Büyük ünlü uyumuna uyan cümle örnekleri verir misiniz?
 

Büyük Ünlü Uyumu:

Türkçe sözcüklerde bulunan ünlü harflerin “kalýnlýk- incelik” uyumudur. Buna göre bir sözcüðün ünlüleri ya hep ince ünlü, ya da hep kalýn ünlü olur.
♦ yo-ðurt (o-u kalýn ünlüler) büyük ünlü uyumuna uyar.
♦ öð-ren-ci (ö-e-i ince ünlüler) büyük ünlü uyumuna uyar.
♦ ki-tap (i- Ýnce, a- kalýn) büyük ünlü uyumuna uymaz.

Büyük ünlü uyumu Türkçe’nin temel kuralýdýr. Bu yüzden genellikle her Türkçe sözcükte bu kural bulunur. Türkçe sözcüklerin büyük ünlü uyumuna aykýrýlýk göstermesini üç baþlýk altýnda toplayabiliriz:
a. Türkçe olmalarýna raðmen zaman içinde deðiþen bazý sözcükler kurala uymaz:
♦ Anne (ana), kardeþ (karýndaþ-kardaþ)
♦ þiþman (þiþmen), hani (kaný), hangi (kangý), elma (alma)
b. Birden fazla sözcüðün birleþmesinden oluþmuþ sözcükler (birleþik sözcükler) bu kurala uymayabilir:
* Yapabilmek, güneydoðu, uyurgezer, hanýmeli…
c. Dilimizdeki ekler, sözcüðün ünlü harflerine göre deðiþerek sözcüðe eklenir. Sözcük büyük ünlü uyumu kuralýna uymuyorsa, ek son heceye göre deðiþerek kullanýlýr:
Çiçek-ler aðaç-lar kitap-lar kalem-ler

Yabancý sözcüklerin bazýlarý son hecelerin-deki ünlü harf kalýn olsa da, eki ince sesli olarak alýr: saat-ler, hal-ler, sýhhat-im….
Bazý eklerimiz sözcüðün ünlü harflerine göre deðiþmez, her zaman ayný þekilde kullanýlýr. Bu ekleri alan sözcükler büyük ünlü kuralýna uymaz:
aðlýyor-gülüyor aðlarken-gülerken gecekj- akþamki geceleyin- sabahleyin
sarýmtýrak- ekþimtýrak (Yerini “-msi” ekine býrakmak üzeredir.)
vatandaþ.- meslektaþ. (Bu ek de günümüzde kurala göre deðiþmektedir.) teyzemgil- halamgil (Yerini “-ler” ekine býrakmak üzeredir)
Yukarýdaki durumlarýn dýþýnda kalan ve büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler yabancý dilden alýnmýþ olanlardýr: kalem, insan, otel, televizyon, sinema….

DEVAMI Büyük Ünlü Uyumu

Uymayan kelimeler:
Anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, kardeþ, þiþman, kalem, ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, niþasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, açýkgöz, bilgisayar, çekyat, hanýmeli, helak, hakikat, bahçe, ketçap, kitap.

Uyan kelimeler:
Akþam, yarýn, duvarda, yolda, onda, yazýda, onun, saat, alkol, kabul, kontrol, protokol, sadakat, dolap, sevinç, söðüt, renk, kapak, þimdi, sabah, hamur, kedi, eski, köpek, yaðmur,doktor, horoz, çiçek, adým, amca, ekþi, yakarý, aþaðý, dayý, televizyon, radyo, yabancý, kýyýlarýmýz, uzaklaþtýrýldý, örnekleri, ormanlarýmýz, toprak, güzel, havuç, geniþ, umut, soðuk, þekil, boyun, alýn, oðul, erkek, ufak, boya.

Uyan cümleler : Haftada bir kez banyo yaparým. Hayalim üç kelime oda þöyle ''Evli,mutlu,çocuklu''. Oyun oynamak çocuklarý geliþtirir. Oyuncular sahaya çýktý. Renk renk kutularý var.

Büyük ünlü uyumu
Dar i ü ý u
Geniþ e ö a o
Büyük ünlü uyumu ya da kalýnlýk-incelik kuralý, Türkçe sözcüklerin ayýrt edilmesinde kullanýlan ses uyumlarýndan biri. Türkçedeki öztürkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir.
Kalýnlýk kuralý: Bir sözcüðün birinci hecesinde kalýn bir ünlü (a, ý, o, u) bulunuyorsa, diðer hecelerdeki ünlüler de kalýn olur:
adým, aðýz, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, kýrlangýç
Ýncelik kuralý: Bir sözcüðün birinci hecesinde ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diðer hecelerdeki ünlüler de ince olur:
beþik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük

Deðiþim geçirmeyen ekler
Türkçede bazý yapým ve çekim ekleri büyük ses uyumuna uyacak þekilde deðiþim geçirmezler.
-gil, -ken, -leyin, -mtýrak ve -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uyacak þekilde deðiþim geçirmez:
akþam-leyin, bakla-­gil, çalýþýr-ken, ekþi-mtýrak, yürü-yor gibi.
-daþ eki incelik kuralýna uyan sözcüklere eklendiðinde büyük ünlü uyumunu bozar.
din-daþ, gönül-daþ, meslek-taþ, ülkü-daþ.
-ki aitlik eki kalýnlýk kuralýna uyan sözcüklere eklendiðinde büyük ünlü uyumunu bozar:
akþamki, yarýnki, duvardaki, yoldaki, ondaki, onunki.
Yazýdaki sýfatlarý bulunuz. (uymaz)
Baðlaç olan ki ise "ayrý yazýldýðý için" büyük ünlü uyumu aranmaz:
Derslerine sýký çalýþ ki baþarýlý olabilesin. (baðlaç)

Ýstisnâlar
Büyük ünlü uyumu, baþka dillerden Türkçeye geçmiþ olan sözcüklerde aranmaz. Bu sözcükler Türkçeye geçirilirken her zaman büyük ünlü uyumuna uyacak þekilde deðiþim geçirmezler:

ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, niþasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret, sevda vs.

Büyük ünlü uyumu her Türkçe sözcükte saðlanmayabilir. Bazý sözcükler öztürkçe olmasýna raðmen zamanla ses deðiþimi vs. gibi çeþitli etkenlerle büyük ünlü uyumu kurallarýnýn dýþýnda kalmýþlardýr:

anne (ana), dahi (daha), elma (alma), hangi (kangý), hani (kaný), inanmak (ýnanmak), kardeþ (karýndaþ->kardaþ), þiþman (-man ekinin özelliði ile) vb.
Birleþik sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz:
açýkgöz, bilgisayar, çekyat, hanýmeli

Büyük ünlü uyumuna uymayan veya bu uyumun aranmadýðý sözcüklere gelen ekler, kalýnlýk incelik bakýmýndan genellikle son hecenin ünlüsüne uyar:
adalet-li, anne-si, kardeþ-lik, meslektaþ-ýmýz, þiþman-lýk vs.
Son ünlüleri kalýn harf olmasýna karþýn ince þekilde telaffuz edilen bazý alýntý kelimeler, ince ünlü ile baþlayan ekler alýr:

alkol > alkolü, hakikat > hakikati, kabul > kabulü, kontrol > kontrolü, saat > saate.
Tek heceli sözcüklerde büyük ünlü uyumu aranmaz.
Türk, berk, yap, sert, sürt, et, ay vs.