Büzülme nedir, büzülmeyle ilgili yazý örnekleri verir misiniz?
 

Büzülme
Isý alan maddelerin boyutlarýnýn büyümesine karþýn ýsý veren maddelerin de boyutlarýnda küçülme görülür. Büzülme, maddelerin ýsý vererek baþka bir deðiþle soðumasýyla beraber boyutlarýnýn küçülmesine denir. Baþka bir deðiþle, sýcaklýðý artýrýlan bir cismin boy, yüzey ya da hacminin artmasýna genleþme, sýcaklýðý azalan cisimlerin boy, yüzey ya da hacimlerinin azalmasýna büzülme denir.

Örnekler

• Maddelerin ýsý etkisiyle genleþmesi, soðuyunca da büzülmesi birçok alanda iþimize yarar.
• Gözlük camlarý çerçeve içine yerleþtirilirken önce çerçeve ýsýtýlarak genleþmesi saðlanýr. Sonra genleþen çerçeve içine cam takýlýr. Çerçeve soðuyunca da camý sýkýca kavrar.
• Termometrelerin yapýmýnda maddenin ýsý etkisiyle genleþmesinden yararlanýlýr.
• Kapaðý açýlmayacak þekilde sýkýþmýþ þiþeler kýsa bir süre sýcak suda bekletilir. Þiþeden daha çok genleþen metal kapak kolayca açýlýr.

BAKINIZ Genleþme ve Büzülme

büzülmeye 3 örnek
 

Büzülme örnekleri:
-Kýþýn elektrik tellerin büzülmesi
-Tren raylarý arasýndaki boþlukalarýn büzülmesi
-Topun içindeki havanýn büzülmesi
Yardýmcý olduysam ne mutlu bana

Büzülme ve Genleþme
1/ Gözlük camlarý çerçeve içine yerleþtirilirken önce çerçeve ýsýtýlarak genleþmesi saðlanýr.Sonra genleþen çerçeve içine cam takýlýr.çerçeve soðuyunca da camý sýkýca kavrar.
2/ Termometrelerin yapýmýnda maddenin ýsý etkisiyle genleþmesinden yararlanýlýr.
3/ Kapaðý açýlmayacak þekilde sýkýþmýþ þiþeler kýsa bir süre sýcak suda bekletilir. Þiþeden daha çok genleþen metal kapak kolayca açýlýr. .
4/ Beton bir zemin de uzun süre bekleyen toplarýn lastiklerinin sertliðini yitirmesi bir büzülme olayýdýr.

Maddelerin ýsý etkisiyle genleþmesi soðuyunca da büzülmesi birçok alanda iþimize yarar.
Gözlük camlarý çerçeve içine yerleþtirilirken önce çerçeve ýsýtýlarak genleþmesi saðlanýr.Sonra genleþen çerçeve içine cam takýlýr.çerçeve soðuyunca da camý sýkýca kavrar.
Termometrelerin yapýmýnda maddenin ýsý etkisiyle genleþmesinden yararlanýlýr.
Kapaðý açýlmayacak þekilde sýkýþmýþ þiþeler kýsa bir süre sýcak suda bekletilir.Þiþeden daha çok genleþen metal kapak kolayca açýlýr.

Genleþme ve büzülme
Bir cismin hacminin sýcaklýkla birlikte artmasýna genleþme azalmasýna da büzülme denir. Hemen hemen bütün maddeler ýsýndýðý zaman genleþir soðuduðu zaman büzülür. Ama sýcaklýða baðlý bu hacim deðiþikliði gazlarda en yüksek sývýlarda daha az katýlarda ise en düþük düzeydedir. Üstelik bütün gazlarýn genleþme miktarý aþaðý yukarý ayný olduðu halde sývýlarda ve katýlarda maddeye göre deðiþir. Örneðin 1 metre uzunluðundaki bir demir çubuk 100°C’ye kadar ýsýtýldýðýnda uzunluðu 1 mm kadar artarken ayný sýcaklýkta bir pirinç çubuk bunun yaklaþýk iki katý uzar. Sývýlar arasýnda da genleþmesi çok yüksek olan alkol cývadan hemen hemen yedi kat fazla genleþir. Bazý metallerin genleþme özelliðinden eskiden beri deðiþik uygulamalarda yararlanýlýr. Örneðin at arabalarýnýn tahta tekerleklerine aþýnmayý önlemek üzere demir çember geçirilmesi demirin genleþme özelliðine dayanýr. Tekerleðin çevresinden daha küçük yapýlan demir çember soðukken yerine oturtulamaz. Ama ýsýtýlarak genleþtirildikten sonra zorlanarak tekerleðin çevresine yerleþtirilir ve soðuyunca büzülerek tahta tekerleði sýkýca kavrar. Tren vagonlarýnýn tekerleklerine takýlan çelik çemberler de ayný yöntemle yerine yerleþtirilir. Buzdolaplarýnda elektrikli ütülerde ve kalorifer þofben gibi ýsýtma aygýtlarýnda sýcaklýðý ayarlamak için kullanýlan termostatlarýn çalýþma ilkesi de genellikle metallerin genleþme farklýlýklarýna dayanýr. Termostatta biri az öbürü çok genleþen iki ayrý metalin yan yana kaynaklanmasýyla yapýlmýþ çift metalli bir çubuk vardýr. Bu çubuk sýcaklýk istenen dereceye geldiði anda elektrik devresini keser sýcaklýk düþünce yeniden devreyi tamamlar.
Termometrelerde ve evlerdeki ýsýtma düzeneklerinde de sývýlarýn genleþme özelliðinden yararlanýlýr.
Genleþme geniþleme anlamýndan gelir. Sýcaklýðý artýrýlan bir cismin uzunluk ya da hacminin deðiþmesi olayýdýr.
Katýlarý sývýlarý ya da gazlarý oluþturan tanecikler ortalama konumlarý çevresinde sürekli çalkalanma halindedirler. Bu cisimlerden birine ýsý biçiminde enerji verilirse bu enerji kinetik enerji ye dönüþür; dolayýsýyla kinetik enerjisi artan tanecikler daha þiddetle çalkalanýr ve daha geniþ alana yayýlmaya çalýþýrlar; yani sýcaklýðý yükselen cisim (katý sývýgaz) ayný zamanda genleþir. Sýcak bir cisim ýþýnýný baþka bir maddeye gönderirse o maddenin kapladýðý alan (hacmi) geniþler ve yayýlýr.
Dýþarýdan ýsý alan maddenin taneciklerinin kinetik enerjisi dolayýsýyla taneciklerin titreþim hýzý artar. Tanecikler birbirinden uzaklaþmaya baþlar. Bu olaya genleþme adý verilir. Tersine olarak madde dýþarýya ýsý verdiðinde (madde soðutulduðunda) maddenin taneciklerinin kinetik enerjilerinin azalmasýna neden olur. Buna da büzülme denir.
Maddelerin genleþmesi ya da tersine büzülmesi sýrasýnda büyük kuvvetlerin ortaya çýkmasý tren raylarýnda köprü gibi yapýlarda hasarlara neden olmaktadýr. Bu yüzden tren raylarýnýn eklenti yerlerinde boþluklar býrakýlýr köprüler demir makaralar üzerine oturtulur. Çevremizdeki bu tür yapýlarý gözlemleyerek genleþme ile ilgili bir çok örnekler bulabiliriz. En çok genleþen madde ise metaldir.