[KK] Paranoya Nedir?

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- Psikoloji ve Psikiyatri (https://www.msxlabs.org/forum/psikoloji-ve-psikiyatri/)

- - Paranoya Nedir? (https://www.msxlabs.org/forum/psikoloji-ve-psikiyatri/8873-paranoya-nedir.html)

Paranoya

(Yunanca para: yanl�� ya da asl�ndan farkl� ve nous: d��nce, zihin), ana temas� ku�ku olan kronik, sistemli ve mant�kl� sanr�larla (hezeyan) tan�nan psikoz. �lk kez 1863 te Alman psikiyatr Kari Ludwig Kahlbaum'un kulland�� terim, g�n�m�zde bir tani kategorisi olarak ge�erlili�ini

b�y�kl��de yitirmis ve yerine paranoit bozukluklar kullan�l�r olmu�tur. Paranthropus, Robert Broom un G�ney Afrika'daki Kromdraai de ve Swartkrans ta buldu�u insangil fosili. Australopithecus un daha g��l� yap�l� bir cinsi olarak de�erlendirilmistir. Australopithecus tan ayr� bir cins olarak de�erlendirmeyen bilim adamlari taraf�ndan Australopithecus robustus olarak adland�r�l�r.

kaynak : Ana Britannica

Paranoya
MsXLabs.org

�o�umuz ara s�ra ba�kalar�n�n bize d��manca davrand�� duygusuna kap�l�r�z. Ancak paranoyaklar, s�rekli olarak kom�ular�, birtak�m garip "yarat�klar", hatta Merihliler olabilecek bir grup "k�t�n�n" tehdidi alt�nda bulunduklar� hezeyan� i�indedirler. Paranoya, karma��k bir ruhsal hastal�kt�r. En �arp�c� belirtileri hezeyanlard�r. Paranoyak ki�i ba�kalar�n�n kendisine haks�zl�k yapt��na, eziyet etti�ine inan�r. Bu "k�t� niyetli ba�kalar�", Merihlilerden casuslara ve televizyon spikerlerine kadar uzanan �ok �e�itli ki�iler olabilir.

Nedenleri
Paranoya, genellikle bir psikoz, yani ak�l hastal�� belirtisidir ve nedeninin k�smen kal�tsal, k�smen de �evre etkilerine ba�l� oldu�u d��n�lmektedir. Ara�t�rmalar, ayn� genetik yap�ya sahip tek yumurta ikizlerinin ya birlikte paranoyak olduklar�n� ya da olmad�klar�n�, oysa farkl� genetik yap�lar� olan �ift yumurta ikizlerinde bu birlikteli�in �ok daha az oldu�unu g�stermektedir. Sonu�, bir t�r kal�tsal etkinin var oldu�u g�r��n� desteklemektedir. �te yandan, �evrenin yaratt�� stresler, belli aile i�i ili�ki bi�imleri ve ya�am tarzlar� da paranoya olas�l��n� art�rmaktad�r. Ancak kal�tsal yatk�nl�k olmaks�z�n bu etkilerin paranoyaya yol a�ma olas�l�� d��kt�r.

A�a�� yukar� herkes zaman zaman kendisiyle "u�ra��ld��" d��ncesine kap�l�r. Ama bu ge�icidir ve de�i�en ko�ullarla birlikte ortadan kalkar. Ancak e�er kal�tsal etken s�z konusuysa belirtilerin dikkatle de�erlendirilmesi gerekir. Ara�t�rmalar, anne - babalar� paranoyak olanlar�n en y�ksek risk grubuna girdiklerini g�stermektedir. Paranoya, daha �ok ileri ya�larda ve toplumun alt tabakalar�ndan ki�ilerde g�r�lmektedir. Dikkatli incelemeler, bu ruhsal rahats�zl�k ciddile�tik�e, gerek hastal��n�n, gerekse kendisine k�t�l�k edildi�i duygular�n�n yo�unla�mas� sonucu hastan�n, insanlarla yak�n ili�kilerden ka��nd��n�, bunun da onu toplam merdiveninin alt basamaklar�na do�ru itti�ini ortaya koymaktad�r. Paranoya, kendi ba��na pek tehlikeli de�ildir. Ama daha tehlikeli bir durumun, yani paranoid �izofreninin bir �n uyar�s� olabilece�i unutulmamal�d�r. K�t�l�k g�rme duygular� bazen, misillemede bulunma arzusu ya da i�inde bulundu�u durumla kendi ba��na, ba�a ��kma d��ncesini do�urabilir. S�zgelimi insanlar�n kendisini ve ba�kalar�n� radyodan ��kan elektrik dalgalar�yla ele ge�irdi�ine inanan bir paranoyak, kar�� nlem alman�n g�revi oldu�unu d��nebilir ve harekete ge�ebilir. Ama ger�ek bir tehlike olas�l�� pek azd�r, ��nk� hasta ki�i ayn� zamanda �ok tedirgin ve korku i�inde oldu�undan, tehditleri yaln�zca s�zde kal�r.

Paranoya
Halk aras�nda, paranoya deyimi, genellikle bir �ahs�n, �evresindekiler hakk�nda a��r� ��phecili�ini tan�mlamak i�in kullan�l�r. B�yle bir ki�iye yap�lan tavsiyeler, iyi niyetli bile olsa, o ki�i taraf�ndan k�t� niyetle yap�lm�� olarak alg�lan�r. Ba�kalar�n�n kendisi hakk�nda komplo yapt�� kuruntusuna kap�labilir, kendilerine veya m�lklerine kar�� bir tehdit oldu�u endi�esi i�ine d��er. Bu d��nceler, o �ah�sa b�y�k rahats�zl�k verir. �evresindekiler de, bu durumdan rahats�z olur.

Psikiyatrist, Emil Kraepelin, en �nemli veya yeg�ne belirtinin kuruntulu inan�lar oldu�u ruhsal hastal�klar� tan�mlamak i�in, paranoya terimini, kullanm��t�r. Terimin kati kullan�m� zaman i�inde de�i�mi�tir. Kraepelin�in tan�mlamas�, g�n�m�zde genel olarak terkedilmi�tir. Psikiyatristler taraf�ndan, g�n�m�zdeki kullan�m�yla, paranoya, ki�inin kendisine y�nelik (ben merkezli) herhangi bir kuruntuyu i�aret etmek i�in kullan�l�r. Daha belirli olarak, eziyet korkusuna yol a�an bir kuruntuya i�aret etmek i�in kullan�l�r. Bundan dolay�, psikiyatrik kullan�m de�i�ebilir.

Psikiyatride kullan�m�
Emil Kraepelin ak�l hastal�klar�n�n de�i�ik bi�imlerini s�n�fland�rd�� al��mas�nda, kuruntunun oldu�u fakat akli yeteneklerde herhangi bir k�t�ye gidi�in g�r�lmedi�i durumu tan�mlamak i�in safi paranoya terimini kullanm��t�r. Bu tan�mda di�er �izofrenik bulgular bulunmamaktad�r.
Yunanca, παράνοια (paranous) d�ped�z delilik anlam�na gelir (para = d��arda; nous = ak�l, akl�n� ka��rma). Kraeplin bu k�ke, kuruntusal inan��lar� da ekleyerek kendi tan�mlamas�n� geli�tirmi�tir. Kraeplin'in Yapt�� Paranoya tan�mlas�nda kuruntulu inan��n ne oldu�unun �nemi yoktur, herhangi bir kuruntulu inan�� paranoya olarak s�n�fland�r�labilir.

Kuruntular�n belirgin oldu�u �izofreni bi�imini i�in paranoyak �izofreni terimi kullan�l�r. Bu tan�mlamada, kuruntular�n hastaya rahats�zl�k verip vermedi�i dikkate al�nmaz Yani, hasta, kuruntular� ile uyum i�inde olsa bile paranoyak �izofreni tan�s� alabilir.

Ancak, son d�nemlerde, ki�ideki kuruntular�n rahats�zl�k verici olmas� kavram� tekrar �nem kazanm��t�r. �zellikle, iki ana nokta �zerinde durulmaya ba�lanm��t�r:

Ki�inin, kuruntular� nedeniyle kendisine zarar verecek davran��larda bulunmas� veya bulunma tehlikesinin olmas�
Ki�inin, kuruntular� nedeniyle ba�kalar�na zarar verecek davran��larda bulunmas� veya bulunma tehlikesinin olmas�

Paranoya �o�u zaman �izofreni gibi psikotik hastal�klarla i� i�edir. Bununla birlikte seyrek olarak, paranoyak ki�ilik bozuklu�u gibi, psikotik olmayan, di�er durumlarda da g�zlenebilir.
Paranoya, bireyin herhangi bir olay kar��s�nda olay�n olu�umundan farkl� olarak geli�ebilece�ini kendi i�erisinde canland�rma yolu ile �ne s�rd�� ve s�n�rs�z say�da �e�itlendirebilece�i hayal �r�nlerinin t�m�d�r.

Klinik paranoya �rnekleri
Paranoyak kuruntular aras�nda; ki�inin, takip edildi�i, elektronik ara�larla g�zlendi�i, yiyecek veya i�eceklerinin zehirlendi�i, �nemli biri, veya tan�nm�� bir ki�ilik taraf�ndan uzaktan sevildi�i (Erotomani) bulunur.

Paranoya Belirtileri
Hasta �ok canl� sanr�lar ya�ayabilir, olmayan sesler i�itebilir. G�nl�k olaylara, rastlant�lara, ba�kalar�n�n s�radan hareketlerine, kendine ili�kin ola�an�st� anlamlar verir. Kulak misafiri oldu�u konu�malar�n kendisine ili�kin oldu�unu, bunun herkesin ona kar�� birle�mi� oldu�unu kan�tlad��na inanabilir. Sokaklarda, rastlant� sonucu birbirine benzer insanlar g�rse, izlendi�i kan�s�na kap�labilir. Sonu� olarak, paranoyak ki�i �o�unlukla korkak, kafas� kar��k ve sinirlidir. Yine de, ba�ka ak�l hastal�klar�na oranla, d��nme ve �teki zihinsel s�re�lerde fazla bir bozulma olmaz. Eziyete, haks�zl��a u�rama duygusu, bunamada, epilepside ve amfetamin t�r� ila�lar�n al�nmas� sonucunda da g�r�lebilir. �la�la ortaya ��kt��nda ge�icidir ancak ila� bedende etkisini s�rd�rd�� varl��n� korur.

Tedavisi
Paranoya ciddi bir hastal�kt�r ve tedavisi kolay de�ildir. Ne yaz�k ki, belirtiler genellikle ge� fark edilir. Uzun s�re hastan�n yaln�zca kavgac�, huzursuzluk yarat�c� oldu�u d��n�l�r. �teki davran��lar� ve inan�lar� ola�an, akla uygun oldu�u i�in, kimse ak�l hastal��ndan ku�kulanmaz. Tam anlam�yla ileri bir durum olan paranoid �izofreni, genellikle psikotrop t�r� ila�larla tedavi edilir. Hastalar�n d�rtte biri ila� tedavisi ve psikoterapiyle belli bir s�re sonra iyile�ir. Ancak paranoyak �zellikler ortadan kalksa da, hasta s�rekli t�bbi g�zetim alt�nda tutulmal�d�r.

Paranoya

MsXLabs.org & MORPA Genel K�lt�r Ansiklopedisi

Bireyin ya�am�n�n merkezi h�line gelen kuruntularla beliren ak�l hastal��. Genellikle kendi sorunlar�n� kavramaktan uzak, toplumsal olarak mutsuz, ku�kucu, kat� ve g�cenik ki�iliklerde, k�rk ile elli ya�lar aras�nda ortaya ��kar. Heyecan, derin keder, i�ki d��k�nl��, sinir sistemi bozukluklar� gibi nedenler hastal��a zemin haz�rlar. Paranoit olarak nitelenen bu ki�iliklerin ger�ek paranoyaya d�n��mesi say�ca azd�r. Hastal�k genellikle d�rt bi�im al�r;

Tehlike kuruntusu (hasta kendisine kar�� d�zenlenmi� komplolarla ya�am�n�n tehlikede oldu�unu san�r ve kendini toplumdan soyutlar)
B�y�kl�k kuruntusu (hasta, kendi hayat�na kastedildi�inden hareketle �nemli bir ki�i oldu�unu d��nmeye ve kendini �nl� kimselerle �zde�le�tirmeye var�r)
M�cadeleci tip (hasta, �rne�in i�verenin, h�k�metin ya da �e�itli �rg�tlerin h��m�na u�rad��n� d��nerek avukatlar�n kap�s�n� a��nd�r�r)
Erotik tip (hasta, �zellikle toplumda bir film y�ld�z� vb. �nl� biri taraf�ndan sevildi�ini d��n�r). Paranoyan�n kesin bir tedavisi yoktur.

PARANOYA a. (fr. parano�a; yun. para- noia).
1. Hezeyanl� s�re�en psikoz. Ay�rtedici �zelli�i, yorumlara dayanan ve �o�unlukla zulme u�rama temas�n� i�eren sistemli ve s�rekli hezeyanl� d��ncelerdir. Hezeyan d��nda, bilin� tam anlam�yla yerindedir. (E�anl. PARANOVAK HEZEYAN, PARANOYAK PS�KOZ.) [Bk. ansikl. b�l ]

2. Duygu bozukluklar� (gurur, al�nganl�k, a��r� ve yanl�� yorumlar) g�steren bir kimsenin s�rekli sald�rganl��a yol a�an davran��, tavr�.

�Psik. Duyarl� paranoya, Kretschmer taraf�ndan tan�mlanan ve duyarl�, �ekingen bireylerde geli�en paranoya t�r�. (E�anl. �L��K�LER HEZEYANI.)

�ANS�KL. Paranoyada, hezeyanl� temalar sezgi ve yorumlama yoluyla yanl�� nc�llerden t�retilir ve sinsice geli�irler. Bunun nedeni, hezeyan�n kayna��n�n hasta ki�inin kendisinde bulunmas�d�r. Paranoyak hezeyan en az�ndan ba�lang��ta g�rece bir anla��labilirlik ta��r, hatta bula��c� olabilir. Hezeyan temalar�, �o�unlukla bireyin ge�mi�iyle ilgilidir ve "benmerkezci�dir.

Paranoyak hezeyanlardan ba�l�calar� tutku sanr�lar� (erotomani, k�skan�l�k hezeyan�, hak arama hezeyan�) ve hastal��n en klasik �eklini olu�turan yorum hezeyanlar�d�r. Bunlar, zulme u�rama tema�s�na dayan�r ve bir�ok yorumla geli�erek hastan�n b�t�n ya�am�n� yava� yava� kaplar ve belirlenmi� �zul�mc�ler�'e kar�� sald�rgan tepkilere yol a�abilir. Buna yak�n bir di�er �ekil de Kretschmer taraf�ndan tan�mland�: ili�kiler hezeyan� ya da duyarl� paranoya. Bu rahats�zl�k, duyarl�, �ekingen, a��r� heyecanl� kimselerde g�r�l�r. �z�c� ya�ant�lar�n uzun s�re birikmesinden sonra, ans�z�n patlak verir, zul�m tema's�n� i�ererek ve sinir ��k�nt�s� �zerinde temellenerek b�t�n ili�kiler sistemini kaplar.

Ba�kan Schreber'in yaz�l� yap�t�n�n incelenmesinden yola ��kan Freud (1911), paranoyay� e�cinsel nesne se�imine kar�� bir savunma olarak tan�mlad�. B�ylece z�l�m g�rme temal� hezeyanlarda, e�cinsel birincil �nerme olan (bir erkek i�in) "onu (o erke�i) seviyorum� yads�n�r ve �onu sevmiyorum, ondan nefret ediyorum�a d�n��r ve daha sonra ikincil olarak yans�t�larak �o benden nefret ediyor� �eklini al�r.

B�y�kl�k temalar� ise, ayn� �nermenin bir ba�ka yads�nmas�na dayan�r ve "onu seviyorum, kimseyi sevmiyorum, kendimden ba�ka kimseyi sevmiyorum� �eklini al�r. J. Lacan, paranoyak psikozun, ya�am olaylar�na tepki halinde bulunan ki�ili�in t�m�nde ortaya ��kan bir g�r�ng� oldu�unu vurgular. Ayr�ca paranoyan�n bireyi, imgelemsel bir zul�m g�rme sistemi i�inde kapatt��n�, ama bunun alt�nda, bilin�d��ndan kaynaklanan bir ceza g�rme iste�inin yatt��n� ileri s�rer.

Kaynak: B�y�k Larousse

Paranoit bozukluklar

, temelinde ku�kulanma ve ku�ku sanr�lar� (hezeyan) olan bir grup ruhsal bozuklu�a verilen ortak ad. Paranoya ile payla��lm�� ve akut paranoit bozukluklar� i�erir.

Bilinen en eski paranoit bozukluk paranoyad�r. Bu terimi ilk kez 1863 te Alman psikiyatr Kari Ludwig Kahlbaum kullanm�� , 1913 te yurtta�� Emil Kraepelin hastal�� tan�mlam��t�r.

Olduk�a seyrek g�r�len paranoit bozukluklarda sistemli ve iyi d�zenlenmi� sanr�lar vard�r. Ki�ilik b�t�nl��n�n korunmas�na kar��n ya�am bu sanr�lara g�re ayarlanm��t�r.�rne�in k�skan�l�k paranoyas�nda k�skan�lan ki�i izleyip g�zlemek ya�am�n temel amac�d�r. Dava paranoyas�nda ise ki�i hakl�l��n� kan�tlamak i�in s�rekli davalar a�ar, ama �te yandan i�ini ve toplumla olan ba�lar�n� s�rd�r�r.

Paranoyada birey kendini �o�u kez ola�an �eylerle donat�lm�� olarak g�r�r. Payla��lm�� paranoit bozukluklarda, kar�- koca gibi yak�n ya�ayan iki ki�iden birinde ku�ku sanr�lar�n�n olmas� durumunda, birinde bunlar�n bir b�l�m� ya da tamam�n�n payla�mas� s�z konusudur.

Genellikle bozukluk ayn� anda iki ki�ide birden g�r�lmez; birinde azal�r ya da kaybolurken birinde ortaya ��kar. Akut paranoit bozuklukta sava� , tutsakl�k, hapislik, izlenmi� olma gibi bir d�� etken s�z konusudur. Genellikle paranoit ki�ilik yap�s� temelinde geli�en bu bozuklukta paranoit sanr�lar ge�ici olmakla birlikte yinelenerek kal�c� duruma gelebilir.

�rne�in, trafik kazas� ge�irerek aylarca yata�a ba�lanan biri, evresinin can�na kasteden insanlarla dolu oldu�una, bunlar�n kendisini hastaneye kapatarak �ld�rmek amac�yla kazay� haz�rlad�klar�na inanabilir.

Paranoitbozukluklarda temel d��nce bilimine yans�tma mekanizmas� egemendir {bak. savunma mekanizmas�). Ki�i kendinde be�enmedi�i d��nce ve �zellikleri yads�yarak ba�kalar�na y�kler ve onlardan geliyormu��as�na alg�lar.

�rne�ing�vensiz,i�ine kapan�k ve yaln�z bir ki�i bu durumundan �t�r� kendine olan k�zg�nl��n� kar��s�ndakilere yans�tarak bana kar�� komplo kuruyorlar diye yans�t�r. B�ylece kendine g�vensizlik yerini, ba�kalar�n�n onu yok etme istedi�ine ili�kin d��ncelerle sanr�lara b�rak�r; b�ylelikle bunalt�(anksiyete) �nlenir ya da alt edilir.

Paranoit bozukluklar psikiyatride tedavisi en g�� hastal�klar aras�ndad�r. Hastal��n evresi ile hekime olan g�vensizli�i ve ku�kular� tedaviyi g��le�tirir. Bu nedenle bazen hastane tedavisi gerekebilir. Hekimin a��k ve d�r�st davranmas� hasta-hekim ili�kisinin kurulmas�na, hastan�n hekime g�ven duyarak tedavi olmasina katk�da bulunabilir.

Kaynak: Ana Britannica