Köle Nedir?
 

KÖLE

1. Kökeni itibariyle, özgür olmayan bir toplum sýnýfýndan gelen, satýlýp alýnabilen, iktisadi bir araç olarak görülen ve bir efendiye baðýmlý olan kiþi. (Bk. ansikl. böl. Ikonogr.)
2. Keyfi, totaliter, müstebit bir güce boyun eðen kiþi: Siyasal rakiplerine köle muamelesi yapmak.
3. Birinin keyfi isteklerine gözü kapalý boyun eðen kiþi; kul: Birinin kölesi ya da kulu olmayý reddetmek.
4. Duyduðu aþk yüzünden, kendini bütünüyle sevdiði kiþinin iradesine býrakan; oyuncak: Bir kadýnýn kölesi olmak.
5. Aþýrý önem verdiði bir þeyin peþini býrakamayan, o þey söz konusu olduðunda özgürce davranamayan, kendini tutamayan kiþi; esir: Paraya, uyuþturucuya köle olanlar.

—isi. huk. Özgürlüðünü yitirmiþ, alým satýma ve mirasa konu olabilecek bir mal durumuna gelmiþ kiþi.

♦ sýf.
1. Köleliði kabul etmiþ bir topluluða denir: Köle bir halk.
2. Bütünüyle bir þeyin egemenliði altýnda olan kiþiye denir: önyargýlarýnýn kölesi olmak. Ev iþlerinin kölesi olmak.

—ANSÝKL. ikonogr. Antik heykel sanatýnda, köle durumuna düþen akýncý kavim görüntüleri oldukça çoktur: Chalonsur -Saöne’da etyopyalý köle (Bibliothöque nationale Paris), akýncý tutsaklar (Louvre), Traianus’un yaptýrdýðý yapýlardan Vatikan'a getirilen köle baþlarý ya da büstleri.

Julius ll’nin mezanný süsleyen ünlü mermer Köleler" yapýtýnýn heykelcisi olan Michelangelo'dan sonra gelen modern sanatçýlar anmaya yönelik büyük heykel gruplarýnda sýk sýk kölelere de yer verdiler. Ortak konularý silah trophaeumlarý ve savaþlarý gösteren alçakkabartmalardý; dört köleligý Týplar þu anýtlarý süslüyordu ya da bazýlarý bugün de süslemektedir: Pont-Neuf'te, Francheville’in yaptýðý Henri IV anýtý (bugün Louvre’da), Victoires alanýnda, Desjardins'in yaptýðý Louis XIV anýtý (bugün invalides'de), Palermo’da Philippe V anýtý. Versailles'ýn Savaþ salonu'nda ve korudaki heykeller arasýnda Coyzevox'un köleleri konu alan yapýtlarý vardýr. XVI. ve XVII. yy.'larda süsleme resminde resimli madalyonlarý korniþlerden ayýran ignudi'de kölelere sýkça rastlanýr (Sistina, Farnese galerisi).

—isi. Cahiliye" devrinde, Batý Arabistan'da kölelerin çoðu, kara derili Habeþler'di. Beyaz köleler ise, arap ticaret kervanlarý tarafýndan saðlanýyordu. Arap olmayan bu kölelerin yaný sýra arap kabilelerinden alýnmýþ köleler de vardý. Kölelerin bir ev eþyasý gibi alýnýp satýlmalarý, türlü hakaret ve iþkencelere uðramalarý uzun yýllar sürdü. Tek tanrýlý dinlerin doðuþuyla kölelerin sayýsý önemli ölçüde azaldýysa da kölelik büsbütün ortadan kalkmadý. Yahudilik ve hýristiyanlýkta olduðu gibi müslümanlýkta da kölelik kurumu korunmakla birlikte kölelere birtakým haklar tanýndý; bunlarýn tam özgür olmalarýný saðlayacak yollar bulundu. Müslümanlýkta köleye özgürlüðünü kazandýrmanýn, ona iyi davranmanýn sevap olduðu gerek Kuran’da (II, 177) gerekse hadislerde belirtilir.

köle
isim, tarih

1. Savaþta tutsak alýnan, yabancý ülkelerden zorla kaçýrýlýp özgürlükten mahrum býrakýlan veya baþkasýndan satýn alýnan erkek, kul, esir.
2. Birinin emri altýnda bulunan, özgür olmayan kimse.
3. mecaz Herhangi bir þeye aþýrý derecede baðlý olan kimse. "Ýçkinin kölesi. Paranýn kölesi."

Atasözü, deyim ve birleþik fiiller

• köleniz (veya köleleri)
• kölen olayým!

Köle

• Bütün tarihî devirlerde baþka milletlerden, yabancýlardan zorla kaçýrýlýp hürriyetten mahrum hale getirilerek hizmette kullanýlan erkek. (Ýslâmiyet köleliði en âdil usullerle kaldýrmaða çalýþmýþ ve Resul-i Ekrem (A.S.M.), insanlarý kölelikten kurtarmayý ibadet olarak ilân etmiþtir.)

köle

• esir, alýnýp satýlan insan.

Kölelik

• Bir insaný tutsak etmiþ veya satýn almýþ bir efendinin müstebit otoritesine, o insanýn boyun eðme durumu.

KÖLELEÞMEK

gçz. f. Köle durumuna gelmek: Köleleþmiþ bir toplum.

♦ köleleþtirmek
1. Bir halký bir topluluðu köleleþtirmek, onlarý köle durumuna getirmek ya da kesin bir baðýmlýlýk altýna almak, boyun eðdirmek: ifenilmiþ ulustan köleleþtirmek. 2. Bir kimseyi, bir þeyi köleleþtirmek, egemenliði altýna almak, kendi çýkarlarýna sýkýca baðýmlý hale getirmek: Sansür basýný adeta köleleþtiriyor.

KÖLELEÞTÝRME

1. Köleleþtirmek eylemi.
2. Bir etninin, bir halkýn, bir ulusun, bir devletin, yabancý bir toplumsal grubun tümüne ya da bir bölümüne, belli bir ekonomik ve siyasal rejimi zorla kabul ettirerek bu toplumsal grup üyelerinden çoðunun özgürlüðünü elinden almasý, bunlarý topluca sürgüne yollamasý ve çoðu kez yalnýzca barýnak ve yiyecek vererek karþýlýðýnda bazý ekonomik iþlevleri yerine getirmekle yükümlü kýlmasý.

—ANSÝKL. Fels. Köleleþtirme hakký sorunu, XVIII. yy.'a kadar siyasal felsefede ön planda bir rol oynadý. Aristoteles’in, Poli- f/ka'sýnda, kölelerin doðal olarak mý, yoksa anlaþma yoluyla mý köle olduklarý konusunda ortaya attýðý soruya, doðal hukuk kuramcýlarý, “anlaþma yoluyla" diye cevap verdiler. Efendiyle köle arasýndaki iliþkinin meþruluðu, kölenin örtük ya da zorla alýnmýþ rýzasýna dayanýr. Bu “baþ eðme antlaþmasý"nýn tam anlamýyla incelenmesine verilen önem, bir kölenin kendisine bir efendi seçmesinin, aslýnda, bir halkýn hükümdar seçmesinden pek farklý olmadýðý konusunda daha sonra yaygýnlaþan görüþten kaynaklanýr: "Herkes birey olarak dilediði bir kimsenin kölesi olmakta serbesttir [...]; öyleyse, ne diye özgür bir halk, kendini yönetme hakkýný tümüyle, kendine hiçbir þey býrakmayacak biçimde bir ya da birden fazla kiþiye devrederek onlara baþ eðmesin?" (Grotius, De jure belli ac pacis [Savaþ ve barýþ hukuku], 1, 3, 8).

Baþta Rousseau olmak üzere demokrat düþünürler, bu görüþün üzerinde önemle durarak onun iki açýdan yanlýþ olduðunu kanýtlamaya çalýþtýlar. Onlara göre, böyle bir antlaþma, önce aslan payýna dayanan bir anlaþmadýr ve böyle olduðu için de geçersizdir. Sonra da, bir insan topluluðunun halk haline gelmesini saðlayan gerçek toplum sözleþmesiyle, bir halkýn bir hükümdarý baþýna getirmesi eylemini birbirine karýþtýrmamak gerekir: "Bir insanýn kendini karþýlýksýz olarak teslim ettiðini söylemek, saçma ve akla sýðmaz bir þeydir. Böyle bir davranýþ meþru olamayacaðý gibi geçersizdir de. Çünkü bunu yapan kimsenin saðduyusu yok demektir. Ayný þeyi bütün bir halk için söylemekse, delilerden oluþan bir halk düþünmek demektir; delilikse, hiçbir hak kazandýrmaz” (Toplum sözleþmesi [Contrat social], 1, 4).