[KK] Harran evlerinin �zellikleri hakk�nda bilgi verir misiniz?

GELENEKSEL HARRAN EVLER�

Harran'�n en �ok ilgi �eken yan�, bindirme tekni�inde yap�lm��, k�lah bi�imindeki konik kubbeli evleridir.

Kubbeli evler tarihinin, d�z daml� evler kadar eski oldu�u bilinmektedir. Musul yak�n�nda Arpachiyan'da, Tiflis yak�n�ndaki Schulaveri'de ve K�br�s'ta yap�lan kaz�larda rastlan�lan kubbeli ev bulgular� M.�. VI. bine tarihlenmektedir. Bu gelenek Mezopotamya, Transkafkasya ve Ege'de M.�. III bine kadar yo�un bir bi�imde devam etmi�tir.

G�n�m�zde Akdeniz �evresinde, bilhassa g�ney �talya'n�n Apulya b�lgesinde hem kentsel hem de k�rsal alanda, Harran evlerine benzeyen ve "Trullo" denilen bindirme kubbeli �ok say�da yap� bulunmaktad�r. Ancak Apulya yap�lar�, 80-200 cm. aras�nda de�i�en duvar kal�nl�klar� ve �ift �ubuklu kubbeleri ile Harran'daki benzerlerinden daha sa�lam bir durumdad�r. �o�u XIX. y�zy�ldan kalm�� olan bu evlerin aras�nda XV. y�zy�la tarihlenenler de vard�r. Ayr�ca, bu y�zy�l�n ba��nda yap�lm�� olanlar�na da rastlanmaktad�r.

�sko�ya adalar�nda "beehive houses" ad� verilen bu t�r yap�lar�n XVIII. y�zy�lda canl� bir gelenek olu�turdu�u bilinmektedir. �spanya'n�n Aragonya b�lgesinde, �ran, Afganistan, �in Bolivya ve Peru'da kerpi�ten, etna eteklerinde lavlardan yap�lma kubbeli evler vard�r.

��inde bulundu�unuz y�zy�l�n ba��nda yap�lan bir ara�t�rmada, Anadolu'da kubbeli evlerin yo�un oldu�u iki b�lge tespit edilmi�tir. Urfa-Birecik aras�ndaki birinci b�lgede, bug�n yaln�z Suru� ve �evresinde bulunan bir ka� k�y kubbeli evleri i�ermektedir. �kinci b�lge olan Urfa-Ak�akale aras�nda ise, Harran ve �evresindeki bir ka� k�yde kubbeli evler bulunmaktad�r. Ancak, kerpi� kubbe ile �rt�lm�� bu evlerden farkl� olarak Harran evleri tu�la kubbelerle �rt�lm��t�r.

Harran evlerinin tu�la kubbe ile �rt�lmesinin en �nemli iki nedeninden birincisi, b�lgenin ��l olmas� m�nasebetiyle �rt�de kullan�lacak a�a� malzemnin bulunmay��d�r. �kinci neden ise, Harran hara-belerinde bol miktarda bulunan tu�la malzemedir. �lgin� bir doku olu�turan bu evler, �ren yerinden toplanan tu�lalarla eski kentin kal�nt�lar� �zerine son 150-200 y�l i�ersinde in�a edilmi�lerdir.

1979 y�l�nda arkeolojik ve kentsel sit alan� olarak tescil edilen ve kubbe evleri korumaya al�nan Harran'da, �ren yerinden malzeme toplanmas�, her �e�it in�aat yap�lmas�, kanal a��lmas� yasaklanm��t�r. O tarihlerde 960 adet kubbe say�lan Harran'da bu say� dondurulmu�tur.

Harran evleri, kare ya da kareye yak�n prizmatik bir alt yap� �zerine bindirme tekni�inde �r�len tu�lalar�n gittik�e daralan konik bir k�lah �eklini almas�ndan olu�an kubbelerle �rt�lm��t�r. Kubbe-lere ge�i� basit tromplar ve pandantiflerle (bingi) olmaktad�r. Y�ksekli�i i�erden en �ok 5 m.'ye varan kubbeler, 30-40 tu�la dizisi ile �r�lm��t�r. �kili, ��l� ve alt�l�ya kadar varan kubbe gruplar�, i�erden kemerlerle birbirlerine ba�lanarak geni� mek�nlar elde edilmi�tir. Kubbeler �r�l�rken yanlara belli aral�klarla tu�la ��k�nt�lar yerle�tirilmi� ve kubbenin tepesi a��k b�rak�lm��t�r. Tu�la ��k�nt�lar kubbenin tamiri ve gerekti�inde ya��l�-so�uk havalarda tepedeki deli�in k�smen veya tamamen kapat�labilmesi i�in t�rmanmaya yaramaktad�r. Kubbenin tepesindeki a��kl�k, i�erideki duman�n d��ar� ��kmas�n� sa�layan baca ve ��kl�k fonksiyonu g�rmektedir.

�rg�leri d�zensiz bir �ekilde bal��k har�la ba�lanan kubbe ve duvarlar, i�erden ve d��ar�dan yine bu har�la s�vanm��t�r.

B�lge iklimine uyumlu, yaz�n serin, k��n s�cak olan kubbeli Harran evlerinde, tavuklar�n daha �ok yumurtlad��, at gibi baz� hayvanlar�n daha uysal oldu�u, kuru so�anlar�n �abuk filizlendi�i k�yl�ler taraf�ndan s�ylenmektedir.

Bu evlerden bir �rnek 1999 y�l�nda Harran Kaymakam� �brahim Halil Ak�it'in gayretleriyle restore edilerek "K�lt�r Evi" fonksiyonuna kavu�turulmu� ve turizmin hizmetine sunulmu�tur.

Ayr�ca K�lt�r Bakanl��, restore etmek ve k�lt�rel fonskiyon vermek �zere bu evlerden 4 adedini sat�n alm��t�r