Özetlerde hangi zaman eki kullanılır? Lütfen söyleyin, acil lazım. |
-miş li ve -di li geçmiş zaman kullanılır.. |
özetlerde geçmiş zaman eki kullanılır |
Alıntı:
ŞEKİL VE ZAMAN EKLERİ Şekil ve zaman ekleri, fiil kök veya gövdesinin karşıladığı hareketi şekle ve zamana bağlayan eklerdir. Demek ki bu ekler bir şekil, bir de zaman ifade ederler. Şekil ifadesi hepsinde, zaman ifadesi ise ancak bir kısmında vardır. Şekil; fiilin kullanılışta sokulduğu kalıp demektir. Fiiller kullanılışa çıkmak, şahıslara bağlanmak için iki kalıba girerler. Bunlardan biri bildirme kalıbı, diğeri ise tasarlama kalıbıdır. Kip, fiilin çekim kalıbı demektir. Türkçe’de dokuz çekim kalıbı vardır. Dokuz fiil kipi vardır. Bu kipler ve kalıplar ikiye ayrılır: a) Bildirme kipleri b) Tasarlamakipleri a) Bildirme Kipleri: Bildirme kipleri gerçek hareketleri haber veren kalıplardır. Bildirme kalıbı haber kalıbıdır. Dokuz fiil çekiminden beşi bildirme kipleridir. Bunlarda gerçekleşmiş, gerçekleşen veya gerçekleşecek bir hareketi haber vermek bahis konusudur. Onun için haber kipleri de denir. Bu haberin içinde zaman da vardır. Yani, hem haber, hem zaman ifade ederler. Şu halde, bu kiplerde çekim ekleri şekil olarak haber, bildirme; zaman olarak da beş tane zamanı ifade ederler, bunlar; geniş zaman, şimdiki zaman, görülen geçmiş zaman, öğrenilen geçmiş zaman ve gelecek zamandır. Zaman ifadesi, şekil ifadesinden daha belirgindir. Onun için bunlar zaman adları ile tanınırlar. b) Tasarlama Kipleri: Tasarlama kipleri gerçek olmayan, tasarlanan, tasarıda olan, tasavvurda olan hareketleri ifade için kullanılan fiil kalıplarıdır. Bunlara dilek kipleri de denir. Bu çekim kalıplarında zaman ifadesi yoktur, yalnız şekil ifadesi vardır. Tasarlama kipleri dört tanedir ve bunlar: Şart, emir, istek, gereklilik ifade eder ve bu adlarda anılırlar. A) BİLDİRME KİPLERİ ( Haber ve Zaman Kipleri ) 1- Geniş Zaman ve Ekleri : Bu zaman şekil olarak bildirme, zaman olarak da geniş zaman ifade ederler. Bu eklerde üç zaman ifadesi vardır; her zaman, geçmiş zamanla şimdiki zamanı içine alan bir zaman ve gelecek zaman; her zaman yaparım, bugün yaparım örneğinde ve “ Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım” mısrasında bu manalar vardır. Ayrıca geniş zamanda bir süreklilik ve yapabilme ifadesi de vardır. Bugün iki geniş zaman eki vardır: 1. –r 2. –ar, -er Bugün umumî geniş zaman eki -r ‘dir. Fiillerin büyük bir kısmına bu ek getirilir. ye-r açıl-ı-r ver-i-r de-r bil-i-r oku-r başla-r gör-ü-r patlat-ı-r -ar, -er ise tek heceli fiillere, fakat bunların büyük bir kısmına getirilen geniş zaman ekidir. yap-ar kes-er öt-er kaç-ar gid-er yaz-ar koş-ar dür-er dön-er Geniş zaman çekimi, zamir menşeli şahıs ekleri ile yapılır. Bu şöyledir: -r ile: oyna-r-ım oyna-r-sın oyna-r oyna-r-ız oyna-r-sınız oyna-r-lar -ar, -er ile: yaz-ar-ım -er-im yaz-ar-sın kes-er-sin yaz-ar kes-er yaz-ar ız kes-er-iz yaz-ar-sınız kes-er-siniz yaz-ar-lar kes-er-ler Geniş Zamanın Olumsuzu : Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden çok farklı bir durum vardır. Diğer kiplerde aynı ek hem fiilin olumlusuna, hem de olumsuzuna getirilir: gel-di, gel-me-di gibi. Geniş zamanda ise ek sadece müsbet fiile getirilmekte ve menfî çekim -maz, -mez ve onun z’sinin düşmesi sonucunda -ma, -me ile yapılmaktadır. Bu çekim şöyledir: gel-me-m yaz-ma-m gel-mez-sin yaz-maz-sın gel-mez yaz-maz gel-me-y-iz yaz-ma-y-ız gel-mez-siniz yaz-maz-sınız gel-mez-ler yaz-maz-lar 2- Şimdiki Zaman ve Eki : Bu ek fiilin şimdiki zaman çekimini yapan ektir. Şekil olarak bildirme, zaman olarak şimdiki zaman ifade eder. Şimdiki zamanla beraber devamlılık fonksiyonu da vardır. “Her zaman yapıyorum.” gibi. Bu sebeple geniş zaman ifade edebilir. Bugün kullanılan şimdiki zaman eki -yor’dur. Bu ek aslında yorır “yürür” yardımcı fiilinin ekleşmesiyle ortaya çıkmış yeni bir ektir: geli yorır, gide yorır gibi. Bu ek de bugün, şimdiye kadar gördüğümüz bütün yapım ekleri gibi bir yardımcı sesle, bir yardımcı sessiz birleşir: başlı-yor, gel-i-yor gibi. Şimdiki zaman eki, taşıdığı “y” sesi dolayısıyla fiillerin düz, geniş, orta hece vokallerini değiştirir: bekli-yor ( bekle-yor ) , beklemi-yor ( bekleme-yor ). Şimdiki zaman çekimi de zamir menşeli eklerle yapılır. Bu çekim şöyledir: al-ı-yor-um oku-yor-um al-ı-yor-sun oku-yor-sun al-ı-yor oku-yor al-ı-yor-uz oku-yor-uz al-ı-yor-sunuz oku-yor-sunuz al-ı-yor-lar oku-yor-lar Yazı dilinde kullanılan ancak konuşma dilinde kullanılmayan ve kullanıldığı kelimeye şimdiki zaman anlamı veren, bir de “-makta, -mekte, -mada, -mede” ekleri de vardır. al-makta-y-ım al-makta-sın al-makta-dır (al-makta) al-makta-y-ız al-makta-sınız al-makta-dırlar Bu iki çeşit şimdiki zaman arasında iki fark vardır: 1- -makta, -mekte şimdiki zamanı konuşma dilinde pek kullanılmaz, sadece yazı dilinde kalır. 2- -yor eki başlamamış, uzak şimdiki zamanı da bildirir. “ Yarın geliyorum.” cümlesinde olduğu gibi. –makta, -mekte ekinde ise başlamış bir hareket, mutlak şimdiki zaman ifadesi vardır. “Biraz sonra gelmekteyim” diyemeyiz. “Gelmekteyim” diyorsak hareket başlamıştır. Şimdiki zamanın olumsuzu -ma, -me ekleriyle yapılır. Olumsuzu ise; -ma,-me, -mu,-mü,-mı,-mi ile yapılır. gel-mi-yor-um oku-mu-yor-um gel-mi-yor-sun oku-mu-yor-sun gel-mi-yor oku-mu-yor gel-mi-yor-uz oku-mu-yor-uz gel-mi-yor-sunuz oku-mu-yor-sunuz gel-mi-yor-lar oku-mu-yor-lar 3- Geçmiş Zaman : Fiilin, hareketin geçmişte yapıldığını anlatan zamana denir. Bu zaman kendi arasında ikiye ayrılır: a) Görülen geçmiş zaman b) Öğrenilen geçmiş zaman a) Görülen Geçmiş Zaman Eki : Bu ek, fiilin görülen geçmiş zaman çekimini yapar. Şekil bakımından bildirme, zaman bakımından görülen geçmiş zamanı ifade eder. Bu zamanın diğer bir adı da “di’li geçmiş” zamandır. Görülen geçmiş zaman demek, meydana gelen olaya konuşanın bizzat şâhit olması, tanık olması durumunu ifade eder. Kısacası görülen geçmiş zaman, şâhit olunan geçmiş zamanı ifade eder. Görülen geçmiş zamanın eki bugün; -dı,-di,-du,-dü,-tı,-ti,-tu,-tü şeklindedir. Bu çekim baştan beri iyelik menşeli şahıs ekleri ile yapılır. Olumsuzu ise -ma,-me ile yapılır. bil-di-m de-me-di-m bil-di-n de-me-din bil-di de-me-di bil-di-k de-me-dik bil-di-niz de-me-diniz bil-di-ler de-me-di-ler b) Öğrenilen Geçmiş Zaman Eki : Bu ek , fiilin öğrenilen geçmiş zaman çekimini yapan ektir. Şekil olarak bildirme, zaman olarak öğrenilen geçmiş zamanı ifade eder. Diğer bir ismi “miş’li geçmiş” zamandır. Öğrenilen geçmiş zaman demek, sonradan öğrenilen zaman demektir. Olayı sonradan duymuşsak veya biz onun sonradan farkına varmışsak bu çekimi kullanırız. Hareket olduğu zaman görmemişsek, bunu sonradan başkasından duymuşsak veya sonradan farkına varmışsak bu çekimi kullanırız. Öğrenilen geçmiş zaman a nlatılan, nakledilen zamandır. Bu zamanın eki -mış,-miş,-muş,-müş’tür. Olumsuzu yine -ma,-me ekleri ile yapılır. Bu fiil şekli de zamir menşeli şahıs ekleri ile çekilir, çekim şöyledir: sev-miş-im doğ-muş-um bil-me-miş-im sev-miş-sin doğ-muş-sun bil-me-miş-sin sev-miş doğ-muş bil-me-miş sev-miş-iz doğ-muş-uz bil-me-miş-iz sev-miş-siniz doğ-muş-sunuz bil-me-miş-siniz sev-miş-ler doğ-muş-lar bil-me-miş-ler Bugün çokluk birinci şahıslara -k, -k (ke) de sıçramıştır: Sev-miş-i-k, al-mış-ı-k ... gibi. Bu sıçrama ağızlarda çok görülür. 4- Gelecek Zaman ve Ekleri : Bu ek, fiilin gelecek zaman çekimini yapar. Şekil olarak bildirme, zaman olarak gelecek zamanı ifade eder. Bu gelecek zaman belirli ve kesin gelecek zamandır. Bugün gelecek zaman eki -acak, -ecek şeklindedir. Olumsuzu -ma,-me ile yapılır. Bu fiil şekli de zamir menşeli şahıs ekleri ile çekilir ve çekim şöyledir: at-acağ-ım uyu-y-acağ-ım uyu-ma-y-acağ-ım at-acak-sın uyu-y-acak-sın uyu-ma-y-acak-sın at-acak uyu-y-acak uyu-ma-y-acak at-acağ-ız uyu-y-acağ-ız uyu-ma-y-acağ-ız at-acak-sınız uyu-y-acak-sınız uyu-ma-y-acak-sınız at-acak-lar uyu-y-acak-lar uyu-ma-y-acak-lar Başına “y” yardımcı sesi geldiği için bu ekin kullanılışında da telâffuzda orta hece değişikliği olur: başlı-y-acak ( başla-y-acak) , gülmü-y-eceğ-im ( gülme-y-eceğ-im). Ancak yazıda bu değişikliği göstermeyebiliriz.:| |
Geniş zaman eki kullanılır '-r' |
Geniş zaman tabiki de '-r' |
Saat: 02:53 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık