[KK] T�k�r�k Bezleri Nedir - T�kr�k Bezlerinin Yap�s� ve G�revleri

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- T�p Bilimleri (https://www.msxlabs.org/forum/tip-bilimleri/)

- - T�k�r�k Bezleri Nedir - T�kr�k Bezlerinin Yap�s� ve G�revleri (https://www.msxlabs.org/forum/tip-bilimleri/371383-tukuruk-bezleri-nedir-tukruk-bezlerinin-yapisi-ve-gorevleri.html)

T�k�r�k Bezleri Nedir - T�kr�k Bezlerinin Yap�s� ve G�revleri

T�k�r�k Bezleri ve Fonksiyonlar� Nelerdir
T�k�r�k bezleri �unlard�r:

a. Her iki kula��n �n�nde ve biraz alt�nda bulunan alt� t�k�r�k bezleri (parotid).
b. Alt �enelerin alt�nda ve 2,5 santim kadar �n�nde bulunan �ene alt� bezleri.
c. A�z�n i�inde ve dilin alt�nda, a��z zemininde bulunan dil alt� bezleri.

Bezlerden a��z bo�lu�una kanallarla (t�plerle) gelen bu bezler t�k�r�k �retip salg�lar.

T�k�r�k bezlerinde, �ok kez cerahatlanma ve enfeksiyon halleri olur mu?
Kulak alt� t�k�r�k bezleri, genellikle bir vir�s enfeksiyonu olan kabakulak hastal�� oldu�u zamanlar, �teki bezlerden �ok daha fazla etkilenmektedir. Antibiyotik ila�lar bulunmadan �nceki y�llarda ciddi ameliyatlardan sonra veya takatten d��m�� olan hastalarda kulak alt� t�k�r�k bezlerinde cerahatlanmaya ve iltihapl� enfeksiyonlara fazlas�yla rastlanmaktayd�. B�yle bir hastal�k olan parotite bug�n ancak nadiren rastlanmaktad�r.

�ene alt� t�k�r�k bezlerinde apse veya enfeksiyonlar meydana gelebilir mi?
�ok kez rastlan�r; �zellikle bir ta� a�za inen �ene alt� bezlerini t�kam��sa. B�yle bir kanal t�kan�k kald�� s�rece b�y�k �l��de �i� kinlik araz�, sanc� ve enfeksiyon meydana gelebilir. Bu belirtiler yemek yemek ve �i�nemekle daha had bir hal al�r.

�ene alt� t�k�r�k bezlerinin bir ta�la t�kanm�� oldu�u nas�l anla��l�r?
Baz� hallerde parmak a��z i�erisine sokuldu�unda ve o kanal �zerine yerle�tirildi�i zaman ta��n yeri tespit edilebilir. Baz� hallerde r�ntgen filmi ta��n nerede bulundu�unu g�sterir. Bunun d��ndaki hallerde te�his klinikal incelemelerle ve belirtilerle yap�l�r.

T�k�r�k bezlerinde bir ta� bulundu�u zaman ne gibi metotlara ba�vurulmas� gerekmektedir?
Lokal anestezi alt�nda kanala bir ensizyon (kesit) yap�larak ta�, cerrahi m�dahale ile al�n�r.

Kanaldan bir ta� al�nd�ktan sonra bunun tekerr�r etme ihtimali var m�d�r?
Evet, ara s�ra tekerr�r edebilir.

�ene alt� t�k�r�k bezlerinde bir apse topland�� zaman ne gibi bir tedavi metodu tavsiye edilmektedir?
Apse bezi a�m�� ve etrafa yay�lm��sa, ensizyon yoluyla drenaj yap�lmal�d�r. E�er apse bez i�erisinde lokalize ise, o zaman b�t�n bezin al�nmas� gerekir.

�ene alt� t�k�r�k bezinin al�nmas� i�in ensizyon nereden yap�lmaktad�r?
�enenin alt�ndan ve yan zaviyede. Bir bezin al�nmas� i�in 5 ila 7,5 santimlik bir ensizyon yap�lmas� gerekmektedir.

Kulak alt� t�k�r�k bezinin al�nmas� gerekebilir mi?
Evet, ancak bir t�m�r geli�ti�i taktirde bu yola ba�vurulur. Apse te�ekk�l� i�in bu i�lem gerekli de�ildir.

Kulak alt� t�k�r�k bezlerinde geli�mi� olan bir apsenin tedavisi nas�l yap�l�r?
Genellikle hastanede genel anestezi alt�nda ensizyon ve drenaj usul�yle.

T�kr�k Bezleri Nedir - T�kr�k Bezlerinin Yap�s� ve G�revleri

T�kr�k Bezi Hastal�klar�

Bu maddedeki yaz�lar yaln�zca bilgi verme ama�l�d�r. Yaz�lanlar, doktor uyar�s� ya da uzman �nerisi de�ildir.

Genel Bilgiler

T�kr�k bezleri belli ba�l� ana (maj�r) t�kr�k bezleri ve k��k (min�r) t�kr�k bezleri olarak iki ba�l�k alt�nda s�nfland�r�labilir. Ana t�kr�k bezleri a��z bo�lu�u �evresinde yerle�mi� her bir tarafta ��er tane olmak �zere toplam alt� tanedir. �kisi kulak �n�nde ve yanaklar boyunca: Parotis bezleri; ikisi �enenin alt�nda boyuna do�ru: Submandibuler bezler; ve ikisi de dilin taban�nda ve her iki yana do�ru: Sublingual bezler (�ekil 1).

K��k t�kr�k bezleriyse �ok say�dad�r ve t�m yanak i� y�z�ne, dudaklara, dama�a ve mukoza ile kapl� di�er alanlara yay�lm��lard�r. T�kr�k bezlerinin ana g�revleri a��z i�erisinin �slakl��n� sa�layarak kurumay� �nlemek, besinleri �slatmak, baz� besinlerin sindirimini ba�latmak, i�erdikleri enzim, elektrolitler ve imm�nglobulinler ile d�� ortama a��k olan a��z bo�lu�u gibi yerlerin savunma sistemi i�erisinde yer almak say�labilir.

Hastal�klar�

T�kan�kl�klar
T�kr�k bezleri a��z i�erisine a��lan ana kanallar� ile aynen bir a�ac�n g�vdesi; giderek k��len bez i�erisindeki kanallar� ile de a�ac�n dallar� gibi organize olmu�lard�r. Kanallar�n herhangi bir sebeple t�kanmas� t�kan�kl��n arkas�nda fazla miktarda t�kr�k birikmesine ve bezin �i�mesine sebep olur. Kanallar� t�kanmaya en meyilli bez kanal�n�n a�z� a��z taban�na a��lan, yer �ekimine kar�� yukar�ya do�ru salg� �retmek zorunda kalan ve t�kr�k i�eri�i koyu k�vaml� olan submandibuler bezdir. Parotis bezinde de t�kan�kl�klar olabilir. Bu t�kan�kl�klar�n ekseriyas�ndan t�kr�k kanal� i�erisinde olu�an ta�lar (sialolit) sorumludur (�ekil 2).

T�kr�k kanal� t�kan�kl�� zellikle yemek yerken ortaya ��kan ve a�r�l� bir durumdur. E�er t�kan�kl�k uzun zaman s�rerse a��z i�erisinden kanal boyunca ilerleyerek bezin dokusu i�erisine giren ve kanal�n t�kr�kle y�kanarak temizlenmesi engellendi�inden ortamdan uzakla�t�r�lamayan bakteriler taraf�ndan enfekte edilir. Geli�en enfeksiyon a�r�n�n daha da artmas�na ve bez �zerinde k�zar�kl�k olmas�na yol a�ar. Bazen enfeksiyon o kadar ilerleyici olabilir ki bezin i�erisinde absele�meler g�r�lebilir.

Enfeksiyonlar� (Sialadenit)
T�kr�k bezlerinin en s�k rastlanan enfeksiyonlar� kabakulak hastal��d�r. Genellikle �ocukluk �a��n�n hastal�� olan kabakulak tek sarmall� RNA�s� genetik yap�s�n� kodlayan paramiksovir�s ailesinin bir �yesidir. Eri�kinlerde nadir ve �ocuklardakine g�re daha a��r seyreden bir hastal�kt�r. Hastan�n �ikayetleri ba�lamadan 2 g�n �ncesinde ve ba�lad�ktan 6 g�n sonras�na kadar a��z ve burun salg�lar�ndan, hatta g�lme s�ras�nda havaya sal�nan par�ac�klardan bula�abilir. Tedavisi destekleyici tedavidir (a�r� kesici � ate� d��r�c�ler, bol s�v� al�m�, istirahat gibi). T�kr�k bezlerinin ayr�ca bakteriler taraf�ndan bezin i�erisinde enfeksiyon olmas� veya absele�me ile kendisini g�steren hastal�klar� da olabilir. Bu durumda bez �i� ve a�r�l�d�r. Hastan�n ate�i olabilir. �ene hareketleri ile a�r�s� �ok artar. T�kr�k bezinin �zerindeki ciltte k�zar�kl�k olabilir. Bezin bakteriyel enfeksiyonu antibiyotik tedavisini gerektirir. E�er abse varsa antibiyotik tedavi yan�nda �ekil 3�deki gibi bir kesi yap�larak abse bo�alt�lmal�d�r. T�kr�k bezlerinin viral veya bakteriyel enfeksiyonlar� �evrelerindeki lenf bezlerinin �i�mesine yol a�abilir. As�l hastal�k tedavi edildi�inde lenf bezleri normale d�ner.

T�m�rler Ana t�kr�k bezinin i�erisinde geli�en t�m�rler genellikle a�r�s�z �i�likler olarak kendilerini belli ederler. Parotis bezini tutan t�m�rler �o�unluktad�r ve bunlar�n �ok b�y�k bir k�sm� benin (iyi huylu) t�m�rlerdir. Tek bir parotis bezi tutulabildi�i gibi �ok nadir olarak baz� cins t�m�rler her iki t�kr�k bezinde e� zamal� olabilir. Ayn� tarafta parotis bezinde kitleyle birlikte y�z hareketlerinde azalma veya hareketsizlik varsa, kitle a�r�l�ysa, h�zl� bir b�y�mesi varsa o zaman kitlenin malin (k�t� huylu) oldu�undan ��phelenilmeli, derhal bir KBB uzman�na ba�vurulmal�d�r.

Di�er hastal�klar
T�kr�k bezleri di�er hastal�klar�n baz� belirtilerini de ta��yabilir. �rne�in diyabet (�eker) hastalar�nda t�kr�k bezleri, �zellikle de parotis bezi b�y�r. Sj�gren gibi pek �ok v�cut sistemini tutan hastal�klarda t�kr�k bezi salg�s� azal�r, a��z kurulu�u, g�zlerde kuruma olabilir. Benzer bir duruma romatizma da neden olabilir. Sj�gren ve romatizmada v�cut i�erisinde olu�an antikorlar�n t�kr�k bezi dokusunda enflamasyon yarat�p dokular� tahrip etmesi nedeniyle hastan�n �ikayetleri ortaya ��kar.

T�kr�k bezi hastal�klar�nda tan� nas�l konur?
T�kr�k bezi hastal�klar�nda tan� koyabilmek i�in �ncelikle hastan�n hikayesinin �ok iyi ve detayl� bir �ekilde al�nmas� gerekir. Muayenenin sadece t�kr�k bezi ile s�n�rl� kalmay�p tam bir kulak burun ve bo�az muayenesi i�erisinde olan nazofarinkse (burunun arkas�ndaki bo�luk) ve larinkse (g�rtlak) bak�lmas�n�, boyunun kitle veya lenf nodu b�y�mesi i�in elle muayenesi yan�nda sa�l� derinin yaralar veya renk de�i�imleri i�in g�zlenmesini i�erir. Hekim t�kr�k bezini hikaye ve muayenesi ile de�erlendirdikten sonra gerekirse kan testlerini, r�ntgen filmini, bezin ultrasonografisini, tomografisini veya magnetik rezonans incelemesini isteyebilir. Her tetkikin hastal��a �zel istenece�i durumlar vard�r ve hekiminiz birden �ok tetkiki sizden isteyebilir.

T�kr�k bezi hastal�klar�n�n tedavisi
T�kr�k bezi hastal�klar�n�n tedavisinide ila� tedavisi ve cerrahi tedavi hastal��a g�re tercih edilebilir. Viral enfeksiyonlarda destekleyici tedavi yap�l�rken, bakteriyel enfeksiyonlarda antibiyotiklerin kullan�m� gerekmektedir. E�er v�cudun birba�ka yerinden kaynaklanan hastal�k t�kr�k bezini etkilemi�se bu durumda ana hastal�� tedavi etmek t�kr�k bezindeki hastal��n da d�zelmesini sa�layacakt�r. Parotis absesi gibi durumlarda iltihab�n bo�alt�labilmesi i�in ila� tedavisi ve cerrahi tedaviyi birarada kullanmak gerekebilir. �ekil 3�deki gibi bir kesi yap�larak abse bo�alt�l�r ve y�ksek doz antibiyotik tedavisi uygulanmaya ba�lan�r.

T�kr�k bezi t�m�rlerinin ister iyi huylu olsun isterse k�t� huylu olsun tedavisi cerrahidir. Cerrahide genellikle iyi huylu t�m�rler i�in bezin bir k�sm�n� almak, k�t� huylularda ise bezin tamam�n� ��kartmak ve gerekiyorsa bu ameliyata ayn� seans i�erisinde boyun ameliyat� eklemek gerekir. E�er k�t� huylu bir t�m�r ��kart�l�r ve ameliyat sonras�nda gelen nihayi patoloji sonucunda hekimin k�t� kabul etti�i i�aretlerle kar��la��l�rsa o zaman hastan�n ek olarak ameliyattan 4 ile 6 hafta sonras�nda radyoterapi g�rmesi gerekebilir. Ayn� cerrahi prensipler parotis bezi haricindeki di�er t�kr�k bezleri i�in de ge�erlidir.

En s�k kar��la��lan parotis bezi iyi huylu t�m�r� pleomorfik adenomdur. Genellikle y�z sinirinin y�zel ve derin k�s�m olarak iki k�s�ma ay�rd�� parotis bezinin y�zeyel k�sm�nda yerle�ir. Fakat nadir olarak �ekil 4�te g�r�lebilece�i gibi derin k�s�mda yerle�mi� olabilir.

T�kr�k bezinin cerrahi olarak ��kart�lmas� a��z kurulu�u yapmaz fakat cerrahi sonras�nda hasta radyoterapi g�rm��se a��z kurulu�undan �ikayet edebilir. Bu durumda hastan�n bol s�v� maddelerle a�z�n�n �slak kalmas�na dikkat etmesi gerekmektedir. T�kr�k bezi cerrahisi sonras�nda ciltte g�zlenen yara izi tamamen iyile�ir ve yakla��k 6 ay sonra kaybolur.

Dr. Erkhan Gen�

T�KR�K BEZ� TA�LARI VE KANAL DARLIKLARI TEDAV�S�

T�kr�k bezi kanal hastal�klar�n�n en s�k rastlan�lan� olan t�kr�k bezi kanal darl�klar� ve ta�lar�nda kanal i�indeki ta�lar, S�ALENDOSKOP� y�ntemi ile beze ve etraf�ndaki dokuya zarar vermeden al�nabilir veya darl�klar giderilebilir,

T�kr�k bezlerinin endoskopisi ancak teknolojik geli�meler sonras� �ncelikle endoskop denilen optik sistemlerin geli�tirilmesi ve daha sonras�nda bu endoskoplar�n bir milimetreden ince hale getirilmesi ile m�mk�n olmu�tur.

T�kr�k salg�s�n� �reten �� ift bez vard�r. T�kr�k, a��z bo�lu�una k�sa t�p kanallar yoluyla bo�alt�l�r. Parotis bezleri her iki kula��n �n�nde ve hemen alt�nda yerle�mi�tir. T�kr�k salg�s� a�a�� do�ru bir kanal yoluyla yanaklar�n i� k�sm�nda a��z bo�lu�una bo�alt�l�r. Submandibuler bezler a��z taban�n�n alt�ndad�r, her iki tarafta birer tane vard�r, bu bezlerde olu�an t�kr�k salg�s� a��z taban�nda yukar� do�ru salg�lan�r. Sublingual bezler de hemen dilin alt�nda yerle�mi�tir.

Ana b�y�k bezlere ek olarak y�zlerce daha k��k bez yer almaktad�r. Bunlar duda��n i�inde, yana��n i� y�z�nde yer almaktad�r. T�k�r�k bezleri taraf�ndan �retilen salg� a�z�n nemli tutulmas�n�, sindirim ba�lamas�n� sa�lar ve di�leri ��r�meye kar�� korur.

T�kr�k salg�s� herhangi bir koku ve tat uyaran�na kar�� da olu�ur. T�kr�k salg�s� a��zda ba�layan sindirim olay�nda di�lere �al��acaklar� ortam� sa�larken ayn� zamanda da amilaz denilen enzim sayesinde ni�astan�n sindirimini ba�lat�r.

Bazen t�kr�k bezi ile a��z bo�lu�u aras�ndaki bu kanallar t�kanabilir. Bu t�kanma normalde t�k�r�k salg�s�nda ��z�lm�� olan maddlerden geli�en ta�lardan olabilir.

Bu rahats�zl�k 3 ila 85 aras� her ya�ta g�r�lebilir. Ortalama ya� 44 olarak belirlenmi�tir. T�kr�k bezinde ta� ile ilgili bulgular; hemen yemek �ncesi ve yemek boyunca etkilenen t�kr�k bezine g�re kulak �n�nde veya �ene alt�nda meydana gelen a�r�l� genle�medir. T�kr�k bezi kanal darl�klar� da buna benzer belirtiler olu�turur. A�r� kesiciler ve spazm gidericiler en k�sa zamanda kullan�lmal�d�r. Bez birka� saat s�re ile �i� kal�r ve �i�lik yava� yava� azal�r. Bu �i�me i�lemi bir sonraki yemekte tekrar ba�lar.

R�ntgen �ekimlerinde ve bilgisayarl� tomografi tetkiklerinde t�kr�k bezlerindeki ta� belirlenebilir. Her iki cinsiyetteki g�r�lme s�kl�� e�ittir.

Yukar�da belirtilen �ikayetler ile doktora m�racaat eden hastada yap�lan klinik muayene ve tetkikler sonras� kolayl�kla t�kr�k bezi ta�� tan�s� konulabilir.

T�KR�K BEZ� TA�I OLU�UMU
Baz� insanlarda t�kr�k bezlerinde k��k ta�lar olu�abilir. T�kr�k bezi ta�� olu�ma nedeni tam olarak bilinmemektedir. �o�u t�kr�k ta�lar� kalsiyumdan olu�mas�na ra�men kan kalsiyum de�erlerinde bir anormallik bulunamam��t�r. Ta� olu�umu genelde su kayb�n�n fazla oldu�u durumlarda kalsiyum ve fosfat ��kerek ta� olu�umuna sebep olur.

Ta� olu�umu s�kl�kla �ene alt�ndaki t�kr�k bezlerinde g�zlenir.

Ta� olu�umunun kesin sebebi bilinmemesine ra�men dehidratasyona yani s�v� kayb�na ba�l� t�kr�k salg�s�n�n koyula�mas� veya az g�da al�nmas� nedeni ile t�kr�k ihtiyac�n�n ve salg�s�n�n az olmas� neden olabilir. Antihistaminikler, di�retik tansiyon ila�lar�, baz� psikiyatri ila�lar�n�n kullan�lmas� da t�kr�k salg�s�n� azaltmaktad�r.

Bezin enflamasyonu s�ras�nda ve sonras�nda da t�kr�k salg�s�nda azalma olu�maktad�r. Koyu bir salg� ve hatta baz� vakalarda t�kr�k bezi k��k kanal�nda b�lgesel iltihabi bir ak�nt� olu�abilir. Bu t�kr�k bezi i�indeki anormal durum ta� olu�umuna sebep olabilir.

On t�kr�k bezi ta�� vakas�n�n 8�i submandibular bezlerde olu�maktad�r. Bunun da sebebi olarak submandibuler bezlerdeki sekresyonun a��z taban�ndan yukar� do�ru drene olmas� ve salg�n�n submandibular bezlerde daha yo�un olmas�d�r.

CERRAH� TEDAV�
Endoskopinin geli�imi �ncesi t�kr�k bezi ta�lar�n�n tedavisinde standart tedavi; etkilenen t�kr�k bezinin al�nmas� idi.

Parotis (her iki yanakta yer alan) bezlerinin ta�lar�nda:
Tek uygulanan y�ntem t�kr�k bezinin y�zeysel b�l�m�n�n al�nmas� idi. Bu ameliyat esnas�nda en �ok dikkat edilmesi gereken y�z sinirinin korunmas� idi. Bu ameliyat genel anestezi alt�nda uygulanmaktayd� ve s�kl�kla en iyi ihtimalle ge�ici y�z fel�lerine sebep olmaktayd�. Hastanede kalma s�resi ortalama 5 ile 7 g�n aras�nda de�i�mekteydi. Ameliyat�n�n bu kadar s�k�nt�l� olmas� nedeni ile �o�u zaman hastalar ameliyat olmak yerine t�kr�k bezindeki ta��n kanal a�z�na do�ru hareket etmesini bekliyorlard�. Bu bekleme sonu� olarak kronik enfeksiyona ve bu da t�kr�k bezlerinde kal�c� hasara neden oluyordu.

Submandibular (�ene alt�nda yer alan) bezlerinin ta�lar�nda:
Ameliyat� yapacak cerrahlar�n birka� se�enekleri vard�. E�er t�kr�k bezindeki ta� kanal ��k��na �ok yak�n ise lokal anestesi ile kanal a�z�na uygulanan ufak bir kesi ile ta� ��kart�l�rd�. E�er t�kr�k ta�� kanal�n orta k�s�mlar�nda yer al�yorsa t�kr�k bezi kanal� dile gelen sinir nedeni ile dikkatle yap�lmal�yd�. Bu ameliyat genel veya lokal anestezi alt�nda uygulanabilirdi, ancak ameliyat sonras� d�nem a�r�l� olmakta idi. E�er t�kr�k bezi ta�� bezin �ok gerilerinde olu�mu� ise b�t�n anatomiye dikkat ederek bezin cerrahi olarak ��kart�lmas� gerekiyordu. Burada en �nemli olu�um y�z sinirinin �eneyle ilgili dallar�n�n korunmas� idi. Hastanede kalma s�resi 3 ile 5 g�n aras� idi.

T�kr�k bezlerinin endoskopisi ancak teknolojik geli�meler sonras� �ncelikle endoskop denilen optik sistemlerin geli�tirilmesi ve daha sonras�nda bu endoskoplar�n bir milimetreden ince hale getirilmesi ile m�mk�n olmu�tur.

�zel bir haz�rl�k yap�lmaks�z�n rontgen �ekimleri ve tomografi tetkiki sonras� t�kr�k bezindeki ta��n yeri belirlenir, t�kr�k bezi ultrasonografisi yap�l�r. T�kr�k bezi kanal� a�z�ndan bir radyo opak madde verilerek sialografi denilen tetkik yap�labilir.

T�kr�k bezi kanal a�z�n�n basit�e geni�letilmesi ile �ok ince �zel endoskopun kanal i�inde ilerletilmesi sa�lanmaktad�r. Bu ince endoskop i�inde t�kr�k bezi ta��na m�dehaleyi sa�layacak kanallar da vard�r.. Bu �ok ince kanallar sayesinde basket kateterler yard�m� ile kanal i�indeki ta� ��kart�lmaktad�r.

B�yle bir endoskopik muayene i�in hi�bir anesteziye gerek yoktur.

T�kr�k bezi endoskopisi �ok dikkatli ve nazik uygulanmas� gereken bir y�ntemdir; ��nk� endoskopi s�ras�nda beze veya kanala zarar verilebilir.

T�kr�k bezindeki ta� hakk�nda yeterli ara�t�rmalar tamamlanmadan endoskopikolarak al�nmas� i�lemine ba�lanmamal�d�r.

Sonu� olarak; t�kr�k bezi endoskopisi, t�kr�k bezi ta�lar�n�n tedavisi i�in kolay, a�r�s�z bir y�ntemdir. T�kr�k bezlerinin cerrahi olarak al�nmas�na alternatif g�venilir, yeni ve iyi bir tedavi y�ntemidir.

TA� OLU�UMUNU �NLEME?
T�kr�k bezi ta� olu�umunu �nlemeye y�nelik �zellikli tedbirler net olarak bilinmemesine ra�men faydas� olaca�� d��n�len �nlemler:

Sigara i�meyin
Dengeli beslenin
G�nde en az 6 � 8 bardak su i�in
A��z temizli�ine dikkat edin, di�lerinizi d�zenli f�r�alay�n.

T�k�r�k Bezleri (Glandulae Sal�variae)
T�k�r�k bezleri, a��z bo�lu�u etraf�nda ve a��z mukozas�nda bulunur. T�k�r�k bezleri glandula salivariae olarak adland�r�l�r. K��k t�k�r�k bezleri ve b�y�k t�k�r�k bezleri olarak ikiye ayr�l�r.

K��k t�k�r�k bezleri:
A��z mukozas�nda bulunur.

Dudak bezleri (Glandulae labiales)
Yanak bezleri (Glandulae buccales)
Dil bezleri (Glanduale linguales)
Damak bezleri (Glanduale palatinae)

B�y�k t�k�r�k bezleri

Kulak alt� bezi - parotis bezi (Glandulae parotidae): En b�y�k t�k�r�k bezi olan parotis, kula��n �n�nde ramus mand�bulae ile m.masseter�in �zerinde yer al�r. Yakla��k 25 gram a��rl��ndad�r. T�k�r�k salg�s�n�n b�y�k k�sm�n� parotis salg�lar. Parotis salg�s�n� ducdus paraticus (stenon kanal�) denilen kanal vas�tas�yla a��z bo�lu�una ak�t�r. Di�er bezlerden daha fazla pityalin salg�lar.
�ene alt� bezi (Glandulae submandibularis): Mandibula ile fossa submandibularis aras�na yerle�mi�tir. Ducdus submandibularis (wharton kanal�) ad�n� alan 5-6 cm uzunlu�undaki bir kanal vas�tas� ile salg�s�n� a��z bo�lu�una ak�t�r.
Dilalt� bezi (Glandulae sublingualis): D�� yanda mandibula, i� yanda mgenioglossus aras�nda a��z taban�nda, dilin alt�nda mmylohhyoidesun �zerinde yer alan bu bez 3-4 cm uzunlu�unda 4 gram a��rl��ndad�r. Glandula sublingualis say�s�z m�k�z bezlerden olu�mu�tur. Bir�ok bo�alt�m kanallar�na sahiptir. Bu kanallar sayesinde koyu k�vamdaki sekresyonu a��z bo�lu�una bo�alt�r.

Uyar�lma sonucu parotis, mandibularis, submandibularis ve bir�ok k��k bezden g�nde yakla��k olarak 1.5 litre t�k�r�k (salya) salg�lan�r. T�k�r��n i�inde ni�asta par�alay�c� bir enzim olan pityalin bulunur. Pityalin sayesinde polisakkaritlerin bir k�sm�n�n sindirimi a��zda ba�lar. Pityalin d��nda flor iyonlar� (di�leri koruyan) ve rodonit (dezenfektan etkili) iyonlar� bulunur. T�k�r��n pH�� 6.2-7.4 aras�ndad�r.

T�k�r�k olu�umunun v�cudun su miktar� ile ilgisi vard�r. V�cuttaki su miktar� azal�rsa t�k�r�k olu�umu da azal�r. A��z ve bo�az mukozas� kurur. T�k�r�k salg�lanmas� �artl� ve �arts�z refleksle olur. �artl� refleks sonradan ��renilir. �rne�in �atal, b��ak sesi duymakla beyindeki tat ve dokunma b�l�mleri uyar�l�r. T�k�r�k salg�lanmaya ba�lar. �arts�z refleks do�u�tand�r. Yiyeceklerin a�za al�nmas�yla a��zdaki sinir u�lar�n�n uyar�lmas� ile t�k�r�k salg�s� salg�lanmaya ba�lar. T�k�r��n i�inde % 3 oran�nda protein vard�r.

T�k�r��n g�revleri

Pityalin enzimi sayesinde karbonhidratlar�n sindirimi a��zda ba�lar.
��inde bulunan lizozim gibi enzimler sayesinde do�al ba��klamada etkilidir.
A��z bo�lu�unu �slak tutarak kurumas�n� �nler.
�ok s�cak ve so�uk besinlerin �s�s�n� ayarlayarak sindirim kanal�n� korur.

Besin maddelerini suland�r�p yumu�ak h�le getirerek yutmay� kolayla�t�r�r.

Bile�iminde bulunan florur iyonlar� sayesinde di�lerin ��r�mesini �nler.
Miktar� azald��nda susama hissi uyand�r�r.

T�k�r�k salg�s� parasempatik sinirlerin etkisiyle artar, sempatik sistemin etkisiyle azal�r.

kaynak: Anatomi

TUKURUK BEZLER�

T�k�r�k Bezleri

Gl.parotis; ser�z niteliktedir. Kanal� ductus parotidicus'dur (Stensen kanal�). Kuru besinlerin yumu�at�lmas�nda g�revlidir.
Gl.mandibularis; k�pek ve kedide ser�m�k�z, kemirgenlerde ser�z salg� olu�turur. Wharton kanal� ile a��z bo�lu�una a��l�r. Kayganl�k sa�layarak mukozan�n korunmas�na yard�mc� olur.
Gl.sublingualis; at, s��r, domuz, kedi ve k�pekte ser�m�k�z, kemirgenlerde m�k�z niteliktedir. Rivinus ve Bartholin kanallar�n� kullan�r. ��erisindeki m�sin miktar� fazlad�r ve koyu k�vaml� oldu�u i�in a��zdan iplik �eklinde sarkar.

Ser�z ; protein i�erir, m�sin yoktur, ince ve sulu salg� olur
M�k�z; salg� m�sin i�erir
Ser�m�k�z; ser�z ve m�k�z nitelik g�sterir

T�k�r��n Bile�imi

Renksiz, kokusuz, yap��kan, kolayca k�p�ren, hafif apolesans bir s�v�d�r.
��inde bulunan maddeler; elektrolit, protein, t�k�r�k a-amilaz�, d�k�lm�� epitel h�creleri, lenfosit bulunur.
pH; k�pekte uyar�lma s�ras�nda pH 7.5'a kadar y�kselir. Domuzda 7.32, atta 7.56, s��rda 8.1
�zg�l a��rl�� (d): 1.002 -1.009
�norganik madde olarak; potasyum, sodyum, kalsiyum ve magnezyum klor�r, bikarbonat ve fosfat tuzlar� bulunur.
Organik madde; pityalin denilen t�k�r�k amilaz�d�r. Pityalin, kornivor ve omnivorlarda yeter miktarda, atta az, gevi� getirenlerde ise �ok az veya hi� yoktur.
Enzimler; t�k�r�kte lipaz, maltaz, peroksidaz ve m�kolitik gibi enzimler bulunur.
�re: Ruminant t�k�r��nde �re miktar� �oktur. T�k�r��n 3-14 mg/100 ml azot, bu azotun da %77'si �re azotudur.

T�k�r�k bezleri uyar�m olmaks�z�n kendili�inden de salg� olu�turur. Bunun amac� a��z ve yutak mukozas�n�n s�rekli nemli tutulmas�d�r. Gll.buccales s�rekli salg� yapar.

T�k�r��n Miktar�

Genel olarak karnivorlarda az, herbivorlarda en �oktur.
Yem �e�idine g�re lokmadaki t�k�r�k miktar� da de�i�ir.
Lokma i�erisinde, kuru ot ve saman kendi a��rl�klar�n�n 4 kat�, yulaf kendi a��rl��ndan biraz fazla, ye�il ot ise a��rl��n�n yar�s� oran�nda t�k�r�k i�erebilmektedir.
Yemin i�erdi�i su miktar� ile t�k�r�k aras�nda ters orant� vard�r.
�� ana t�k�r�k bezi d��ndaki bezlerden salg�lanan t�k�r�k miktar� hayli �oktur. Bir�ok hayvanda toplam parotis salg�s�na e�it d�zeye ��kabilir. Bu bezlerin salg�lar� ser�m�k�z nitelikte oldu�undan koyu k�vaml� ve yap��kand�r.

T�k�r��n Miktar�

Atta parotiz bezi en fazla salg� olu�turan bezdir.
T�k�r�k bezleri �zellikle gevi� getirenlerde �nemlidir. Di�er bezlere ilaveten Gl.molaris inferior, Gll.labiales, Gll.palatinae ve Gll.pharyngea bulunur.
Genel olarak �i�nenen taraftaki parotis salg�s� daha fazlad�r.
Gl.mandibularis ruminantlarda sadece besin alma s�ras�nda salg� yapar, ruminasyon s�ras�nda inaktiftir. Gl.sublingualisin salg�s� s�rekli olmay�p �ok yava� seyreden bir dinlenme d�nemi g�sterir.
Gevi� getirenlerde bol ve alkalik t�k�r�k salg�s�, rumen s�v�s�n�n k�vam� ve reaksiyonun ayarlanmas�nda rol oynar.
Dinlenme ve gevi� getirme d�nemlerinde rumen ve retikuluma gelen salg� miktar�, besin al�m�ndan sonra ge�en s�reyle yak�ndan ilgilidir. Bu s�re ne kadar �ok olursa buralara o kadar �ok t�k�r�k salg�s� gelir.
Rumenin besin ve t�k�r�kle dolarak gerilmesi, t�k�r�k salg�lanmas�n� durduran inhibitorik bir refleks ba�lat�r (Ruminosalivatorik refleks). Rumen bo�ald�k�a bu refleksin etkisi de azal�r.

T�k�r��n G�revleri

Al�nan besin maddelerini �slat�r ve yumu�at�r.
A��z mukozas�n�n nemli ve kaygan tutulmas�n� sa�lar. B�ylece mukoza korunmu� olur. Kusmadan �nce t�k�r��n artmas�n�n nedeni mukozay� mide asit i�eri�inden korumakt�r.
pH'y� n�tr tutmaya �al��r. B�ylece di�lerin Ca++ kaybetmesini �nler.
Ses ��karmay� ve insanlarda konu�may� kolayla�t�r�r.
T�k�r��n buharla�mas� fil, s��an gibi hayvanlarda v�cut �s�s�n�n d��r�lmesine yard�mc� olur.
T�k�r�kte bulunan pityalin ni�astan�n par�alanmas�n� sa�lar.
Hg, KI, Pb, �re ve �ocuk felci, kabakulak, kuduz etkenleri bu yolla d��ar�ya ��kart�l�r.
Besinlerin �s�s�n�n, v�cut �s�s�na yakla�t�r�lmas�n� sa�lar.
Ruminantlarda t�k�r�k sekresyonu �ok fazla olup, v�cut s�v� ve elektrolitleri i�in ikinci bir dola��m sistemi olu�turulur.
Ruminantlar�n t�k�r��, y�ksek alkalili�inden �t�r� rumende bakteriyel fermentasyonu kolayla�t�r�r, fermentasyon asitlerini n�tralize eder.
T�k�r��n antibakteriyel �zelli�i vard�r.

� Lizozim denilen maddeler a��z bo�lu�undaki bakterilerin d��k d�zeyde kalmas�n� sa�larlar.

Baz� hayvanlar yaralar�n� temizlemede t�k�r�kten faydalan�r.

� Dezenfeksiyon ve kan� p�ht�la�t�rma �zelli�i vard�r.

T�k�r�k bezlerinde �zellikle intrauterin ya�am ve yeni do�anlar i�in �nemli hormonlar yap�l�r:
Parotis bezinde; parotin
Gl.mandibularisten; kallikrein, epidermal b�y�me fakt�r� (EEG), mezen�imal fakt�r, epitelyal b�y�me fakt�r�(EGF), sinir b�y�me fakt�r� (NGF), renin, eritropoetin, immunoreaktif glukagon (IRG), gastrin, nonsupressibl ins�lin benzeri aktivite (NSILA), amilaz, ribon�kleaz ve asit fosfataz salg�lan�r.
EGF; �zellikle yeni do�anlarda di�lerin ��kmas�na ve g�z kapaklar�n�n a��lmas�n� sa�lar. Sindirim ve solunum sisteminde h�cre �o�almas�na neden olur.
Mezen�imal fakt�r; mezen�imal orjinli dokular�n metaplazisinde �nemli rol oynar.
NGF; duysal sinirlerin ve otonom sinir sistemine ait sempatik adrenerjik sinirlerin geli�imini h�zland�r�r. Gangliyon h�crelerini say� ve b�y�kl�k�e geli�tirir.
Parotin; mezen�im h�crelerine etkiyerek b�y�me ve geli�melerini h�zland�r�r.

T�k�r�k Sekresyonunun D�zenlenmesi
T�k�r�k sekresyonu; �e�itli resept�rler, afferent sinirler, t�k�r�k merkezleri, sekretorik ve vazomotor efferent sinirler, kan damarlar� ve bez h�crelerini kapsayan karma��k bir refleks olay�d�r
Sekresyonun d�zenlenmesinde uyaran�n kayna��na ba�l� 3 evre vard�r:
1. Ruhsal Evre (Cephalic):

A�l�k ya da i�tah a��c� bir besinin g�r�lmesi, koklanmas�, hatta d��n�lmesi t�k�r�k salg�lanmas�n� art�r�r ki buna a��z sulanmas� denir.
Refleks olay�nda g�rev alan afferent yollar g�rme (N.opticus), koklama (N.olfactorius) ve i�itme (N.statoacusticus) sinirleri i�erisindedir. Ruhsal evre �zellikle k�peklerde �nemli rol oynar.
Ruhsal evrede salg�lanan t�k�r��n bile�imi besinin �zelli�ine g�re farkl� olur. �rne�in, k�pe�e etin g�sterilmesi mandibular ve sublingual bezlerden iplik �eklinde k�vaml�, yap��kan ve m�k�z bir salg�ya, kurutulmu� et ya da kuru ekme�in g�sterilmesi bol sulu (ser�z) bir parotis salg�s�na neden olmaktad�r.
Pavlov, ruhsal refleksleri �artl� refleksler olarak isimlendirmi�tir.

2. A��z Evresi (Buccal):

A��z mukozas�ndaki temas, �s� ve kimyasal madde resept�rlerince al�nan uyar�mlar�n afferent sinirlerle t�k�r�k salg� merkezlerini uyarmas� sonucu bol t�k�r�k olu�ur.
Olu�an t�k�r��n nitelik ve niceli�i al�nan besinle ilgilidir.

3. Mide-ba��rsak evresi (Gastrointestinal)

Mide ya da ba��rsa��n ba�lang�� k�s�mlar�na ruhsal refleksleri �al��t�rmadan besin konacak olursa t�k�r�k salg�s�n�n artt�� g�r�l�r.
�zellikle irritasyon yarat�c� besinler ya da herhangi bir mide-ba��rsak bozuklu�u sonucu olu�an bulant� ve tiksinmelerde bu refleksler yoluyla t�k�r�k sekresyonu olmaktad�r.
Yutulan t�k�r�k bu zararl� maddeleri suland�r�p n�trle�tirerek etkilerini hafifletmeye yard�mc� olur.
Bu refleksler, mide-ba��rsak parazitlerinin uyarmalar� sonucu da aktivite g�sterebilmektedir.

T�k�r�k Bezlerinin Sinirleri
Medulla oblangatada nucleus salivatorius bulunur. Bunun da superior (kraniyal) ve inferior (kaudal) iki
sekretorik alan� vard�r:

Kraniyal; mandibular ve sublinguinal bezlerle
Kaudal; parotis beziyle ilgilidir. Aralar�ndaki b�lge ise �� bezin de �al��mas�n� sa�lar.

kaynak: Anatomi ve Fizioloji