Birinci Dünya Harbi öncesine genel bakýþ


Avrupa'daki Geliþmeler

Türk Tarihinin dönüm noktalarýndan biri olan Birinci Dünya Harbi , XIX. yüzyýl baþýndan itibaren Avrupa'da meydana gelen çeþitli deðiþimlerin bir neticesidir.
Fransýz Ýhtilâli ile ortaya çýkan çeþitli siyasî fikir akýmlarý Avrupa'da yayýlarak geliþmeler göstermiþ ve zamanla Avrupa'nýn çehresini deðiþtirmiþtir. En etkili fikir akýmlarýndan biri Fransýz Ýhtilâli ile canlanan milliyetçilik akýmý olmuþ bu da ulusal devlet sisteminin ortaya çýkmasýný saðlamýþtýr. Bu sayede milli birliklerini çeþitli aþamalar sonucu kurmaya baþlayan Avrupa Devletleri, kendi milli çýkarlarýna göre hareket etmeye baþlamýþlardýr. Bu da emperyalizm akýmý ile güç kazanýp zamanla sömürgeciliðe dönüþmüþtür. Sömürgecilik ile yayýlmaya baþlayan Avrupa Devletleri arasýnda ekonomik ve stratejik çýkarlar saðlama mücadelesi de böylece baþlamýþtýr.
Sonuç olarak 1871 - 1914 yýllarý arasýndaki siyasî ve diplomatik geliþmeler Birinci Dünya Harbi'ne neden olmuþtur. Bu dönemi incelediðimizde üç ana kýsma bölündüðünü görmekteyiz. Bu kýsýmlar ana hatlarýyla:

Avrupa'da Alman Üstünlüðü (1871–1890)

Almanya'nýn siyasî birliðini kurduktan sonra baþbakaný olan Bismarck'ýn izlediði siyaset, Almanya'nýn kesin bir üstünlük kazanmasýný ve bunun sonucu olarak Üçlü Ýttifak’ýn oluþmasýný saðlamýþtýr.
Bismarck'ýn siyaseti iki ana kýsýmdan oluþuyordu. Bunlardan ilki, daha yeni siyasi birliðini saðlamýþ olan Almanya'nýn güçlenmesi ve saðlam temellere dayanmasý için gerekli olan zamanýn kazanýlmasý idi. Bu da ancak dýþ siyasette huzurun yani barýþ ortamýnýn saðlanmasý ile mümkündü.
Ýkinci kýsýmda ise 1870 -1871Almanya - Fransa Harbi'nde, Fransa'nýn maðlubiyeti ile elinden çýkan Alsace ve Lorraine gibi iki önemli topraðýný geri almak isteyeceði düþüncesi ile baþlayabilecek olan savaþýn engellenmesi idi. Bu da ancak Fransa'nýn intikam için ittifâk yapabileceði devletleri Almanya'nýn yanýna çekerek yalnýz býrakýlmasý ile olabilirdi.
1890'da yeni imparator II. Wilhelm ile fikir çatýþmalarý sonucu ayrýldýðý baþbakanlýðý süresince izlediði siyaseti bir dizi anlaþmalarla - bunlar Rusya ve Avusturya ile yapýlmýþtý - perçinledi ve Almanya'nýn üstünlüðünü saðladý.

Avrupa'da Denge (1890–1904)

Bismarck'ýn baþbakanlýktan ayrýlmasýyla dýþ politikanýn II. Wilhelm'in eline geçmesi, Almanya'nýn Avrupa'da üstünlüðünün sona ermesine ve bir dengenin oluþmasýna neden oldu. Dýþ politikayý istediði gibi uygulayamayan II. Wilhelm, Almanya'nýn içinde bulunduðu Ýttifak Devletleri'nin karþýsýna Ýtilâf Devletleri olan Rusya, Fransa ve Ýngiltere bloðunun oluþmasýnda etkili oldu. Üçlü Ýtilâf 1874 Fransýz - Rus ittifâký, 1904 Ýngiliz - Fransýz sömürge antlaþmasý ve 1907 Ýngiliz - Rus sömürge antlaþmalarýyla oluþtu

Harp öncesi Osmanlý Devleti ile Almanya arasýndaki münasebetler

Karlofça Antlaþmasý'ndan (1699) sonra dýþ siyasetinde Avrupalý Devletler ile dostane münasebetler kurulmasý yönünde deðiþiklikler yapan Osmanlý Devleti ,1701 yýlýnda Prusya'da krallýðýný ilan eden I. Friedrich'i kutlamak amacýyla Asým Said Efendi ile Osmanlý Sefareti Heyeti'ni Berlin'e göndermesi ile iki devlet arasýndaki münasebetler baþlamýþ oldu.
Bu tarihten itibaren geliþen ve iktisadi, siyasi, askeri birçok sahadaki bu münasebetler I. Dünya Harbine deðin devam etti.
Özellikle ordu teþkilatýnýn ýslahý çalýþmalarýnda Almanlarýn örnek alýnmasý birçok Alman subayýnýn Osmanlý ordusunda hizmet görmeye baþlamasýna neden olmuþtur. 1835'te Helmuth Von Moltke ve heyetinin geliþiyle resmi askeri yardýmlaþma I. Dünya Harbi öncesinde Liman Von Sanders ve heyetinin geliþine kadar sürmüþtür.
Liman Von Sanders baþkanlýðýndaki askeri heyet 14 Aralýk 1913'te Ýstanbul'a geldi. Liman Von Sanders ve askeri heyet hakkýnda yapýlan 27 Ekim 1913 tarihli mukavelenamede Osmanlý Devleti içindeki görevinin sýnýrlarý belirlenmiþtir. Buna göre:
Beþ yýl süreyle ýslah heyetinin ve I. Kolordunun Kumandaný olarak görev yapacaktý. Ayrýca askeri þura azasý da olan Liman Von Sanders inzibat, terfi, mükâfat, tecziye, ýslahat, tensikat, talim, terbiye, teçhizat, teslihat, elbise, levazým, iaþe, sýhhiye, baytar, kurs, seferberlik, istihkâm, istatistik, demiryollarý hududu meselesi, telefon, telgraf, nakliye, tayyarecilik ve balonculuk konularýnda söz sahibi olacaktý. Askeri okullar ile Osmanlý Ordusunda vazifeli bütün subaylarýn amiri durumunda bulunacaktý. Yabancý subaylarýn da celp, tayin ve azil iþlemlerinden sorumluydu. Harbiye Nazýrý'ndan sonra olacak olan makamýnda ancak ondan emir alacak ve emri altýndaki askerler ile ilgili iþlemlerden onu haberdar edecekti. Son olarak da Alman Ordusunun Avrupa'da bir savaþa girmesi halinde Almanya Liman Von Sanders ile diðer subaylarýn mukavelelerini feshettirebilecekti.
Yukarýda belirttiðimiz gibi Liman Von Sanders'in oldukça geniþ yetkilerle Ýstanbul'a gelmesi diðer devletlerin elçilerini kuþkulandýrdý. Özellikle Boðazlarýn ve Ýstanbul'un savunmasýyla yükümlü I. Kolordunun baþýnda bir Alman generalin olmasý baþta Rusya sonra Ýngiltere ve Fransa tarafýndan tepkilerle karþýlandý. Sonuç olarak bu devletlerin baskýlarýyla Liman Von Sanders'in mareþalliðe yükseltilerek Genel Ordu Müfettiþi yapýldý.
Sorunun bu þekilde çözümlenmesi Ýtilâf Devletleri'nin korusa bile Alman etkisinin Ýstanbul'da artmasýna engel olamadý. Bunda en önemli etken Osmanlý Devleti sýrada Harbiye Nazýrlýðý ve Genel Kurmay Baþkanlýðý'nda bulunan Enver Paþa'nýn koyu bir Alman hayraný olmasýdýr. Ordunun sevk ve idaresi ile ilgili iki önemli görevin kendisinde olmasý Liman Von Sanders ile birebir iliþkide bulunabilmesini ve askeri konularda olduðu gibi siyasi konularda da bir dereceye kadar üst perdeden konuþabilmesini saðlamaktaydý. Bu durum 2 Aðustos 1914 tarihli Türk - Alman Ýttifakýnýn Birinci Dünya Harbi ne derece baþarýlý olacaðýna birkaç kiþi dýþýnda kabine üyelerinden kimsenin haberi olmadan imzalanmasýna ve sonuç olarak da bir dizi olay ardýndan oldubittiye getirilerek Osmanlý Devleti'nin savaþa sokulmasý saðlanmýþtýr.
Avrupa'da geliþen olaylarýn savaþý kaçýnýlmaz bir hale sokmasýyla birlikte Osmanlý Devleti tarafsýzlýðýný ve istikbalini koruyabilmek amacýyla ayrý ayrý zamanlarda ittifak teþebbüslerinde bulunmuþ ise de hiç birinde baþarýlý olamamýþtýr. Lakin olaylarýn ciddi boyutlara ulaþmasý Almanlarýn Osmanlý'nýn ittifâk tekliflerini yeni bir açýdan incelemeye zorladý. Çünkü harbin baþlamasý halinde Osmanlý Almanya'nýn Üçlü Ýtilâf Devletleri tarafýndan bir çembere alýnma ihtimalini engelleyebilirdi. Bu da Rusya'ya karþý Osmanlý'nýn ne derece baþarýlý olacaðýna baðlýydý. Ama yine de Boðazlarý tutarak Rusya'ya engel olabilecek, halifelik sýfatýyla tüm Müslüman âlemine etki edebilecek güçteydi. Bu düþünceler doðrultusunda yapýlan antlaþmadan Osmanlý Devleti'nin beklentisi ise kaybettiði itibarý tekrar kazanarak toprak bütünlüðünü korumak, harp baþladýðýnda iki blok arasýndaki yalnýzlýktan kurtulmaktý. Fakat tarafsýzlýðý benimseyen Osmanlý Hükümeti ve kamuoyunu bu antlaþma savaþýn eþiðine getirmiþ, aðýr yükümlülükler altýna sokmuþtur.
Genel hatlarýyla antlaþmanýn maddeleri þöyledir:

• Avusturya- Macaristan ile Sýrbistan arasýndaki anlaþmazlýk karþýsýnda iki devlette tarafsýz kalacaktý,
• Rusya etkin bir askeri tedbirde bulunur ve bu durum Almanya ile Avusturya- Macaristan arasýnda ittifak nedeni olursa bu durum Osmanlý Devleti içinde geçerli olacaktý,
• Osmanlý Devleti savaþa girerse Alman askeri heyeti etkin bir rol oynayacak fakat Osmanlý Devleti'nin emrine býrakýlacaktý,
• Osmanlý Devleti'nin topraklarý tehdit edilirse Almanya silahlý yardýmda bulunacaktý,
• Antlaþma imzalanýr imzalanmaz yürürlüðe girecek ve 31 Aralýk 1918'e kadar da yürürlükte kalacaktý,
• Antlaþma gizli kalacak ve ancak iki tarafýn birlikte isteði ile açýklanabilecekti."

Antlaþmanýn imzalanmasýndan sonra þimdiki sorun kamuoyuna ve toplantýda bulunduðu sürece antlaþmalarýn Mebuslar Meclisi'nce onaylanmasý gerektiði hükmüne karþýlýk imparatorluða yüklenen yükümlülüklerin nasýl yerine getirileceði idi. Bu da seferberlik için gerekli yasalar onaylattýrýldýktan sonra meclisin Kasým ayý sonuna kadar tatil edilmesiyle baþladý. Ýngiltere ye daha önceden sipariþ edilen gemilerin alýnabilmesi için antlaþma gizli tutuluyordu. Fakat tüm iþlemlerin tamamlanmasýna hatta gemileri teslim alacak görevlilerin gönderilmesine raðmen Ýngiltere Avrupadaki savaþ halini bahane ederek gemilere el koydu. Bu da hükümet liderlerinin kamuoyunda Almanya lehine çalýþmalar yapmasýna gerek kalmadan halkýn Üçlü Ýtilâf Devletleri aleyhine dönmelerine neden oldu. Sonuç olarak Enver Paþa'nýn Almanya yanýnda savaþa girme arzusu gerçekleþmek üzereydi.
Enver Paþa'nýn bu arzusunu Goeben ve Breslav adlý iki Almanya kruvazörü yerine getirmiþtir. 3 Aðustos 1914'de Kuzey Afrika'daki Fransýz üslerini bombalayan bu iki gemi Ýngiliz filosunu arkalarýna takarak Akdeniz'e açýlmýþlardý. Bu arada ittifak Antlaþmasýnýn imzalandýðý bu gemilere bildirilmiþ ve gemiler Osmanlý Devleti sularýna yönelmiþlerdir. Ýngiltere Çanakkale Boðazý'ndan geçerek Ýstanbul'a doðru yol alan gemilerin, Osmanlý Devleti tarafýndan silahsýzlandýrýlarak kara sularýndan çýkarýlmasýný istedi. Ýþte bu nokta da Almanlarýn baskýlarý arttý ve sahte bir satýn alma ile gemiler Osmanlý Devleti'nde kaldý. Ýsimleri Yavuz Sultan Selim ve Midilli olarak deðiþtirilen gemilerin komutaný Amiral Souchon'da Osmanlý Karadeniz Filosu Komutaný oldu. Gemi mürettebatýna ise fes ve Osmanlý üniformasý giydirildi.
Almanya artýk Osmanlý Devleti'nin savaþa girmesini isterken hükümet üyelerinin büyük bir kýsmý istenilen güvenceler elde edilmeden savaþa girmeyi reddediyorlardý. Üstelik Ýtilâf Devletleri uzun zamandýr istenilen kapitülâsyonlarýn kaldýrýlmasý ile Osmanlý Devleti'nin baðýmsýzlýk korunmasý hakkýndaki güvencelerin saðlanacaðýný dile getiriyorlardý. Bu durum Enver Paþa ile Almanlarý zor duruma sokuyordu. Sonuçta Osmanlý Hükümeti Avrupada baþlayan savaþtan yaralanarak 9 Eylül'de kapitülâsyonlarý kaldýrdý. Bu durum bütün devletlerde þaþkýnlýkla karþýlandý. Ayrýca yabancý posta haneler ve azýnlýklara verilen hatlar kaçýrýldý.
Bu durum karþýsýnda Almanlarla iliþkilerde bozulmalar oldu. Þöyle ki ittifak halinde olmalarýna raðmen Osmanlý üzerindeki çýkarlarý kapitülâsyonlarýn kaldýrýlmasýyla büyük zarara uðruyorlardý. Kapitülâsyonlarýn kaldýrýldýðý gün Amiral Souchon'da Osmanlý Donanmasý I. Komutanlýðýna getirilmiþti. Bu durum gerginliði düþürmese de bir sus payý olarak biraz iþe yaramýþtý. Sonuçta Enver Paþa'nýn kayýtsýz þartsýz Alman taraftarý olmasý Almanlarda belirli bir hareket özgürlüðü saðlamýþtý.
Enver Paþa ile politikacýlar arasýnda savaþa girme zamaný hakkýnda bir anlaþmazlýk sürerken Çanakkale Boðazý önünde nöbet tutan Ýngiliz savaþ gemileri boðazdan çýkmak isteyen bir Osmanlý torpidosunu geri çevirdiler. Bunun üzerine Osmanlý Devleti Boðazý torpil döþemek suretiyle kapattý. Bu Enver Paþa'nýn Amiral Souchon'a talim yaptýrmak amacýyla Karadeniz'e çýkartma iznini vermesi için fýrsat oldu.
Alman elçisi savaþ ilan edilmesi halinde Osmanlý Devleti'ne 2 milyar kuruþ gizli yardým yapýlacaðýný bildirdi(11 Ekim). Paranýn gelmesi ile birlikte Enver Paþa, Alman Genel Kurmay Baþkanlýðý'nýn Türk komutanlara haber vermeden, Genel Kurmay Baþkan Vekili Bronzart'a hazýrlattýðý bir savaþ planýnýn yürütülmesi için Alman Genel Kurmay Baþkanlýðý ile görüþ birliðine vardý. Bu planýn birinci maddesi, savaþa nasýl girileceðini saptamaktaydý. Buna göre savaþ ilan edilmeksizin Karadeniz'deki Rus Filosunu batýrarak deniz üstünlüðünü kazanacaktý. Harekete geçme zamaný Amiral Souchon'a býrakýlmýþtý.
Amiral Souchon 29 Ekim'de Karadeniz'de Rus kýyýlarýný bombardýmana tutarak çok sayýda Rus gemisini batýrarak Enver Paþa'dan aldýðý gizli emri baþarýyla yerine getirdi. Bu olay baþta sadrazam Sait Halim Paþa ve Maliye Nazýrý Cavit Bey olmak üzere kimi nazýrlar tarafýndan tepkiyle karþýlandý. Enver Paþa'nýn Amiral Souchon'a ateþkes emri verilmesi ve Ýtilâf Devletleri'nden özür dilemesi saðlandý. Fakat artýk geç kalýnmýþtý. Rusya 2 Kasým 1914'te Osmanlý Devleti'ne savaþ ilan ettiðini açýkladý. 5 Kasým'da da Fransa ve Ýngiltere savaþ ilan ettiler. Padiþah da 11 Kasým'da savaþ ilan ederek halifeliði kullanarak tüm Müslümanlarý cihada davet etti.
Böylelikle Osmanlý Devleti Almanya'nýn yoðun baskýsý ile Enver Paþa'nýn kendi ihtiraslarý sonucu I. Dünya Harbine girmiþ oldu. Bu olayýn bir tesadüf olmadýðý Almanya'nýn ve diðer Ýttifak Devletleri'nin çýkarlarý sonucunda hazýrlandýðý açýktýr.

Harp esnasýnda Çanakkale cephesinde Osmanlý Devleti ile Almanya arasýndaki münasebetler

Stratejik bakýmdan iki blok içinde çok deðerli olan Çanakkale Boðazýna karþý Müttefik Devletlerin teþebbüsleri daha 1914 Aðustosundan itibaren bahis konusu olmuþ fakat Osmanlý Devleti henüz tarafsýz olduðu için bu mesele üzerinde fazla durulmamýþtý.
Almanya'nýn ise daha 2 Aðustos 1914 tarihli ittifak Anlaþmasýndan önce Boðazlara askeri personel gönderdiði görülmektedir 24 Haziran 1914'de 4'ü subay, 32 astsubay ve 201 erbaþ ve er olmak üzere toplam 237 askeri personel gelmiþ ve bunlar Enver Paþa'nýn emri ile Çanakkale Boðazýndaki bataryalar ile gemilerde görevlendirilmiþtir.
Osmanlý - Alman ittifak antlaþmasýnýn imzalanmasýndan sonra ise 27 Aðustos 1914'de 2 Alman Amirali, 15 deniz subayý ve 281 deniz eri Ýstanbul'a gelmiþ ve boðazlarda görev almýþtýr. Tabi 1600 kadar mürettebatý ile 10 Aðustosta Çanakkale Boðazýndan giriþ yapan Goeben ve Breslav gemileri bu sayýnýn dýþýndadýr. Ayrýca bunlar dýþýnda farklý tarihlerde baþka Alman subay, astsubay, erbaþ ve erleri ile teknik personel Boðazlar bölgesinde görev yapmak için görevlendirilmiþtir.
Fakat bu subaylarýn geliþinden itibaren Boðazlar bölgesinin savunmasýnda emir-komuta baðlantýsý kurulamadýðýndan sevk ve idarede ortaya çýkan otorite boþluklarý Almanya ile Osmanlý Devleti arasýndaki politik anlaþmazlýklardan doðmuþtur. Bu da Boðazlar bölgesi için önemli bir tehlike arz etmektedir. Þöyle ki: Amiral Usedom'un haricinde Müstahkem Mevki Komutaný olarak Albay Cevat Bey görevlendirilmiþ, Amiral Merten Türk Karargâhý Temsilcisi olarak Çanakkale'de bulunuyor ve Gelibolu Yarýmadasýnýn ortasý ile kuzeyindeki birliklerde, I. Ordu Komutaný Liman Von Sanders'in emrindeki III. Kolordu'ya ait birliklerden oluþuyordu. Ayrýca Türk Genel Karagahýda Boðazlar üzerinde doðrudan bazý yetkilere sahip bulunuyordu.
Ayrýca Osmanlý Devleti yöneticileri ile Alman yetkilileri arasýnda boðazlarýn güvenliði ile ilgili fikir ayrýlýklarý ve eðer bir saldýrý olursa - Almanya buna garip bir ýsrarla ihtimal vermemekteydi -savunma için gerekli askeri yardýmlarýn Osmanlý Devleti'ne ulaþtýrýlmasýyla alakalý güçlükler diðer tehlikeyi yansýtmaktaydý. Çünkü savaþ baþladýðýnda tarafsýz sonra kýsmen düþmanca bir tavýr içine giren Balkan Devletleri'nin Berlin - Ýstanbul demiryolu baðlantýsý üzerinde bulunmalarý hem harbin sevk ve idaresinde müþterek kararlar verilmesinde hem de yardýmlarýn ulaþtýrýlmasýnda engel teþkil ediyordu. Nitekim 1916 yýlýnda kurulan Berlin -Ýstanbul demiryolu baðlantýsýna kadar Osmanlý Devleti genel mahiyetle kendi olanaklarý dâhilinde mücadele etmiþtir. Zaten askeri malzemelerin geliþi hýzlanmýþ olsa dahi gecikme nedeniyle cephelerde oluþan tehlikelerin giderilmesinde yeterli olmamýþtýr.
Çanakkale'ye saldýrý fikri bir Rus sorunu ile ortaya çýkmýþtýr. Sarýkamýþ saldýrýsýnýn Osmanlýlarýn çýkarýna geliþtiði bir sýrada Rus Ordularý Baþkomutaný Grandük Nikolas, Ýngiliz Harbiye Nazýrý Kitcmer'den Osmanlý kuvvetlerinin bir kýsmýnýn Kafkas cephesinden uzaklaþtýrýlmasýný saðlayacak bir kara veya deniz gösterisinin yapýlmasýnýn mümkün olup olmadýðýný sormuþtur. Grandük böyle bir gösteri için Çanakkale'den bahsetmediði halde Londra'da Çanakkale seferi fikri çoktan doðmuþtu.
Asýl hedef boðazlarý ele geçirip Osmanlý Devletini parçalamak suretiyle toprak bütünlüðünü bozarak savaþ dýþý býrakmak, boðazlar yolu ile Rusya'da yardým yapmak Alman-Avusturya ordularýný arkadan çevirerek doðuya doðru yayýlmalarýný engellemekti. Ayrýca Ýngiltere bu sayede doðudaki sömürge topraklarýný güvence altýna almayý da istiyordu.
Bu amaçla 19 Þubat 1925'de saldýrýya geçip bir ay süre ile devam edecek olan deniz harekâtýna baþladýlar. Fakat Osmanlýlarýn boðazlara mayýn çevresindeki tepelere güçlü bataryalar yerleþtirdiklerini biliyorlardý. Bu nedenle amaçlarýný gerçekleþtiremeden 18 Mart 1915'deki son teþebbüslerinde baþarýsýzlýða uðrayýp üç savaþ gemisi kaybederek geri çekilmiþlerdi.
18 Mart deniz zaferi Türk-Alman münasebetlerini de etkiledi. Yenilmez bilinen Ýngiliz donanmasýnýn hep baþarýsýzlýklar kaydeden Osmanlý tarafýndan maðlubiyete uðramasý Enver Paþa'nýn dahi Almanlara karþý düþüncelerini deðiþtirmiþti. Kazanýlan zaferle Almanlarýn çýkarlarý korunurken onlarýn sadece bir miktar ödünç para ile birkaç alman subayý gönderdiklerini Enver Paþa'da itiraf etmiþti.
Deniz savaþýnýn baþarýsýzlýkla sonuçlanmasýndan sonra Ýtilaf devletleri bir kara hareketi ile kaybedilen moral ve prestiji yeniden kazanma planýna karar verdiler. Bu doðrultuda 25 Nisan 1915 sabahý saat 05:00 dan itibaren sekiz buçuk aya sürecek olan Çanakkale Muharebeleri donanma desteðindeki Ýtilaf Devletleri askerlerini Gelibolu'ya çýkýþlarý ile baþlamýþtýr.
Kara savaþlarý sýrasýnda Mayýs 1915'te Liman Von Sanders eðitilmiþ 200 istihkâmcýnýn acilen gönderilmesini istemiþ ve V. Ordu emrine Haziran sonuna doðru ilk ve tek Alman birliði gelmiþtir. Bu birlik bir istihkâm bölüðü kadardýr.
Alman istihkâm bölüðünün ilk personeli 10 Nisan 1914'te gelmiþ ve bunlarý 13 Nisan ve sonraki tarihlerde gelenler takip etmiþtir.
200 mevcutlu olan bu bölük Güney Grubunda ve Seddülbahir'de kullanýlmýþtýr. Bölüðün mevcudu bölge þartlarý ve muharebeler sonucunda 40 Alman'a kadar düþmüþtür. Bundan sonrada muntazam bir bölük olarak deðil de , cepheye daðýlmýþ olarak ve nezaretçi þeklinde görevlendirilmiþlerdir.
Bu birlik dýþýnda baþka kuvvet gönderilmezken topçu bataryalarýnda hizmet görmek amacýyla subay ve astsubaylar gönderilmiþ ve bunlar V. Ordunun çeþitli kademelerinde görev almýþtýr.
Ayrýca Kasým 1915'te 24cm'lik bir Avusturya havan bataryasý ile Aralýk 1915'te 15cm'lik bir Avusturya obüs bataryasý Gelibolu'ya dfgdfg Bunlarla birlikte Çanakkale'ye gelen Alman subay, astsubay ve erlerin sayýsý 500 kiþiyi bulmuþtur.
Bunlar dýþýnda 6 Temmuz 1914'de gelen deniz tayyareleri Çanakkale Muharebeleri'nde kullanýlmak üzere görevlendirilmiþtir.
Birinci Dünya Harbi esnasýnda Osmanlý Harekâtýnýn en görkemli zaferinin yaþandýðý Çanakkale'de görev alan önemli Alman subaylarýna gelince öncelikle bahsedilecek olanlar:
Liman Von Sanders: Alman Askeri Heyeti Baþkaný olarak geldiði Türkiye'de I. Kolordu Kumandanlýðý görevinde bulunmuþ; Harp esnasýnda bu görevi devrederek Gelibolu'da kurulan V. Ordu Kumandanlýðý yapmýþtýr.
Gressmann Paþa: 1915–1916 yýllarýnda Türk Tümgenerali rütbesiyle askeri heyette görev almýþ ve Çanakkale'deki V. Ordu Topçu Kumandanlýðý görevinde bulunmuþtur.
Amiral Von Usedom Paþa: 1914–1918 yýllarý arasýnda Türk mareþali rütbesiyle görev yapmýþ ve Boðaz Kumandanlýðý hizmetinde bulunmuþtur.
Souchon Paþa: Osmanlý Devleti'nin I. Dünya Harbine girmesine sebep olan amirallerden Karadeniz olayýnýn kilit adamý Koramiral Souchon, 1914-1917 yýllarý arasýnda Akdeniz Filosu Kumandanlýðý ve Türk Deniz Kuvvetleri Kumandanlýðý yapmýþtýr.
Merten Paþa: Koramiral Merten, 1914–1918 yýllarý arasýnda Çanakkale Boðazý Müstahkem Mevki Kumandanlýðý yapmýþtýr.
Ayrýca Süvari Yüzbaþý Mühlmann'ýnda Liman Von Sanders'in karargâhýnda görev aldýðý bilinmektedir.

1. Dünya Savaþý
 

http://www.dunyasavaslari.com/images/2.gif

19. yüzyýl Avrupasý, sömürgeciliðe dayanýyordu. Ýngiltere ve Fransa gibi büyük Avrupa devletleri, dünyanýn dört bir yanýna yayýlarak dev sömürge imparatorluklarý kurmuþlardý.
Siyasi birliðini geç saðlayan Almanya ise sonradan girdiði bu yarýþta yükselmeye çalýþýyordu.
Çýkar iliþkileri, 20. yüzyýlýn baþýnda Avrupa'yý iki ayrý güç blokuna ayýrdý. Bir tarafta Ýngiltere, Fransa ve Rusya, diðer tarafta ise Almanya ve Alman soylu Habsburg hanedaný tarafýndan yönetilen Avusturya-Macaristan imparatorluðu yer aldý.


Ýki güç bloku arasýnda giderek gerginleþen iliþkiler, 1914 yýlýndaki bir suikastle patlak verdi. Avusturya-Macaristan imparatorluðunun veliahtý olan Franz Ferdinand, bu imparatorluðun balkanlardaki etkisini yok etmek isteyen Sýrp milliyetçileri tarafýndan vurularak öldürüldü.
Bu olayýn ardýndan gelen karþýlýklý savaþ ilanlarý, bir anda tüm Avrupa'yý savaþýn içine çekti. Önce Avusturya-Macaristan Sýrbistan'a savaþ ilan etti. Sýrplarýn geleneksel müttefiki olan Rusya, Avusturya-Macaristan'a savaþ açarak buna karþýlýk verdi.
Almanya, Ýngiltere ve Fransa da birbiri ardýna savaþa girdiler. Fitil ateþlenmiþti.
Savaþýn öncesinde Alman Genel Kurmayý bir plan yapmýþ ve ani bir saldýrýyla Fransa'yý dize getirmeyi hesaplamýþtý.
Almanlar bu planý uygulamak için önce Belçika'ya girdiler ve ardýndan sýnýrdan geçerek Fransa'yý iþgale giriþtiler.
Çabuk toparlanan Fransýz ordusu, Almanlarý Marn nehri kýyýsýnda durdurdu ve karþý saldýrýya geçti..

1. Dünya Savaþý
 

1. Dünya Savaþý, pek çok ilke sahne oldu. Bunlarýn biri, silahlarýn sadece ordularý deðil, sivilleri de hedef almasýydý.
Dünyada sivil yerleþim birimlerine yönelik ilk bombardýman, Alman zeplinlerinin 1915 yýlýnda Ýngiltere'ye saldýrmasýyla baþladý. Zeplinlerden atýlan bombalar, pekçok masumun hayatýna mal oldu.










Öte yandan da U-bot adý verilen Alman denizaltýlarý, Atlantik okyanusundaki sivil gemileri vurmaya baþladý. O dönemde dünyanýn en büyük transatlantigi olan Lusitanya gemisi, 7 Mayýs 1915 günü Ýrlanda açýklarýnda bir U-bot saldýrýsýyla batýrýldý. Üzerindeki 2000'e yakýn yolcudan 1195'i boðuldu.
Savaþýn getirdiði bir baþka felaket, kimyasal silahlardý. 1915'te önce Fransýzlar sonra da Almanlar tarafýndan kullanýlmaya baþlanan zehirli gazlar, binlerce askerin korkunç acýlar çekerek ölmesine neden oldu. Pekçok asker de gazýn etkisiyle kör oldu. Ordular zehirli gaza karþý önlem olarak gaz maskeleri kullanmaya baþladýlar.
Gaz maskeleri sadece askerlere deðil, sivillere de veriliyordu. Çünkü zehirli gazlar, sadece askerleri deðil sivileri tehdit ediyordu.

1. Dünya Savaþý
 

Peki tüm Avrupa'yý kan gölüne çeviren böyle bir felaket neden yaþanmýþtý? Büyük ülkelerin liderleri kendi milletlerini böylesine anlamsýz ve kör bir ölüm kuyusuna niçin atmýþlardý?
Bu vahþetin nedeni, savaþ öncesi Avrupa'da, pekçok insanýn savaþý son derece yararlý ve hatta gerekli görmesiydi.
Savaþ ilan edildiðinde, her ülkede kitleler bunu sevinç ve coþkuyla karþýlamýþtý. Liderler, askerlerini cepheye sürmekten büyük bir gurur duymuþtu.
Bu büyük yanýlgýlarýnýn en büyük nedeni ise, Sosyal Darwinizm denilen kavrama inanmalarýydý.

Amerikalý tarihçi Thomas Napp bu konuyu þöyle açýklar:

Savaþ bir sürpriz deðildi. 1914 öncesinde, Avrupa'da geniþ çevrelerce savaþ isteniyor ve bekleniyordu. Ýkna edici sayýda delil göstermektedir ki, her taraftan pek çok Avrupalý savaþý neþeyle karþýlamýþtýr. Savaþýn arýndýrýcý, heyecanlý, gençleþtirici olduðu düþünülmüþtür. Çoðu Avrupa ülkesindeki eðitim sistemi bir tür Sosyal Darwinist rekabet mantýðýna kapýlmýþ ve bu mantýkta savaþ canlandýrýcý ve onurlandýrýcý olarak görülmüþtür.

Sosyal Darwinizm, Darwin'in evrim teorisinin toplumlara uyarlanmasýydý.

Darwin, sonradan pek çok delille çürüyecek olan teorisinde, doðadaki tüm canlýlarýn amansýz bir yaþam mücadelesi sürdüklerini iddia etmiþti.
Ýnsanýn da geliþmiþ bir havyan türü olduðunu ve çatýþma yoluyla ilerlediðini savunmuþtu.
O devrin ilkel bilim düzeyi içinde çoðu insana bilimsel bir gerçek gibi görünen bu yanlýþ teori, diðer pekçok toplumsal felaket gibi I. Dünya Savaþý'nýn da ideolojik zeminini oluþturdu.
Dünya Savaþý'ný çýkaran Avrupa liderlerinin günlüklerine ve özel yazýþmalarýna bakýldýðýnda, Sosyal Darwinizm'in etkisi daha da açýk bir þekilde ortaya çýkmaktadýr.
Bu liderler, Allah'ýn insanlara emrettiði getirdiði þefkat ve merhamete dayalý güzel ahlaký reddetmiþ ve bunun yerine Sosyal Darwinizm'i benimsemiþtir.

Örneðin, Avusturya-Macaristan'ýn Baþkomutaný General Von Hotzendorff, savaþtan sonraki anýlarýnda þöyle yazmýþtýr:

Ýnsan sevgisini ön plana çýkaran dinler... bazen insanoðlunun yaþam mücadelesini zayýflatabilirler. Ama bu mücadele dünyanýn itici gücüdür… Dünya savaþýnýn büyük felaketi, bu büyük prensiple tam bir uyum içinde gerçekleþmiþtir. Savaþ, doðanýn bir kuralýdýr. (James Joll, Europe Since 1870, Penguin Books, 1990, s. 164)

http://www.dunyasavaslari.com/res/13.jpg

Dünya Savaþý generallerinden Friedrich von Bernardi ise, savaþ ile doðadaki sözde evrim yasalarý arasýndaki baðlantýyý þöyle kuruyordu:

Savaþ biyolojik bir gereksinmedir, doðadaki canlýlarýn çatýþmasý kadar gereklidir; biyolojik yönden yerinde sonuçlar verir, çünkü bu sonuçlar, varlýklarýn temel özellikleriyle ilgilidir. (Anthony Smith, Ýnsan, Yapýsý ve Yaþamý, Ýstanbul, 1979, s. 33)

Kýsacasý, I. Dünya Savaþý, savaþmayý, kan dökmeyi, acý çekmeyi ve çektirmeyi "doða kanunu" sanan Avrupalý yöneticilerin yüzünden çýkmýþtýr.

2. DÜNYA SAVAÞI
 

Resmi olarak 1 Eylül 1939 sabah saat 5.45’te Alman ordularýnýn Polonya sýnýrýna saldýrmasýyla baþlayýp 7 Mayýs 1945’te Almanya’nýn kayýtsýz þartsýz teslim olmasý ile sonuçlanan Ýkinci Dünya Savaþý,gerek meydana geliþ biçimi gerekse dünya düzeninde getirdiði deðiþikliklerle 20. yüzyýlýn en önemli olaylarýndan biri olmuþ ve yakýn tarihimize damgasýný vurmuþtur.

Pek tabii olarak Türkiye’nin de bu savaþtan etkilenmemesi kaçýnýlmazdýr.I. Dünya Savaþý’nda yenik düþmüþ bir imparatorluðun mirasý üzerinde yükselen Türkiye Cumhuriyeti,uyguladýðý politikalarla savaþ dýþý kalmayý baþarmýþ olmakla birlikte,etkilerinden kurtulmayý baþaramamýþtýr.Ýkinci Dünya Savaþý’nýn Türkiye üzerindeki etkilerine geçmeden önce,bu savaþýn baþýnda dünyanýn genel siyasal yapýsýna kýsaca göz atmamýz gerekmektedir.Ardýndan Türkiye’nin Ýkinci Dünya Savaþý baþýndaki gerek iç,gerekse dýþ durumuna deðinerek,bu savaþýn Türkiye üzerinde yarattýðý derin etkilere geçilecektir.


Ýkinci Dünya Savaþý’nýn baþýnda Dünyanýn genel siyasal yapýsý
Yeni zamanlar tarihinde Fransýz Devriminden sonra,dünyanýn yapýsýnda 1815,1789’dan;1919,1815’ten farklý olmuþsa,Ýkinci Dünya Savaþý’ndan sonraki yeni dönemde bir öncekinden farklý olacaktýr. “1945 Dünya Düzeni” olarakta adlandýrýlan bu yeni dönem,Ýkinci Dünya Savaþý boyunca kendi etkenlerini ortaya çýkaracak,yeni düzenlemeler ile yeni oluþumlarý sergileyecektir.1945 yýlý dünyada ve Avrupa’da uluslar arasý siyasal yeni bir güç dengesinin kurulmaya baþlamýþ olduðu yýl olarak oldukça önemlidir,Mayýs ayýnda Almanya’nýn teslim olmasýyla sonuçlanan savaþýn sonunda,Avrupa fiili bir iþgalin altýna girmiþtir.Batý’da ABD ve Ýngiliz ordularý,Doðu’da Sovyet ordusu,gerçekte Avrupa’da dünyadaki yeni güç dengesinin ilk belirtileridir.Savaþ sonrasýnda,Avrupa’nýn bitkin devletleri,bu tarihe gelinceye dek,uluslar arasý siyasada egemen olan Avrupa eksenli güç dengesi siyasasýný sürdürmek gücünde deðillerdir.Uluslararasý siyasada yeni güç dengesi bundan böyle SSCB ile okyanus ötesi bir güç olan ABD arasýnda kurulacaktýr.
Ancak,bu savaþýn tek partili totaliter rejimlerle yönetilen devletlerce çýkarýlmýþ olmasý ve bu savaþýn;Ýngiltere,ABD ve Fransa gibi,I.Dünya Savaþý sonunda dünyada bir statüko oluþturmuþ bulunan devletlerin çýkarlarýna zarar vermesi,hem bu devletlerin kamuoylarýnda bu tür anti-demokratik rejimlere karþý bir tepki ve nefretin doðmasýna neden olmuþ,hem de bu devletlerde demokrasinin ve ilkelerinin yükselen yeni deðerler olarak ortaya çýkmasý sonucunu doðurmuþtur.Ýkinci Dünya Savaþý’nýn kendilerine demokrasi cephesi adý verilen bu devletlerin zaferi ile sonuçlanmasý ise;tüm dünyada tek partili totaliter-diktatörlük yönetimine dayanan siyasal sistemlerin gözden düþmesine ve tüm ülkelerde birbiri ardýna serbest seçimlere dayalý çok partili rejimlerin ortaya çýkmasýný zorunlu kýlmýþtýr.Herþeyden önemlisi,ABD ve Ýngiltere’nin yanýnda yer almak isteyen devletler kendi siyasal rejimlerini bu açýdan gözden geçirmek zorundaydýlar.Bu bir anlamda yeni kurulan dünya düzeninde yer almalarýnýn ön koþuluydu.Üç Büyüklerin yani ABD,Ýngiltere ve SSCB’nin bu ortak siyasasý da birdenbire ortaya çýkmýþ bir durum deðildir.Her bir devletin,savaþýn ortaya çýkarmýþ olduðu koþullar içinde,kendi ulusal çýkarlarýnýn ve emperyalist emellerinin yön vermiþ olduðu bir biçimde geliþen,bu nedenle,savaþ boyunca birbirleriyle çeliþki ve baþkalýklarda gösteren bir durumdur.Savaþýn baþýnda,Ýngiltere ve Fransa’dan uzaklaþýp emperyalist amaçlarla Nazi Almanyasý ile uzlaþýp baþka bir yol izlemeye çalýþan SSCB,kendi çýkarlarýna aykýrý geliþen olaylar nedeniyle ister istemez ABD ve Ýngiltere yanýnda yer almak zorunda kalmýþtýr.Ayný oluþum ABD ve Fransa içinde geçerlidir.Ama sonuç olarak Fransa’nýn yenilmesinden sonra bu üç devlet kendi çýkarlarý doðrultusunda ortak ilkeler etrafýnda birleþmek ve ortak bir siyasa geliþtirmek zorunda kalmýþlardýr.Birinci Dünya Savaþý’ný bitiren barýþ antlaþmalarýndaki haksýzlýk ve adaletsizlikler,1919’u izleyen yýllarýn dünya politikasýný büyük ölçüde biçimlendirmiþ yada en azýndan etkilemiþtir.Birinci Dünya Savaþý’nýn getirmiþ olduðu yýkýntý ve acýlar,dünyanýn birçok ülkesinde-özellikle bu savaþta yenilmiþ yada ulusal amaçlarýný gerçekleþtirememiþ-kadro ve kitleleri ayaða kaldýrmýþ,bunlar,var olan geleneksel siyasal rejimleri yok etmekle kalmamýþ,totaliter,tek partili rejimleri de iþbaþýna getirmiþlerdi.Bunun bir sonucu olarak;Faþist Ýtalya’nýn Akdeniz ve Afrika’da,Nasyonal Sosyalist Almanya’nýn Avrupa’da,Militarist Japonya’nýn Asya’daki eylem ve saldýrýlarý,savaþ sonrasý belirlenmiþ statükonun bozulmasýna ve birçok bunalýmýn ortaya çýkmasýna neden olmuþtu.Dünyanýn düzenini altüst eden bu bunalýmlarýn sorumlusu Ýtalya’nýn benimsemiþ olduðu Faþizm,Almanya’nýn benimsemiþ olduðu Nasyonal Sosyalizmdir.Bu nedenle,Ýtalya,Almanya,Japonya ve diðer ülkelerdeki bu totaliter rejimlerin doðuþu üzerinde kýsaca durmak gerekmektedir.


Ýkinci Dünya Savaþý Baþýnda Türkiye’nin Ýç Durumu

Türkiye’nin iç durumunu daha rahat anlayabilmek için bu dönemi siyasal,askeri ve ekonomik durum olarak gruplara ayýrmanýn daha faydalý olacaðý görüþüyle böyle bir yol takip edilecektir.
Ýkinci Dünya Savaþý Baþýnda Türk Siyasal Durumu;
Cumhurbaþkaný Atatürk’ün rahatsýzlýðýnýn ilk belirtilerinin 1936 yýlýnýn sonuna doðru ortaya çýktýðý,saðlýk durumunun ise,1937 yýlýndan itibaren bozulduðu bilinmektedir.Atatürk ölümünden bir süre önce “Baþvekillik Makamý”nda bulunan Ýsmet Ýnönü ile siyasal bir çatýþma içine girmiþ,bunun sonucunda Ýsmet Ýnönü görevinden alýnarak yerine Mahmut Celal Bayar atanmýþtýr.
Atatürk’ün ölümünün ertesinde,11 Kasým günü,Ýsmet Ýnönü’nün 322 oyla CHP Meclis Grubunda,Parti’nin Cumhurbaþkaný adayý olarak gösterilmesine karar verilmiþ,Ýnönü grup toplantýsýnýn hemen ardýndan toplanan TBMM Genel Kurulunda oylamaya katýlan 348 milletvekilinin oybirliðiyle,Cumhurbaþkaný makamýna oturmuþtur.Kýsaca, “Parti devleti”ne dönüþmüþ Türk Siyasal Sistemi Atatürk’ün ölümüyle yeni bir döneme girmekteydi.Atatürk’ün ölümünden hemen sonra baþlayan ve çok partili düzene geçilmesine dek süren bu döneme “Milli Þef Dönemi”,CHP Genel Baþkaný ve Cumhurbaþkaný Ýsmet Ýnönü’ye “Milli Þef” denilmiþtir. “Milli Þef Dönemi”,tek partili rejimin bir önceki döneminden oldukça farklý bazý özelliklere sahip olmuþtur. “Milli Þef Dönemi”nin Ýkinci Dünya Savaþý boyunca sürmesi ve bu savaþýn baþýnda Mihver Devletleri’nin önemli baþarýlar kazanmasý,tek partili yönetimin ayný döneminin iç ve dýþ siyasasýnda baþkalýklar göstermesine neden olmuþtur.her ne kadar ülke koþullarý gereði otoriter yapýya Mustafa Kemal Atatürk eðilim göstermiþse de,Türk siyasal sisteminin Faþist ve Komünist rejimlerinin totalitarizmine kaymasýnda,CHP’nin elitleri önünde hep bir set olmuþtur.
Ýsmet Ýnönü 26 Aralýk 1938 günü olaðanüstü toplanan CHP Büyük Kurultayý’nda CHP’nin Deðiþmez Genel Baþkaný ile birlikte Milli Þef olan Ýsmet Ýnönü,Ýkinci Dünya Savaþý’ný da kapsayan bu dönemin mutlak hakimi olmuþtur.CHP,TBMM,Bakanlar Kurulu,her konuda Milli Þef’in onaylayýcýsý olmuþlardýr.Ýnönü’nün çalýþma ekibi olarak,emirlerine tartýþmasýz uyacak kiþilere seçtiði, “devlet makinesini en teferruatlý çarklarýna kadar kendi eliyle” yönetmek istediði, “Baþbakaný aþarak,müsteþarlara,umum müdürlere direktifler verdiði” bilinmektedir.Bu nedenle Atatürk’ün ölümünden çok partili düzene geçinceye kadar ülkenin en ulu siyasal kurumu “Milli Þef”lik olmuþtur.Bu durum,Ýkinci Dünya Savaþý boyunca,dýþ siyasal koþullara baðlý,ama bazý deðiþiklikler göstererek çok partili düzene geçinceye dek,Türkiye’nin iç ve dýþ siyasasýna egemen olacaktýr.
Ýkinci Dünya Savaþý Baþýnda Türkiye’nin Ekonomik Durumu;
Kurtuluþ Savaþý’ndan Ýkinci Dünya Savaþý’na kadar Türkiye’nin ekonomik geliþme süreci ikiye ayrýlabilir:Birincisi 1923-1930 devresi,ikincisi 1930-1939.Birinci devrede devlet ekonomiye fazla karýþmadan özel sektörün kalkýnma görevini üstlenmesini bekledi.Bu baþarýlý olmayýnca 1930’dan sonra devlet müdahalesine gidildi ve “devletçilik” yöntemi benimsendi.Ama her iki yolla da beklenilen sonuç alýnamadý ve Ýkinci Dünya Savaþý’na gelindiðinde Osmanlý’dan devralýnan geri kalmýþlýk mirasý aþýlamamýþtý.Ýmparatorluk döneminde Düyun-ý Umumiye Ýdaresi’nin elinde olan tütün,alkol ve tuz tekelini Cumhuriyet Hükümeti ancak 1927’de ele geçirebildi.Bu,bütçeye yýlda 40 Milyon TL kadar gelir saðladý.Gümrüklerinde henüz denetlenemediði buna eklenirse 1929’a kadar büyük bir gelir kaybýnýn söz konusu olduðu kolayca anlaþýlacaktýr.
1927’de Teþvik-i Sanayi Kanunu meclisten çýktý.Özel teþebbüse geniþ hareket olanaklarý ve devlet desteði saðlanýyordu.Ama bu kesim ayrýlan azýnlýklarýn ayrýcalýklý konumlarýný ele geçirmekle yetindi.gerçek anlamda bir sanayi altyapýsýnýn kurulmasýný saðlayamadý.Ayný zamanda ülkenin fakirliðinden yararlanarak kendilerini zenginleþtirmeye baktýlar.1938’e gelindiðinde “fabrika” denebilecek çok az sayýda iþyeri vardý,sanayi kuruluþlarýnýn %90’ý fabrika denilemeyecek birtakým derme çatma tesislerdi.
Genç cumhuriyeti en çok zorlayan ekonomik sorunlardan biri de tarým sorunu olmuþtur.1939’da Türkiye nüfusunun %70’i tarýmla uðraþýyordu.Toprak reformu ülkede ilk kalkýþýlan iþlerden biriydi.Ýkinci Dünya Savaþý yýllarýnda ise, “Anadolu tarýmý çok büyük darbe yemiþ,üretim düzeyleri çok önemli gerilemeler göstermiþtir.Buðday üretim düzeyi 1938’den 1945’e yüzde 49,1938 sabit fiyatlarýyla toplam hububat üretimi ise 1938’den 1945’e kadar yüzde 52 oranýnda düþüþ göstermiþtir.” Yetiþkin nüfusun bir milyon kadarýnýn askere alýnmasý,öküzlerin ordu adýna müsaderesi,çiftçinin ürününü deðerinin altýnda devlete satmaya zorunlu tutulmasý,savaþ koþullarýnýn aðýrlýðýna dikkati çekmektedir.Ýkinci Dünya Savaþýna rastlayan yýllarda dýþ etkilerde Türkiye ekonomisi üzerinde etkili olmuþlardýr.Alman ekonomisinin tekrar dýþ pazarlara açýlmasý ve Hitler’in iktidara gelmesi Türkiye’nin önemli ölçüde dýþ finansmana ihtiyaç duymasýyla ayný zamana rastlar.Almanya için ekonomi,politik egemenlik saðlamak için bir araçtý ve geleneksel nüfuz alaný olan Balkanlarý tekrar ele geçirme çabasý içindeydi.Almanya’ya ekonomik baðlýlýðýn dýþ politika felsefeleriyle baðdaþmadýðýný gören Türk devlet adamlarý,çok yanlý bir dýþ ticaret arayýþý içine girdiler.1930’larýn ortalarýna gelindiðinde Türkiye,dýþ ticaretini Ýngiltere ile geliþen yakýnlaþma sürecine uydurmaya çabalýyordu.1936’da Karabük Demir Çelik Tesislerinin inþaatýnýn ihalesini Alman Krupp firmasý kazanamýyor,bu inþaat Ýngiliz Brassert þirketine veriliyordu.27 Mayýs 1938’de 16 Milyon sterlinlik Ýngiliz-Türk kredi antlaþmasý imzalandý.Kendi kendine yeterlilik siyasetinin yürümediðini gören Türk devlet adamlarý çözümü sýký pazarlýk ve taraflarý birbirine karþý oynama yolunda aradýlar.Dýþiþleri Bakanlýðý Genel Sekreteri Numan Menemencioðlu’nun 1938 Temmuzundaki Almanya ziyareti sýrasýndaki tutum bu yaklaþýmýn iyi bir örneðidir.Menemencioðlu’nun taktikleri Ocak 1939’da istenilen sonucu doðurdu ve Türkiye’ye 150 milyon Reichmark kredi garantileyen Türk-Alman kredi antlaþmasý imzalandý.Ýkinci beþ yýllýk planýn dýþ finansmaný büyük ölçüde bu antlaþmayla saðlanýyordu.
Savaþ öncesi yýllarda ve savaþ süresinde Türkiye’nin ekonomik durumunun kýsaca gözden geçirilmesinden özet olarak þu sonuçlarý çýkarabiliriz:Tarým ve sanayide gerçek kalkýnmaya geçilmeden önce uzun bir onarým dönemine ihtiyaç vardý.Bu durum Türk ekonomisine o denli büyük bir engel oluþturuyordu ki savaþ patlak verdiðinde ilerlemenin ancak ilk kýpýrtýlarý görülmekteydi.Genç Cumhuriyetin yönetici kadrosu Ýkinci Dünya Savaþý gibi topyekun bir savaþta hiçbir çýkarlarý olmadýðýný görüyorlardý.Tutarlý bir savaþ ekonomisi için alýnmýþ olan önlemler yetersizdi.Kendi kendine yeterlilik çabalarý baþarýsýz olmuþtu.Bu durumda dýþa baðýmlý duruma düþülecekse bu en azýndan en elveriþli koþullarda olmalýydý.



Ýkinci dünya Savaþý patlak verdiðinde Türkiye askeri ve sivil olmak üzere her iki sektörde de hazýrlýksýzdý.Sanayideki yetersizlik,askeri alana teknolojik bir savaþa hazýrlýksýzlýk olarak yansýyordu.
Savunma ve güvenlik Cumhuriyet’in baþlangýcýndan beri birincil önem taþýyan konulardý.Lozan’da görüþmeler sürerken dahi Ýnönü seferberliðin devamýný istemiþ ve sözünü askeri güçle desteklemesini bilmiþti.Lozan’da alýnan ders Ýkinci Dünya Savaþý’nýn çetin günlerinde uygulandý:Türkler,Almanlarý da Ýngilizleri de ihtiyatlý davranmaya mecbur kýldýlar.Zira vatanseverlik en yüksek raddedeydi ve her saldýrýya karþý koymaya kesinlikle azimliydiler.Ayný zamanda modern olmasa da sayýca büyük bir ordularý vardý ki bu ordu savaþtaki yýlmazlýðý ve cesaretiyle ünlüydü.
1930’larýn ortalarýnda,Avrupa ve Dünya olaylarýnýn tehlikeli bir görünüm almasýndan sonra Türk devlet adamlarýnca savunmaya daha fazla önem verilmekle birlikte,Avrupa standartlarýna göre Türk ordusu halen çok ilkeldi.Aydemir savaþýn baþlangýcýnda Türk ordusu’nun motorize ulaþtýrma kolunun 28 deðiþik markadan oluþan köhne kamyonlarla yürütüldüðünü söyler.Türk ordusunun ulaþým alanýnda çektiði güçlüklere haberleþmedeki yetersizlik ekleniyordu.Ýnönü’nün demiryolu yapýmýna büyük önem vermiþ olmasýyla birlikte bunlar genelde yetersizdi.Ülkeyi doðudan batýya geçen bir tek ve tek hatlý demiryolu vardý.bu koþullarda ordunun seferberlikte çeviklik ve asker sevkýyatýnda çabukluk açýsýndan büyük kaybý oluyor,sýnýrlarda büyük sayýda asker tutuluyordu.Standardizasyon eksikliði topçu ve piyade sýnýflarýnda da görülüyordu.Topçu birlikleri Alman, Çekoslovak, Ýsveç, Ýngiliz, Fransýz, Rus ve Ýsviçre imalatý silahlarla donatýlmýþtý.Ýkinci Dünya Savaþý öncesinde hava gücü en can alýcý önemini kazanmýþtý.1937’de Türkiye’nin 131 savaþ uçaðý vardý,bu sayýnýn 1938’de 300’e çýkarýlmasý amaçlanýyordu.
Deniz kuvvetleri,silahlý kuvvetlerin en zayýf noktasýydý.Donanma çaðdýþý kalmýþ zýrhlý Yavuz’dan,4 muhripten ve 5 denizaltýdan oluþuyordu.Bu gemilerde Birinci savaþtan bu yana savaþ filolarýna eklenen saldýrý ve savunmaya yönelik birçok yenilikten yoksundular.Donanma sahil ve liman korumasý için gerekli birçok araç ve gereçten de yoksundu ve gemiler hava saldýrýsýna karþý tümüyle savunmasýzdý.
1938’de dünyadaki durumun giderek gerginleþmesi sonucu hükümet tüm silahlý kuvvetlere birkaç yýldýr ayýrdýðýnýn üstünde ödenek ayýrarak bu açýklarý kapatmaya çalýþýyordu.1938 Mayýsýnda Ýngiltere ile 6 milyon sterlinlik silah alýmý kredisini içeren bir Askeri kredi antlaþmasý imzalandý.Türkiye’de bu ani silahlanma atýlýmý ülke bütçesine büyük yük oluyordu.Nitekim devlet gelirlerinin %43’ü savunma harcamalarýna ayrýlýyordu.
Türkiye’nin savaþ halinde birkaç hafta içinde çaðdaþ savaþýn gereklerinden yoksun kalacaðý ortadaydý.Akaryakýt depolama tanklarýnýn toplam kapasitesi 100000 tondu ve hiçbir zaman dolu deðillerdi.Tüm sanayi ve enerji üretimi tesislerinin bir anda yok edilmesi mümkündü.Trakya’da Çakmak Hattý Ýnþaatý çimento ve demir yetersizliðinden yürümüyordu.Yýlda ancak 380000 ton çimento üretilebiliyor ve bu fabrikalarda kolayca tahrip edilebilecekleri yerlerde bulunuyordu.
Ýþte bütün bu ihtimaller karþýsýnda Türk hükümeti ve Ýnönü için açýk kalan tek yol,bütün zekasýný ve imkanlarýný kullanarak,iþi duygusallýk meselesine dökmeden kendi kabuðu içinde vaziyet almaktan ve savaþ dýþýnda kalabilmenin çarelerini aramaktan ibaretti.



Ýkinci Dünya Savaþýnda Türkiye ve Uyguladýðý Dýþ Politikasý

Savaþýn baþladýðý 1939’dan,bittiði tarih olan 1945’e kadar,Türkiye’nin bahsi gerek Avrupa Devletlerinin kendi aralarýnda yapmýþ olduklarý konferanslarda gerekse yazýþmalarda çok sýk geçmektedir.Bu nedenle konunun geniþliði göz önüne alýnarak Ýkinci Dünya Savaþý içinde Türk dýþ politikasýna çok genel bir çerçeve içinde bakýlacaktýr.
Ýsmet Ýnönü’nün Cumhurbaþkaný ve “Milli Þef” olarak geniþ yetkilerle donatýlmasýndan kýsa bir süre sonra,Ýkinci Dünya Savaþý ile Türkiye,kendini bir ateþ çemberi içinde bulmuþtur.Ýlk birkaç ayý saymazsak, “Milli Þef Dönemi” ile Ýkinci Dünya Savaþý ayný yýllarý kapsamaktadýr.Türkiye’nin bu dönem içindeki siyasasý;ne pahasýna olursa olsun,bu savaþýn dýþýnda kalmak olmuþtur.Türkiye’yi savaþ dýþý tutabilmesi,Ýsmet Ýnönü’nün siyasal yaþamý boyunca gerçekleþtirmiþ olduðu en büyük baþarýlarý arasýnda kabul edilmektedir.Ancak,Türkiye savaþa girmemekle birlikte,bu savaþýn etkilerini,savaþ yýllarýnda ve sonrasýnda en derinden hisseden bir ülke olmuþtur.Almanya,savaþýn baþýndan itibaren Türkiye’yi kendi yanýna çekmeye çalýþmýþtýr.Almanya,1938 Martýnda,Türk Hükümetine,Avusturya’nýn Almanya’ya baðlanmasýndan sonra Alman-Türk ekonomik iliþkileri ile ilgili olarak ortaya çýkan sorunlarý görüþmek üzere Berlin’e bir heyet gönderilmesini önermiþtir.Bu çaðrý üzerine Dýþiþleri Bakanlýðý Genel Sekreteri Numan Menemencioðlu Almanya’ya gönderilmiþtir.Almanya, I. Dünya Savaþýndan sonra barýþ antlaþmalarýyla zarara uðramýþ devletlerin,statükocu güçlere karþý yakýn iþbirliði içinde olmalarý ve revizyonist amaçlarýný gerçekleþtirmek için birleþmeleri gereðini iþaret etmiþtir.Menemencioðlu ise,Türkiye ve Almanya arasýnda ortak bir sýnýr bulunmadýðý için böyle bir antlaþmanýn hiçbir yarar saðlamayacaðýný belirtmekle birlikte,iki ülkenin taraflardan biri saldýrýya uðradýðý takdirde yan tutmayacaklarý ve diðer ülkelerle kombinezonlara girmeyecekleri konusunda Ribbentrop’a sözlü teminat vermekle yetinmiþtir.Ama Türk dýþiþlerinin bu tarafsýzlýk siyasasý çok sürmez.Ýtalya’nýn 1939 Nisan’ýnda Arnavutluk’u iþgal etmesi Ýnönü’de büyük bir kaygýnýn uyanmasýna neden olur.Ýngiltere ve Fransa’nýn 13 Nisan’da Yunanistan ve Romanya’ya garanti vermesi,ayný biçimde bir garantinin Türkiye’ye de verilebileceðinin bildirilmesi,Ýnönü’nün “Müttefik Cephesi”ne yönelmesinin ilk adýmlarýný oluþturur.Türkiye,bu sýralarda tüm çaba ve dikkatini Sovyetler Birliði’nin kendisiyle birlikte gireceðini sandýðý bu batý iþbirliðine yöneltmiþtir.SSCB Dýþiþleri Halk Komiseri Vekili Potemkin,Türk Hükümeti ile görüþmelere baþladýðýnda,her iki tarafta Ýngiltere,Fransa,SSCB ve Türkiye arasýnda bir anlaþmaya varabileceklerini ümide kapýlmýþlardýr.Ancak görüþmeler baþarýsýzlýkla sonuçlanýr ve Türkiye ile Ýngiltere arasýnda 15 Nisan’da baþlayan görüþmeler SSCB olmaksýzýn,12 Mayýs 1939’da Türkiye’yi “Müttefik Cephesi”ne baðlayan deklarasyonun yayýnlanmasýyla sonuçlanmýþtýr.Fransa ile de ayný doðrultuda bir deklarasyon 23 Haziran’da yayýnlanmýþtýr.Sovyetler Birliði,bu deklarasyonu görünürde iyi karþýlamýþtýr.Ancak 15 Haziran 1939’dan sonra Sovyet-Alman iliþkileri gittikçe geliþir ve bu iliþkiler 23 Aðustos 1939 günü Alman-Rus Saldýrmazlýk Antlaþmasý’nýn imzalanmasý ile sonuçlanýr.Türkiye’de büyük bir þaþkýnlýk yaratan bu antlaþma,Türk-Sovyet iliþkilerine büyük bir darbe indirmiþtir.Kurtuluþ Savaþýndan beri süren bu dostluk,bundan böyle,bir yol ayrýmý kavþaðýna gelmiþtir.Ama Türkiye hala SSCB ile bir yardýmlaþma antlaþmasý imzalayabileceðinin umudu içindedir.Türkiye ile SSCB arasýnda 26 Eylül’de baþlayan görüþmelerden sonuç alýnamaz.Sovyetler Birliði,Türkiye’den hem karþýlýklý savunmak için bir pakt önermekte,hem de boðazlardan Karadeniz’e kýyýsý bulunmayan devletlerin gemilerinin geçemeyeceði konusunda Montreux Boðazlar Sözleþmesi’ne aykýrý olarak garanti istemektedir.Bu koþullar içinde Türkiye’nin önünde tek bir yol kalmýþtýr.Türk-Ýngiliz-Fransýz Ýttifaký 19 Ekim 1939’da imzalanýr.Ýngilizlerin Türklerle bir ittifaka girmelerinin altýnda yatan en önemli neden Boðazlarýn stratejik önemidir.Türkiye,bir Ýtalyan tehlikesi karþýsýnda,kendisine akacaðýna inandýðý Ýngiliz yardýmýna güvenerek,Atatürk’ün çizmiþ olduðu geleneksel tarafsýzlýktan ayrýlmýþtýr.19 Ekim’de imzalanan Üçlü Ýttifak Antlaþmasý Almanya tarafýndan sert bir tepki ile karþýlanmýþtýr.2 Kasým 1939’da Þükrü Saraçoðlu ile görüþme yapan Alman Büyükelçisi Von Papen;Türkiye imzaladýðý ittifak hükümlerine uyarak bu ittifaký fiilen geçerli kýlarsa,Almanya’nýn düþmanlarý arasýnda yer almasýnýn kaçýnýlmaz olacaðýný sert bir dille bildirmiþtir.Türk-Ýngiliz-Fransýz Ýttifaký’ndan Ýngiltere’nin beklemiþ olduðu;Almanya’nýn dikkatini ve düþmanlýðýný Balkanlar üzerinden Türkiye ve Sovyetler Birliði üzerine çekmek,mümkün olduðunca Hitler’in geniþ cephelerde savaþmasýný saðlamaktý.Ýngiltere,bu siyasasýnda baþarýlý olmuþ görünmektedir.Ancak daha,Türk-Ýngiliz görüþmeleri sürerken,Almanya’nýn Türkiye’ye silah gönderimini durdurmasý,kredi anlaþmalarýný iptal etmesi,Türk-Alman iliþkilerinde olaðan geliþmelerdi.Þimdi,Türkiye’nin haklý olarak belirtisi;bu yakýnlaþma yüzünden,Alman tarafýndaki ekonomik kayýplarýn Ýngiltere tarafýndan karþýlanmasýydý.Ancak Ýngiliz yardýmýnýn çok düþük düzeyde kalmasý,Türkiye’yi yönetenleri düþünmeye ve izlemiþ olduklarý dýþ siyasalarýný yeniden gözden geçirme gereðini duyduklarý anlaþýlmaktadýr.Dýþiþleri Bakaný Saraçoðlu 16 Kasým’da Büyükelçi Papen ile yapmýþ olduðu görüþmede;Batýlýlarýn Türkiye’ye baský yaptýklarýndan dert yanmýþ,Türk-Alman ekonomik iliþkilerinin düzeltilmesini istediklerini söylemiþtir.Saraçoðlu ayrýca,savaþýn ulaþmýþ olduðu bu aþamada güçlü bir Almanya’nýn varlýðýnýn,Türkiye bir saldýrýya uðrarsa geçerli olacaðýný da vurgulamýþtýr.Türkiye,elinde bir koz olarak tutmuþ olduðu krom madeninin,Almanya’nýn savaþ sanayisi için ne kadar önemli olduðunun farkýndadýr.Almanya’nýn ister istemez kendisi ile,yeni önemli bir ticaret antlaþmasý yapacaðýný çok iyi bilmektedir.Bu sýrada, sýklaþan Saraçoðlu-Papen görüþmelerinden birinde Papen,bir ticaret antlaþmasýna hazýr olduklarýný belirtmiþtir.Ancak Türkiye hala Ýngiltere’nin baskýsýyla Almanya’ya krom satýþýna yanaþmamaktadýr.14 Mart 1940’ta Von Papen,Ýnönü’ye br Türk-Alman antlaþma önerisi götürdü.Bu tasarýya göre Türkiye tarafsýzlýðýný Müttefiklere karþý “silah zoruyla dahi” koruyacaktý.Baþbakan Dr. Refik Saydam, 2 Haziran’da Ankara radyosunda yapmýþ olduðu konuþmasýnda açýkça Türkiye’nin “savaþ dýþý” olduðunu ve böyle kalmak istediðini belirtiyordu.Ýnönü þunu iyice anlamýþtýr ki;Atatürk’ün geleneksel dýþ siyasasýndan sapma pahasýna gerçekleþtirmiþ olduðu,Türk-Ýngiliz-Fransýz Ýttifaký’ndan Türkiye,hem ekonomik bakýmdan,hem siyasal bakýmdan büyük zararlar görmektedir.Hele Almanya’nýn baþarýlarý,bu baþarýlar karþýsýnda,Batý Demokrasilerinin “acizliði” her þeyden önemlisi,eski dost Sovyetler Birliði’nin Almanya ile anlaþmýþ olmasý,bu ittifaktan ötürü,Sovyetlerin düþmanca bir tutum içine girmesi,Ýnönü’yü hep rahatsýz eden sorunlar olmuþtur.Türk Dýþiþleri bir kýsýr döngünün içine girmiþtir ve ne pahasýna olursa olsun bu kýsýr döngünün içinden çýkmak gerekmektedir.Bu aþamadan sonra Ýnönü,bunun Almanya’nýn eteðine tutarak mümkün olacaðýný düþünmektedir.Alman ordularýnýn Mayýs 1940’ta Fransa’ya saldýrmasý ve Ýtalya’nýn Fransa’ya savaþ ilan etmesi,Türk-Ýngiliz-Fransýz Ýttifakýna göre;Türkiye’nin savaþa katýlma zorunluluðunu gündeme getirmiþti.Bu ittifakýn 1. maddesine göre savaþ þimdi Akdeniz’e yayýlmýþ olduðuna göre,Türkiye’nin yapmasý gereken savaþa girmekti.Oysa Fransa tam anlamý ile çökmüþtü.22 Haziran’da da Fransa,Almanya ile ateþkes imzalamýþtý.Savaþtan çekilen bir devlet,baþka bir devleti savaþa girmeye nasýl zorlayabilirdi.Ýngiltere yalnýz kalmýþtý.12 Haziran’da Türkiye ile Almanya arasýnda ticaret antlaþmasý imzalandý.Türkiye,14 Haziran’da savaþa katýlmama kararýný resmen açýkladý.Türkiye’nin “savaþ dýþý” kalma kararýný vermesi,Almanya’nýn SSCB’ne saldýrmadan önce bu ülkeyi güney’den kuþatma isteklerinin doðmasýna yol açtý.Almanya’nýn Balkanlar üzerindeki faaliyetleri nedeniyle,Ýngiltere 1941 yýlý Ocak ayýndan baþlayarak,Türkiye üzerinde siyasal baskýlarýný yoðunlaþtýrarak derhal savaþa girmesini istiyordu.17 Þubat 1941’de Türk-Bulgar saldýrmazlýk antlaþmasý imzalandý.Bulgaristan 1 Mart 1941 günü Mihver’e katýldýðýný açýkladý.Hitler 1 Mart 1941 tarihli mektubunda Ýnönü’ye Alman birliklerinin Türk sýnýrýna 50 km. kala duracaklarý güvencesini vermekteydi.Türkiye ile iliþkilerini geliþtiren Almanya,Yugoslavya ve Yunanistan’a saldýrmadan bir gün önce 5 Nisan 1941’de yine Türk Hükümetine güvence verdi.Türkiye 1941 yýlý Nisan baþýnda,bir yandan Almanya ile siyasal ekonomik iliþkilerini geliþtirmiþ,diðer yandan da Ýngiltere ile olan ittifakýna baðlý olduðunu her fýrsatta dile getirmiþti.Sonunda Türkiye ile Almanya arasýnda 18 Haziran 1941’de on yýl süreli bir Dostluk ve Saldýrmazlýk Antlaþmasý imzalanmýþ ve 25 Haziran’da TBMM’de onaylanarak yürürlüðe girmiþti.Türk Hükümeti bu Antlaþma ile 1939 Türk-Ýngiliz-Fransýz Ýttifaký ile kaybetmiþ olduðu tarafsýz konumunu tekrar elde etmek gayesindeydi.Bu antlaþma ile Türkiye Müttefiklerin gözünde güvenirliðini yitirmiþti.Bu antlaþma imzalanýr imzalanmaz 22 Haziran’da Almanya,Sovyetler Birliði’ne saldýrmýþtýr.Bu antlaþma Ýngiltere ile Amerika’nýn tepkisiyle karþýlanmýþtýr.O kadar ki,ABD Ödünç Verme ve Kiralama Kanunu’na göre Türkiye’ye yapmakta olduðu yardýmý kesmiþtir.Bundan sonra müttefiklerin Türkiye’nin Almanya’ya savaþ açmasý konusundaki tüm baskýlarýna karþý Türkiye bunu kesinlikle kabul etmemiþtir.Özellikle Stalingrad Zaferi bu baskýlarýn bir dönüm noktasý olmuþtur.Ayný zamanda Türk-Sovyet iliþkilerinin de yeniden soðukluk döneminin baþlamasýna neden olmuþtur.Sovyetler Birliði,Türkiye’ye karþý sert bir tutum içine girecek ve bu durum savaþýn sonunda gerçek bir “Sovyet tehdidi” olarak kendini gösterecektir.Üç Büyükler’in düzenlemiþ olduðu tüm müttefik konferanslarýnda Türkiye’nin savaþa girmesi söz konusu edilecektir.Roosevelt ile Churchill arasýnda 14-24 Ocak 1943 tarihlerinde gerçekleþtirilen Kazablanka Konferansý’nda Türkiye’nin de savaþa katýlmasýyla bir Balkan cephesinin açýlmasýnýn kararlaþtýrýlmasý üzerine Churchill,durumu Türk yetkililerine açýklamak üzere 30 Ocak-1 Þubat 1943 günlerinde Adana’da Cumhurbaþkaný Ýsmet Ýnönü ve Baþbakan Þükrü Saraçoðlu ile görüþtü ve Türkiye’nin en geç 1943 yýlý sonunda savaþa katýlmasýný istedi.Buna karþýlýk Ýnönü,Sovyetler Birliði’ne karþý duyduklarý tedirginlikten bahsetti.Churchill,Türkiye’ye bu konuda savaþtan sonra çok güçlü bir uluslararasý örgütün kurulmasýnýn düþünüldüðünü ve bu örgütün uluslararasý barýþ ve güvenliðini koruyacaðýný belirtmekle yetinmiþtir.Adana görüþmelerinden sonra Ýngiltere’nin Türkiye’yi Müttefiklerin yanýnda savaþa sokma çabalarý sürmüþ ve Mihver devletlerinin cephelerdeki her yenilgisi,Türkiye üzerindeki baskýyý daha da arttýrmýþtýr.O kadar ki,Ankara’daki Ýngiliz Büyükelçisi 1943 yýlýnda vermiþ olduðu bir demeçte,Türkiye’nin yakýnda savaþa girmek yada savaþ sonrasý dünyasýnda yalnýz kalmak durumlarýndan birini seçmek zorunda kalacaðý tehdidinde bulunmuþtur.17 Aðustos 1943’te Müttefiklerin Sicilya Harekatýnýn hemen ardýndan toplanan Qubeck Konferansý’nda savaþ durumunu deðerlendirilirken;Roosevelt ile Churchill “savaþ dýþý” konumunu ýsrarla sürdürmek isteyen Türkiye’nin savaþa girmesi konusunda fazla zorlamamak,ancak Balkanlarda açýlmasý düþünülen ikinci cephe için gerekli olan Türk havaalanlarýnýn Müttefiklerce kullanýlmasýný isteme kararýna vardýlar.Sovyetler Birliði ise bu düþüncelere hiç katýlmamýþ,bunun yerine Türkiye’nin savaþa doðrudan katýlmasýný savunmuþtur.1943 Ekiminde Moskova Konferansýnda Türkiye’nin 1943 yýlý sona ermeden Türkiye’nin savaþa katýlmasýnýn istenmesine karar verildi.Ýngiltere Dýþiþleri Bakaný Eden,bu kararlarý bildirmek üzere Türkiye Dýþiþleri Bakaný Menemencioðlu ile Kahire’de görüþtü. Menemencioðlu’nun Eden’e verdiði yanýt;yeteri kadar yardým yapýlmadýkça Türkiye’nin kesinlikle savaþa katýlmayacaðý biçimindeydi.1943 Kasýmýnda Tahran Konferansýnda da Sovyetler Birliði,Türkiye’nin savaþa sokulmasýndaki tutumlarýný daha da sertleþtirmiþlerdir.Ocak-Þubat 1944’te Ankara’da Türk ve Ýngiliz askeri heyetleri arasýnda görüþmeler yapýlmýþsa da,bu görüþmeler kesilmiþtir.Ýngilizlere göre Türkler çok fazla þey istemiþlerdir.Ýngiliz askeri heyetinin Ankara’dan ayrýlmasý,savaþ döneminde Türk-Ýngiliz iliþkilerinin,en bunalýmlý noktaya vardýðý andýr.Churchill,barýþ konferansýnda Türkiye’nin saðlam bir yer edinemeyeceðini söylüyordu.Bu durum doðal olarak Türkiye’nin hiç hoþuna gitmemiþti.Bu arada Türk-Sovyet iliþkileri gittikçe soðumakta ve Türkiye üzerinde belirgin bir biçimde Sovyet tehlikesi kendini göstermektedir.
1944 yýlýnýn ilk aylarýndan baþlayarak Türk-Ýngiliz iliþkileri kopma noktasýna gelmiþ bulunuyordu.Müttefik propagandasý,Türk dýþ siyasasýný sert bir biçimde eleþtirmekteydi.Almanya’nýn tüm cephelerde çökmesi,Müttefiklerin büyük zaferler kazanmasý,ABD ve Ýngiltere’nin Türkiye ile olan iliþkilerini dondurmalarý,Batý’dan alýnan yardýmlarýn durma noktasýna gelmesi,Sovyetler Birliði ile olan görüþmelerin kesilmesi sonucu bir Sovyet tehdidinin kendini göstermesi,1944 yýlý ilkbahar ve yaz aylarýnda Türk siyasasý üzerinde dayanýlmaz baskýlar yaratan etkenler olmuþtu.Ýþte Türkiye’nin yalnýzlýða düþmüþ olduðu böyle bir dönemde,Türk Hükümeti Müttefiklere yanaþmak amacýyla,gerek iç gerekse dýþ siyasalarýnda köklü deðiþikliðe yöneldi.Bir sonraki bölümde ele alacaðýmýz ve müttefik tepkisine neden olan Varlýk Vergisi’ni ve Türkçü Turancýlarý susturdu.Dýþ siyasada ise Ýngiltere ve ABD’nin baþýndan beri karþý olduðu,Almanya’ya krom ihracý durduruldu.Mihver gemilerine Türk boðazlarý kapatýldý ve Dýþiþleri Bakaný Numan Menemencioðlu’nun görevinden ayrýlmasý saðlandý.Son olarakta Almanya ile diplomatik ve ekonomik tüm iliþkiler kesildi

Türk Hükümeti savaþýn sonuna doðru,özellikle Müttefiklerin Almanya’yý bütünüyle çökertmek için kararlýlýklarýný ortaya koymalarýndan sonra,Türkiye için zor bir dönemin baþlamakta olduðunun farkýndaydý.Bundan böyle karþýt güçler arasýnda,daha önce sürdürdüðü dýþ siyasasýný sürdüremeyeceðini bilmekteydi.Bu duygu ve sýkýntýlar içinde olan Türkiye,1945 yýlýna girerken,haklý olarak kendisini “Sovyet tehdidi”nin bir hedefi olarak görmekteydi.Sovyet Rusya’nýn 1944 ortalarýna doðru Balkanlarda hýzla ilerlemeleri Türkiye’de endiþe ile karþýlanýyordu.4-11 Þubat 1945 günlerinde savaþ sonrasý kurulacak “Savaþ Sonrasý Dünya Düzeni”nin ilkelerini belirlemek amacýyla gerçekleþtirilen Yalta Zirvesinde tartýþýlan konular Türkiye’yi yakýndan ilgilendirmekteydi.Savaþ Sonrasý Dünya Düzeninin sürekliliðini saðlayacak “Ortak Barýþ Sistemi” ile ilgili “Birleþmiþ Milletler” örgütü “Dumbarton Oaks Önerileri” ile yeni bir durum alýrken,büyük tartýþmalara neden olan Birleþmiþ Milletler Güvenlik Konseyi’nde oylama sorunu Yalta Zirvesinin 6 Þubat 1945 günlü oturumunda ele alýnmakta,beþ büyük devletin sürekli temsil ve Veto hakký verilmesi ile çözümlenmekteydi.Fransa ve Çin’in etkin birer güç olmaktan uzak olmasý,Ýngiltere’nin bu savaþtan ekonomik bakýmdan yýpranarak çýkmasý,ABD ve SSCB’ni Savaþ Sonrasý Dünya Düzeninin egemen güçleri durumuna getiriyordu.Zirve sonunda Üç Büyükler’in Avrupa’da Demokratik rejimlerin kurulacaðýný ortak bir demeçle açýklamýþ olmalarý,sahip olduðu tek parti yönetimi ve totaliter rejimleri anýmsatan uygulamalarý nedeniyle,Türkiye’yi yakýndan ilgilendirmekteydi.Türkiye’nin Müttefiklerin önündeki bu konumundan yararlanmak isteyen Stalin,Zirvenin 10 Þubat 1945 günü yapýlan yedinci oturumunda Boðazlarýn ve Montreux Sözleþmesinin yeniden gözden geçirilmesini önerdi.Stalin,Yalta Zirvesinde Birleþmiþ Milletler’e hangi devletlerin alýnacaðý tartýþýlýrken,Türkiye örneðini öne sürdü.Almanya’ya savaþ açmýþ devletlerin Birleþmiþ Milletler statüsüne alýnmasýný,açmamýþ olanlarýn ise,son süre olarak 1 Mart 1945 tarihinden önce, “Mihver”e savaþ açmasý gerektiðini söyledi.Stalin’in bu önerisi Churchill ve Roosevelt tarafýndan kabul edilip,25 Nisan 1945 tarihinde San Fransisco’da toplanacak olan Birleþmiþ Milletler Konferansý’na kurucu üye olarak katýlacak devletlerin,1 Mart 1945 tarihinden önce “Mihver” devletlerine savaþ açmýþ olmalarý koþulunun aranmasýna karar verildi.
Bunun üzerine Türk Hükümeti,savaþ sonunda Sovyetler Birliði karþýsýnda yalnýz kalmamak,Ýngiltere ve ABD ile iliþkilerini düzeltmek amacýyla,Demokrat Devletlerin bu isteðini kabul ederek,23 Þubat 1945 günü,1 Ocak 1942 tarihli Birleþmiþ Milletler Beyannamesini imzalamak ve Almanya ile Japonya’ya savaþ açmak için konuyu TBMM’ye getirdi.
Yalta Zirvesinin son bulmasýyla Türk Hükümeti ile Rusya arasýndaki görüþmelerde,SSCB 17 Aralýk 1925’te imzalanan ve süresi 7 Kasým 1945’te bitecek olan Türk-Sovyet Dostluk ve Saldýrmazlýk Antlaþmasý’nýn Ýkinci Dünya Savaþý sýrasýnda ortaya çýkan derin deðiþikliklerden dolayý,bu antlaþmaya son vermek istediðini bildirdi.Türkiye bakýmýndan bu olayýn önemi,Sovyetler Birliði tarafýndan son verilen antlaþmanýn,bir saldýrmazlýk antlaþmasý olmasýydý.Þimdi Sovyetler böyle bir taahhütten yakalarýný kurtarýp serbest kalýyordu.Sovyetler Birliði,ayrýca bir yandan Türkiye’nin demokratik olmayan,totaliter özellikler taþýyan siyasal rejimine,batýlý demokrat ülkelerin dikkatini çekerken,diðer yandan,bu ülkelerin Ermenilere olan sevgisini Türkiye’ye karþý kullanmak için bir takým ustaca oyunlara girmekten de geri durmamaktaydý.Türkiye,tüm dünyanýn gözleri önünde ustaca kendine yöneltilmiþ bir Sovyet tehdidi ile karþý karþýya kalmýþ bulunmaktaydý

Türkiye,hem SSCB’nin bu tür propagandalarýndan kurtulmak hem de San Fransisco Konferansýnda etkin olabilmek için demokratik bir rejime geçmesi gerektiðinin farkýndaydý.Zaten,Türkiye’nin San Fransisco Konferansý’na çaðrýlmasýnýn bir koþulu da,demokratik yönetime geçmekti.
25 Haziran 1945’te baþlayan San Fransisco Konferansý 26 Haziran 1945 günü,Birleþmiþ Milletler Antlaþmasý’nýn imzalanmasýyla son buldu.Türkiye’nin de imzasýnýn bulunduðu bu antlaþmada “Ýnsan Haklarý Bildirgesi”nin 20. maddesinin hiçbir þekilde tek partili bir rejimle uzmanlaþmamasý nedeniyle;Sovyet tehdidi karþýsýnda kalan Türkiye’nin,ABD’nin desteðini alabilmek için mutlak olarak Tek Parti yönetimine son vermek zorundaydý.Üstelik bu antlaþmayý imzalamakla Türkiye,böyle bir yükümlülüðün altýna girmiþ oluyordu.19 Mayýs 1945 günü Milli Þef Ýsmet Ýnönü,çok partili yaþama geçileceði yolunda ilk ipucunu Gençlik ve Spor Bayramý söylevinde vermiþti.
Tek Parti Yönetimi’nin siyasal rejimin liberalleþmesi yönünde aldýðý bu deðiþiklik kararýnda, “Sovyet tehdidi” ve Amerikalý ve Ýngiliz devlet adamlarýnýn totaliter kökenli rejimlere karþý beliren tepki ve siyasalarý,hiç kuþkusuz önemli rol oynamýþtý.Üç Büyüklerin ABD,Ýngiltere ve SSCB savaþ sonu “Savaþ Sonrasý Dünya Düzeni’nde yapacaklarý iþbirliðinin ayrýntýlarýný görüþmek üzere 17 Temmuz-2 Aðustos 1945 günü Postdam’da bir araya gelmiþlerdi.Sovyetler Birliði, “Yalta Zirvesi” ve daha öncesinde Montreux Boðazlar Sözleþmesini deðiþtirmek konusunda Ýngiltere ve ABD’nin desteðini almýþ bulunuyordu.Postdam Konferansý sonunda Boðazlar konusu Üç Büyükler Dýþiþleri Bakanlarý Konseyine havale edilmiþti.Sovyetler Birliði ise bu arada,Türkiye üzerinde basýn yolunu da kullanarak geniþ bir baský uygulama politikasýna girmiþti.Tek Parti Yönetimi 1945 yýlýndan 1950 yýlýna dek aðýrlýðýný daha da arttýrarak sürdürecek olan “Sovyet tehdidi” ile tamamlamaktaydý.


Ýkinci Dünya Savaþý’nýn Türkiye’ye Etkileri


Ýkinci Dünya Savaþý tüm dünyada olduðu gibi Türkiye’de de derin etkiler yarattý.Türkiye bu savaþa girmemekle birlikte,savaþ boyunca devam eden kanlý ve tahripkar olaylarýn iktisadi ve mali akislerinden etkilendi.Bunun yanýnda savaþ nedeniyle ihtiyati tedbir olarak 1.300.000 kiþiyi silah altýna aldý.Askere alýnan erkek nüfusun yokluðundan dolayý üretim düþerken,tüketim ihtiyaçlarý ise sürekli arttý.

ÝKÝNCÝ DÜNYA SAVAÞI 'INDA DÝÐER DEVLETLERE GENEL BAKIÞ
 

Ýtalya’da Faþizm;

Ýtalya savaþtan kýsa bir süre sonra faþist bir yönetim altýna girdi.Bunun nedenlerini,ekonomik çýkmaz,siyasal partilerin zayýflýðý,doyumsuz gruplarýn etkinliði ve sol kanat içindeki bölünme olarak sýralayabiliriz.Ýtalya’nýn büyük bir Akdeniz ve Balkan ülkesi olmasýný isteyen milliyetçi gruplar,Ýtalya’nýn barýþ antlaþmalarýnda çok az þey aldýðýný,haksýzlýklara uðradýðýný öne sürdüler.Onlara göre Avusturya-Macaristan Ýmparatorluðu’nun yýkýlmasý,Ýtalya’ya güvenliði açýsýndan çok bir þey kazandýrmamýþtý.Bu devletin yerine Yugoslavya’nýn kuruluþu,Ýtalya’ya yönelik bir müttefik planý idi.Bu milþiyetçi gruplar, Ýtalya’ya yeni bir “ruh” saðlayacak genç ve enerjik bir önder aramaya baþladýlar.Ýtalya’da faþist hareket 1919 yýlýnda Fascio di Combattimento adlý örgütün kurulmasýyla örgütlendi.Bu örgüt hemen bir yýl sonra ulusal Faþist Partisi adýyla parti haline geldi ve o yýl yapýlan seçimlerde 35 milletvekili çýkardý.Parti 1922 yýlýna kadar güçlendi ve Kral Vittorio Emmanuelle,partinin baþkaný olan,eskinin sosyalisti ama þimdinin faþisti Benito Mussolini’ye baþbakanlýðý vermek zorunda kaldý.Ýktidarý mutlak bir biçimde eline geçiren Mussolini,çok kýsa bir süre içinde Ýtalya’da birliði saðladý,muhalefeti ortadan kaldýrdý.Amacý,eski Roma Ýmparatorluðu’nu yeniden kurmak ve Ýtalya’yý Avrupa’nýn baþat güçleri arasýna sokmaktý.Bu anlayýþla hareket eden Mussolini,Balkanlar ile Afrika’da geniþleme yolunu tutacaktýr.Nasyonel Sosyalist Almanya ile sýký iþbirliði ve dostluk,Avrupa’da kara bulutlarýn birikmesine ve kanlý bir savaþa neden olacaktý.


Almanya’da Nasyonal Sosyalizm;

I. Dünya Savaþý sonunda Ýtalya’da liberal demokratik düzeni yýkarak,yerine totaliter yönetim kuran Mussolini’nin Faþist Partisi,Avrupa ve dünyanýn baþka ülkelerinde de kopya edilen bir model ortaya çýkarmýþtýr.Almanya’da Nasyonal Sosyalizm’in ortaya çýkýþýný hazýrlayan ortam ile Ýtalya’da Faþizmin içinde belirdiði ortam arasýnda büyük benzerlikler vardýr.Bu dönemde Almanya toplumsal siyasal ve ekonomik sýkýntýlar içinde bulunuyordu.I. Dünya Savaþý’ndan yenik bir ülke olarak çýkmýþ,Ýmparator II. Wilhelm ülkeden kaçmýþtý.Hükümet,savaþ sonrasý bir ülkenin sorunlarý karþýsýnda yetersiz kalýyordu.Yenik bir ülkede,iþsizlik sorunu,yüksek enflasyon demokratik ilkelerin üretim biçiminin yürümesini saðlayamýyordu. Bu bakýmdan toplumsal koþullar Ýtalya’daki durumun tekrarý gibiydi.Almanya’da savaþ bitince “Alman Ýþçi Partisi” diye yeni bir siyasal parti kurulmuþ ve bu kuruluþa gerçek mesleði boyacýlýk ve dekorasyonculuk olan Adolf Hitler adlý bir kiþi girmiþti.Çok geçmeden Hitler,partide etkili olmuþ ve partinin adýný Nasyonal Sosyalist Alman Ýþçi Partisi olarak deðiþtirmiþti.Almanlarýn ulusal duygusundan yararlanmayý bilen Hitler,Versailles Antlaþmasý’na karþý çýkarak,Almanlarýn ulusal gururlarýný okþayarak ve Yahudi düþmanlýðýný körükleyerek gittikçe daha çok yanda kazanmýþ ve 1932 yýlkýnda Hinderburg’la cumhurbaþkanlýðý seçiminde boy ölçüþecek kadar güçlenmiþti.30 Ocak 1933’te Hinderburg Hitler’i Baþbakan olarak atadý.Hitler’in dýþ siyasasý üç aþamada geliþmiþtir.Birincisi,Versailles zincirlerinin kýrýlmasý,Ýkincisi “Eine Volk”, “Eine Reich” Bir millet bir devlet ilkesinin gerçekleþtirilmesi,yani Almanya’nýn sýnýrlarý dýþýnda yaþayan tüm Almanlarýn birleþtirilmesi ve tek devlet altýnda toplanmasý;Üçüncüsü ise “Lebensraum” Yaþam Alaný.Bu Nazi Alman emperyalizminin yeni adý idi.Hitler Almanlarýn yaþamadýðý birçok ülkeyi kendi sýnýrlarýna katmak istemektedir.Hitler’in bu emelleri “Versailles Sistemi”ne dayanan anti-revizyonist tüm ülkelerde endiþe ile karþýlanmýþtýr.


Japonya’da Militarizm;

Faþizm, totaliter bir rejim olarak Ýtalya ve Almanya’nýn dýþýnda Ýspanya’dan Portekiz’e, oradan Brezilya ve Arjantin’e,Macaristan,Romanya,Bulgaristan ve Türkiye’ye dek uzanan dünyanýn birçok ülkesinde,her toplumun kendi toplumsal ve siyasal geleneðine uygun bir biçimde göze çarpan siyasal hareketler yaratmýþ,bu ülke rejimlerini derinden etkilemiþtir.
Bu akým,1931-45 yýllarý arasýnda Japonya’nýn liberal-demokratik siyasal geliþmesine ara vererek,ordunun egemen olduðu bir diktatörlük olarak ortaya çýkmýþ ve Pasifik Savaþý sonunda,bu ülkenin yenilmesiyle birlikte son bulmuþtur.
Japonya XVII. ve XVIII. yüzyýllarda Avrupalýlara kapamakla birlikte ekonomik alanda güçlenmeye devam etti.Merkantilist bir siyasa izleyerek,merkezi devlet güçlendirildi.1905 Rus-Japon savaþý’nýn baþarýsý,Doðu Asya’daki yayýlma yollarý üzerindeki en büyük engeli ortadan kaldýrýyor,Kore’nin Japon yönetimine geçmesini,oradan da Mançurya ve Çin’e doðru geniþleme olanaðýný veriyordu.Japonya’nýn toplum yapýsýnda demokratik ve liberal geliþmeler sürmekte,orta sýnýf güçlenip,siyasal sürece büyük ölçüde katýlmasýný kolaylaþtýran,genel oy hakký gibi siyasal yenileþmeler uygulamaya konuyordu.Bu geliþmelere ek olarak,1927 yýlýnda Japon sanayisinde baþlayan bunalým,1929 Dünya Ekonomik Buhraný ile,Japonya’nýn iç ekonomik yapýsýný temelinden sarsan bir boyuta ulaþtý.Özel sermayeye karþý çýkýlmaya açýkça devlet sosyalizmi savunulmaya baþlandý.Japon militarizminin oluþmasýnda,Kita Ýkki adlý bir fanatik Japonun yazmýþ olduðu “Japonya’nýn Yeniden Kuruluþu” adlý bir kitap oldukça etkili olmuþtur.Bu kitapta savunulan temel tez;Japonya’nýn ulusal kültürüne,tarihine sahip çýkarak,Japonya’yý tek lider Ýmparatorun tam diktatoryasý altýnda yeniden kurulmasý gerektiðidir.Japon ordusu içinde etkili olan bu görüþ sayesinde,Japonya görünürde demokratik temellere dayanmakla birlikte,militarizmin egemen olduðu totaliter bir devlet yapýsýna dönüþmüþtü.
Kýsaca bu þekilde özetleyebileceðimiz Mihver devletlerinin ideolojileri,uygun ortamýn bulunmasýyla fiiliyata geçmiþ ve Ýtalya-Habeþistan Savaþý,Ýspanya Ýç Savaþý ile yeni bir ivme kazanýrken;Hitler’in Avusturya ve Çekoslovakya’yý;Mussolini’nin Arnavutluk’u iþgal etmeleri ile iyice içinden çýkýlmaz bir duruma geliyor;sonunda,1 Eylül 1939’da Almanya’nýn Polonya’ya saldýrýsý ile de,tüm dünyayý saracak Ýkinci Dünya Savaþý baþlamýþ oluyordu.

Savaþlarýn Perde Arkasý
 

Savaþ, tarihin en eski çaðlarýndan beri var oldu. Siyasi ya da ekonomik çýkar çatýþmalarý, insanlarý birbirleriyle kavgaya sürükledi.

Silahlarla birlikte ordular da geliþti. Ve savaþlar da giderek daha büyük ve daha kanlý hale geldi.

Ancak 20. yüzyýla kadar, savaþlar hemen her zaman "cephe savaþý" þeklinde yaþanýrdý. Ýki ordunun askerleri bir cephe üzerinde karþý karþýya gelir ve savaþ, bu eksen üzerinde geçerdi. Bu savaþlarda sadece askerler ölürdü.
20. yüzyýlda ise yeni bir savaþ türü doðdu. Artýk sadece askerler deðil, tüm insanlýk savaþýn hedefi olacaktý. Hem de savaþ, sadece birkaç ülkeyi deðil, tüm dünyayý avucunun içine alacaktý.




Savaþlar tarihin birçok döneminde toplumlara büyük acýlar ve kayýplar yaþatmýþtý.

Ýnsanlýða gönderilmiþ pek çok peygamber ve elçi, kavimlerini yeryüzünde karýþýklýk ve bozgunculuk çýkarmaya karþý uyarmýþlardý.

Medyen'e de kardeþleri Þuayb'ý gönderdik. Böylece dedi ki: "Ey kavmim, Allah'a kulluk edin ve ahiret gününü umud edin ve yeryüzünde bozguncular olarak karýþýklýk çýkarmayýn." (Ankebut Suresi, 36)

Allah kan dökmeme konusunda, Ýsrailoðullarýndan da elçileri vasýtasýyla söz almýþtý:

Hani sizden "Birbirinizin kanýný dökmeyin, birbirinizi yurtlarýnýzdan çýkarmayýn" diye misak almýþtýk. Sonra sizler bunu onaylamýþtýnýz, hâlâ þahitlik ediyorsunuz. (Bakara Suresi, 84)

Milli Strateji
 

Türkiye Ýçin Milli Strateji











Ancak Türkiye'nin önündeki fýrsat henüz kaçmýþ deðildir.

Bu fýrsatý deðerlendirebilmek için de, hem devlet hem de toplum olarak Soðuk Savaþ sonrasý dünyanýn þartlarýný iyi kavramak ve buna uygun bir "milli strateji" belirlemek þarttýr. Türkiye, devlet ve toplum olarak, Osmanlý'nýn mirasýný taþýdýðýnýn bilincine varýr ve dýþ dünyayý bu bilince uygun bir biçimde deðerlendirmeye baþlarsa, sözkonusu "milli strateji" þekillenir. Bir kez þekillendikten sonra da, gerçeðe dönüþmesi yalnýzca bir "konjonktür meselesi" olur.

MÝLLÝ STRATEJÝ, devlet ve toplum düzeyinde gerçekleþmesi gereken sözkonusu zihinsel deðiþikliði harekete geçirmek için hazýrlandý. Kitap içindeki makaleler, Türk dýþ politikasýnýn bazý temel meselelerine yeni bir vizyon ile yeni bakýþ açýlarý getirmektedir.

FAÞÝZM
 

Özellikle Ýtalya, Almanya ve Japonya’da belirgin olan sýkýntýnýn kaynaðý, savaþ öncesi büyük sömürgelere sahip ve endüstrileþme yolundaki ülkelerin, Avrupa’da hammadde pazarýný da ellerinde tutmak için sergiledikleri politikalardý. Aralarýnda Rusya, Polonya, Avusturya-Macaristan’nýn da bulunduðu bu ülkeler, savaþa statülerini eþitleyebilmek ve büyük topraklar kazanmak gibi umutlarla girmiþlerdi fakat sonuç umduklarý gibi olmadý. Almanya’nýn feodal tarým sektörü ile yarý feodal siyasal yapýsý alýnan yenilgide etkin rol oynamýþtý. Savaþ sonrasý güçlü bir duygusal milliyetçiliðin ortaya çýktýðý Almanya’da, Bolþevik korkusu da geleneksel yapýnýn korunmasý için bir destekti.
Savaþýn galipleri arasýndaki Ýtalya’da beklenen kazanýmlarýn olmamasý ve her alandaki temelsizliklerin ortaya çýkýþý ile liberal yapýlanmaya olan güvensizliði arttýrmýþtý. Huzursuzluktan rahatsýz olan toprak sahipleri, üst sýnýflar ve kilise, reformlar düþünmek yerine, alt sýnýflarý, savaþtan dönenleri ve iþsizleri Bolþevik tehlikesine karþý sürükleyebilecek bir lider arýyorlardý. Bu nedenle faþizm, Ýtalya’nýn çaðdaþ ve ileri bir düzeye gelmesini engelleyecek þekilde ortaya atýldý.
Japonya’da ortaya çýkan faþist hareketin temelinde de, Çin üzerine bir himaye kurabilme hayali yatýyordu. Böylece her üç ülkede de faþizmin ortaya çýkýþý için gerekli olan duygusal zemin oluþmuþ oluyordu.
Faþizme yol açan diðer bir etken, kitlelerin cehaletidir. Birinci Dünya Savaþý'yla birlikte eðitimde de büyük bir gerileme yaþanmýþ, pek çok eðitimli genç insan savaþ alanlarýnda ölmüþtür. Bu, toplumun genel kültür düzeyini düþürmüþtür. Ýþte genelde faþizme destek verenler, onun adýna mücadele edenler ve onun saldýrgan politikalarýna alet olanlar bu cahil insanlardýr. Çünkü faþizmin temel fikri dayanaklarý olan yani ýrkçýlýk, romantik milliyetçilik, þovenizm, hayalperestlik vs. ancak cahil insanlar tarafýndan geniþ çapta kabul görebilecek basit söylemlere dayanýr. Kendilerini her yönden çýkmazda gören bu kitleler, basit bir çözüm olarak faþist liderlere sarýlmýþlardýr.


Faþizmin Ortaya Çýkýþýný Kolaylaþtýran Koþullar

Birinci Dünya Savaþý sonrasý galip devletlerin uyguladýklarý yanlýþ politikalar olmasa belki de Almanya’da ki iktidar daha farklý boyutlarda olurdu. Zaten Almanya’da faþizm, Alman Birliði’nin kuruluþunda, Prusya Devleti’nde önemli rol oynamýþ ve Alman orta sýnýflarý, aydýnlarý ve askeri aristokrasi birbirleriyle sýký baðlar kurmuþtu. Bu baðlar endüstri toplumunun gereklerini karþýlamasa da bazý sosyal çözümler getirebiliyordu.
Ýtalya, Ýspanya, Portekiz, Romanya, Yunanistan gibi ülkelerde varolan tarýma dayalý ekonomiler ile geri endüstri üretimi, endüstri teknolojisine çok uzaktý ve bu durum da faþizm için uygun ortam yaratýyordu. Bu ülkelerden en iyi durumda olan Ýtalya’da bile gelir düzeyi ve yaþam standardý oldukça düþüktü. Faþizm bu baðlamda ekonomik bakýmdan geri olan ülkelerde ekonominin modernizasyonu için bireycilik karþýtlýðý ve otoriterciliðin kullanýlmasý çabasý olarak da görülebilirdi

FAÞÝZM
Faþizm, Birinci Dünya Savaþý sonrasý ortaya çýkan, Orta, Güney ve Doðu Avrupa’da siyasal sistemlere egemen olan, Ýkinci Dünya Savaþý’na neden olmuþ ve 1944’te büyük bir yenilgiye uðramýþ yöneliþin, kitle hareketinin adýdýr. Bu taným gereðince faþizmin; etkisi kalmayan, sadece tarihsel önemi olan bir ideoloji olarak görülmesi gerekir. Ancak faþizm geçmiþte kalan ve bugün sadece tarih sayfalarýnda karþýlaþtýðýmýz bir ideoloji deðildir. Her ne kadar bugün faþizmi adý konmuþ bir rejim olarak açýkça uygulayan devletler olmasa da, faþist ruha sahip iktidarlar, siyasi gruplar ve partiler hala dünyanýn birçok ülkesinde isim ve taktik deðiþtirerek etkin durumdadýr ve insanlara benzer bir zulmü yaþatmaktadýr. Gelecek yýllarda faþizmin daha da geliþmesine yol açacak sebeplerin oluþumu da söz konusudur. Bu nedenle faþizm hala dünya için bir tehlike teþkil etmektedir.
“Faþist“ sözcüðü bir baltanýn çevresine baðlanmýþ bir demet sopa anlamýna gelen Latince “fascis” sözcüðünden türetilmiþtir . Bu, Eski Roma’da birlikten güç doðduðunu gösteren bir semboldü. Ýtalya’da 1922-1944 yýllarý arasýnda yönetimdeki Faþist Parti de bu sembolü amblem olarak kullanmýþtý.
Bütün faþist hareketlerin ortak özelliði olarak ulus, ýrk yada devlet gibi bütünsel kavramlara verilen aþýrý önem, bu kavramýn bütün tarih ve yaþamýn merkezi ve düzenleyici gücü olarak görülüþü ve sarsýlmaz bir birlik oluþmasýný saðlayabileceði umuduyla bütün halkýn çevresinde ve ardýnda toplanacaðý bir önderin tartýþýlmaz otoritesi görülebilir. Faþist yönetimlerde tüm halkýn çýkarlarýný gözettiðini savunan tek bir parti vardýr fakat aslýnda sadece büyük iþverenlerin ve toprak sahiplerinin çýkarlarýyla ilgilenir.
Uzun yýllar Roma Üniversitesi’nde öðretim üyeliði yapan Prof. Gaetano Mosca “Siyasi Doktrinler Tarihi” adlý kitabýnda faþizmi þöyle tarif eder: “Faþizme göre insanlarýn haklarý devletin onlara verdiklerinden ibarettir. Totaliter doktrininin özeti budur. Partinin kiþileþtirdiði devlet bütün milletin ve onun her bir mensubunun hayatýnýn tümünü yönetir. Onun ne maddi, ne de manevi hiçbir þansý yoktur. Vatandaþlarýn malý da caný da onundur. Hiçbir hakka saygý göstermez. Hiçbir düþünce ve söz hürriyetini hoþ görmez. Muhalifler hain ya da cani sayýlýr.” Zira faþizmde kiþiler devlet yararýna çalýþýrlar ve idarede kiþilerin temel hak ve özelliklerinden bahsedilmez

ÇANAKKALE SAVAÞLARI
 

(18 Mart 1915-8/9 Ocak 1916)
Birinci Dünya Savaþý'nda, Ýngilizlere destek vermek amacýyla oluþturulan birliklere ANZAK (Anzac) adý verilmiþtir. Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu anlamýna gelen (Avustralia and New Zeland Army Corps) kelimelerinin baþ harflerinden meydana gelmiþ bir kýsaltmadýr.
Birinci Dünya Savaþý'nýn baþlamasý ile birlikte Ýngiltere de savaþa girmiþ, anavatanýn nasýl destekleneceði konusunda Avustralya ve Yeni Zelanda hükümetleri de çalýþmalara baþlamýþtýr. Ama üstünde durulacak diðer bir husus ise Yeni Zelanda ve Avustralya halklarýnýn emperyalist saldýrýlara karþý olmasýydý. Büyük devletlerin küçük devletleri sömürmesini kýnýyor, baðýmsýzlýk akýmýný destekliyorlardý. Bu husus "The Story of Anzac" adlý eserde; "Avustralya ve Yeni Zelanda hiç þüphesiz harp istemiyorlardý. Fakat bir diðer gerçek, genç kuþaðýn bir harp patladýðý taktirde donanmada görev almak isteðiydi" þeklinde belirtilmiþtir. Ayrýca Avustralya ve Yeni Zelanda meclisleri istedikleri taktirde tarafsýz kalabilirlerdi.
Gerçi iki ülke de I.Dünya Savaþý'na Ýngiltere yanýnda katýlýrken askerlerinin gerektiðinde Avrupa, Mýsýr ya da Kuzeybatý Hindistan'da farklý cephelerde kullanýlabileceðini biliyorlardý. Ancak bu kararý alýrken ilk düþündükleri þey doðaldýr ki, bölgelerindeki Alman askeri tehdidiydi. Diðer bir deyiþle savaþa giriþlerinin temel nedeni, Ýngiltere'ye yardým olduðu kadar kendi güvenlikleriydi. Daha öncede belirtildiði gibi, Ýngiltere'nin Güney Pasifik'teki askeri varlýðý aslýnda, bu iki ülke güvenliðinin temelini de oluþturuyordu.
I.Dünya Savaþýna kadar önemli bir silahlý güce sahip bulunmayan Avustralya'da mevcut kuvvetler sadece bölgesel teþkilâttan ibaret idi. Savaþýn baþlamasý ve Ýngiltere'nin de savaþa baþlamasý üzerine, imparatorluðun diðer dominyonlarý arasýnda Avustralya da Ýngiliz hükümetinden 29 Temmuz 1914 tarihli bir þifre almýþtýr. Bu þifre telgrafta, savaþ boyunca Anavatanýn nasýl ve ne ölçüde desteklenebileceði sorulmakta ve kararýn kýsa zamanda bildirilmesi istenmekteydi.
Avustralya hükümeti, yaptýðý kabine toplantýsý ve komutanlarla varýlan mutabakat sonunda verdiði cevapta; 1)Donanmanýn Britanya Amirliði emrine verileceðini, 2) Oluþturulacak 20 bin kiþilik bir sefer kuvvetinin de Ýmparatorluk Hükümeti'nin uygun göreceði yere gönderileceðini ve savaþýn devamý boyunca devamlý olarak ikmalinin saðlanacaðýný, teklif ve taahhüt etmiþtir.
Savaþ kararý alýndýktan sonra hazýrlýklar baþlamýþtýr. Önce askere alma iþine giriþilir ve duyurular yapýlarak merkezler oluþturulur. Halkta savaþa katýlma talebi oldukça büyüktür. Ve kayýtlardan sonra askerler kamplarda hýzla eðitimden geçirilerek, savaþa hazýrlanýrlar. Böyle büyük bir savaþa ilk defa katýldýklarý için organizasyonda sorunlar çýkar ve aksayan yönler olur. Bu aksaklýklar da Ýngiltere'den gelen askeri uzmanlar vasýtasýyla giderilir. Ýki ülke birliklerinin katýlmasýyla kýsa zamanda meydana gelen ve Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu (ANZAK) adýný alan bu Kolordunun iki tümeninden biri tümüyle Avustralya birliklerinden kurulan 1. Avustralya Tümeni idi. Diðer Tümen ise 4. Avustralya Piyade Tugayý, 1. Avustralya Hafif Süvari Tugayý ile Yeni Zelanda Bindirilmiþ Piyade Tugayý ve Yeni Zelanda Sahra Topçu Alay'ýndan oluþturulmuþtur. Bu karma tümene Avustralya ve Yeni Zelanda Tümeni yada kýsaltýlmýþ olarak (NZ. ve AN.) Tümeni adý verilmiþtir. 1. Avustralya Tümenine General Bridges Karma Tümene ise General Goodley komuta ediyordu.
Ayrýca oluþturulan bu ANZAK birlikleri içinde Maori ve Ranatongan adý verilen yerliler de bulunuyordu. Maoriler cengaver kabileler idi. 1915 yýlý Þubatýnda Gelibolu cephesinde Türklere karþý çarpýþmak üzere gönüllü yazýldýlar. Ama deðil Gelibolu'nun, Türkiye'nin bile nerede olduðunu dahi bilmiyorlardý.
18 Mart 1915'de müttefik kuvvetleri Çanakkale Boðazýnda bir yenilgi ile karþýlaþýnca, denizden yapýlacak saldýrýyla deniz yolunun açýlamayacaðýný, bununla birlikte karadan da bir çýkarma yapýlmasý gerektiðini ve duyulan ihtiyacýn karþýlanmasý için de Anzak kolordusunun cepheye getirilmesi kararý alýndý.
Gelibolu Yarýmadasý'na Müttefik donanmasýnýn desteðinde çýkarma yapýlacaðý resmen belli olunca, Mýsýr'daki askeri kamplarda hazýrlýklar hýzla tamamlandý.
Anzak birlikleri çöl yaþamýndan kurtulup, biran önce yola çýkmak için iyice sabýrsýzlanmaktadýrlar. Sonunda hareket günü gelir ve Þubatýn erken saatleriyle birlikte, kendilerini Limni adasýna götürecek gemilere binmeye baþlarlar.
Limni adasý, coðrafik konumu-hem Çanakkale Boðazýna yakýn oluþu hem de geniþ Mondros Limaný-nedeni ile stratejik bir deðere sahiptir. Ayrýca ada Ýngiltere açýsýndan, Kýbrýs ve Mýsýr'a giden ulaþým yolu üzerinde bulunmasý sebebiyle de özel bir önem taþýmaktadýr. Bu nedenledir ki Limni adasý ve Mondros Limaný, I.Dünya Savaþý sýrasýnda ve özellikle Çanakkale Savaþlarý boyunca, Müttefik Donanmasýnýn Doðu Akdeniz'deki baþlýca üssü olarak kullanýlmýþtýr.
Limni'de kaldýklarý süre içinde, askerlere çýkarma harekatý için eðitim verilir. Farklý ülke birlikleri arasýnda ortak askeri yönetim ve iþbirliði çalýþmalarý yapýlýr, eksikler giderilir. Ayrýca Ýngiliz ve Fransýz generalleri Limni'de biraraya gelip çýkarma planýyla ilgili gerekli deðiþiklikleri ve önemli noktalarý görüþerek, son þeklini verirler.
Gerçekten de Anzaklar 25 Nisan 1915 Pazar günü sabahýn erken saatlerinde baþlayan çýkarma ile Gelibolu Yarýmadasý'ndaki savaþa katýlmýþ oldular. O günden 9 Ocak 1916'ya kadar süren çok kanlý ve çetin çarpýþmalar içinde, savaþ yetenekleriyle, cesaretleriyle temayüz eden bu savaþçýlar, kendilerinin bir sömürge insaný deðil, milli bir karakter taþýyan Avustralyalýlar ve Yeni Zelandalýlar olduklarý duygusunu da gittikçe pekiþtiren bir inanca sahip olmak imkânýna kavuþmuþlardý.
Çýkarmanýn nasýl baþlatýlacaðýna iliþkin plan aslýnda teknik ve karmaþýktýr. Yapýlan çýkarmanýn nasýl olduðu ne gibi duygular yaþandýðý ve sonuçlarý hakkýnda elde edilen bilgiler, Çanakkale'de savaþmýþ olan askerlerin hatýralarýndan alýnmýþtýr. Konu ile ilgili yapýlan araþtýrmalar ve ortaya konan eserler, bu hatýralar ýþýðýnda hazýrlanmýþtýr.
Ýngiliz tarihçisi Niget Steel (Defeat at Gallipoli) "Bir Yenilginin Destaný; Gelibolu" adlý eserinde Gelibolu'ya yapýlan çýkarmanýn nasýl baþlatýldýðýný þöyle anlatmaktadýr.
"Üçüncü Avustralya Tugayýna baðlý kuvvetler þafaktan önce iki hücum dalgasý halinde Kaba Tepe'nin kuzey kýyýsýna çýkacaklardý. Ýlk sýradakilerin yedeðe alýnmasý saat 02:35'te tamamlanmýþtý.
Ancak gemiler etrafý aydýnlatan ay batýncaya kadar, yaklaþmak için harekete geçemediler. Aslýnda 23 Nisan'da yapýlmasý düþünülen ilk plâna göre çýkarma karanlýktan yararlanabilmek için, saat 02:30'da baþlatýlacaktý. Ne var ki 25 Nisan 1915 sabahý ay 02:57'ye kadar batmamýþ 04:00'da doðacak günün ilk ýþýklarýna kadar sadece bir saatlik bir süre kalmýþtý. Sonunda ay, saat 03:00'te batar. Ayný anda da savaþ gemileri, dalgalar halinde sahile doðru ilerleyen asker dolu botlarý saatte 5 deniz mili kadar yavaþ bir hýzla izlemeye baþlar. Savaþ gemileri ilerlerken, buharlý çatanalarýn sonuncularý da yedekleri olmak üzere harekete geçer. Bundan sonra savaþ gemileri makinelerini durdurur ama, demir atmazlar.Kendi hýzlarýyla on dakika kadar kýyýya doðru ilerleyip saat 03:30'da ve kýyýdan iki buçuk mil kadar açýktalarken megafonlarla, yedeklere ilerlemeleri emri verilir. Çýkarma baþlamýþtýr..."
Böylece baþlayan çýkarmanýn ilk günü ve onu izleyen günlerde þiddetli ve kanlý çarpýþmalardan sonra ortaya çýkan durum Anzaklar ve müttefikler adýna hiç iç açýcý deðildi. Hiçbir savaþ deneyimi olmayan ve Türkleri dahi tanýmadan onlarla savaþan bu Anzaklar tam bir þaþkýnlýk içinde kalmýþlardýr.
Gelibolu'daki askerler, Haziran ve Temmuz aylarýný Seddülbahir'de zamanýnda ve saðlam bir stratejik kararýn gereksiz kýlacaðý bir dizi savaþta çarpýþarak ve ölerek geçirmiþlerdir. Churchill; hem Gelibolu yarýmadasýnda, hem de Çanakkale Boðazý'nda iyi desteklenmiþ ve baþarýlý bir taarruzdan elde edilecek stratejik kazançlarýn o sýralardaki herhangi bir kazançtan kat kat daha üstün olduðunu iddia ediyordu. Gelibolu seferini mümkün olduðu kadar çabuk tamamlamak, hem asýl hedeflerin tümünün elde edilmesini saðlayacak hem de Ýtilaf devletlerinin tümünün bütün kaynaklarýnýn Batý Cephesi'nde Almanlara yöneltilmesine olanak tanýyacaktý.
13 Temmuz'da Rusya'ya karþý baþlatýlan Avusturya-Alman taarruzunun ilk baþlardaki büyük baþarýsý, Rusya'nýn savaþta kalma ihtimalinin tehlikeye sokar gibi görünmüþtü. Gelibolu seferi, Çanakkale Boðazý'ný aþarak Rusya'ya doðrudan doðruya yardýmýn tek uygulanabilir yöntemiydi. Rusya'nýn savaþta tutulmasý için Gelibolu'nun yaþamsal önem taþýyan bir rolü vardý ve Hamilton' ýnda Gelibolu seferini bir an önce bitirip tümenlerini Batý Cephesi'ni desteklemek üzere geri getirmesi gerekli görülüyordu.
Yaz aylarýnda çarpýþmalarýn çoðu Seddülbahir'de gerçekleþmiþti ancak, Hamilton Anzak'ta (Arýburnu) önemli bir baþarý þansýnýn var olduðunu daha ilk baþtan biliyordu. Anzak kolordusu Mayýs baþlarýndan beri pasif kalmýþsa da, Birdwood ve kurmaylarý boþ durmamýþlardý. Anzak mevzisinin fiziki gerçeði, bir cephe saldýrýsýnýn baþarýlý olma þansýnýn bulunmadýðýný gösteriyordu.
ANZAK'lar özellikle Gelibolu'daki çýkarmada ve Arýburnu'ndaki çarpýþmalarda büyük mücadeleler vermiþ, fakat bu mücadele sonunda ne ANZAKLAR, ne de onlarý kullanmaktan kaçýnmayan Ýngilizler baþarý saðlayamamýþlardýr. Bu savaþta ANZAK'larýn rollerini anlamak oldukça zordur. Çünkü daha önce de ifade edildiði üzere, onlar hakkýndaki bilgiler hatýralardan alýnmýþtýr ve bu hatýralar üzerinde durularak eserler hazýrlanmýþtýr.
Anzaklarýn Çanakkale Cephesi'ndeki faaliyetlerine son vermeden önce ANZAK'larýn savaþtaki anýlarýna ve Türkler hakkýndaki görüþlerine deðinmek gerekir. Konuya çýkarmanýn ilk günlerinde bir askerin yaþadýðý anlarý anlatan bir örnekle baþlamak yerinde olacaktýr.
"...Ýnsan ileride, Çanakkale Boðazý'nýn Ege'ye açýlan aðzýný seçebiliyor. Silahlarýn gürültüsü ve uðultusu giderek belirginleþiyor. Bu sabah hava çok güzeldi. Acaba gece nasýl olacak? Ýyi yedim... Þimdi silahlardan çýkan kývýlcým ve ateþleri de görebiliyorum. Acaba ölüm, çevremdekilerden kimleri seçti? Merak ediyorum... Ölümden en ufak bir þekilde korkmuyorum. Tek istediðim kritik bir anda vurulup düþmemek..."
Þimdi de sýrasýyla bu savaþýn içinde bulunmuþ ve orada Türklerin nasýl mücadele verdiðini görmüþ, haklarýnda hiçbir þey bilmeden savaþmak için topraklarýna geldikleri bu insanlar hakkýndaki görüþlerini anlatan ANZAKLAR'ýn anýlarýna yer verelim.
Yeni Zelanda 1894 doðumlu 97 yaþýnda. Gelibolu'ya çýkarma ile geliyor. 21 Haziran 1915'e kadar kalýyor. Yaralanýnca geri yollanýyor. Çýkarma, Serçe Tepe, Bomba Sýrtý, Kirte muharebelerine katýlmýþ; Russel John James Weýr.
"Türkler ve Türkiye hakkýnda hiçbir bilgim yoktu. Mýsýr'da 4 ay eðitim gördükten sonra, ilk çarpýþmanýn nerede olacaðýný bilmiyorduk. Hayýr. Eðer tam ve içten cevabýmý isterseniz söyleyeyim. Biz Çanakkale'ye Türklerle savaþmak için gittik, arkadaþlýk yapmaya deðil.
Türklerle çarpýþtýðýmýz sürece, onlar hakkýnda þahsi bir fikir edinemedim. Onlarý göremiyorduk bile.
Siperlerde üþüyor ve sadece tek bir þey yapmaya uðraþýyorduk: Sað kalmak.
Onlarýn dürüst, Almanlardan daha dürüst savaþçý olduklarýný düþünüyorum. Ayrýca savaþa, istememelerine raðmen, Almanlar tarafýndan sokulduklarýný düþünüyorum. Bunlar, bir zaman ki düþüncelerim. Þimdi herþey bitti...
Sadece (eski) Türk askerlerinden biriyle tanýþmak isterdim. Türkler de ayný þeyi yapýyor, ülkelerini savunuyorlardý."
Bir Anzak askerinin günlüðünde þu satýrlar göze çarpmaktadýr:
"3/5/1915... Yamaçlarda cesetler inanýlmaz þekilde asýlýp kalmýþ. Dere yataðýna doðru koþan yiðitlerin ürkütücü yaralarla ve kanlar içinde dönüþlerini görmek... Korkunç bir þey, hiç unutmayacaðým. Zavallý bir Yeni Zelandalý asker yaralanmýþ, çýldýrmýþ bir þekilde yanýndan geçen herkese sarýlýp onu da kana bulayarak geliyordu. Bazýlarý ise, düþtüðü yerde son nefesini verip öylece kalýyordu..."
Yine savaþlarda görev almýþ bir Anzak askeri Türkler hakkýndaki düþüncelerini þu þekilde dile getirmiþtir.
Avustralyalý, 1895 doðumlu. 96 yaþýnda. 4. Piyade Taburundan. 25 Nisan 1915'te çýkarmayla gelip, 20 Aðustos 1915'te ayrýlýyor. Bomba Sýrtý, Serçe Tepe, Kanlý Sýrt çarpýþmalarýna katýlýyor. J.J.RYAN.
"Ýyi dürüst ve cesur askerdiler. Nereye gittiðimizi bilmiyorduk. Ne Türkiye, ne de Türkler hakkýnda bilgimiz yoktu. Türk askerleri cesurdu, ölmekten korkmuyorlardý. Sivil Türk ile temasýmýz olmadý. Askerler silah donanýmý ve beslenme açýsýndan yetersiz görünüyorlardý.
Türkiye'yi ve Türkleri de hiç tanýmýyorduk. Çýkartýldýðýmýzda bile askeri yöneticiler bize hiç bilgi vermemiþlerdi. Hedefimiz, amacýmýz neydi onu bile tam bilmiyorduk."
Avustralya ve 1891 doðumlu 11. Hafif Süvari Birliðinden. Yüz yaþýnda. Yarýmadayý son ikiyüz kiþiyle terk edenlerden. Bir çok mücadeleye katýlmýþ. Çeþitli çarpýþmalarda görev almýþ: E.W.BARTLETT.
"Onlar da bizim gibi ülkeleri için savaþýyorlardý. Ýyi ve dürüst savaþçýlardý. Hayýr. Çok dürüst çarpýþtýlar ve bizim gibi dürüst kuvvettiler. (Savaþta) Her iki taraftan da deðerli insanlar kaybedildi."
Avustralyalý 1884 doðumlu. 97 yaþýnda. 28. Birlikden Gelibolu Yarýmadasýna Temmuz 1915'te çýkmýþ. Kasým sonunda þiddetli dizanteri nedeniyle hastalanmýþ. Conkbayýrý çarpýþmalarýna katýlmýþ: C.J.HAZLITT.
"Avustralya'yý terk ettiðimizde Türkiye'ye gideceðimizi bilmiyorduk. Gerçekte, Fransa'ya gideceðimizi düþünüyorduk. Ben iþaretçi ve koþucu idim. Normal bir 24 saatlik yaþamýmýz vardý. Türklerle bizzat temasým olmadý. Türklerin dürüst savaþçýlar olduklarýný düþündüm. Esirlere de çok iyi bakýyorlardý. Gelibolu'da kaldýðým süre içinde Türklerin herhangi bir çirkin ya da alçakça tutum ve eylemini iþitmedim. Oysa daha sonra gittiðim Fransa'da deneyimlerim çok farklý oldu. Tüm harekâtýn, iki taraftan da binlerce kaliteli genç insanýn katliamý olduðunu bir sonuç vermediðini düþünüyordum. Savaþ da zaten budur."
Anzak kuvvetlerinin 11.Birliðinden olan ve 6 Mayýs-10 Haziran 1915 tarihleri arasýnda Gelibolu Yarýmadasý'nda siper savaþlarýna katýlan William Daniel Devis ise o günleri þöyle anlatmaktadýr:
"Avustralya birlikleri ülkeden ayrýldýklarýnda nereye gidecekleri belli deðildi. Türkiye ile savaþta deðildik. Ateþkes sýrasýnda ölülerimizi gömerken, bir kez görebildim onlarý. Sonrasý, gene savaþtý...
(Türkler hakkýnda) Özel ve kesin bir düþüncem yoktu. Sadece onlar bizi, biz de onlarý öldürmeye çalýþýyorduk. Yaralanýp erken döndüm. Sað dönebildiðime seviniyorum. Ülkem için elimden geleni yaptýðýma inanýyorum. Birçok arkadaþým benim kadar þanslý deðildi.
Verdiðimiz örneklerde de görüldüðü üzere, savaþa bizzat iþtirak eden bu insanlarýn, kim olduklarýný dahi bilmediði, sadece Türkleri savaþta tanýma imkaný bulmalarýna raðmen, Türkler hakkýndaki düþünceleri olumsuz deðildir. Aksine Türkleri yüceltmiþlerdir.
Anzaklar Çanakkale'ye gelmeden önce Türklerin barbar insanlar olduðunu düþünüyorlardý. Gelibolu'da yapýlacak çýkarmaya gelen bu insanlar bu duygularý bir kenara býrakmýþ, geri dönerken bu düþünceleri deðiþmiþ. Türklerin, barbar deðil, tam tersine, esire dahi misafir hürmeti gösteren, kahraman ve iyi niyetli insanlar olduðu imajý doðmuþtur. Zaten Avustralya'nýn çalýþmak için ülkeye iþçi olma talebini ilk önce Türkiye'ye yapmasý bu imajýn en iyi göstergesidir.
Çanakkale Cephesi'nden (Gelibolu'dan) çekildikten sonra, tekrar Mýsýr'a intikal eden Anzak Kolordusu, burada Avustralya ve Yeni Zelanda'dan gelen yeni kuvvetlerle takviye edilerek iki kolordu haline getirilmiþtir.
Bu kolordulardan biri Ortadoðu Cephesi'nde Türk ordusu karþýsýnda savaþmak üzere kalmýþ, diðeri ise Fransa'ya nakledilerek Batý Cephesi'nin Ýngilizler tarafýndan tutulmakta olan kuzey kesiminde görevlendirilmiþtir.
Anzaklarýn Gelibolu Yarýmadasý'ndaki savaþlarda verdikleri kayýp; 26.094'ü Avustralyalý, 7.571 i Yeni Zelanda'lý olmak üzere toplam 33.665'tir.
Çanakkale savaþlarý sýrasýnda Ýngilizlerin hazýrlamýþ olduðu ordularda yer alan bu Avustralyalý ve Yeni Zelandalý insanlar, hiç tanýmadýðý topraklarda ve hiç bilmediði insanlarla, ayrýca neden ve hangi amaçla savaþtýklarýný dahi bilmeden, mücadele vermiþ, bu mücadele sonucunda, kendi topraklarýný savunmak istemekten baþka hiçbir amacý olmayan Türk insanýnýn (askerinin) kanýný dökmek, ayný ölçüde kendi kanlarýný da akýtarak, ellerinde koca bir hiçle savaþa son vermiþlerdir.
Bu savaþ sýrasýnda Anzaklarýn tek kayda deðer elde ettikleri, "dominyon halklarýna ve Anzaklarýn, kendilerinin bir sömürge insaný deðil, milli bir karakter taþýyan insanlar olduklarý duygusunu da kazandýrmasý"dýr