[KK] Metre Nedir?

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- X-S�zl�k (https://www.msxlabs.org/forum/x-sozluk/)

- - Metre Nedir? (https://www.msxlabs.org/forum/x-sozluk/498851-metre-nedir.html)

METRE

a. (fr. m�tre; yun. metron, �l�� den).
1. I��n, bo�lukta 1/299 792 458 saniyelik bir s�rede katetti�i yolun uzunlu�una e�it SI uzunluk �l��s� birimi (sim gesim). [17.A��rl�k ve �l��ler genel konferans�'n�n ald�� karar, Paris, ekim 1983.]
2. Uzunluklar� �l�meye yarayan, bir metre uzunlu�unda ve genellikle desimetrelere, santimetrelere ve milimetrelere b�l�nm�� cisim.
3. Metre sistemi, metreyi temel alar� �l�� birimlerinin t�m�. (E�anl. METR�K S�STEM.)

�Metal�rj. Modelci metresi, modelciler taraf�ndan kullan�lan ve bilinen metreye benzeyen, ancak yap�lacak modeli kal�plamada kullan�lan metalin �ekmesine kar��l�k gelen miktar kadar bir fazlal�� olan �l�me aleti.

��l�bil.

Metre kare, kenarlar� 1 metre olan bir karenin alan�na e�de�er SI y�zey �l��s� birimi (simgesi m2).
Metre k�p, kenarlar� 1 metre olan bir k�p�n hacmine e�de�er SI hacim �l��s� birimi (simgesi m3).
Metrede t. D�YOPTR�'nin e�anlaml�s�.
Bir b�l� metre, dalga boyu 1 metre olan tekrenkli bir ��n�m�n dalga say�s�na e�de�er SI dalga say�s� �l��s� birimi (simgesi m).
�elik �erit metre, yayl� bir �elik �eritten olu�an ve at�lyelerde uzunluklar� �l�mede kullan�lan taksimatl� cetvel.
Kilogramda metre k�p, hacmi 1 metre k�p ve k�tlesi 1 kilogram olan homojen bir cismin �zg�l hacmine e�de�er SI �zg�l hacim �l��s� birimi (simgesi m3/kg).
Saniye karede metre, d�zg�n de�i�en bir hareket yapan ve h�z� 1 saniyede 1 metre de�i�en bir cismin ivmesine e�de�er SI ivme �l��s� birimi (simgesi m/sn2).
Saniyede metre, d�zg�n hareket eden ve 1 saniyede 1 metrelik bir uzunlu�u kateden bir cismin h�z�na e�de�er SI h�z �l��s� birimi (simgesi m/sn).
Saniyede metre kare, dinamik ak��mazl�� 1 pascal-saniye ve �zg�l k�tlesi metre k�pte 1 kilogram olan bir ak��kan�n kinematik ak��mazl��na e�de�er SI kinematik ak��mazl�k �l��s� birimi (simgesi m2/sn).

�ANS�KL. Metre, �nceleri Yer meridyenin k�rk milyonda birine e�it olarak kabul ediliyordu; t�m a��rl�klar ve �l��ler sistemine temel olu�turmak �zere �nce Fransa daha sonra da t�m �lkeler baz�lar�nda iste�e ba�l� olarak taraf�ndan benimsendi. 1. A��rl�klar ve �l��ler genel konferans�ndan (Paris, 1889) ekim 1960�a kadar, iridyumlu platinden uluslararas� ilk�rne�in �zerine �izilmi� iki ko�ut �izgi aras�ndaki 0 �C s�cakl�kta �l��len uzakl�kla temsil edildi; bu ilk�rnek o tarihten bu yana S�vres'deki Breteuil pavyonundad�r.
izotoplar�n ayr�lmas�, 1945�ten sonra, o zamana kadar bilinenlerden �ok daha basit optik ��n�mlar� elde etmeyi sa�lad�. Bunlardan biri, kriptonun pratik olarak ar� olan 86 numaral� izotopunu i�eren bir de�arj lambas�n�n yay�mlad�� n�m, 1960 y�l�nda metreyi tan�mlamada kullan�ld�. I��k giri�imleri sayesinde, 1 m'lik bir uzunlu�un bu ��n�m�n dalga boyuyla kar��la�t�rma yoluyla �l��m�, uluslararas� ilk�rnekten yararlanarak ger�ekle�tirilen �l��mden y�z defa daha duyarl� olan milyarda bir ka�l�k bir do�rulukla yap�labiliyordu.

G�n�m�zde uygun bi�imde otomatik olarak denetlenen laserlerle daha ar�, giri�im yoluyla uzunluk �l��mlerine daha uygun ve �retilebilmeleri bir �nceki �l��m tekni�indekinden daha kolay olan g�r�n�r ya da k�z�lalt� ��n�mlar elde edilebilmektedir. Bu ��n�mlardan kimilerinin frekanslar� ve ayn� zamanda da dalga boylar� �l��lm�� ve b�ylece ��k h�z�n�n daha iyi belirlenebilmesi sa�lanm��t�r.

B�ylece metre tan�m� i�in, �zel bir ��n�m�n dalga boyunun de�il, herhangi bir ��n�m�n 1/299 792 458 saniyede ald�� yolun temel al�nmas� daha basit ve daha etkili olmu�tur. Bu da ��k h�z�n�n, uzla��m gere�i tam olarak c = 299 792 458 m/sn olarak kabul edilmesi demektir.

Metrenin bu tan�m�n� uygulayabilmek i�in bir ��k vurumu (impulsion) yolunun s�resi �l��lebilir; bu, yapay uydular�n uzakl��n� �l�mek i�in kullan�lan y�ntemdir. Ayn� zamanda, f frekans� �l��lebilen ve X dalga boyu, olarak tan�mlanan ��n�mlardan birinin giri�imlerinden de yararlan�labilir. Laserler sayesinde bu �l��mler on milyonda birlik bir do�rulu�a ula�abilir ve gelecekte, metrenin tan�m�nda yeni bir de�i�iklik yap�lmaks�z�n, daha iyi sonu�lar�n al�nmas� beklenebilir.

Kaynak: B�y�k Larousse

BAKINIZ
�erit Metre Nedir?
Uzunluk �l�� birimleri ve �l��m aletleri
Eski ve Yeni �l�� Birimleri ve �l�me Aletleri
Uluslararas� Birimler Sistemi (SI)

metre

metre sisteminde ve Uluslararas� Birimler Sistemi�nde temel uzunluk birimi.

1791�de Frans�z Bilimler Akademisi taraf�ndan Paris�ten ge�en meridyen dairesinin Kuzey Kutup noktas� ile Ekvator aras�ndaki uzunlu�unun 1/10.000.000�u olarak tan�mland�. Uluslararas� A��rl�klar ve �l��ler B�rosu 1889�da metreyi platin (y�zde 90)- iridyum (y�zde 10) ala��m�ndan yap�lm�� ve standart olarak kabul edilen bir �ubuk �zerindeki iki �izginin aras�ndaki uzakl�k olarak yeniden tan�mlad�. I��k dalgalar�n�n �l��lmesi y�ntemlerindeki geli�meler metrenin hem t�m�yle do�al, hem de daha kesinlikli ve ba�vurulmas� daha kolay bir standarda ba�lanmas�n� olanakl� k�ld�. B�ylece metre, Uluslararas� Birimler Sistemi�nin uzunluk birimi olarak, belirlenmi� ko�ullar alt�nda, kripton-86 atomu tayf�ndaki turuncu-k�rm�z� �izginin dalgaboyunun 1.650.763,73 kat� olarak tammland� (1960).

Metrenin 1/�00��ne e�it santimetre (cm) ve 1/1000�ine e�it olan milimetre (mm), metrenin en �ok kullan�lan askatlan aras�ndad�r. Metrenin 1/1.000.000�una e�it olan ve mikron olarak da adland�r�lan mikrometre (s, m) ise mikroorganizmalar ve koloidal par�alar gibi mikroskopik nesnelerin boyutlar�n�n ve �ok k��k ba�ka uzunluklar�n (�rn. k�z�l�tesi ��n�m�n dalgaboyu) �l��lmesinde kullan�l�r.

kaynak: Ana Britannica

metre sistemi

uzunluk birimi olarak metreyi, k�tle birimi olarak kilogram� temel olan uluslararas� onlu birim sistemi.

�lk kez 1799�da Fransa�da kabul edilen metre sistemi g�n�m�zde pek �ok �lkenin resm� birim sistemidir.
1789 Frans�z Devrimi geleneksel olarak kullan�lmakta olan, belirli bir mant�ksal temelden yoksun ve karmakar��k birimlerin yerine sistemli ve 10�un katlar�na dayal� olarak d�zenlenmi� birimlerin kabul�ne ili�kin g�r��lerin ya�ama ge�irilmesi i�in uygun bir ortam olu�turdu. Frans�z Ulusal Meclisi 1791�de Frans�z Bilimler Akademisini karmakar��k durumdaki birimleri bir d�zene sokmakla g�revlendirdi. Yeni sistemin de�i�mez bir nitelikte olabilmesi i�in do�al bir fiziksel birime dayanmas� gerekti�ine karar verildi. Akademi, Paris�ten ge�en meridyen dairesinin Kuzey Kutup noktas� ile Ekvator aras�ndaki b�l�m�n�n uzunlu�unun 1/10.000.000�unu uzunluk birimi olarak kabul etti. Alt� y�l s�ren �l��mler sonunda Barselona ile Dunkirk aras�ndaki meridyen yay�n�n uzunlu�u bulundu ve Yunanca metron (�l�me) s�zc��nden t�retilerek metre ad� verilen yeni birimin de�eri belirlendi.

Metre sistemindeki b�t�n �teki birimler metreden t�retildi: A��rl�k birimi gram, 1 cm3 suyun yo�unlu�unun en b�y�k oldu�u ko�ullardaki a��rl�� olarak; hacim birimi litre ise 1 m3��n binde biri olarak tan�mland�. 10�un 10�lu katlan ve askatlan i�in Yunanca�dan alman �nekler kabul edildi, bunlar piko�dan
(10~12= trilyonda bir) tera�ya (1012=trilyon) kadar uzan�yordu. Bunlar aras�nda mikro (10"6=milyonda bir), mili (10~3=binde bir), santi (10~2=y�zde bir) ve kilo (103=bin) �nekleri g�ndelik ya�amda en �ok kullan�lanlard�r. �zel olarak saklanan, platinden yap�lm�� metre ve kilogram �rnekleri 1799�da Fransa�daki b�t�n �l��mler i�in yasal standart olarak kabul edildi.

1875�te Paris�te yap�lan uluslararas� bir konferansta Uluslararas� A��rl�klar ve �l��ler B�rosu�nun olu�turulmas�na karar verildi. Ayn� konferansta Metre Antla�mas� kabul edildi ve Sevres�de uluslararas� standartlar�n saklanaca��, standartlann ulusal kopyalar�n�n denetlenece�i s�rekli �al��acak bir laboratuvar kurulmas�na karar verildi. Yakla��k 40 �lkenin temsilcilerinin kat�ld�� A��rl�klar ve �l��ler Genel Konferans� alt� y�lda bir toplanmaktad�r. Genel Konferans�ta se�ilen 18 bilim adam� Uluslararas� A��rl�klar ve �l��ler Komitesi�ni olu�turmaktad�r; bu komite B�ro�nun y�netiminden sorumludur.

Uzun bir s�re, uluslararas� metre ve kilogram prototipleri Yer �zerinde ger�ekle�tirilen �l��mler yerine laboratuvarda saklanmakta olan standartlara dayand�r�ld�; bunun temel nedeni, bu y�ntemin daha pratik olmas�yd�. Do�adaki �l��mlere dayanan ilk standart 1960�ta kabul edildi ve metre, kripton-86�n�n tayf�ndaki turuncu-k�rm�z� �izginin dalgaboyunun 1.650.763,73 kat� olarak tan�mland�. 1984�te kabul edilen yeni tan�ma g�re metre, ��n bo�lukta 1/299.792.458 saniyede ald�� yol olarak belirlenmi�tir. Kilogram ise Sevres�de saklanan uluslararas� prototipin k�tlesi olarak tan�mlanm��t�r ve bu tan�m g�n�m�zde de ge�erlidir.

Bilim ve teknolojide uzunluk, a��rl�k ve hacim gibi yal�n fiziksel �zelliklere oranla daha karma��k niceliklerin (�rn. bas�n�, g��, �s�l diren�, magnetik ak�) ifade edilmesi gerekir. Bu ama�la metre sistemine dayal� birim sistemleri olu�turulmu�tur. Bunlar�n belli ba�l�lar� santimetre-gram-saniye (CGS) ve metre-kilogram-saniye (MKS) birim sistemleridir. Bunlar k�saca SI olarak g�sterilen Uluslararas� Birimler Sistemi�nin 1960�ta kabul edilmesine de�in kullan�lm��t�r.
1875 Metre Antla�mas��n� imzalayan devletler aras�nda Osmanl� �mparatorlu�u da vard�. T�rkiye�de okka, dirhem, ar��n gibi eski birimleri kald�ran ve metre sistemine ge�meyi �ng�ren yasa 1 Nisan 1931�de kabul edildi.

kaynak: Ana Britannica