Psikoz Nedir? Psikoz Hakk�nda

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- Psikoloji ve Psikiyatri (https://www.msxlabs.org/forum/psikoloji-ve-psikiyatri/)

- - Psikoz Nedir? Psikoz Hakk�nda (https://www.msxlabs.org/forum/psikoloji-ve-psikiyatri/82844-psikoz-nedir-psikoz-hakkinda.html)

Psikoz
Psikoz, d��nce ve duyunun a��r oranda bozuldu�u zihin durumunu tan�mlamakta kullan�lan genel bir psikiyatri terimidir. Psikotik epizod ge�iren hastalar hal�sinasyonlar g�r�p, del�zyonel inan�lar ta��yabilir (grandiy�z veya paranoid del�zyonlar gibi), ki�ilik de�i�iklikleri ve d��nce bozuklu�u g�sterebilir. Bir psikotik epizod ger�ek ile ba�lat�n�n kopmas� veya zarar g�rmesi ile karakterizedir denilebilir. Gen�lerde daha s�k g�r�len psikoz a��r bir zihinsel hastal��n belirtisi olabilir.

Etimoloji
Psikoz s�zc�� ilk kez Ernst von Feuchtersleben taraf�ndan 1845'te delilik ve maniye alternatif olarak kullan�lm��t�r. S�zc�k Yunanca psyche ("zihin, ruh") ve -osis ("hastal�kl�" veya "anormal durum")dan t�remi�tir. S�zc�k zihin bozukluklar� oldu�u d��n�len bozukluklar�, sinir sistemindeki bir bozukluktan t�redi�i d��n�len nevrozdan ay�rmak i�in kullan�lm��t�.

Genel Bak��
Genel psikiyatride psikoz a��r ak�l hastal��n�n semptomu olarak kabul edilir, fakat kendisi bir diyagnoz say�lmaz. Her ne kadar sadece belirli bir psikolojik veya fiziksel durumla aras�nda ba�lant� olmasa da, �zellikle �izofreni, bipolar bozukluk ve a��r klinik depresyon ile ili�kilendirilmi�tir. Ayr�ca psikotik duruma yol a�abilecek, saptanabilir fiziksel patolojiler de vard�r, beyin zedelenmesi veya di�er n�rolojik bozukluklar, lupus ve al��kanl�k olu�mu� uyu�turucu maddelerin kullan�m�n�n geri �ekilmesi.
Psikoz terimi, bir ki�inin davran��lar� sebebiyle su�lanamayaca��n� ortaya koyan ve hukuki bir terim olan delilik kavram�ndan ayr��t�r�lmal�d�r. Benzer bir �ekilde, bir ki�ilik bozuklu�u olan psikopatiden de farkl�d�r. Her ne kadar yayg�n g�r�� ikisini ayn� �ekilde ele almakta ve psiko olarak k�saltmakta ise de, pskioz psikopatinin temel �zellikleriyle benzerlik ta��maz; �zellikle �iddet y�n� psikoz da nadiren g�r�l�rken, ger�eklik duyusunun bozulmas� ve kaybolmas� da psikopatide nadiren g�r�l�r.
Psikoz ayr�ca deliryum durumundan da ayr��t�r�lmal�d�r, zira bir psikotik birey y�ksek d�zeyde entelekt�el emek isteyen i�leri bilinci a��kken yapabilir. Son olarak, zihinsel hastal�ktan da ayr��t�r�lmal�d�r. Psikoz di�er zihinsel hastal�klar�n bir semptomu olarak g�r�lebilir. Fakat tan�msal bir kavram olarak kendi ba��na bir hastal�k say�l�r. �rne�in, �izofrenili ki�iler psikoz i�ermeyen uzun d�nemler ge�irebilir ve bipolar bozuklu�u ve depresyonu olan ki�ilerde de psikozsuz duygudurum semptomlar� olabilir. Tersi �ekilde, kronik zihinsel hastal�� olmayan birisinde, yo�un stres veya bir advers ila� tepkisi nedeniyle psikoz olu�abilir.
Psikoaktif maddelerin kullan�m� sonras� ger�ekle�en psikotik durumlar �zellikle doza��m�, kronik kullan�m ve kullanmay� b�rakma (geri �ekilme) ile ili�kilendirilebilir. Belirli bile�ikler di�erlerine oranla daha y�ksek bir psikoza yol a�ma olas�l��na sahiptirler ve baz� bireyler di�erlerine oranla daha hassas olabilirler. Belirli 'sokak' maddeleri, �rne�in �zellikle kokain, amfetamin, PCP ve hal�sinojenler psikoz geli�imiyle ili�kilidir. Antikolinerjik ila�lar (atropin, skopolamin, Datura stramonium) ve bir�ok antihistamin de baz� ki�ilerde psikoza yol a�abilir.
Merkezi sinir sisteminde genel depresan etkileri olan maddeler kullan�mlar� s�ras�nda psikoza neden olmamaya e�ilimlidirler ve asl�nda baz� insanlarda semptomlar�n etkilerini azaltabilirler. Fakat bu tip maddelerin kullan�m�na son verilmesi (geri �ekinilmesi) �zellikle tehlikeli olabilir, psikoz veya deliryuma neden olabilir.
Psikolojik stresin de psikotik durumlarda pay� oldu�u ve bunlar� tetikledi�i bilinmektedir. Hem ya�am boyunca olmu� �e�itli travmatik olaylar� bar�nd�ran bir ge�mi�in hem de yeni kar��la��lm�� olan stresli bir olay�n psikozun geli�iminde pay� oldu�u bilinmektedir. Stresin tetikledi�i k�sa-d�nemli psikoz k�sa s�reli tepkisel psikoz (veya k�sa reaktif psikoz) olarak an�l�r.
Uykusuzluk psikozla ili�kilendirilmi� olmakla birlikte, �o�unluk i�in b�y�k bir risk fakt�r� oldu�una dair fazla kan�t yoktur. Baz� ki�iler hipnogojik veya hipnopompik hal�sinasyonlar ge�irse de bunlar normal uyku fenomenleri olup psikozun belirtilerinden say�lmaz.
1960'lar ve 1970'lerde psikoz kar�� k�lt�r ele�tirmenlerinin ilgi oda�� olmu�tur. Bunlar psikozun illa ki bir hastal�k olmas� gerekmedi�ini belki ger�eklik in�a etmenin sadece farkl� bir yolu olabilece�ini �ne s�rm��lerdir. �rne�in, R. D. Laing psikozun, benzeri g�r��lerin ho� kar��lanmayaca�� bir durumda ya�ayan ki�ilerin kayg�lar�n� sembolik bir �ekilde ifadesi olarak g�rm��t�r. Ayr�ca psikozun iyile�tirici (�ifa) ve ruhani y�nleri olan transandantal bir deneyim oldu�unu iddia etmi�tir.
Bununla birlikte, genel olarak, psikozun te�his ve bilimsel incelenmesindeki geli�meler biyoloji, bili�sel psikoloji ve n�ropsikoloji temelli teorilerin kabul edilmesine yol a�m��t�r. 1990'lardan beri, ABD ve Avrupa'da sadece bir iki sayg�n pratisyen psikoza bu bilimsel �er�evedeki kaynaklar d��nda yakla�m��t�r.
Antipsikotik ila�lar psikozun tedavisinde kullan�lmaktad�r ve potansiyel olarak semptomlar� nispeten h�zl� bir �ekilde azaltabilir veya yok edebilirler. Bug�n bir�ok klinik standart organizasyonlar� taraf�ndan bili�sel davran��sal terapi psikoz i�in etkili bir psikolojik tedavi olarak �nerilmektedir.

Belirtiler ve Psikotik Deneyimler
Belirtiler
Psikoz belirtileri ��yle s�ralanabilir:

D��nce bozuklu�u - d��ncelerin belirli bir d�zene oturtulamamas�, karma��k bir hale gelmesi bunun sonucu olarak konu�mada bozukluklar, dikkat toplamada sorunlar vb.
Duygudurumda de�i�kenlik - belirli sebepler olmaks�z�n ki�inin duygudurumunda de�i�iklikler olabilir, de�i�kenlik g�r�lebilir. �rne�in herhangi bir neden olmaks�z�n ki�i �ok �z�lebilece�i gibi yine bir neden yokken �ok co�kulu olabilir.
Del�zyonel inan�lar - ki�inin ger�ekd�� d��nce ve inan�lara sahip olmas�. Bu inan�lar �ok g��l� ve �srarc� olabilir.
Hal�sinasyonlar - ki�iler ger�ekte var olmayan �eyleri g�rme, koklama, duyma veya koklama gibi duyu bozukluklar� g�r�lebilir.
Ki�ilik de�i�ikli�i - ki�inin ki�ili�inde ve davran��lar�nda b�y�k de�i�iklikler olmas�.

Belirtiler bireyden bireye b�y�k oranda farkl�l�k g�sterir. Ayr�ca baz� bireyler psikoza di�erlerinen daha yatk�nd�rlar. Ayr�ca psikozun tipine ve arkaplanda yatan zihinsel hastal��a g�re belirtiler ve yo�unluklar� de�i�ebilir. �rne�in duygudurum de�i�kenli�i bipolar bozuklu�un belirtisi olarak psikoz ge�iren bir ki�ide daha yo�unken, hal�sinasyonlar �izofreninin belirtisi olarak psikoz ge�iren bir ki�ide daha yo�un olabilir.

Psikotik Deneyimler
Bir psikotik epizod ki�inin duygudurumuna ve zihinsel hastal��na g�re de�i�ir; �rne�in bir depresyon arkaplan�ndaki ki�inin ya�ad�� psikotik epizod ile mani arkaplan�ndaki bir ki�inin ya�ad�� psikotik epizod aras�nda fark olabilir.
Her ne kadar s�k�nt�l� ve g�� bir durum da olsa, psikoz deneyimlerinde faydal� y�nler bulan ve bu deneyimleri ki�isel geli�imleri i�in kullanan ki�iler de olmu�tur.

Hal�sinasyonlar
Hal�sinasyon "hakiki bir etki olmadan duyu organlar�n�n tenbih alm�� gibi �al��mas�" olarak tan�mlanabilir. Hal�sinasyonlar be� duyunun her birinde olu�abilece�i gibi herhangi bir �ekli de alabilir; yani basit duyumsamalardan (�rne�in ��k, renkler, tatlar veya kokular) ger�ekte var olmayan hayvan ve insanlarla ileti�im, belirli sesler duymak gibi daha anlaml� ve kompleks deneyimlere kadar uzanabilir.
Ses hal�sinasyonlar�, �zellikle de seslerin duyulmas� deneyimi psikozun �nde gelen ve yayg�n �zelliklerindendir. Varsan�lan sesler ki�i hakk�nda veya ki�iyle konu�abilir ve birden �ok konu�ma birden �ok ses duyulabilir. Ses hal�sinasyonlar� �zellikle de ki�iye emredici, k��lt�c� veya me�gul edici olduklar�nda s�k�nt�l� olurlar.

Del�zyonlar ve Paranoya
Psikoz del�zyonel veya paranoid inan�lar i�erebilir. Karl Jaspers psikotik del�zyonlar� birincil ve ikincil tiplere s�n�fland�r�r. Birincil del�zyonlar belirli, anla��labilir nedenleri olmaks�z�n tan�mlan�rken ikincil del�zyonlar ki�inin arkaplan� ve g�ncel durumuyla ba�lant�l� olarak anla��labilir.

D��nce Bozuklu�u
Formal d��nce bozuklu�u bilin�li d��ncede olu�an bir bozukluk olarak tan�mlanabilir ve b�y�k �l��de konu�ma ve yaz�daki etkilerine g�re s�n�fland�r�l�r. Etkilenmi� ki�ilerde bask�l� konu�ma (h�zl� ve duraks�z konu�ma), d�zensiz veya u�u�an fikirler (c�mlenin ortas�nda veya uygunsuzca konunun de�i�mesi), d��ncenin engellenmesi, kafiye veya cinas g�r�lebilir.

Anlay�� Yetersizli�i
Psikozun �nemli �zelliklerinden biri de ki�inin davran�� veya deneyimlerinin garip, yabanc� veya do�a�st� halinin ki�i taraf�ndan anla��lamamas�d�r. Akut psikoz durumunda dahi, ki�iler hal�sinasyonlar�n�n ve imkans�z del�zyonlar�n�n herhangi bir �ekilde ger�ekd�� olabilece�ini d��nemezler, anlayamazlar. Yine de bu mutlak de�ildir; i� g�r�/anlay�� bireyler aras�nda ve psikotik epizodun s�reci boyunca de�i�iklik g�sterebilir.

T�bbi A��dan Psikoz
Psikozun birka� olas� sebebi vard�r. Psikoz derinde yatan bir zihinsel hastal��n, �rne�in bipolar bozukluk veya �izofreninin, sonucu olu�abilir. Ayr�ca psikoz a��r zihinsel stres ve amfetamin, LSD, PCP, kokain veya skopolamin gibi maddelerin y�ksek dozlarda veya kronik kullan�m�nda tetiklenebilir veya yo�unla�abilir. Merkezi sinir sistemi depresan ila�lar�ndan ani geri �ekilme (kullan�m�n� b�rakma) psikotik epizodlar� tetikleyebilir. Psikozun geni� yelpazade bir�ok farkl� hastal�k veya durumda g�r�lmesinden (�rne�in AIDS, lepra ve s�tma dahil) anla��labilece�i gibi bir psikotik epizodun tek bir nedeni yoktur.
Ana psikozlar�n manik depresif delilik (�u an bipolar bozukluk diye an�l�r) ve dementia praecox'a (�u an �izofreni diye an�l�r) ayr�lmas� Emil Kraepelin taraf�ndan yap�lm��t�r. Kraepelin 19. y�zy�l psikiyatristlerince belirlenmi� �e�itli zihinsel bozukluklar�n bir sentezini olu�turmaya �al��m��t�r. Bunu ortak semptomlar�n s�n�fland�r�lmas� temelinde hastal�klar� grupland�rarak yapmaya �al��m��t�r. Kraepelin 'manik depresif delilik' terimini duygudurum bozukluklar�n�n t�rm spektrumunu tan�mlamak i�in, genelde bug�nk� kullan�m�ndan �ok daha geni� bir �er�evede kullanm��t�r. Kraepelin'in s�n�fland�rmas�na g�re terim bipolar bozuklu�un yan� s�ra '�nipolar' klinik depresyonu ve siklotimi gibi di�er duygudurum bozukluklar�n� da kapsayacakt�. Bunlar duygudurum kontrol�yle ilgili problemlerle karakterizedirler ve psikotik epizodlar duygudurumdaki rahats�zl�klarla ilgili olarak olu�ur ve tedavi bile g�rmeyen hastalar s�k s�k psikotik epizodlar aras�nda normal i�leyen d�nemler ge�irmektedirler. �izofreni ise duygudurumdaki rahats�zl�klarla ilgisiz bir �ekilde olu�an psikotik epizodlarla karakterizedir. �o�u tedavi g�rmeyen hastalar psikotik epizodlar aras�nda rahats�zl�k belirtileri g�stereceklerdir.
Psikotik epizodlar�n s�resi bireyden bireye farkl�l�k g�sterebilir. K�sa s�reli tepkisel psikozda psikotik epizod do�rudan hayattaki belirli bir stresli olayla ilgilidir ve bu nedenle hastalar ani bir �ekilde iyile�ip, iki hafta i�inde normale d�nebilirler. Baz� nadir vakalarda ise, bireyler uzun y�llar boyunca psikoz durumunda kalabilir veya �o�u zaman zay�flam�� psikotik semptomlar g�sterebilirler.
K�sa s�reli psikotik epizod ge�iren bir hasta, (�rne�in) �izofreni sonucu psikotik olan bir ba�ka hastayla ayn� semptomlara sahip olabilir ve bu olgu psikozun temelde beyindeki belirli bir biyolojik sistemde olu�an bir bozukluk oldu�u fikrini desteklemekte kullan�lm��t�r. Bu san�dan temel alan dopamin hipotezi erken bir teori olmas�na ra�men h�l� pop�lerli�ini korumaktat�r. Bununla beraber, psikoz deneyiminde �ok geni� bir fakt�rler toplulu�unun (�evresel, sosyal ve �ocukluktaki geli�im fakt�rleri dahil) etkin oldu�u belirginle�ti�i i�in biyolojik teorilere ne kadar a��rl�k verilebilece�i tart��mal�d�r.
Herkesin baz� garip ve potansiyel olarak ger�ekli�in bozuldu�u deneyimler ge�irebilece�inden yola ��karak psikozun s�rekli olarak var oldu�u da iddia edilmi�tir. Bu fikir (�rne�in) hal�sinasyon gibi deneyimlerin, deneyimleri nedeniyle s�k�nt�ya d��meseler veya zarar g�rmeseler de, n�fusun b�y�k bir b�l�m�nde g�r�ld��n� ortaya koyan ara�t�rmalarca desteklenmi�tir. Bu g�r��e g�re psikotik bir hastal�k te�hisi konan ki�iler spekturumun sonunda, deneyimlerin �zellikle yo�un veya s�k�nt�l� oldu�u durumda olabilirler.

Psikoz ve Beyin Fonksiyonu
Psikozlu bir ki�inin beyninin g�r�nt�s� ilk kez 1935'te pn�moensefalografi diye adland�r�lan bir teknik yard�m�yla yap�lm��t�r. Psikotik epizod ge�iren insanlar�n hem beyin yap�s�ndaki de�i�iklikleri hem de beyin fonksiyonundaki de�i�iklikleri ara�t�ran modern beyin g�r�nt�leme �al��malar�, kar��k sonu�lar vermi�tir.
Psikozlu ki�ilerin beyinlerindeki yap�sal de�i�iklikleri ara�t�ran 2003 tarihli bir �al��ma, ki�ilerin psikotik olmalar�n�n �ncesi ve sonras�nda, korteksdeki gri maddede �nemli bir azalma oldu�unu g�sterdi. Bu gibi bulgular psikozun kendisinin n�rotoksik olup olmad�� ve psikotik epizodun uzunlu�unun beyindeki potansiyel olarak zararl� de�i�ikliklerle ilgili olup olamad�� gibi tart��malar�n do�mas�na yol a�m��t�r. Her ne kadar ara�t�rmalar devam etse de, g�ncel ara�t�rmalar durumun bu olmad��n� g�stermi�tir.
Fonksiyonel beyin taramalar� beynin duyular� alg�layan b�l�mlerinin psikoz s�ras�nda aktif oldu�unu g�termi�tir. �rne�in, sesler duydu�unu iddia eden bir ki�iye yap�lan PET veya fMRI'nin sonu�lar�, ki�inin i�itsel korteksinde veya beynin konu�may� anlama ve alg�lamayla ilgili k�s�mlar�nda etkinlik oldu�unu g�sterebilir.
�te yandan, inan� kavram�n�n farkl� insanlar aras�nda do�ru bir kar��la�t�rma yapmak i�in kullan�labilecek a��k bir psikolojik tan�m� yoktur.
Net bir bulgu ise, psikotik deneyimlere e�ilimli olan ki�ilerin beyinlerinin sa� yar�m k�resinde daha y�ksek bir etkinli�in g�zlendi�idir. Sa� yar�m k�redeki bu y�ksek etkinlik d�zeyi, yo�un paranormal inan�lar� olan sa�l�kl� ki�ilerde ve mistik deneyimler beyan eden sa�l�kl� ki�ilerde de g�r�lm��t�r. Ayn� zamanda daha yarat�c� olan ki�ilerin de benzer beyin etkinli�i modelleri g�stermeye daha yatk�n oldu�u ortaya konmu�tur. Baz� ara�t�rmac�lar bunun hi�bir �ekilde paranormal, mistik veya yarat�c� deneyimlerin kendi kendilerine zihinsel hastal��n bir semptomu olabilece�i anlam�na gelmedi�ini belirtmi�tirler; zira bu gibi deneyimlerin baz�lar�nda faydal�yken baz�lar�nda te�his edilebilir zihinsel patolojik s�k�nt� ve rahats�zl��a yol a�abilmesine neyin neden oldu�u belirsizdir.
Psikoz geleneksel olarak dopamin n�rotransmitterine ba�lanm��t�r. �zellikle, etkili bir iddia olan dopamin hipotezi psikozun beyindeki dopamin fonksiyonunun a��r� etkinli�i nedeniyle olu�tu�unu ifade etmektedir. Bu teoriyi destekleyen iki ana kan�tsal kaynak dopamin-engelleyici ila�lar�n (antipsikotikler) psikotik semptomlar�n yo�unlu�unu azaltmaya e�ilimli olu�u ve dopamin etkinli�ini artt�ran ila�lar�n (amfetamin ve kokain gibi) baz� insanlarda psikozu tetikledi�idir (bak�n�z amfetamin psikozu).
Genelde psikoz ile dopamin aras�ndaki ba�lant�n�n kompleks oldu�una inan�lmaktad�r. Her �eyden �nce, antipsikotik ila�lar dopamin resept�rlerini an�nda bloke ederken (engellerken), psikoz semptomlar�n� azaltmalar� genellikle bir veya iki hafta al�r. Ek olarak, yeni ve e�it oranda etkili antipsikotik ila�lar, eski ila�lara nispeten beyinde daha az dopamin bloke ederken, serotonin fonksiyonunu da etkilerler; bu da dopamin hipotezinin durumu fazlas�yla basitle�tirdi�i fikrini do�urmaktad�r.
Psikiyatrist David Healy farmas�tik firmalar� bu zihinsel hastal�k i�in basitle�tirilmi� biyolojik teorileri destekleyip, psikoz etyolojisinde �nemli etkenler oldu�u bilinen sosyal ve geli�imsel fakt�rlerin g�z ard� ettikleri ve farmas�tik tedavilerin birincil oldu�unu vurgulad�klar� y�n�nde ele�tirmi�tir.
Baz� teoriler psikotik semptomlar�, ki�inin i�inde ge�irdi�i deneyim ve olu�turdu�u fikirlerin aidiyetinin alg�lanmas�yla ilgili bir sorun oldu�u �eklinde g�r�rler. �rne�in, sesler i�itme deneyimini ge�iren bir psikotik ki�inin asl�nda bu sesleri i�inden kendisinin konu�mas� fakat d��ar�daki bir kaynaktan geldi�i �eklinde yanl�� bi�imde alg�lamas�.

Kenevir ve Psikoz
Bug�n kenevir kullan�m� ile psikoza kar�� hassasiyet aras�ndaki muhtemel k��k ama �nemli bir ba�lant� �zerine kan�tlar artmaktad�r. Baz� �al��malar kenevir kullan�m�n�n psikotik deneyimindeki ufak bir art��la ili�kili oldu�unu ve bunun da baz� insanlarda psikozu tetikleyebilece�ini ortaya koymu�tur. Erken d�nemli �al��malar, kat�l�mc�lar�n daha �nce veya test s�recinde kullanm�� olabilece�i di�er maddeleri (�rne�in LSD) ve di�er fakt�rleri dikkate almad�klar� i�in ele�tirilmi�lerdir. Bununla birlikte, daha iyi kontrole sahip daha g�ncel �al��malar da kenevir kullananlarda psikoz riskinde k��k bir art�� oldu�u sonucuna varm��t�r. Bunun nedensel bir ba� olup olmad�� h�l� belirsizdir ki ayr�ca bu sadece kenevir kullan�m�n�n zaten psikoza yatk�n olan insanlarda psikoz riskini y�kseltti�i anlam�na da gelebilir. Kenevir kullan�m�n�n son y�llardaki art�� ile birlikte psikoz oran�n�n artmay��, t�m kenevir kullananlarlar i�in do�rudan bir ba�lant�n�n olmad�� fikrini do�urmu�tur.

Psikiyatrik Olmayan Durumlar ve Psikoz
Psikoz bir�ok hastal��n ��esi olabilir; s�kl�kla da beyin veya sinir sistemi do�rudan etkilendi�i durumlarda. Psikozun zaman zaman baz� hastal�klara (�rne�in grip ve kabakulak dahil) paralel olarak ortaya ��kt�� ger�e�i de, �e�itli sinir sistemi stres�rlerinin psikotik bir tepkiye yol a�abilece�i fikrini olu�turmu�tur. Psikiyatrik olmayan durumlarda ortaya ��kan psikoz zaman zaman 'ikincil psikoz' olarak an�l�r. Bunun ger�ekle�mesine yol a�an mekanizmalar h�l� bilinmezken, psikozun belirli olmay�� Tsuang ve meslekta�lar�n�n "psikoz zihinsel hastal��n 'ate�'idir - ciddi fakat belirsiz bir g�sterge" �eklinde d��nmesine yol a�m��t�r.
Psikozla �zellikle ili�kilendirilen ve psikiyatrik olmayan baz� durumlar vard�r, bunlardan birka�� unlard�r:

Beyin t�m�r�
Lewy cisimcikli demans
Hipoglisemi
Zehirlenme
Multipl skleroz
Sistemik lupus eritematozus
Sarkoidoz

Tedavi Metodlar�
B�y�k de�i�kenlik sebebiyle, tedavi �ncesinde psikotik ki�iyle bir dizi g�r��me yap�l�r. Bu g�r��melerde �evresel ve sosyal etkenler hakk�nda da bilgi edinilir zira bunlar�n psikoz etyolojisinde �nemli rol oynad�klar� bilinmektedir. Tedavi genellikle ila� tedavisinin yan� s�ra psikolojik terapi de i�erir. �la� tedavisi antipsikotikleri i�erir. Psikolojik terapi psikozun yo�unla�t�� noktalara, arkaplana ve bireye g�re b�y�k de�i�kenlik g�sterebilir. Do�rudan birebir terapinin yan� s�ra grup terapisi olarak da y�r�t�lebilir.

Psikoz
Beyin rahats�zl�klar� nedeniyle ortaya ��kan hastal�klara psikoz ad� verilir. Psikozlar daha �ok d��nce merkezi ve d��nce liflerinin (tellerinin) aksamas� nedeniyle do�arlar. Gen�lerde daha s�k g�r�len psikoz a��r bir zihinsel hastal��n belirtisi olabilir.
Psikoz s�zc�� ilk kez Ernst von Feuchtersleben taraf�ndan 1845'te delilik ve maniye alternatif olarak kullan�lm��t�r. S�zc�k Yunanca psyche ("zihin, ruh") ve -osis ("hastal�kl�" veya "anormal durum")dan t�remi�tir. S�zc�k zihin bozukluklar� oldu�u d��n�len bozukluklar�, sinir sistemindeki bir bozukluktan t�redi�i d��n�len nevrozdan ay�rmak i�in kullan�lm��t�.

PS�KOZ

Psikoz, bir ki�inin d��ncelerinde, duygusal tepkisinde, ger�e�i kavrama ve ba�kalar�yla ili�ki ve ileti�im yetisinde, ger�ekle ilgili kapasitesini b�y�k �l��de engelleyecek bir hasar olmas�yla karakter ize bir psikolojik rahats�zl�k t�r�ne verilen add�r. Ger�e�i de�erlendirme yetisinde bozulma ,varsam, sanr� (hezeyan) ve yan�lsamalarla kendini ortaya koyan rahats�zl�k, bir�ok psikiyatrik hastal�kta g�r�len bu belirtilerin genel ifade bi�imidir, yoksa psikoz ad� verilen tek bir hastal�k yoktur. Daha �nceki devirlerde ruhsal rahats�zl�klar�n s�n�fland�r�lmas�nda kolayl�k olmas� i�in ruhsal rahats�zl�k belirtileri psikoz, nevroz ve karakter bozukluklar� gibi temel te�his k�melerine b�l�n�yordu. Bug�n ruhsal rahats�zl�klarla ilgili bilgilerin artmas� ve daha ayr�nt�l� s�n�fland�rma imkanlar� belirmesi �zerine bu eski geni� te�his k�melerine b�lme al��kanl�� giderek terkedilinektedir. Buna ba�l� olarak psikoz kavram�n�n kullan�l��nda da azalma olmaktad�r.

Psikoz belirtileri di�er psikolojik hastal�k belirtilerinden temelde hastan�n ger�e�i de�erlendirememesiyle ayr�l�rlar. Ger�e�i de�erlendirememek a��r bir belirtidir ve b�y�k ihtimalle modern psikiyatri-�ncesi devirlerde deli (insanity, Iunacy, madness) ad� verilen insanlar, psikoz belirtileri g�stermekteydiler.

En yeni s�n�fland�rmalarda yeni e�ilimler ve farkl�l�klar olmas�na ra�men psikoz belirtileri g�steren ruhsal hastal�klar �u �ekilde b�l�nebilirler:

a) �izofreni: �nsan�n psi�ik ya�an�s�nda-ki b�l�nmeyi belirtebilmek i�in XIX. y�zy�l�n ba��nda Emil Kraepel'in 'erken bunama' ad�n� verdi�i hastal�� Eugen Bleuler'in yeniden adlandirmas�d�r. Bireyin psikolojik yap�s�n� olu�turan hemen b�t�n bile�enlerin ileri derecede (psikotik d�zeyde) y�k�ld�� hastal�k hakk�nda te�histen tedaviye kadar bir fikir birli�i hen�z sa�lanabilmi� de�ildir Modem t�bb�n en �ok ara�t�r�p tart��t�� hastal�klardand�r.
b) Miza� bozukluklar�: Bir�ok hastal��n birarada bulundu�u bir hastal�k grubudur. Miza� bozukluklar�n�n bir kutbunu ne�e ve ta�k�nl��n artt�� 'mani', di�er kutbunu keder ve durgunlu�un artt�� 'depresyon' olu�turur. Bu iki kutup bir hastal�kta �e�itli bi�imlerde bir arada bulunabildi�i gibi, tek ba�lar�na da bulunabilirler. Baz� hastal�klarda miza� bu iki kutuba varmadan ikisinin aras�nda sal�n�r, yani ne mani ve ne de depresyon �iddetindedir. Ama baz� miza� bozukluklar�nda hem mani'de, hem depres-yon'da rahats�zl��n �iddeti psikotik d�zeye ula��r; yani tabloya varsam, hezeyan gibi psikotik belirtiler eklenir.
c) Organik ruhsal bozukluklar: Sinir sisteminin kendi hastal�klar�nda ve sinir sistemini etkileyen di�er organ ve sistemlerin hastal�klar�nda �zellikle beynin �n (fron-tal), yan ve orta (temporal-limbik) b�l�mlerinin tutulmas� halinde psikoz g�r�l�r. Uyu�turucu madde ve ila�lar�n al�nmalar�, zehirlenmeleri ve b�rak�lmalar�nda da (cinslerine uygun olarak) psikoz tablosu ortaya ��kabilir.
d) Paranoid bozukluklar: �izofreniden varsamlar�n sistemli olmas� ve psikolojik yap�n�n alg�lama, duygulan�m gibi di�er bile�enlerinin hasar g�rmemesi ile ayr�l�r. Fakat tek ba��na olsa bile varsam, a��r bir psikotik belirti oldu�undan ve insan�n b�t�n hayat�n� etkiledi�inden paranoid bozukluklar�n psikoz k�mesi i�ine girmesine neden olur.
e) Kopuntu (dissociation) bozukluklar�: Zay�f, zorluklara kar�� dayanma g��leri az, engeleme e�ikleri d��k bireylerin g�� durumlarla y�z y�ze geldiklerinde psikoz belirtileri g�stermeleri s�zkonusudur. Fakat bunlar yap�lan dolay�s�yla ge�ici olduklar�ndan, ger�ek psikozlar i�inde de�erlendirilmeyebilirler

Psikoz belirtileri g�steren ki�ilerin (psikotiklerin) genel �zellikleri ise k�saca ��yle s�ralanabilir:

1) Psikoz, ki�inin b�t�n hayat�n� etkileyecek kadar a��r �iddettedir,
2) Psikotik, d�� d�nyadaki objelerle etkili, ger�ek ili�kiler kuramaz;
3) Psikoti�in duygusal d�nyas�, normalden nitelik olarak farkl�d�r;
4) Psikoti�in zihinsel i�levleri, psikotik s�re�le do�rudan ilgili olabilir. D��nceleri, konu�mas�, alg�lamalar� �arp�t�lm��t�r;
5) Psikoti�in psikolojik i�levleri erken �ocukluk d�nemi �zellikleri g�sterecek �ekilde gerilemi�tir.

�ok genel bir tan�mla psikoz,ger�eklikten kopu� ve �zd�rapl� i� ya�ant�y� kapsayan davran�� bozuklu�udur.En �nemlisi �izofreni olup d�� d�nyadan kopuklu�un i� d�nyada ise par�alanman�n bulundu�u b�t�n a��r ruhsal bozukluklar� anlatan bir terimdir.Di�er psikozlar aras�nda mani,melankoli,ya�l�l�k bunamas� ve paranoya ba�l�calar�d�r.Konu olduk�a geni� kapsaml�d�r.Bir belirti kesinlikle ruhsal hastal�k olmayabilir.Veya belirli bir ruhsal hastal�k mutlaka ayn� ve birbirine benzer �zellikler g�stermeyebilir.Onun i�in bu tip konular genel �er�eveler i�inde yorumlanmal�d�r.
*
�izofreni genellikle ilk kez ergenlik �a��nda ortaya ��kar.Tutars�z d��nce,duygusal tepki yoksunlu�u,hezeyanlar ve sanr�lar en �ok rastlanan belirtilerdir.Ayr�ca kopuk,aral�kl� d��nce ve uygun olmayan duygusal tepkiler de say�labilir.Birtak�m masum davran��lar�, k�t� ama�l� davran�� belirtilerinin i�aretleri gibi alg�lamadan dolay� hezeyan e�ilimleri belirir.�izofrenide d��nce s�re�leri kar��kt�r,konu�malar tutars�z ve mant�k d�� olur.Hasta heyecanl� haberleri herhangi bir duygusal tepki g�stermeden kar��layabilir.Bazen kendisine trajik bir olay anlat�ld��nda veya �z�c� bir olayla kar��la�t��nda g�l�mseyebilir veya ilgisiz kalabilir.Elbette yolda giderken kendi kendine g�l�mseyen birisi mutlaka �izofren de�ildir.Cep telefonlar�n�n yayg�nla�t�� ve teknolojinin g�n be g�n de�i�ik �ekillerde uyguland�� yak�n zaman �nce birisinin yolda y�r�rken kahkahalarla g�ld��n� g�rm��t�m.Kendi kendime bu ki�inin mutlaka bir ruh hastas� oldu�una karar vermi�tim.K�sa bir s�re sonra cep telefonlar�ndaki kulakl�k durumunu ��renince ger�e�i anlam��t�m.
*
Hezeyanlar,normal bir insana �ok garip gelen davran��lard�r.Hastan�n herhangibir konu kar��s�nda varm�� oldu�u yarg� akla uygun de�ildir.�stelik yanl�� olan bu yarg�lar�n inanca dayal� temeli vard�r.�rne�in lokantaya giden bir �izofrene garson taraf�ndan sipari�i al�n�rken i�ki i�ip i�meyece�i sorulunca,bunun �teki m��terilere kendisinin bir cani oldu�unu a��klamak i�in verilen mesaj oldu�unu sanabilir.�izofrenlerde, olmad�� halde birtak�m sesler duyma �eklindeki sanr�lara s�k�a rastlan�r.Bu gibi durumlar�n nedeni olduk�a tart��mal�d�r.Zaman zaman ikizler �zerinde ara�t�rmalar yap�lm��t�r.Al�nan sonu�lara g�re kal�t�m�n �nemli bir paya sahip oldu�u g�zlenmi�tir.Ancak tek ba��na bir neden olmad�� da anla��lm��t�r.Aile i�indeki pek�ok sorunlardan kaynaklanan duygusal gerilimler,a��r sonu�lar veren ate�li hastal�klar veya �iddetli fiziksel ac�lar �izofreniye yatk�n olan ki�ilerde tetikleyici unsurlard�r.
*
Paranoya,hezeyan ge�iren ki�inin herkese kar�� g�ven duymad�� bir durumdur.�lgisiz ve i�e d�n�kt�r.Garip davran��larda bulunan hastalar�n bir k�sm� katatoni denilen belirtiler de g�sterirler.Kaslar kat� hale gelir.Kendisine bakamayacak hatta beslenemeyecek durumda olabilir.�evresinde olan olaylar�n fark�na varamaz.Uzun zaman �ylece oturabilir.B�t�n bunlar �izofrenin �e�itli davran�� rnekleridir.Bu belirtiler tek tek olabilece�i gibi bunlar�n birden fazlas�n�n kar��m� �eklinde de belirebilir.
Paranoya,genel tarifi olarak bir ki�inin s�rekli ve sa�lam olarak hezeyanlar ge�irmesidir.Baz� ruhsal bozukluklarda biraz daha az olmakla beraber d��nce,davran�� ve isteklerde belirli bir d�zene rastlanabilir. Ayr�ca paranoya belirtileri ile ba�layan,aradan bir m�ddet ge�tikten sonra �izofrenin en belirgin �zellikleri olan zihinsel ve duygusal kopukluk niteliklerini g�stererek biten �rnekler de vard�r.Ama daha fazla rastlanan bi�imiyle paranoyalar,kendilerinden kaynaklanan ku�kular�n� ve g�vensizliklerini ba�ka ki�ilere y�nelten insanlard�r.Yapaca��m�z basit bir ara�t�rma ile onlar�n yaln�z ve a��r� utanga� ki�iler oldu�unu anlayabiliriz.
*
Manik-��k�nt� bir di�er psikoz �e�ididir.Bu terim karma bir tan�m� i�erir.A��r� heyecan,normalin bir hayli �zerinde olan canl� davran��lar,normal bir insan�n hayal g�c�n� a�an gelece�e ait tasar�lar,�ok s�k g�r�len fikir de�i�ikliklerinin yan�s�ra depresyon denilen ��k�nt�.Bu belirtilerin herhangi biri tek ba��na ele al�nd��nda mutlaka hastal�k oldu�u anlam�na gelmez.Ama ciddi bir ipucudur.Bunlar�n yan�s�ra uykusuzluk,i�tahs�zl�kla birlikte olu�an zay�flama ve g��ten d��me ruh doktorlar�n�n hemen ilgisini �eker.Hele su�luluk duygusu veya intihar e�ilimi sezilmi�se bu durum bir ��k�nt�n�n ifadesidir.
Hastal��a e�ilimli ki�ilerde depresif dedi�imiz,�rne�in sevdikleri birisinin �l�m haberini ald�� zaman,veya sevgilisi kendisini terk edince olu�an durumlar
tepkisel ��k�nt�ye giden etkenlerdir.Ancak �ok az say�labilecek bir k��k�rtma,hatta belirgin bir uyar� olmaks�z�n olu�an ruhsal bozukluklar da vard�r.��te bu durumda kal�t�m veya psikoza e�ilim gibi �zellikler s�z konusudur ve bu olaya i�sel ��k�nt� ad� verilir.Hastal�k a��r� �ekilde geli�mi� ise ki�inin davran��lar� belirgin �ekilde a��rd�r.Veya son derecede heyecanl�d�r.Bu durumda olan bir di�er ki�i s�rekli su�luluk duygusu i�indedir.Kendisine neden b�yle davrand�� soruldu�unda ,korkun� bir su� i�lemi� oldu�unu veya g�nahlar�n�n cezas�n� �ekti�ini s�yler.S�k s�k duydu�umuz veya bizzat �ahit oldu�umuz olaylardan birisi de ��k�nt�l� hastalar�n ba�kalar�na y�k olduklar� inan�lar�d�r.Bu ki�iler adeta kendi kendilerinden koptuklar� ve gene kendi kendilerine yabanc� hale geldikleri gibi hem kendilerini hem de tan�d�k ve yak�nlar�n� rahatlatmak i�in intihar etmeye son derecede yatk�nd�rlar.Daha ileri vakalarda ��k�nt�n�n �iddeti de artar.Hasta hi� kimsesinin olmad��n�,hatta kendisinin bile varolmad��n� s�yleyebilir.
*
Bunama,beyin bozuklu�udur ve birtak�m ruhsal belirtileri ortaya ��kar�r.Her�eyden �nce hem zihinsel hem de duygusal gerileme vard�r.Beyin fizyolojik olarak dumura u�ram��t�r,h�creleri art�k normal i�levlerini yapamamaktad�r.Bu durumda olu�an psikoz �e�itli �ekillerdedir.Faaliyetlerin bir amac� yoktur.Duygular k�relmi�tir.Mant�kl� bir denetim olmad�� i�in �ok geni� davran�� bozuklu�u listesi olu�ur.Kendini �ok b�y�k g�rme ve �ok fazla konu�ma s�k�a rastlanan olaylard�r.Al�nganl�k,isterik belirtiler,hasta olma ��phesi gibi benzer unsurlar i� i�e ge�er.
KAYNAK:
The Joy of Knowledge Encyclopaedia

PS�KOZLAR VE �OCUK BAKIMI

�ocuklukta psikozun bir dereceye kadar yayg�n oldu�unu, ancak semptomlar�n�n �ocuk bak�m�n�n do�as�nda bulunan ola�an zorluklarda gizlenerek kolayl�kla fark edilmediklerini g�stermeye �al��aca��m.

�evre, �ocu�un duygusal geli�iminin �arp�kl�klar�n� gizleyemedi�inde veya bunlarla ba�a ��kamad��nda, �ocuk, hastal�k mahiyeti kazanan savunmal� (defensive) bir hatta �rg�tlenir ve psikoz geli�ir.

Bu teori, erken bebeklik d�neminde bebe�inin bak�m�yla me�gul olan annenin kendi do�al tekniklerinin ruh sa�l��n�n temelini olu�turdu�unu varsayar. Ben, bebe�in duygusal geli�iminin erken evrelerinde yeterince iyi duygusal bir �evre olmad��nda bebe�in kendi ba��na yerine getiremeyece�i �eylere k�saca de�inmeye �al��aca��m.

�ocukluk psikozu iki ayr� metotla ele al�n�p incelenebilir. Bunlardan birine g�re, yeti�kin psikiyatrisinde iyi bilinen baz� ruh hastal�klar� kurumlar�, psikozu erken �ocukluk y�llar�nda ve ergenlikten �nce ortaya ��k��lar�na g�re a��klar. Creak (1952), psikozun bir tipini, garip davran�� r�nt�leriyle ve fiziksel i�levin ikincil bozukluklar�n�n birlikte �rg�tlendi�i bir i�e d�n�kl��n g�r�lmesiyle a��klar. B�t�n �ocuk psikiyatrlar�n�n ve pediatrlar�n a�ina olmas� gereken bir �ocuk tipi tasviri yapar. Ayn� �ekilde melankolik durumlar�, manik depresif duygu sal�n�mlar�n�, hipomanik tedirginli�i ve �e�itli zihinsel kar��kl�lar� anlamak ve �ocukluktaki genel g�r�n�mleriyle izlemek m�mk�nd�r. B�yle bir malzemeyle ara�t�rma yapmak verimli olabilir.

Geli�mekte olan �ocu�u, daha do�rusu bebe�i d��nme al��kanl��na sahip bir pediatr olarak ben ba�ka bir metottan bahsetmeyi se�iyorum.

Bir pediatr i�in, bireyin geli�iminde bir s�reklilik bulunur. Bu geli�im, ana rahmine d��le ba�lar; bebeklik ve erken �ocukluk boyunca devam eder ve �ocu�u kendi bebe�inin babas� olabilece�i yeti�kin konuma kadar g�t�r�r. �ocuk bak�m�nda hedef, sadece sa�l�kl� bir �ocuk b�y�tmek de�il ayn� zamanda sa�l�kl� bir yeti�kinin nihai geli�imine m�saade etmektir. Ben aslen burada bu durumun di�er y�z�yle, yani yeti�kin sa�l��n�n, bebeklik ve �ocuklu�un b�t�n evrelerinde temellenmesiyle ilgileniyorum. Bir pediatr her zaman �ocu�un i�sel geli�iminde de oldu�u gibi s�reklilik gerektiren �evresel fakt�rlerin tedrici olgunluklar�n�n; bak�m ve b�y�tme niteliklerinin ve bebeklerin buna olan ba��ml�l�klar�n�n fark�ndad�r. Bu y�zden bir pediatr, psikiyatriye �nemli katk�larda bulunabilir.

Baz� pediatrlar�n �ocuk geli�iminin sadece fiziksel y�n�ne yo�unla�arak ruhsal y�n�n� ihmal etmeleriyle ilgili yapabilece�im pek bir �ey yok; ancak psi�enin fiziksel geli�imin �zerinde ne kadar b�y�k bir pay� oldu�unu kimse inkar edemez.

Bu yaz�mda, ben �ncelikle psi�enin �zerinde duraca��m; beden (soma) ile sadece ikincil olarak ilgilenece�im. Bir pediatr olarak belirtmem gerekir ki; ruh sa�l�� erken geli�im tamamlanmadan kazanabilecek bir �ey de�ildir. Ruh sa�l��, annenin bebe�inin bak�m� ile me�guliyeti s�ras�nda temellenir. “Kendini adama” (devotion) kelimesini duygusal anlam�ndan ar�nd�rarak kullan�rsak, anne e�er “kendini adamazsa” �ocu�un her �eyden �nce gelen mutlak ihtiya�lar�na duyarl� ve etkin bir uyum (adaptasyon) sa�layamaz. Bu kelime, “kendini adama” bize ayn� zamanda annenin g�revinde ba�ar�l� olmak i�in zeki olmaya ihtiyac� olmad��n� da g�sterir.

Ruh sa�l��, ki�isel duygusal b�y�menin s�reklili�ini m�mk�n k�lan s�rekli bir bak�m ve �zenin �r�n�d�r. Nevrozun �ocu�un ailede b�t�n bir ki�i olarak yer almaya ba�lad�� zamanlarda ya�ad�� erken ki�iler aras� ili�kilerden kaynakland��, art�k kabul edilen genel bir g�r��t�r. Di�er bir deyi�le, bebeklik d�neminin normal geli�imi varsay�ld��nda, nevrozun yoklu�u ve sosyalizasyonun varl�� a��s�ndan bireyin sa�l��, �ocu�un y�r�meye ba�lad�� ya�larda ebeveynlerince �ekillenir. Halbuki, �ocuk, di�er b�t�nl��n� tamamlam�� ki�ilerle ili�kiye girebilecek b�t�nl�kl� bir ki�iye d�n��meden �nce ortaya ��kan, duygusal geli�imdeki �arp�kl�klar�n psikotik olarak tan�mlanabilecek ve adland�r�labilecek bozukluklar� olu�turdu�u varsay�m�, hala kan�tlanmad��ndan ge�erlili�i hala tam olarak bilinmemektedir.

Bu teori daha �ok “baz� psikotik durumlar” i�in kabul g�rmektedir. Bu konular�n �al��malar�nda uzmanla�an ki�ilere g�re, ancak s�tten kesilmenin anlaml� oldu�u ya�a eri�ebilen sa�l�kl� bir bebe�in depresif olabilme kapasitesine (tepkisel bir depresyon veya duygu durum de�i�ikli�i g�sterebilme a��s�ndan) ula�abilece�i olduk�a a��kt�r. Depresyon, pi�manl�k ve su�luluk duygular�yla birle�ir. Ancak depresif duygu durumunda bilin�d�� duygulan�m nispeten daha b�y�k bir oranda g�r�l�r. Zaman i�erisinde iyile�menin ger�ekle�ebilmesi i�in tasalanabilme, kederlenebilme ve kay�ba kar�� organize bir �ekilde tepki g�sterebilme kapasitesi sa�l�kl� b�y�menin �ok �nemli geli�imsel bir evresidir. S�tten kesilmenin dikkatli bir �ekilde ger�ekle�tirilmesi ve bunun 9-18 ayl�k bebe�i idare etmede kullan�lmas� bu kapasitenin geli�mesini m�mk�n k�lar. Bu makalede bu konu hakk�nda yap�lan �al��malara, �zellikle �imdiye kadar �e�itli depresyon t�rlerinde ve manik depresif bozukluklarda g�r�len psikoz �al��malar�na at�fta bulunmaktan daha fazla bir �ey s�ylemek pek m�mk�n de�ildir. Bu konular, Freud'un yas ve Melankoli (1917) makalesiyle anla��lmaya ba�lanm�� ve Abraham (1924), Klein (1934) ve Rickman (1928) gibi isimler taraf�ndan geli�tirilmi�tir. Klein'�n teorisinin geni�letilmi� hali baz� paranoid �rg�tlenme tiplerinin k�kenlerini kapsamaktad�r. Duygusal geli�imde depresif pozisyona sa�l�kl� eri�im (Klein) bir �nceki pozisyonun sa�l�kl� bir �ekilde tamamlanmas�n� gerektirmektedir. Ben bu makalede en erken ve en ilkel evrelere at�fta bulunmak istiyorum.

Yan�lsaman�n k�r�lmas� (disillusionment- hayal k�r�kl��) s�tten kesilmenin hemen ard�nda geni��e bir konu olarak durmaktad�r. S�tten kesilme ba�ar�l� bir beslenmenin, yan�lsaman�n k�r�lmas� (disillusionment) ise ba�ar�l� bir yan�lsama imkan�n�n sa�lanabildi�inin g�stergesidir.

Jane Kelly taraf�ndan psikozlu birinin tasviri

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/Jane_Kelly._Psychosis_2.jpg

Psikoz
Psikoz; Dipten Gelen dalga
Bilin�d��, ruhun karanl�k y�z�nde yer al�r. Buras�, kendine �zg� kurallar� olan, bilince yabanc� ve yasak bir d�nyad�r. Kap�s�nda, bilincin n�bet�ileri bekler. Bu n�bet�iler, bilin�d��na at�lm�� yasak arzular�n ve toplumsal ya�amla ba�da�mayacak hayallerin bilince ��kmas�na engel olurlar. �rne�in, yak�n akrabalar aras� cinsel ili�ki toplum kurallar� ile yasaklanm��t�r. Dolay�s�yla, kan ba�� olan birisine y�nelik cinsel yak�nla�ma duygular� bast�r�lmal� ve bilin�d��nda tutulmal�d�r. ��nk�, bu duygular bilince ��karsa, ki�iyi yasak bir eyleme k��k�rtacak, onun ve yak�nlar�n�n ya�am�n� alt�st edecek geli�melere neden olacakt�r. Ayn� durum, ba�kalar�na y�nelik �iddet ve sald�rganl�k e�ilimleri i�in de ge�erlidir. Toplumsal ya�amla ba�da�mayacak cinsel ve sald�rgan e�ilimler bilin�d��nda hapsedilmeli, ortaya ��kmalar� engellenmelidir.

�ocuklarda, bilin�le bilin�d�� aras�ndaki duvar derme �atma bir �iti and�r�r. Bu d�nemde, yasak arzular ve hayaller bilince gelip giderler. Ancak, y�llar ge�tik�e duvar y�kselir ve kal�nla��r. Giderek a��lmas� olanaks�z hale gelir. Eri�kin bir ki�ide, art�k bir taraftan di�erine ge�mek t�m�yle olanaks�zd�r. Ancak, bilin�d�� arzular ve hayaller, bilince ��kmasalar da bulunduklar� yerden ki�inin ya�am�n� etkilemeyi s�rd�r�rler. Bu i�i iki yolla yaparlar.

Birinci yol bilin�d��ndan, ki�inin bilin�li yan�na, manyetik g�� dalgas�n� and�ran dalgalar g�nderilmesidir. Bilincin ��yla ayd�nlat�lm�� bir d�nyada g�nl�k ola�an ya�am�n� s�rd�ren bir ki�i, bilin�d��n�n derinliklerinden ��k�p gelen b�yle bir dalgan�n etkisine girdi�inde beklenmedik bir davran��ta bulunur. �rne�in, �ok iyi bilinen bir ismin unutuluvermesi, tan�d�k birine ba�ka bir isimle seslenilmesi ya da yanl��l�kla o s�rada hi� ak�lda olmayan birinin telefon numaras�n�n �evrilmesi, bilin�d��n�n etkisi alt�nda kal�narak yap�lan davran��lard�r. Bazen de ki�i, daha uzun s�reli bir etkilenme alt�nda kal�r ve mant�kl� bir a��klamas� olmayan bir davran��ta �srar eder. Baz� ki�ilere kar�� s�rd�r�len anlams�z d��manl�klar�n ya da belirli bir nedene ba�lanamayan tutkulu yak�nla�malar�n alt�nda genellikle b�yle bir bilin�d�� etkilenmenin bulundu�u d��n�l�r.

Bilin�d�� arzular i�in ikinci firar olana�� d��lerdir. Uykuda, bilin�le bilin�d�� aras�ndaki kap�da bekleyen n�bet�ilerin dikkati da��l�r ve bilin�d�� arzular k�l�k de�i�tirerek bilince ��kma olana�� bulurlar. Bu nedenle, d��lerde olup bitenler, uyan�k durumdaki mant�kl� d��ncemizle anla��lmas� g�� olaylard�r. Bir ki�i ans�z�n bir ba�ka ki�iye d�n��r. Evimizin salonunda otururken kendimizi bir deniz k�y�s�nda ya da ba�ka bir kentin sokaklar�nda buluveririz. Y�llar �nce �lm�� bir arkada�la kar��la�mak, hatta kendi cenaze t�renimize kat�lmak bile d��lerde olanakl�d�r.

Baz� durumlardaysa, d��lerde ve dil s�r�melerinde k�smen aralanan kap�, b�y�k bir patlamayla da��l�r ve bilin�le bilin�d��n� ay�ran duvarda gedikler a��l�r. Y�llard�r bilin�d��nda kapal� tutulmu� arzular ve hayaller bilince dolu�urlar. D�� g�nl�k ya�ama kar��m��, ki�i ger�ekle ger�ek olmayan� ay�rt edemez hale gelmi�tir. �� konu�malar d��ar�dan gelen yabanc� sesler olarak i�itilebilir. Zihinde canland�r�lan hayaller �evrede dola�an ger�ek yarat�klar olarak alg�lanabilir. T�pk� d��lerde oldu�u gibi, psikoza giren ki�i i�in de, mant�kla a��klanamayacak bir �ok durum olanakl� hale gelmi�tir. Tanr� ya da peygamber oldu�una, CIA taraf�ndan takip edildi�ine, beyin dalgalar�yla uzaydaki uydular� y�netti�ine inanabilir. Radyo ve televizyondan kendisine y�nelik mesajlar geldi�ini ya da yak�nlar�n�n onu zehirlemeye �al��t�klar�n� d��nebilir. Baz� durumlarda ki�inin konu�mas� da anla��lmaz hale gelir. Sanki, ruhu yabanc� bir g�� taraf�ndan ele ge�irilmi� gibidir.

Psikozun nedenleri

Neden baz� insanlar psikoza girerler? Bilin�d��n� denetim alt�nda tutan duvar� y�kan nedir? Bu sorular y�llard�r yan�tlar�n� bekliyor. Hen�z kesin bir neden belirlenebilmi� de�il. Ancak, yine de bilinen baz� etkenler var. Bunlardan ilki kal�t�m. Baz� ki�ilerde s�z konusu duvar daha ince ve dayan�ks�z. Dolay�s�yla, ya�anan olumsuz olaylar�n yaratt�� bas�n� kar��s�nda kolayca y�k�l�veriyor. Do�um s�ras�nda oksijensiz kalman�n ve �ocukluk d�neminde ge�irilmi� olan baz� virus enfeksiyonlar�n�n da bu y�nde bir yatk�nl�k yaratt�� ileri s�r�l�yor. Kimi zamansa, baz� bedensel hastal�klar ya da bir zehirlenme veya bir kaza s�ras�nda beyinde meydana gelen zedelenme psikoza yol a�abiliyor.

Psikoz t�rleri
Psikoz ad� verilen ruhsal bozuklu�un de�i�ik t�rleri var. Bunlardan ba�l�calar� ��yle s�ralanabilir:

1. �izofreni: Halk aras�nda en iyi bilinen psikoz t�r�d�r. Genellikle gen� ya�larda ba�lar. Tuhaf d��nceler, hayaller ve ki�inin kula��na bo�luktan sesler gelmesi s�k g�r�len belirtilerdir. Baz� tiplerinde ki�i garip bir pozisyonda heykel gibi saatlerce durabilir ya da anlams�z ve ama�s�z bir hareketlilik g�sterebilir.

2. Paranoya: A��r� ��phecili�in hakim oldu�u bir ruhsal bozukluktur. Daha ileri ya�larda ortaya ��kar. Ki�i e�inin kendisini aldatt��n� ya da yak�nlar�n�n onu �ld�rmeye �al��t�klar�n� ileri s�rebilir. Ya�am�n� bu ger�ek d�� d��ncelere g�re d�zenlemeye ba�lar. ��i g�c� b�rak�p b�t�n g�n e�ini takip edebilir. Evdekiler taraf�ndan zehirlenmemek i�in s�rekli d��ar�da yemek yer ya da yemeklerini kendisi pi�irir. Ger�ek d�� tehlikelerden korunmak i�in silah ta��maya ba�layabilir. Baz� hastalar, haks�zl��a u�rad�klar� inanc�yla, s�rekli dava a�arak, y�llarca mahkemelere gidip gelirler.

3. K�sa psikoz: �izofreni ve paranoya genellikle y�llarca, hatta ya�am boyu s�rebilen ruhsal bozukluklar. Baz� psikozlar ise aniden ba�lay�p bir ka� hafta i�inde d�zelebiliyor. Genellikle, a��r hakarete u�rama, aldat�lma, �rz�na ge�ilme, i�kence g�rme gibi y�k�c� bir olaydan sonra geli�en bu t�r psikozlar�n seyri �izofreni ve paranoyaya g�re �ok daha iyi.

4. Payla��lm�� psikoz: Bu bozuklukta, asl�nda psikotik olmayan bir ki�inin, psikotik bir ki�inin d��ncelerini payla�mas� s�z konusu. Hasta olan ki�inin ger�ek d�� inan� ve d��nceleri di�er aile �yeleri taraf�ndan da ger�ek olarak kabul edilmeye ba�lan�yor. �rne�in, kom�usunun evlerine elektronik ayg�tlar yerle�tirdi�ini ve bu yolla evlerini dinledi�ini d��nen �izofrenik bir hastan�n e�i de, asl�nda hasta olmad�� halde, giderek kocas�n�n fikirlerini benimsemeye ba�l�yor.

Psikozun Mant��
Nas�l oluyor da, bir insan kendini Napolyon ya da Sezar zannedebiliyor? Ya da, Tanr�n�n, televizyon spikerleri arac�l��yla kendisine mesajlar g�nderdi�ine inanabiliyor? Kendi halinde bir adam�n, peygamberli�ini ilan etmesine yol a�an nas�l bir d��nce sistemidir? Hangi mant�k oyunlar�, ki�inin, CIA taraf�ndan takip edildi�ine ve evine dinleme cihazlar� yerle�tirildi�ine inanmas�na neden oluyor?

Bu t�r tuhaf d��ncelerin kayna��nda �ncelikle �iddetli bir istek yer al�yor. Ki�i, �nemli bir devlet adam�, bir dini lider, b�y�k bir sanat�� ya da sporcu oldu�una inanmak istiyor. Ancak, bu t�r istekler yaln�zca ak�l hastalar�na �zg� de�il. Hepimizin ger�ekle�mesi olanaks�z hayallerimiz var. Hastalar� ay�rt eden �zellik, onlar�n bu hayalleri ger�ek zannetmelerine izin veren bir d��nce sistemine sahip olmalar�.

Hayallerin ger�ek zannedilmesine izin veren mant��n �� temel �zelli�i var. Bunlardan ilki, yaln�zca bir ortak yan� olan iki nesnenin ayn� kabul edilebilmesi. �rne�in, bu sistemle d��nen birisi i�in, 'Ba�bakan g�zl�kl�, ben de g�zl�kl�y�m, �yleyse ben de ba�bakan�m' diye ak�l y�r�tmek olanakl�. Ya da 'Peygamberin sakal� vard�, e�er sakal uzat�rsam ben de peygamber olabilirim' d��ncesi akla uygun bulunabilir. Yine ayn� mant�k sistemiyle, yeni tan��t�� birisini, g�z rengi ayn� oldu�u i�in, annesi olarak kabul edebilir. Ya da, tam tersine, annesinin bak��lar�n� televizyonda izledi�i uzayl� yarat��nkine benzeterek, onun uzaydan geldi�ini iddia edebilir.

Psikoza izin veren mant��n ikinci �zelli�i, do�a ve toplum kurallar�na g�re i�leyen s�re�lerin, ki�isel g�� ve niyetlere dayand�r�larak a��klanmas�. �rne�in, psikotik bir hasta, Bengalde�'teki sel felaketine, Kobe depremine ya da uzay meki�i kazas�na kendisinin neden oldu�unu ileri s�rebilir. ��indeki k�t� d��ncelerin ya da birisine y�nelik nefret duygusunun bu olaylara yol a�t��na inanabilir.

Psikotik mant��n ��nc� �zelli�i, �nce yarg�ya var�p sonra kan�t toplanmas�. �rne�in ki�i, Cumhurba�kan�n�n ona �nemli bir mesaj iletmeye �al��t�� yarg�s�na sahiptir. Televizyonun kar��s�na ge�ip haberleri izlemeye ba�lar. Bu noktadan sonra art�k t�m olup bitenleri kafas�ndaki yarg�y� do�rulayan birer i�aret olarak g�rmeye haz�rd�r. Onun �apkas�n� sallamas�, kameraya do�ru bir bak�� ya da konu�urken bir an duraklamas�, hep kendisine mesaj iletme �abas�n�n a��k belirtileri olarak kabul edilir.

Psikotik mant��n �zellikleri asl�nda bize hi� yabanc� de�il. Onu d��lerden ve k��k �ocuklar�n d��ncelerinden tan�yoruz. �lkel insanlar�n d��ncesine egemen olan da yine ayn� mant�k. Bu mant�k sa�l�kl� eri�kin insanda bilin�d��nda bast�r�lm�� olarak bekliyor ve baz� ki�ilerde psikozla birlikte yeniden ortaya ��k�yor.

Yazar: Psikiyatrist Do�. Dr. Levent METE

PS�KOZ a. (fr. psychose)
1. Psikan. ve Psik. �znenin ger�ekle ili�kisini alt�st eden ki�ilik bozuklu�u. (Bk. ansikl. b�l.)
2. Toplumsal ya da siyasal k�kenli bir travman�n yol a�t�� kolektif saplant�: Sava� psikozu.
3. �ocuk �a�� psikozu, �a cuklu�a �zg� psikoz t�r�. (Bu kavram, �zellikte M. Klein��n �al��malar�ndan sonra ortaya ��kt�. Kapsad�� durumlar daha �nceleri, organik k�kenli a��r zihinsel yetersizliklere ba�l� san�l�yordu. Bu rahats�zl�k, erken ve ge� psikozlar olmak �zere ikiye ayr�l�r. Erken psikozlar �evreyle ili�kinin ve dilin yoklu�u ite �zetlenir ve en �ok rastlanan tipi kapan�r�nd�r. Ge� psikozlar 4 ya da 5 ya��na do�ru ortaya ��kar. Zihinsel yetersizlik bask�n de�ildir, fakat karakter bozukluklar�, dengesizlik, konu�mama, kendini tecrit etme ve imgesel �retimlerin denetimsizli�i ay�rtedici �zelliklerdir. Manyakodepresif t�rden duygulan�m ba zukluklar� ve �izofrenik ruhsal ��z�lme, bulu�dan �nce pek az g�r�l�r.) || Organik psikoz, organik beyin hastal�klar�n� izleyen zihinsel bozukluklar�n t�m� (sarayla ilgili zihinsel bozukluklar, beyin t�m�rleri, kafatas� travmalar�, bunamalar, alkolizm).

�ANS�KL. Psikan. ve Psik. Psikiyatri, s�re�en psikozlar grubuna, s�re�en hezeyanlar� (en �nemlisi �izofreni) ve manyako depresif psikozu al�r, d��l� zihin kar��kl��n� ve akut psikozlar� bunlardan ay�r�r. Psikozlar�n klini�i, XIX. yy.'da geli�ti, nevrozlar�nkiyse, XX. yy.'da derinle�ti. Ne var ki, psikozlarda etkin olan psikodinamik s�re�ler, nevrozlardan daha ge� incelenmi�tir. Bu konudaki yakla��mlar, Jacques Lacan ve Melanie Klein��n �al��malar�na �ok �ey bor�ludur.
Psikanalistlere g�re psikozlunun ya�am kar��s�ndaki tutumunun ay�rtedici �zelli�i, yar�lma" olgusunda g�r�l�r Bu durumda, birbirinden t�m�yle ayr�lm�� ruhsal s�re�ler, birbiriyle kar��la�madan yan yana var olurlar. �zellikle idealle�tirilmi� libido nesneleri, ki�inin kendisine ait oldu�unu hi�bir zaman kabul etmek istemedi�i bask�c� nesnelerle hi�bir bi�imde kar��la�mamak durumundad�rlar. Yani bu durumda, psikozlu, arzuya olanak tan�yan baba i�levi konusuna yana�maktan ka��nmakta ve onu reddetmektedir.
Ku�kusuz, kendisi i�in ac�mas�zca y�k�c� olan ya da yap�land�n� olmayan ve b�y�k �nem ta��yan bir oidipus ya�ant�s� y�z�nden b�yle davranmaktad�r. Yani ana baba, oidipus konusundaki kendi a�mazlar�na ba�l� olarak �ocu�a var olma g�venini ya da �ocu�un isteyen bir �zne olarak kendini konumlamas�n� sa�layacak �l��de iyi deneyleri (ya�ant�lar�) verememi�lerdir. Baba ad�n�n at�lmas� �nce ana baban�n davran��n�n sonucudur ve �ocuk bunu kendi �zerine almaktan ba�ka �ey yapmam��t�r.
Ne var ki, bir hezeyan, baba e�retilemesinin yeniden kurulmas� i�in bir giri�imdir. Psikozlu, �uradan buradan bulabildi�i par�alardan bir baba, bir �ocuk, bir v�cut imgesi vb. yaratmaya �al��r. Hezeyan�, bir iyile�me, insan ki�isinin ya�amsal ��esi olan baba ad� g�stergesinin anneye �ocuktan ayr�lma iste�inin kan�t� olarak verilen olana��n yeniden kurulmas� giri�imidir.
Ayn� presprektif i�inde sanr�, at�lm�� baba ad�n�n ger�eklik i�inde bir yeniden ortaya ��k��d�r. Yani �znenin sanr�lad��, her zaman baba ad�d�r ya da onun yerine ge�ecek bir ��edir. Dolay�s�yla, anne v�cudunun �znede eksik kalm�� bir par�as�d�r ve �zne bunu, bir yoklu�un alg�lanmas�na (sanr�lanan ��e) ya da bir var olan�n bilin�ten kovulmas�na (olumsuz sanr�) ili�kin paradoksal bir ba��nt� bi�iminde yeniden bulmaya �al��r.
M. Klein�a g�re �izoparanoit ya da ��k�nt�l� durumun geli�mesi ba�ar�s�zl��a u�rad��nda, eri�kinde ve hatta �ocukta, �izofren-paranoyak ya da manyakodepresif tipte bir psikoz geli�ebilir. Klein��n g�r��n� savunanlara, �zellikte W. Bion'a g�re psikozlu, kendi psikozlu yanlar�n�n (i� ve d�� ger�ekli�e kar�� iddetli kin, y�k�c� d�rt�lerin egemenli�i) etkisi alt�ndad�r. Bu yanlar, psikozlunun, ger�e�in ve d��ncenin bilincine varmas�n� sa�layabilecek olan her �eye sald�r�rlar. ��nk� psikozlu, yans�tmal� �zde�le�imi, yo�un bi�imde kullan�l�r.

Kaynak: B�y�k Larousse