bay X’i tan�mad�� i�in buna izin vermez. Bu noktada i�e SRP girer. SRP kap�daki g�revliye der ki:
“Ben Bay X’i tan�yorum; i�eri girmesinde bir sorun yok.”
Bunun �zerinde g�revli Bay X’in ER’ye ge�i�ini onaylar; SRP ise di�er Bay X’leri kap� g�revlisine tan�tmak i�in ortamdan ayr�l�r.

Protein, ER’nin i�ine bo�alt�ld�ktan sonra, kimli�ini i�eren par�ay� art�k i�e yaramad��ndan atar. E�zamanl� olarak, k�vr�larak son fonksiyonel �eklini al�r. �htiya� oldu�unda paketlenerek ilgili b�lgelere g�nderilmek �zere buradaki kanal ve keseciklerde bekletilir.

Kaynak

Endoplazmik retikulum h�crede h�cre zar� ile �ekirdek aras�nda madde ta��yan ince kanalc�klard�r. 1945 y�l�nda Porter, elektron mikroskobu ile yapt�� al��malarda, h�cre sitoplazmas�n�n dantel �eklinde bir a� manzaras� g�r�n�m�nde oldu�unu saptam��t�r. Bu a� yap� h�crenin ektoplazmas�nda g�r�lmedi�i i�in Porter ve arkada�lar� buna endoplazmik retikulum (plazma i�i a��) ad�n� vermi�lerdir.Yap�lan daha derin �al��malar endoplazmik retikulum'un sitoplazmada bulunan bir koful sistemi oldu�u ve bu sistemin bir zarla �evrilmi� oldu�u saptanm��t�r. Endoplazmik matriks ise koful sisteminin d��nda yani kofullar aras�nda kalan alan� doldurur. Endoplazmik retikulum,golgi ayg�t� ve lizozomun olu�turdu�u yap�ya endoplazmik vakoul sistemi ad� verilir.

Endoplazmik retikulumun zar� 50-60 A� kadard�r. Kal�nl�� h�cre zar�ndan az oldu�u halde ayn� yap�y� g�sterir. �ki koyu ve aras�nda a��k renk tabakadan yap�lm��t�r. Bu zar sistemin y�z geni�li�i baz� dokularda �l��lm��t�r.

Endoplazmik retikulumu kargoya benzetebiliriz. H�cre i�i ve d�� ta��may� sa�lar. Ayn� zamanda baz� h�creleri depolar, �zerinde genellikle ribozomlar bulunur. �zerinde ribozom olanlar gran�ll� endoplazmik retikulum, ribozom olmayanlar gran�ls�z endoplazmik retikulum ad�n� al�r.

Yazan:Rabia
Ye�ilba� �lk��retim Okulu
6-B S�n�f� ��rencisi

H�cre Organelleri / Endoplazmik Retikulum!

H�cre zar� ile �ekirdek zar� aras�nda yer al�r.
�nce kanalc�ktan olu�ur ve a�z� bir g�r�n�m sergiler.
H�cre i�erisinde madde ta��nmas�nda, depolanmas�nda ve golgiye madde iletiminde i�levseldir.
�zerinde gran�l bulunup bulunmamas�na g�re gran�ll� ve gran�ls�z olmak �zere 2'ye ayr�l�r.
Gran�ll� endoplazmik retikulum, proteinin ta��nmas�n�, golgiye iletimini ve golgiyle lizozomun olu�umunu sa�lar.
Gran�ls�z endoplazmik retikulum, ya�� sentezleyip golgiye iletimini ve kalsiyumun depolanmas�n� sa�lar.