[KK] Modifikasyon Nedir?

Modifikasyon Nedir? Genler �zerinde Etkileri Nelerdir? Kal�t�msal �zelli�i Var M�d�r?

Al�nt�daki Ek 68822

Modifikasyonlar, �evrenin de�i�imine ba�l� olarak bir t�r�n bireylerinde meydana gelen de�i�imlere verilen isimdir. Bu de�i�imler ge�ici veya kal�c� olabilirler ve genellikle fizikseldirler; yani genlere etki etmezler. Genlerde meydana gelen de�i�imlere mutasyon dendi�ini hat�rlay�n�z. Modifikasyonlar, mutasyonlar�n aksine, genellikle ge�ici de�i�imlerdir. Yani bir gende bir mutasyon meydana geldi�inde, neredeyse hi�bir zaman o mutasyon durup dururken eski haline d�nmez (yine de, mutasyonlar�n da eski haline d�nebildi�i durumlar bilinmektedir; buna tersine mutasyon denmektedir). Modifikasyonlar, �evrenin de�i�imine ba�l� olarak meydana geldi�i i�in, �evrenin eski haline d�nmesi halinde bu fiziksel de�i�imler de tersine d�nebilirler. Ge�ici modifikasyonlar�n en tipik �rne�i, G�ne� alt�nda kald��m�zda derimizin kararmas�; ancak G�ne�'in etkisi ortadan kalkt�ktan sonra bu de�i�imin bir s�re sonra eski haline d�nmesidir. Sadece G�ne� ��nlar� da de�il! Baz� kimyasallar�n ortamda bulunmas�, ��k miktar�, s�cakl�k, stres, antrenman vb. etmenler de canl�lar �zerinde �e�itli kal�tsal olmayan de�i�imlere yani modifikasyonlara sebep olabilir.

Kal�c� modifikasyonlara en tipik �rnek ise s�nnet, amp�tasyon (bir uzvun kopmas�), organ transplantasyonu ve benzeri olaylard�r. �rne�in s�nnet olan bireylerde penis ucundaki derinin bir k�sm� al�n�r. Ancak hi�bir s�nnetli bireyin yavrusu s�nnetli do�mayacakt�r. Ya da b�bre�ini ba��lam�� birisinin yavrusu b�breksiz do�mayacakt�r. Bunun sebebi, fiziksel g�r�n�me yap�lan d�� m�dahalelerin genlere i�lemiyor olu�udur.

Bu durumda sorabilirsiniz: "E�er fiziksel �zellikler genlere i�lemiyorsa, nas�l oluyor da evrimsel de�i�imler ya�anabiliyor; evrimsel de�i�imler genlere nas�l i�leniyor?" Bu, evrimi anlama yolunda sorulan yayg�n sorulardan birisidir. Bu konuyla ilgili kapsaml� bir yaz�m�z� buradan okuyabilirsiniz. Ayr�ca bu konuyu �u videomuzda detayl�ca i�lemi�tik:

Modifikasyonlar�n genetik etkilerini sorgulayan en �nemli isimlerden birisi ku�kusuz Lamarck't�r. Lamarck'�n en b�y�k sorunu, ya�ad�� d�nemde modifikasyonlar�n ne demek oldu�unun bilinmemesiydi. Lamarck, tamamen yanl�� bir �ekilde, zorlanan organlar�n �evre bask�s� alt�nda geli�ti�ini ve kal�tsal olarak bunun yavrulara aktar�ld��n�, canl�lar�n bu �ekilde farkl�la��p evrimle�ti�ini ileri s�rm��t�r. G�n�m�zde biliyoruz ki, bu tip �evresel etkiler dahilinde genetik yap�n�n de�i�ebilmesini sa�layan en �nemli fakt�r mutasyonlard�r. Ve mutasyonlar�n da, her genetik de�i�im gibi, evrime katk� sa�layabilmesi i�in �reme h�crelerinde ve bu h�creleri �reten dokularda meydana gelmesi beklenir. ��nk� v�cudumuzun herhangi bir di�er b�lgesinde meydana gelen mutasyon kal�tsal olmayacak ve etkileri o bireyde g�r�l�p, �l�m�yle birlikte sonlanacakt�r. Benzer �ekilde, zigotta (sperm ile yumurtan�n birle�mesinden hemen sonraki ilk h�cre) ve hen�z "totipotent" (v�cuttaki her dokuyu ve organ� �retebilme potansiyeline sahip k�k h�cre) ve "multipotent" (v�cuttaki her dokuyu ve organ� olmasa bile, bir�o�unu �retebilme potansiyeline sahip olan k�k h�cre) h�crelerde meydana gelen mutasyonlar da, kal�tsal olabilmektedir. �te yandan modifikasyonlar, genetik yap�y� de�i�tirmedi�i i�in hemen hemen hi� kal�tsal de�illerdir. S�nnet oldu�umuzda ya da b�bre�imiz bir di�er insana aktar�ld��nda, genlerimizde, �zellikle de �reme h�crelerimize ait genomda hi�bir de�i�im olmamaktad�r. Sadece, bireydeki temel baz� fiziksel �zelliklerin de�i�mesine sebep olur. Kimi durumlarda bu �zellik kal�tsal olmasa bile o canl� i�in kal�c� olabilirken (s�nnet gibi), �o�u durumda, modifikasyona sebep olan etkinin kald�r�lmas�yla birlikte etkisini yitirir ve birey eski haline d�ner.
Bunun en g�zel �rneklerinden bir di�eri, v�cut �al��an bireylerde g�r�l�r. Kas yap�s� olduk�a geli�en bu bireylerde meydana gelen de�i�im, bir modifikasyondur ve asla �ocuklar� da kendileri gibi kasl� do�maz. ��nk� kaslar�n geli�imi, genetik yap�y� etkilememektedir. E�er v�cut �al��an biri, bu �al��malar�na son verirse, kaslar gittik�e eski haline d�ner ve modifikasyonun etkileri ortadan kalkar. Dolay�s�yla, yayg�n olarak, modifikasyonlar�n hi�bir �ekilde kal�t�ma etkisi olmad�� s�ylenir. Bunun b�y�k bir istisnas�n� yaz� sonunda ele alaca��z; dolay�s�yla sonuna kadar okuman�z� tavsiye ederiz.

Modifikasyonlar Evrime Etki Edebilir mi?

Modifikasyonlar, genlere etki etmedi�i i�in evrime etki edip etmedi�i konusunda tart��malara rastlamak m�mk�nd�r. Ancak evrimde uyum ba�ar�s� kavram�; sadece genlerin ba�ar�s�na g�re tan�mlanmaz. Uyum ba�ar�s�n�n neye g�re tan�mland��na ba�l� olarak modifikasyonlar, ge�ici de�i�imler de evrimsel ba�ar�y� artt�rabilir; dolay�s�yla do�rudan modifikasyonun fiziksel unsuru kal�tsal olmasa da, kal�tsal yap�s� olan genetik altyap�n�n tamam�n�n gelecek nesillere daha �ok ve daha kolay aktar�lmas�n� sa�layabilir. �rne�in insan, vah�i ortamda ya�ayan bir hayvan t�r� olsayd�, kas geli�tiren bir bireyin Do�al Se�ilim kar��s�ndaki �ans�, kas geli�tirmeyenlere g�re daha fazla olabilirdi. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, modifikasyonlar�n kal�t�m� de�il, modifikasyonlar sonucu meydana gelen de�i�imlerin canl�n�n uyum ba�ar�s�n� (fit olma durumu, Do�al Se�ilim kar��s�nda "g��l�" olma durumu) artt�rmas� ve bu sayede, asl�nda belki de do�ada hayatta kalamayacak bireylerin hayatta kalabilmelerinin ve �reyebilmelerinin sa�lanmas�d�r. Bir di�er deyi�le, bireylerin "kasl� olma durumu" gelecek nesillere aktar�lmayacakt�r; bunun yerine, kasl� olanlar�n di�er genetik �zellikleri her neyse, bunlar gelecek nesillere aktar�lacakt�r. Dolay�s�yla yavrular kasl� do�masalar da, kas yapm�� bireylerin gen bile�enlerine sahip olma ihtimalleri daha y�ksek olacakt�r. Bu genlerin ill� kas yapma ile ilgisi olmas� da zorunlu de�ildir. Benzer �ekilde, kas yapanlar�n herhangi bir avantaj� olmas� halinde, aksi takdirde dezavantajl� olan genler bile gelecek nesillere aktar�labilmi� olacakt�r. Yani modifikasyonlar�n evrime etkisi varsa bile, bu etki Do�al Se�ilim'de genel olarak g�rd��m�z gibi pek do�rusal bir ili�ki de�ildir.

Kas yapmak, bir �e�it modifikasyon �rne�idir.
Kaynak: Indy100

Bu ba�lamda, vah�i do�adaki seyrek modifikasyonlar�n Do�al Se�ilim �zerinde dolayl� bir etkisi oldu�unu s�yleyebiliriz. Modifikasyonlar evrimsel s�reci dolayl� olarak etkilemektedirler. Yani kasl� bir insan�n do�ada daha ba�ar�l� olmas�, onun hayatta kalmas�n� ve hatta �ekicilik unsuru etkisi alt�nda �remesini olumlu etkileyebilir; ancak sonradan edinilmi� kaslar, yavruya gen olarak aktar�lmaz. Fakat bir di�er bak�� a��s�ndan bakacak olursak, bu ki�inin davran��lar�n� etkileyip de kas geli�tirmesine sebep olan, bu e�ilime sahip olmas�nda rol oynayan genler, kas geli�tiren bireylerin do�ada daha ba�ar�l� olmas�yla yavrulara aktar�labilir.
Bunun ilgin� bir etkisi, toplumsal ve k�lt�rel konularda ortaya ��kabilir: �rne�in dini rit�ellere �nem veren bir �evrede b�y�t�len, do�umundan beri hep dini rit�eller �er�evesinde davran��lar� �ekillendirilen (bu y�nde "modifiye edilen") bireylerin, genel olarak rit�elistik veya dindar toplumlar ve �lkelerde daha kolay e� bulup, daha kolay �reyebilecekleri varsay�l�rsa, beyinlerinin teselli ve inan�larla ilgili b�l�mlerini �ekillendiren ve dindar olmaya meyilli yapan genler (e�er b�yle genler varlarsa) yavrulara aktar�lacakt�r ve b�ylece her do�an birey, b�y�d��nde kendi yavrusunu da o rit�ellere uygun �ekilde y�nlendirecektir (�rne�in �ocuklar�n� s�nnet ettirecektir). B�yle bir pop�lasyonda, bu tarz bir d��n�� uzun vadede gerek beyin fizyolojisi, gerekse di�er yaz�lar�m�zda a��klad��m�z memetik bilimi dahilinde sabitlenecek ve bir "norm" olarak g�r�lecektir.

Modifikabilite: Modifiye Olabilme Miktar�

Genetik olarak birbiriyle birebir ayn� tek yumurta ikizlerini ele alal�m. Fiziksel �zellikleri neredeyse kusursuz bir �ekilde �rt��mesine ra�men, o "neredeyse" �n eki kafalarda soru i�areti uyand�rmal�d�r. E�er ki genler birebir ayn� ise, fiziksel �zellikler nas�l az�c�k bile olsa farkl� olabilir? Kald� ki baz� tek yumurta ikizleri aras�nda �ok bariz olarak tespit edilebilir fiziksel farkl�l�klar g�rmek de m�mk�nd�r! �rne�in di� yap�lar� farkl� olabilir, g�zlerinin birbirine olan mesafesi farkl� olabilir, al�n ve ka� yap�lar�nda farkl�l�klar olabilir, burun yass�l�� veya e�imi farkl� olabilir, genel v�cut ve y�z hatlar�nda farklar belirgin olabilir ve daha nicesi! Bu nereden kaynaklan�yor?
��te modifikasyonlar, yani �evrenin etkisiyle fiziksel �zelliklerde meydana gelen de�i�imler, genetik olarak birebir ayn� bireyler aras�ndaki farklar�n a��klamalar�ndan birisidir. Bir di�eri, elbette ki mutasyonlard�r; ��nk� tek yumurta ikizlerinde de spontane olarak meydana gelmi� mutasyonlar bulunabilir ve bunlar farkl� fiziksel g�r�n�mlere yol a�abilir.

Ancak mutasyonlar�n olmad�� durumda da modifikasyonlar, hem fiziksel �zelliklere do�rudan etki etmek yoluyla, hem de genlerin i�leyi� bi�imini de�i�tirerek (az sonra de�inece�imiz epigenetik yoluyla) fiziksel farkl�l�klar yaratabilirler. Bir bireyin modifiye olmaya meyillilik miktar�na modifikabilite ad�n� vermekteyiz.

Daha �ok modifike olabilen bireyler, modifikasyonlardan do�an farkl�l�klara daha a��kt�rlar. Ayr�ca bu modifikasyonlar, modifikasyona neden olan fakt�r etki ettik�e d�zenli olarak de�i�ebilece�i gibi (buna s�rekli modifikasyon ad�n� vermekteyiz); modifikasyona sebep olan fakt�r�n varl�� ve yoklu�una ba�l� olarak g�r�n�p g�r�nmeme �eklinde de kendini g�sterebilir (buna d�n��ml� modifikasyon demekteyiz). Bunun en net �rneklerinden birisini, birbirinin t�pat�p ayn�s� olacak �ekilde �retilen tar�m �r�nlerinde g�rmekteyiz. Genetik m�hendislik y�ntemleriyle tamamen ayn� olacak bi�imde �retilen tohumlar, farkl� topraklara ekilmeleri halinde tamamen farkl� g�r�n�ml� ve verimlilikte �r�nler �retebilmektedir. Yani �evre, modifikasyonlar yoluyla bireylere do�rudan etki edebilmektedir. Benzer �ekilde, e�er bir grup karahindiba bitkisini al�p, yar�s�n� d��k rak�ml� b�lgelere, di�er yar�s�n� y�ksek rak�ml� b�lgelere ekecek olursan�z; bunlardan d��k rak�ml� b�lgede olanlar �ok daha b�y�k yapraklara, y�ksek rak�ml� b�lgede olanlar ise �ok daha ufak yapraklara sahip olacakt�r. Burada kritik nokta �udur: Bu de�i�imler, evrimsel de�i�imlerin bir �r�n� de�ildir; ��nk� de�i�im, nesiller boyunca de�il, tek bir bireyde meydana gelmektedir! Karahindiba yapraklar�n�n b�y�kl��, do�rudan do�ruya �evresel farkl�l�klar�n yapraklar �zerindeki etkisinden kaynaklanmaktad�r.

Karahindiba
Kaynak: Medical News Today

Elbette, bu bitkiler nesiller boyu bu �ekilde izole olacak bi�imde yeti�tirilirse, genetik olarak daha iri yapraklara sahip olanlar, d��k rak�ml� d�zl�klerde daha avantajl� olacak, daha kolay �reyecek ve kendi genlerini gelecek nesillere daha �ok aktaracaklard�r. Yani modifikasyonlar, uzun vadede evrimsel de�i�imlerin bir �nc�l�, bir belirtisi olarak da g�r�lebilir. Fakat do�rudan do�ruya modifikasyonlar ile evrim aras�nda bir ba� kurmak hatal� olacakt�r.

Epigenetik: Kal�tsal Modifikasyonlar M�mk�n m�?

�zellikle 2010'lardan y�kseli�e ge�en epigenetik alan�, modifikasyonlar�n baz� dar ve nadir durumlarda kal�tsal olabilece�ini, genler �zerinde de de�i�im yaratabildi�ini g�stermektedir. �zellikle de ebeveynlerin ya�ad�klar� deneyimlerden �t�r� beyinlerinde veya genel olarak fizyolojilerinde meydana gelen modifikasyonlar, yavrulara ve hatta torunlara kal�t�labilmekte ve onlar� da benzer �ekilde etkileyebilmektedir.
Epigenetik ile ilgili yaz�lar�m�z� bu etiket veya Bilim A�ac�'n�n bu dal� alt�nda g�rebilirsiniz. �rne�in bu �al��mada babalar�n beslenme bi�imlerinin yavrular� etkiledi�i; bu �al��mada epigeneti�in bir�ok hastal��n temelinde yat�yor olabilece�i; bu �al��mada ise farelerde dededen toruna epigenetik aktar�m�n m�mk�n oldu�u g�sterilmi�tir.

Yazar / �a�r� Mert Bak�rc�

Kaynak: https://evrimagaci.org/modifikasyon-nedir-genler-uzerinde-etkileri-nelerdir-kalitimsal-ozelligi-var-midir-240

Not: Yaz�lar�n i�indeki y�nlendirme linklerini kaynak linkinden ula�abilirsiniz.

Modifikasyon Nedir

Modifikasyona �rnekler

Modifikasyon nedir