[KK] SCF - Serbest Cumhuriyet F�rkas�

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- Sosyoloji (https://www.msxlabs.org/forum/sosyoloji/)

- - SCF - Serbest Cumhuriyet F�rkas� (https://www.msxlabs.org/forum/sosyoloji/276875-scf-serbest-cumhuriyet-firkasi.html)

SCF - Serbest Cumhuriyet F�rkas�

Serbest Cumhuriyet F�rkas� (SCF)

Cumhuriyet d�neminde siyasal parti (1930).

�ok partili siyasal ya�ama ge�i� yolunda ikinci deneme olmu�, kurulmas�ndan birka� ay sonra varl��na son vermek zorunda kalm��t�r.

Cumhurba�kan� Mustafa Kemal (Atat�rk) ekonomik ve toplumsal sorunlar�n Cumhuriyet Halk F�rkas� (CHF) h�k�metinin meclisteki denetimsizli�inden kaynakland��n� ve bir muhalefet partisinin h�k�meti uyarabilece�im d��n�yordu. Ayr�ca, yeni bir parti ger�ekte var olan, ama siyasal bask�lar nedeniyle kendini ortaya koyamayan toplumsal muhalefetin g�c�n� de g�sterecekti. Ali Fethi Bey (Okyar) Paris b�y�kel�ili�inden d�n��nde, Mustafa Kemal�in �nerisi ve onay�yla SCF�yi kurdu (12 A�ustos 1930). Terakkiperver Cumhuriyet F�rkas��ndan (1924) sonra Cumhuriyet d�neminin ikinci muhalif siyasal partisi olarak kurulan SCF�nin, �o�u milletvekili olan �teki kurucu ve genel y�netim kurulu �yeleri �unlard�:

Nuri Bey (Conker),
Senih Bey (H�z�ro�lu),
Tahsin Bey (�zer),
Mehmet Emin Bey (Yurdakul),
Nakiyettin Bey (Y�cek�k),
�brahim Bey (Dalk�l��),
Refik �smail Bey (Kakmac�),
S�reyya Pa�a (�lmen),
Ali Haydar Bey (Yulu�)
Ahmed Bey (A�ao�lu).

Yap�lan g�rev da��l�m�nda SCF genel ba�kanl��na Fethi Bey, genel sekreterli�e de Nuri Bey getirildi. SCF kurulu� a�amas�nda bir programla �Serbest Cumhuriyet F�rkas�'n�n Yasas�� adl� bir t�z�k haz�rlad�. Programda, partinin cumhuriyet�i, milliyet- serbest d��me 330 �i ve laiklik ilkesine ba�l� oldu�u vurgulan�yor, temel hak ve �zg�rl�klerin herkes i�in ge�erli olmas� gere�ine dikkat �ekiliyordu. Yabanc� sermayenin �lkeye girmesinin �zendirilmesi isteniyor, ekonomik ya�amda s�rekli devlet m�dahalesine kar�� k�l�yordu. Program y�netsel alanda da k�kl� d�zenlemeler yap�lmas�n� ve tek dereceli se�im sistemine ge�ilmesini savunuyordu. Programdaki �nemli bir madde de kad�nlara se�me ve se�ilme hakk�n�n tamnmas�yd�.

SCF k�sa s�rede geni� bir destek kazanarak CHF y�netimini kayg�land�rd�. �te yandan, Fethi Bey�in CHF�nin otoriter y�netimine ve ekonomi politikalar�na y�nelik ele�tirileri de iktidar partisinin SCF�nin geli�mesinden duydu�u ho�nutsuzlu�u art�rd�.
SCF�nin liberal �zellikler ta��yan ekonomik yakla��m� kar��s�nda, Ba�bakan �smet Pa�a 30 A�ustos 1930�da Sivas�ta yapt�� konu�mada, ilk kez CHF�nin ��l�ml� devlet�i� bir parti oldu�unu a��klad�. B�ylece iki parti aras�ndaki ekonomi politikas�na ili�kin farkl�l�k, �liberal� ve �devlet�i� s�fatlar�yla belirtilmeye ba�lad�. SCF ekonomide devlet m�dahalelerinin en az d�zeyde olmas�n� ve yaln�zca �zel giri�imcilerin yetersiz kalaca�� alanlarda g�ndeme gelmesini savunurken, CHF h�zl� kalk�nma ve sanayile�menin ancak devletin ekonomik ya�ama do�rudan ve yo�un m�dahalesiyle ger�ekle�tirilebilece�ini �ne s�r�yordu. Fethi Bey�in Eyl�l 1930�daki �zmir gezisinde ��kan olaylar�n ard�ndan, h�k�met SCF�nin �al��malar�n� engellemeye ba�lad�. Ekim 1930'da �lke �ap�nda yap�lan belediye se�imlerine SCF de kat�ld� ve umulan�n �st�nde bir ba�an kazand�.

Bu arada, Samsun�da belediye ba�kanl��n� da elde etti. Ama SCF�nin iktidara ancak cumhurba�kan�yla �at��arak gelebilece�ini kavrayan Fethi Bey, bunun �ok a��r sonu�lar yarataca�� inanc�yla, 17 Kas�m 1930�da Dahiliye Vek�leti�ne ba�vurarak SCF�nin feshedildi�ini a��klad�. SCF�nin feshedilmesinden sonra, aralar�nda Nuri Bey, Tahsin Bey, Mehmet Emin ve Nakiyettin Bey gibi etkin ki�ilerin de bulundu�u partili milletvekillerinin bir b�l�m� yeniden CHF�ye d�nd�.

kaynak: Ana Britannica

Serbest cumhuriyet f�rkas�

Serbest f�rka da denir, 1923'ten sonra CHP� ye kar�� kurulan siyasal padilerden �kincisi (birincisi, Terakkiperver cumhuriyet f�rkas�'yd� (1924]).

CHP i�inde ve d��nda geli�en muhalefet hareketinin kanallze edilmesi ve resmile�tirilmesi amac�yla, Cumhurba�kan� Mustafa Kemal'in (Atat�rk) direktifi �zerine kurulan parti, eski ba�bakanlardan, o s�ralarda Paris b�y�kel�isi olan Ali Fethi Bey�in (Okyar) ba�kanl��nda, 12 a�ustos 1930�da �al��malar�na ba�lad�. Padinin kurucular� ve t�m� de milletvekili olan y�neticileri ��yleydi: genel sekreter Nuri Bey (Conker), y�netim kurulu �yeleri Senih.Nakiyettin, Tahsin (�zer), Haydar (Yulu�), Ahmet (A�ao�lu), �brahim S�reyya (Yi�it), Dr. Re�it Galip Refik �smail, Mehmet Emin (Yurdakul), S�reyya Pa�a (ilmen).

Merkezi �stanbul'da bulunan SF, Son posta ve Yar�n gibi baz� yay�n organlar�nca da desteklendi ve k�sa s�rede geni� halk kitlelerince benimsendi. Ancak, padinin faaliyete ge�mesinden k�sa bir s�re sonra, genel ba�kan Fethi Bey'in �zmir'e geli�i s�ras�nda meydana gelen olaylar, �zellikle de CHP binas�n�n,ta�lanmas�, TBMM'de b�y�k tart��malara yol a�t�. CHP gibi laikli�i savunmak, Cumhuriyet ilkelerine ve devrimlerine ba�l� kalmak ko�uluyla kurulan partiye, gericilerin s�zmas�ndan endi�elenen Fethi Bey, Meclis'te de a��r h�cumlara u�ramas� kar��s�nda 17 kas�m 1930'da SFyi feshetti.

Kaynak: B�y�k Larousse

Serbest Cumhuriyet F�rkas�

SERBEST CUMHUR�YET PART�S�

(12 A�ustos 1930)

12 A�ustos 1930'da �stanbul'da kurulan siyas� parti. Kurucular� ve ilk y�netim kurulu �yeleri Ali Fethi (Okyar, ba�kan), Nuri (Conker, genel sekreter), Senih, Nakiyettin, Tahsin, Haydar, Ahmet (A�ao�lu), �brahim, Galip, Refik �smail, Mehmet Emin (Yurdakul), S�reyya (�lmen) beylerdi. Kurucular�n t�m� milletvekiliydiler. O d�nemde T�rkiye'nin tek siyas� partisi olan Cumhuriyet Halk F�rkas�, meclis i�inde ve d��nda birtak�m ele�tirilere hedef olmaya ba�lam��t�. Bu ele�tiriler �zellikle liberal g�r��te olanlardan geliyor ve partinin devlet�ilik politikas�na kar�� k�l�yordu. Atat�rk, ele�tirilerin TBMM'de a��k�a tart��lmas�na olanak sa�lamak amac�yla, o s�rada T�rkiye'nin Paris b�y�kel�isi olan, eski ba�bakanlardan Fethi Bey'i yeni bir parti kurmakla g�revlendirdi.

Serbest Cumhuriyet F�rkas�'n�n kurulu�u kamuoyunda umulan�n �st�nde bir ilgi uyand�rd�. Baz� gazeteler de yeni partiyi desteklediler. Partinin �al��maya ba�lamas�ndan k�sa bir s�re sonra Fethi Bey'in �zmir'e yapt�� gezi b�y�k olaylara yol a�t�. Atat�rk devrimlerine kar�� kanlar Serbest Cumhuriyet F�rkas�'ndan yararlanmaya ba�lad�lar. Beklenmeyen bu geli�meler, �okpartili siyas� hayata ge�i�te ilk deneme olan bu partinin �mr�n� k�saltt�. Atat�rk'�n de kar�� kmas� �zerine Fethi Bey, mecliste yapt�� bir konu�mayla partinin kapat�ld��n� bildirdi (17 Kas�m 1930).

� T�rkiye'nin 3. partisi olan Serbest Cumhuriyet Partisi Atat�rk taraf�ndan Fethi Okyar'a kurduruldu.

� Partinin kurulma amac�

Ekonomik y�nden denetleme ve denge �zelli�i sa�lamas� i�indi.
�Ancak partinin i�ine dini s�z�nt�lar olunca, 17 Aral�k 1930'da da parti kendi kendini fesetti.

MsXLabs.Org & Morpa Genel K�lt�r Ansiklopedisi