Türk Dil Kurumu Nedir?
 

Türk Dil Kurumu (TDK)

Türkçenin bilim, teknik ve sanat kavramlarýný karþýlayacak biçimde geliþtirilmesini ve özleþtirilmesini amaçlayan, tüzel kiþiliði olan kamu kuruluþu.

Ankara’da 12 Temmuz 1932’de Mustafa Kemal’in (Atatürk) öncülüðünde Türk Dili Tetkik Cemiyeti kuruldu. Samih Rifat (baþkan), Ruþen Eþref (Unaydýn) (genel yazman), Celâl Sahir (Erozan) (muhasip üye) ve Yakup Kadri (Karaosmanoðlu) (üye) de kuruluþ çalýþmalarýna katýldýlar. 26 Eylül 1932’de toplanan I. Türk Dil Kurultayý’nda 26 Eylül’ün Dil Bayramý olarak kutlanmasý kabul edildi. Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin adý 1934’te toplanan II. Türk Dil Kurultayý’nda Türk Dili Araþtýrma Kurumu, 1936’daki III. Türk Dil Kurultayý’nda da Türk Dil Kurumu olarak deðiþtirildi. Kurum 1983’te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu’na baðlandý.

TDK’nýn çahþma birimleri Derleme ve Tarama, Dilbilim ve Dilbilgisi, Sözlük, Terim, Yayýn ve Tanýtma kollandýr. Derleme ve Tarama Kolu Anadolu aðýzlanndan derlemeler yapar ve eski metinlerden Türkçe sözleri tarayarak sözlükler hazýrlar. Sözlük Kolu Türkçe sözlük, yazým kýlavuzu, okul sözlüðü ile öbür dillerden Türkçeye çeþitli sözlükler düzenler. Dilbilim ve Dilbilgisi Kolu Türkçenin ana dilbilgisini hazýrlamakla görevlidir. Terim Kolu çeþitli alanlarda kullanýlan terimlerin Türkçe karþýhklanný saptar ve çalýþmalannm sonuçlanný kýlavuzlar ve sözlükler biçiminde yayýmlar. Yayýn ve Tanýtma Kolu da kurumun yayýn çahþmalanný yürütmekte ve Ekim 1951’den bu yana aylýk Türk Dili dergisini çýkarmaktadýr. 1953’ten baþlayarak Türk Dili Araþtýrmalarý Yýllýðý-Belletendi çýkaran TDK, aynca dil konusunda çok sayýda kitap yayýmlamýþtýr. Kurumun Türk dili ve edebiyatý, dilbilim ve Atatürk’le ilgili 30 bine yakýn kitap içeren bir uzmanlýk kitaplýðý vardýr.

TDK her yýl Dil Bayramý’nda basýlý bilim ve sanat yapýdan arasýndan seçtiði ürünlere çeþitli ödüller verir. Bu ödüllerle ilgili yönetmelikler 1955-82 arasýnda çeþitli deðiþikliklere uðramýþtýr. Ödüllerin veriliþinde Türkçenin sanat ve bilim dili haline getirilmesine katký, TDK ilkelerine baðlýlýk, edebiyat yapýtlannda da sanat deðeri gibi ölçütler dikkate ahmr.

Türk Dil Kurumu Nedir?
 

Türk dil kurumu (TDK)

türkçenýn bilimsel yollardan geliþtirilip özleþtirilmesini saðlamak ve bu konuda yapýlacak çalýþmalarý eþgüdüm içinde yönlendirmek üzere Cumhurbaþkaný Mustafa Kemal Atatürk'ün önerisiyle Ankara'da kurulan (12 temmuz 1932) özerk dernek. Türk dili tetkik cemiyeti adýyla Samih Rifat, Ruþen Eþref (Ünaydýn), Celal Sahir (Erozan) ve Yakup Kadri’nin (Karaosmanoðlu) giriþimleri sonucu kurulan dernek, 1934'te Türk dili araþtýrma kurumu, 1936'da da Türk dil kurumu adýný aldý.

Halit Ziya (Uþaklýgil), Hüseyin Cahit (Yalçýn), Mehmet Emin (Yurdakul), Ali-Canip (Yöntem), Falih Rýf- ký (Atay), Halit Fahri (Ozansoy) ve daha birçok edebiyat ve düþün adamýnýn katýlmasýyla 26 eylül 1932’de Dolmabahçe sarayý'nda toplanan ilk dil kurultayý, 26 eylül gününün her yýl dil bayramý olarak kutlanmasýný kararlaþtýrdýðý gibi, sonraki yýllarda uygulanacak olan programlarýn ilkelerini de benimsedi. Kurultaydan sonra halk aðzýndan söz derleme çalýþmalarýna öncelik verildi. Bakanlar kurulu'nca onaylanan yönetmelikle vali, kaymakam gibi yerel yöneticilerin baþkanlýðýnda kurullar oluþturularak birkaç ay çinde yüz otuz bin dolayýnda fiþ derlendi. Ekim 1933'ten baþlayarak Türk dili belletici adlý dergiyi çýkaran dernek, bir yýl sonra da Osmanlýca- dan türkçeye söz karþýlýklarý tarama dergisi'ni hazýrladý.

18 aðustos 1934’teký ikinci, 24 aðustos 1936'daki üçüncü dil kurultayýna Prof. Sa- moyloviç, Dr. Giese, Jean Döny, Prof. A Bombacý, G Nömeth, Zajanczkowski vb. ünlü türkologlar da bildirileriyle katýldý. Atatürk’ün de çok yakýndan ilgilendiði ve desteklediði çalýþmalar sonucu, 1937 -1938 ders yýlýna okullarda yeni terimlerle yazýlmýþ kitaplarla girildi TBMM’nin açýlýþ konuþmasýný yapan Atatürk, bu olaya da deðinerek, "Dil kurumu en güzel ve feyizli bir iþ olarak türlü ilimlere ait terimleri tespit etmiþ ve bu suretle dilimiz yabancý dillerin tesirinden kurtulma yolunda esaslý adýmýný atmýþtýr" sözleriyle duyduðu kývancý açýkladý.

TDK, Atatürk'ün ölümünden sonra da ve onun vasiyet ettiði ödenekle çalýþmalarýný sürdürdü. Derleme-tarama. sözlük, dilbilim ve dilbilgisi, terim, yayýn ve tanýtma kollarý aracýlýðýyla birçok genel ve özel sözlük, kýlavuz, belleten, ayrýca Göktürk yazýtlarý ndan Mecmua! ün-nezâir’e deðin çok sayýda eski yapýtý, 1951 de Türk’ dili dergisini yayýmladý. Bunun yaný sýra 1955’ten baþlayarak çeþitli dallarda verdiði ödüllerle türkçenin sanat ve bilim dili olmasý yolundaki çabalarý kamuoyu önünde deðerlendirmekten geri kalmadý. Ancak daha Atatürk'ün saðlýðýnda, doðrudan kendisine karþý çýkamayan bazý çevrelerce yýpratýlmak istenen TDK, 12 eylül 1980 askeri darbesinden sonra Milli güvenlik konseyi'nce hazýrlanan Anayasa’nýn 134. maddesine dayanýlarak çýkartýlan 2876 sayýlý "Atatürk kültür, dil ve tarih yüksek kurumu" yasasý'nýn yürürlüðe girmesi üzerine özel hukuk tüzel kiþiliðini yitirdi.

Türk dil kurumu ödülleri

Türk dil kurumu'nun basýlý bilim ve sanat yapýtlarýna 1955-1982 yýllarýnda verdiði ödüller. Yapýtlarda bilim ve sanat deðeri yanýnda dil bakýmýndan da TDK'nin Ikelerine uygunluk aranýyor; ödüller her yýl dil bayramýnda’ (26 eylül) kurumun Ankara'daki merkezinde yapýlan törenle sahiplerine veriliyordu. Ödül verilen dallar farklý yönetmeliklere göre zaman zaman deðiþti. 1982 Anayasa’yla TDK'de yapýlan deðiþikliðe kadar ödül kazanan yapýtlar ve yâzarlar.

Atatürk ve TDK

TDK’nin kurucu ve koruyucu (hami) baþkaný Atatürk, 12 Temmuz 1932 tarihinden itibaren ölünceye dek TDK ile yakýndan ilgilenmiþ; çalýþmalarýný takip etmiþ, bazen Genel Merkez Kurulu ve Terim Kolu toplantýlarýna baþkanlýk etmiþ, bazen de bazý yönetici ve üyelerle sofrasýnda uzun uzadýya Kurum çalýþmalarýný ele almýþ, yönlendirici uyarýlarda, tavsiyelerde bulunmuþtur. Bu yazýmýzda, Atatürk’ün hayatýnda TDK’nin nasýl yer aldýðýný, tarih sýrasýna göre kýsaca açýklamaya çalýþacaðýz:

11 Temmuz 1932:

I. Türk Tarihi Kurultayý’nda seçilen Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (Türk Tarih Kurumu) Merkez Heyeti üyelerinden Âfet (Ýnan), Yusuf (Akçura), Sâmih Rifat (Horozcu), Sadri Maksudî (Arsal), Hâmit Zübeyr (Koþay) ve Macar Prof. Zayti Ferenç, Cumhurbaþkaný ve Türk Tarihi Tetkik Cemiyetinin de kurucu ve koruyucu (hami) baþkaný Gazi Mustafa Kemal tarafýndan Çankaya Köþkü’ne davet edilirler. Prof. Clemens Holzmeister’in planýný çizdiði yeni köþke henüz taþýnýlmýþtýr. Ruþen Eþref (Ünaydýn) Bey de köþke davetlidir.
Türk tarihiyle ilgili konular görüþüldükten sonra Gazi, þu soruyu sorar:
“-Dil iþlerini düþünme zamaný da gelmiþtir. Ne dersiniz?”
Düþüncesinin sevinçle karþýlanmasý üzerine:
“-Öyle ise Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti gibi bir de ona kardeþ bir dil cemiyeti kuralým. Adý, Türk Dili Tetkik Cemiyeti olsun” der.
O akþam, Gazi’nin önerisiyle Sâmih Rifat Bey Baþkan, Ruþen Eþref Bey Umumi Kâtip (genel yazman) olurlar. Ruþen Eþref Bey'in önerisi üzerine de Yakup Kadri (Karaosmanoðlu) ve Celâl Sahir (Erozan) Beyler de kurucu üyeliklere uygun görülürler. Ertesi gün, kuruluþ izninin alýnmasý kararlaþtýrýlýr.

12 Temmuz 1932:

Türk Dili Tetkik Cemiyeti (TDTC)’nin Ýçiþleri Bakanlýðýndan kuruluþ izni alýndý. Ýzinnamenin ekindeki Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti tüzüðünün benzeri ilk tüzük de yürürlüðe girdi.

18 Aðustos 1932:

Gazi Mustafa Kemal, TDTC’nin kuruluþ amacý ve yapmasý gereken çalýþmalar konusunda gazeteci Yunus Nadi (Abalýoðlu) ile Yalova’da görüþtüler. Yunus Nadi Bey, o sýrada hazýrlýklarý sürdürülen I. Türk Dili Kurultayý’ný düzenleyen TDTC Teþebbüs Heyeti üyesiydi. Gazi’nin düþüncelerine çok deðer verdiði bir yazardý. Kurul (heyet) toplantýlarýna düzenli olarak katýlamadýðýndan, daha sonra yerine baþka bir üye alýndý. TDTC kurulalý henüz bir ay geçmiþti. Cumhuriyet gazetesinin 21 Aðustos 1932 tarihli baskýsýnda yer alan ve Söylev ve Demeçler kitabýna girmemiþ “Gazi Hz. ile Bir Hasbýhâl” baþlýklý makalede yayýmlanmýþ bu sohbette þunlar konuþulmuþtur:
“Büyük Reis ve Rehber, birkaç gün evvel kendilerini Yalova’daki son ziyaretimizde maksadýn Türk milletine kendi mazisinde mevcut ve kendi mazisinden mevrus (miras) ve bu itibar ile bittabi daha mütekâmil (geliþmiþ) þekiller ile istikbaline de þamil kendi kültürünü ortaya çýkararak göstermek olduðunu izah ettikten sonra Türk Dili Cemiyetinin bu yoldaki mesaisinden ortaya cidden hayret olunacak neticeler, yani hakikatler çýkmasý muhakkak bulunduðunu bütün bir emniyet ve kuvvetle beyan buyurdular ve:
“-Ýsterseniz”, dediler, “evvela mevzuubahsimiz olan kültür kelimesini ele alalým.”
Þöylece bir tesadüf bu kelime bile bizi tenvire (aydýnlatmaya) kifayet etti.
Bunlarý söyleyerek büyük reis bize yanlarýndaki bir kitabý uzatarak:
“-Evvela”, dediler, “bu kitabýn ismini, müellifini (yazarýný) ve basma tarihini okuyunuz.”
Okuduk:
-Lûgat-i Çaðatay. Müellifi Þeyh Süleyman Efendi Buharî. Ýstanbul 1298
Sonra da:
“-Þimdi”, dediler, “bu kitapta kilturmak kelimesini bulunuz!”
Bulduk.
“-Kelimenin karþýsýndaki mana izahlarýný okuyunuz.” dediler.
Þöylece okuduk:
-Getürmek, ihzar, isal. Ýrat ve peyda etmek. Sevk ve ikame etmek. Takarrür.
Bundan sonra Gazi Hz. þunlarý söylediler:
-“Türkçe fiillerinde mek ve mak lahikalarýnýn (eklerinin) kaldýrýlmasýyla geri kalan maddenin asýl kelime olduðunu bilirsiniz. Kilturmak fiilinin asýl maddesi kilturdur demek. Fransýzca, Ýngilizce, Almanca gibi belli baþlý Garp dillerinde pek az telaffuz farkýyla kullanýlan kültür kelimesi ile bu kiltur kelimemiz arasýnda telaffuz itibarýyla olduðu gibi mana itibariyle de mevcut olan kuvvetli tetabuka (uygunluða) dikkat etmemek mümkün müdür? Malûmdur ki garp dillerinde kültürün manasý hem maddidir, hem manevi. Türkçede de ayný. Nihayet Çaðatayî Türkî de yapýlacak iþe takarrür edecek son þeklini vermeye kiltur diyor. Frenk tarlayý ekmeye kültür dediði gibi ulum ve fünunda tekemmül muhassalasýna da kültür diyor. Þeyh Süleyman Efendi Buharî’nin bu kiltur kelimesini Garp lisanlarýndan almamýþ olduðuna þüphe yok. Öyle bir þey hatýra dahi gelemez. Bu zatýn Türk dilleri þubelerinden Çaðataycanýn kelimelerini toplamýþ ve onlarýn manalarýný yazmýþ olduðu meydandadýr. Pek ufak bir telaffuz farkýyla kelime bütün manalarý itibarýyla Asya’da ve Avrupa’da aynýdýr. Acaba onun asýl menþei Asya mýdýr, Avrupa mýdýr? Burasýný tetkike çok zaman ve imkânýmýz vardýr. Fakat þimdiden söylenebilir ki kelime esasen Asyalýdýr. Avrupa’nýn hâlen çok müterakki (ileri) olduðunda þüphe olmayan kültürü dahi aslen Türk’tür demek olur...

Filhakika biz kültür kelimesini Garp medeniyetinde gördükten sonra onu Arapça bir kelime ile ifade etmek için hars kelimesini almýþýz. Hars ve haraset, kültürün aslýna ve iþtikaklarýna maddi ve manevi manalarýyla tetabuk eden (uygun düþen) bir kelimedir. Garp dillerindeki kültür kelimesine menþe olarak Latince kültüra (cultura) ve kültive (cultiver) mukabili olarak da kültivare (cultivare) kelimelerini buluyoruz ki ayný ile hars ve haraset demektir. Fakat þimdi asýl Türk dilinde kiltur kelimesini buluyoruz, bunun da aynen kültür demek olduðunu görüyoruz.”

Gazi Hz.nin bu yolda verdikleri izahlara ve tafsillere (açýklamalara) nazaran yukarýya kaydetmiþ olduðumuz bu kültür ve kiltur tetabuku þöylece ilk misallerden biridir. Ýlk tetkiklerin umumi bir göz gezdiriþten ibaret olan ilk araþtýrmalarý ortaya þimdiden böyle yüzlerce misal koymuþtur. Bu tetkikler ise yoktan bir þey icat etmek veya yakýþtýrmak için yapýlmýyor. Evvela Türk’ün tarihi tespit olunmuþtur. Bu tarih, tarihe hâkim olan bir hayattýr. Ondan sonradýr ki þimdi bu hakikatin diðer evsaf ve eþkâli üzerinde çalýþmaya geçilmiþtir. Vereceði müspet neticeler evvelinden bilinerek diyebiliriz ki Türk’ün kültürü uyanmýþtýr, ayaklanýyor. (Yunus Nadi)

TDK ve TTK
 

TÜRK DÝL KURUMU

Her þeyden önce dil, kiþiler arasýnda en etkin, en doðal ve sürekli iletiþim aracýdýr. Ayný zamanda bilimsel, dinsel ya da felsefeye iliþkin her türlü düþüncenin de taþýyýcýsýdýr. Öte yandan kültürü oluþturan en önemli öðe olduðu gibi, kültürü elde etmenin, öðrenmenin araçlarýndan biri niteliðini de taþýmaktadýr. Bütün bunlarýn dýþýnda da dil, toplumu, ulusu oluþturan ve ulusallýðý saðlayan ana etkenlerden biri olarak da önem taþýmaktadýr.

Türkçe, yeryüzünde konuþulan dillerin ayrýldýðý 5 büyük gruptan Ural-Altay-Dilleri arasýnda yer almaktadýr. Dil sýnýflamasýnda göze çarpan en belirgin nokta, Türk dilinin, Türklerin Ýslamiyet’i kabulden sonra en çok etkilendiði Arapça ve Farsça ile köken bakýmýndan hiçbir yakýnlýðý bulunmamaktadýr. Dolayýsýyla Avrupa’da konuþulan dillerin, kendi gruplarýnda bulunan Latince ile olan akrabalýklarýna benzer bir yakýnlýðý Türkçe Arapça ve Farsça arasýnda kurmaya olanak yoktur.
Hangi kökende gelirlerse gelsinler, dillerin baþlangýçtaki niteliklerini, söz varlýklarýný olduðu gibi sürdüremedikleri görülmektedir. Çünkü dil de her kültür öðesi gibi zamanla deðiþime uðramak durumundadýr. Bu deðiþim, toplumdan kaynaklanan gereksinmeler ve yönlendirmeler ile diller arasýndaki etkileþim ve iliþkide bulunulan toplumlarda geçerli olan dillerin etkisinden kaynaklanýr.

Türkçe’nin, tarihin ilk dönemlerinden baþlayarak Türklerin konuþtuklarý bir dil olduðu bilinmektedir. Ancak buna iliþkin belgelerin yokluðu o dönemlerdeki dilin özelliði ve söz varlýðý üzerinde fazla bilgi edinmemize olanak býrakmamaktadýr. Türkçe’ye iliþkin ilk yazýlý belge 581’de Soðotça yazýlmýþ Bugut yazýtýdýr. VII. Yüzyýlda yazýlmýþ Orhon Yazýtlarý ise, Türkçe’nin oldukça geliþmiþ bir yazý dili düzeyinde olduðunu göstermektedir.

Türklerin o yüzyýldan baþlayarak Ýslamiyet’e girmeleri, dili de, iki yabancý dilin Arapça ve Farsça’nýn etkisi altýna sokmuþtur. Ýslamiyet’i kabul ettikten sonra kurulan Türk devletlerinde bilim ve ibadet dili olarak Arapça, sanat dili olarak da Farsça kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Çok geçmeden resmi yazýþmalarda da Arapça ve Farsça’nýn yeðlenmesi, büyük çoðunluðunu oluþturan halkýn okuyamadýðý, anlayamadýðý bir resmi dil sorununu da doðurmuþtur.
Anadolu’daki Arapça ve Farsça baskýsý, Osmanlý Devleti’nde üç alanda geçerli dil olarak Türkçe’nin kullanýlmasý resmi dil sorununu belirli ölçüde gidermiþti: sarayda, divanda ve þer’i mahkemelerde Türkçe kullanýlmasý bilimsel yapýtlardan bir kýsmýnýn Türkçe yazýlmasýný da desteklemiþti. Ne var ki bu durum XVI.yüzyýl ortalarýna kadar sürmüþ, o dönemde dilde yeniden bir ikiliðe yönelinmiþti. Osmanlýca denen Türkçe-Arapça-Farsça karýþýmý yapay dil yazý dili yaratýlýrken Türkçe ikinci plana itilmiþ ve üstelik “ayaðý çarýklý kaba Türkler”in konuþtuðu dil olarak aþaðýlanmýþtý.

Yazý ili ile konuþma dili arasýndaki ayrýlýk giderek artarken, kültürel ve toplumsal gereksinmeler XIX.yüzyýlda dilin önemini ve dilde çözülmesi gereken büyük sorunlar bulunduðunu ortaya çýkarmýþtý. Tanzimat döneminde deðiþim zorunluluðu nedeniyle öðretim yönünden çaðýn çok gerisinde kalmýþ olan medreseler dýþýnda yeni okullar açmak ve dýþ dünyadaki bilimsel geliþmeleri içeren yapýtlarý Türkçe’ye çevirmek yoluna gidilmiþti. Ancak açýlan meslek okullarýnda okutulacak nitelikte terkçe kitaplar bulunmadýðý ve zengin bir dil sayýlan Osmanlýca’nýn çevirilerde bilimsel terimleri karþýlamaktan uzak olduðu görülmüþtü. Bu yüzden 1827’de açýlan Týbbiyede öðretimin Fransýzca yapýlmasý öngörülmüþtü.
Gerçekten de karma Osmanlýca bir bilim dili olamamýþ, yalnýzca bir yazým ve þiir dili olarak kalmýþtý. Yabancý yapýtlarýn çevirilerine giriþildiðinde o dildeki kavramlarýn ve terimlerin Osmanlýca’da karþýlýklarý bulunamamýþtý. Bu durumda yeni sözcükler türetme zorunluluðu duyulmuþtu. Ancak bu türetmelerde Türkçe’nin deðil de Arapça’nýn söz varlýðýndan yararlanýlmasý, Osmanlýca’ya yeni terimler kazandýrýrken dile bir dizi yeni Arapça sözcüðün girmesine de neden olmuþtu.

Yazý dilinin aldýðý biçim ve içerik, yalnýz öz dilleri Türkçe olmayan Osmanlý uyruklularýn deðil, imparatorluðun kurucusu Türklerin bile devlet dairelerinde iþlerini gördürmelerini ve yürürlüðe konulan yasalarý, verilen kararlarý anlamalarýný olanaksýz kýlmýþtýr. Ýþte bu ortam içimde yüzyýlýn sonlarýna doðru dildeki ikiliði olabildiðince azaltmak gerektiði anlayýþý yerleþmeye baþlamýþtýr.

Ýmparatorluktan ulusal devlete geçildikten sonra ulusal bütünlüðü saðlamak ve çaðý yakalamak için dil sorununu da çözmek artýk kaçýnýlmaz olmuþtu. Bunun için izlenecek yollar da belliydi. Ya yasal bir düzenlemeye baþ vurulabilir, ya da sorunu belli bir sürede çözüme ulaþtýrabilecek bir örgütlenme saðlamak gerekiyordu. Henüz Cumhuriyet ilan edilmemiþken, 23 Aðustos 1923’te TBMM’ne verilen Türkçe Kanunu adýný taþýyan bir yasa önerisinde, her türlü yazýþmanýn Türkçe yapýlmasý zorunlu tutuluyor, yabancý sözcükler kullananlarýn da cezalandýrýlmalarý isteniyordu.
Ancak dil konusunda baðlayýcý bir yasa çýkarmanýn hukuk kurallarýyla baðdaþmadýðý düþünülerek bu öneri kabul edilmemiþti. Böylece bir örgüt kurma yöntemi tek çýkar yol olarak ortaya çýkmýþtý.

Dil konularýyla uðraþacak bir kurul oluþturulmasý, 1926’da Milli Eðitim Bakanlýðý kuruluþ yasasý görüþülürken gündeme gelmiþti. Yeni Türk abecesinin saptanmasý için kurulan Alfabe Komisyonu’na ayný zamanda Dil Heyeti adý verilmiþti. Bununla abecenin dil çalýþmalarýna geçiþte ilk aþama olduðu anlatýlmak istenilmiþti. Gerçekte de Dil Kurulu yeni abeceyi saptadýktan sonra daðýtýlmamýþ, Milli Eðitim Bakanlýðý’na baðlanarak dil çalýþmalarýný sürdürmesi istenmiþti. Kurul öncelikle bir Yazým Kýlavuzu yayýmlamýþ, arkasýnda bir Türkçe sözlük hazýrlamaya koyulmuþtu. Ancak bu kurulun çalýþmalarýnýn politikacýlar tarafýndan eleþtirilmesi ve kurulun iþ göremez hale gelmesi sonucu yeni ve baðýmsýz bir örgütün kurulmasý yoluna gidilmiþtir.
Türk Tarih Kurumu’nun baþarýlý çalýþmalarý da dikkate alýnarak Atatürk’ün önerisiyle ona benzer bir dil derneðinin kurulmasý uygun görülmüþtü. 12 Temmuz 1932’de hepsi de milletvekili olan dört ünlü yazar ve düþünürün baþvurusuyla Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmuþtur. Derneðin amacý; Türk dilini incelemek ve elde edeceði sonuçlarý yayýp yaygýnlaþtýrmak olarak belirtilmiþtir.

Türk Dili Kurumu’nun üye sayýsý Türk Tarih kurumu gibi sýnýrlý tutulmamýþtý. 26 Eylül 1932’de Dolmabahçe Sarayý’nda ilk genel kurula dileyen her Türk vatandaþýnýn katýlabileceði açýklanmýþtý. On gün süren ve 917 delegenin katýldýðý bu kurultayda dilde devrim mi, evrim mi sorunu enine boyuna tartýþýlmýþ ve çoðunluk görüþü devrim üzerinde yoðunlaþmýþtý. Türk Dili Tetkik cemiyeti adý 1936’da toplanan III. Kurultayda Atatürk’ün isteðiyle ve Türk Tarih Kurumu adýna uygun olarak Türk dil Kurumu olarak deðiþtirilmiþtir.

Derneðin amacý, Türk dilini, ulusal kültürümüzün eksiksiz bir anlatým aracý durumuna getirmek ve ikinci olarak da Türk dilini, çaðdaþ uygarlýðýn önümüze getirdiði tüm gereksinmeleri karþýlayacak bir yetkinliðe erdirmek olarak belirtilmiþtir.
Türk Dil Kurumu, Atatürk döneminde ve ondan sonra da çeþitli siyasal dalgalanmalara karþýn çalýþmalarýný kuruluþunda saptanan amaçlar doðrultusunda sürdürmüþtür. Bunun sonucunda da konuþma dili yazý dili arasýndaki uçurum giderilmiþ, Türkçe, büyük oranda özleþtirilmiþ bir bilim ve kültür dili düzeyine çýkarýlmýþtýr.
Bu birinci kurultaydan sonra, yukarýda zikredilen kollar vasýtasýyla kurultayýn tespit ettiði programýn yönetim kurulu uygulanmaya baþlanmýþtýr. Ülkede bir dil seferberliði baþladý. Amaç,Türkçe’yi yabancý dillerin egemenliðinden kurtarmak;yeni kavramlarý karþýlayacak bir kültür dili yaratmaktý.
Bu amacý gerçekleþtirmek için yapýlan giriþimlerin tümüne birden Dil Devrimi denildi. Çalýþmalar hýzlandý. Bir söz derleme kýlavuzu hazýrlandý. Kurulan derleme örgütleri ile on dokuz ayda 30.000 fiþlik söz derlendi. Türkçe, halkýn diline yönetilmeye çalýþýldý.

Ýkinci dil kurultayý, birincisinden iki yýl sonra, 18-23 Aðustos 1934’de yine Dolmabahçe sarayýnda toplandý. Bu kurultaya da yerli ve yabancý çok sayýda bilgin katýldý. Kurultayda, Türkçe’nin dünya dilleri arasýndaki yeri ele alýndý.
Bütün terimlerin Türkçe köklerden türetilmesi, türetilecek bu öz Türkçe kelimelerin de okul kitaplarýna girmesi kararlaþtýrýldý. Ancak, zorunlu hallerde batýda kullanýlan bilimsel ve teknik terimlerin,yaþayan yabancý dillerden deðil, bunlarýn temeli olan eski dillerden alýnarak fonetiðinin Türk gramerine tespitinin uygun görüldüðü bildirildi. Birçok matematik terimleri okul kitaplarýna bundan sonra girmiþtir. Yeni bu kurultayda,iki yýl içinde yapýlan uygulamalarýn toplu bir deðerlenmesi de yapýldý. Eksiklik ve karýþýklýklar üzerinde duruldu. Bir yabancý kelime yerine önerilen deðiþik karþýlýklarýn durumu görüþüldü.bularýn hangisinin uygun olduðu gösterir bir kýlavuz hazýrlanmasý gereksinimi belirlendi. Tarama Dergisi’ndeki Türkçe sözcükleri gözden geçirip Osmanlýcadan Türkçeye Cep Kýlavuzu adýyla bir sözlük meydana getirildi. Buna eþ olarak bir de Türkçe’den Osmanlýca’ya Cep Kýlavuzu hazýrlandý bunlar o günler için oldukça yararlý sayýlacak çalýþmalardý. Yazý dilinin Türkçeleþmesi gittikçe hýzlanýyor ve yaygýnlaþýyordu.

Ýkinci kurultaydan sonra yine söz derleme ve gramer çalýþmalarýna devam edilmiþ, bir yandan da kitap tarama ve folklor araþtýrmalarýna giriþilmiþtir. Yine bu yýlýn diðer önemli bir olayý da Soyadý Kanunu’nun çýkarýlmasýdýr. Bu kanun, dil devriminin geliþimini etkilemiþtir. O zamanlar, alýnacak soyadlarýnýn Türkçe olmasýna dikkat ediliyordu. Bu durum çok sayýda öz Türkçe kelimenin ortaya çýkmasýna yaradý. Yine kurultayý takiben din dilini Türkçeleþtirme çalýþmalarý baþladý. Türkçe’nin Arapça’nýn etkisinde kalmasýnýn baþlýca nedenlerinden biri de ibadet dilinin Arapça olmasýndandý.ibadet dilinde yapýlacak deðiþiklik halkýn Arapça ile olan zorunlu baðýný ortadan kaldýracaktý. Böylece de Arapça’nýn Türkçe üzerindeki etkisi iyice zayýflayacaktý. Ezanýn Türkçeleþtirilmesi, Kuran’ýn Türkçe çevirisi bu düþüncenin ürünü olan uygulamalardýr.
Bu kurultay sonrasýnýn baþlýca konularýndan biri de Türk dilinin eskiliðini kanýtlamak çabalarýdýr. Bu çaba esas itibariyle Türk tarihine karþý uzun yýllar süren kayýtsýzlýða bir tepki olarak, milli bilinci kuvvetlendirmek amacýyla doðmuþtur. Türkçe kelimeleri, Arapça, Farsça dilleriyle açýklamak alýþýlageldik bir yöntemdi. Adeta buna bir tepki olarak bir çok kelimenin Türkçe olabileceði kanýtlanma çabalarýna giriþilmiþtir.

Düzenlenen III. Kurultaydan sonra bazý dilciler bu dönem için, dil devriminin ikinci evresi, ya da dil felsefesi adýný vermiþlerdir. Bu kurultay esas olarak Güneþ Dil Teorisi üzerinde durdu. Aslýnda, Güneþ Dil Teorisi özleþme ile ilgili deðildir. Ancak bir dilin nasýl doðup geliþtiðini araþtýrmayý amaçlamaktadýr. Bu yolla, Türk dilinin eskiliði ve baþka dillere kaynaklýk ettiði görüþü savunulacaktýr. Yine bu teorinin doðuþunda, Türk milletinin çok eski bir millet olduðunu kanýtlama çabasý ve isteðinin rol aldýðý bir çeþit tepkiden doðduðu, daha doðrusu bir moral güç yaratýlmak istenildiði açýktýr. Kýsacasý, bilimsel olmaktan, bir dil felsefesi geliþtirmekten çok, politik bir içerik taþýmaktadýr ve o devrin tarih görüþünün de yansýmasýdýr.
Kuram buna göre geliþtirilir. Bu kurama göre Türk dili tarihten önceki çaðlarda var olan bir dil idi. Bir çok sözcükler göçler yoluyla dünyaya yayýlmýþtýr. Bunun için Batý etimoloji sözlüklerinde kaynaðý belirtilmeyen sözcükler Türkçe olabileceði varsayýlmýþtýr. Böylece dilimize giren bir çok yabancý kelimenin de Türkçe olduðu zamanla ortaya çýkacaktýr. Güneþ Dil Teorisi aslýnda yukarýda belirtildiði gibi tarih felsefesinin, tarih görüþünün, dil konusundaki bir yansýmasýdýr; Milli dilin eskiliðini ve köklülüðünü belirtmeye çabalýyordu.

Türk Dil Kurumu varlýðýný ve çalýþmalarýný, deðiþen siyasal koþullar ve dönemlerde, zaman zaman sert eleþtirilere karþýn 1982 yýlýna kadar sürdürdü. Bu yýllar içinde giderek olgun bir kimliðe kavuþan Türk Dil Kurumu, dil ve edebiyat alanýnda çok sayýda eserler yayýmladý. Anýt eserler sayýlacak Türk dilinin Derleme ve Tarama Sözlükleri, Türkçe Sözlük, Yazým Kavuzu, yetmiþ kadar terim sözlüðü baþta olmak üzere bilimsel bir çok eser yayýmlamýþtýr. Ulusal ve uluslar arasý kongreler düzenlenmiþ, edebiyat alanýna, sosyal bilimlere katkýlarda bulunmuþ, Türk Dili Dergisi’ni yýllarca aksatmadan çýkartmýþ, Divan-ý Lügat-ý Türk ve benzeri bir çok eski Türkçe kaynaðý yayýmlamýþ bilimsel saygýnlýðý olan bir kuruluþtu. Türkçe’nin bugünkü düzeyine gelmesinde baþlýca rolü oynamýþtýr. Dernek statüsündeki bu kurumun maddi kaynaðý, özel hukuk kurallarýna göre düzenlenen Atatürk’ün vasiyetnamesinde kuruma býrakýlmýþ gelir idi. 1982 anayasasýna konan bir hüküm ile bu kurum ve benzeri statüdeki Türk Tarih Kurumu’nun kaldýrýlmasý öngörülmüþtür. Daha sonra çýkartýlan bir yasa ile bu kurum kapatýlmýþ ve devlete baðlý resmi konumda, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu kurulmuþtu.