Ahlak insani bir kaygıdır.. Ardında yatan hiç bir otorite yoktur.. Einstein AHLAK KAVRAMI “Biz: Ey Adem! Sen ve eşin (Havva) beraberce cennete yerleşin; orada kolaylıkla istediğiniz zaman her yerde cennet meyvelerinden yeyin; sadece şu ağaca yaklaşmayın.Eğer bu ağaçtan yerseniz her ikiniz de kendine kötülük eden zalimlerden olursunuz, dedik.” Kur’an-ı Kerim Bakara:35 “Bir gün ormanda bir ses işittik. Kim olduğunu aradık fakat bulmadık. Adem, bu sesi daha önce de işittiğini ancak, sesin nereden geldiğini farkedemediğini söyledi... Adem, bunun Tanrı olduğunu söyledi... Tanrı, bizim o ağaçtan meyve yemememizi, eğer yersek kesinlikle öleceğimizi bildirmişti... Adem, onun iyilik ve kötülük ağacı olduğunu söyledi. “Evet.” “O ne demek?” “Ne ne demek?” “İyi ne demek?” “Bilmiyorum. Nasıl bilebilirim ki?” “Peki, o zaman kötü ne demek?” “Bir şeyin adı olduğunu sanıyorum, fakat ne olduğunu bilmiyorum.” “Fakat Adem, onun ne olduğunu sen bilmelisin.” “ Benim neden bilmem gerekiyor?” Onu hiç görmedim ki, ben görmediğim şeyin nasıl olacağını nasıl bilebilirim ki?” Mark Twain Tüm insan neslinin babası ve anası olarak kabul edilen Adem ve Havva’nın ilk defa “iyi” ve “kötü” ile nasıl karşılaştıklarını anlatan yukarıdaki sözler bugün bizim “ahlak” olarak adlandırdığımız konuları çok sade olarak ortaya koymaktadır. Ahlak, insan ilişkilerinde “iyi” ya da “doğru” veyahut “kötü” ya da “yanlış” olarak adlandırdığımız değer yargılarını ifade eder. Ahlak kavramını Katip Çelebi ünlü Keşfu’z-zununadlı eserinde şu şekilde tanımlamaktadır: “Ahlak ilmi faziletler ve reziletler ilmidir ki, nefsi faziletlerle süsleme ve reziletlerden koruma yollarını gösterir.” Gerçekten de, Katip Çelebi’nin tanımı ahlak kavramını çok güzel bir şekilde ortaya koymaktadır. Ahlak, kelimesinin etimolojik açıdan kökeninin Arapça “hulk” ; Yunanca “ethos” ve Latince “mos” kelimelerine dayandığı bilinmektedir. Arapça “hulk”, “huy” anlamına gelmektedir. Arapça “ahlak-ı hamide” ve “ahlak-ı hasene” iyi ahlak; “ahlak-ı zemime” ve “ahlak-ı seyyie” ise kötü ahlak anlamlarına gelmektedir. İngilizce’de ahlak kelimesinin karşılığı olarak kullanılan “ahlak” (ethics) kelimesinin kökeni ise Yunanca “ethos” dan gelmektedir. Yine İngilizce de ahlak kavramını ifade etmek üzere kullanılan “morality” kelimesi Latince “mos” kelimesinden türetilmiştir. Ahlak, bir sosyal bilim dalı olarak toplum içerisinde oluşmuş örf ve adetlerin, değer yargılarının, normların ve kuralların oluşturduğu sistem bütününü inceler. Bu sistem bütünü; bir bireyin, bir grubun ya da tüm toplumun doğru ve yanlış davranışlarını belirler ve yönlendirir. Ahlak bilimi içerisinde incelenen başlıca konular ise şunladır: · İyi ve kötünün ayırdedilmesi, · Doğru ve yanlışın belirlenmesi, · İnsanın yapması gereken ya da insanlardan yapılması beklenen davranış ve eylemlerin tespit edilmesi, · İnsanların yapmaması gereken ya da insanlardan yapılmaması istenen davranış ve eylemlerin tespit edilmesi, Ahlak bilimi özetle, ahlak kurallarını ele alan bir disiplindir. Ahlak kurallarının temel özelliklerini ise şu şekilde özetlemek mümkündür: · Ahlak kuralları, belirli bir kişi, grup ya da toplum için geçerli olan değer yargılarıdır. Ahlaki kurallar genel geçerliliğe sahip değillerdir. Bir başka ifadeyle, neyin doğru, neyin yanlış, neyin iyi ya da kötü olduğu kişiden kişiye, gruptan gruba ve nihayet toplumdan topluma değişebilir. Örneğin, bir kişi için doğru olan, diğeri için doğru olmayabilir. Özetle, ahlak kuralları subjektif , yani kişiden kişiye değişen değer yargılarını ifade eder. · Ahlak kuralları, belirli bir yerde geçerli olan değer yargılarıdır. Herkes için genel geçerliliğe sahip ahlaki kurallar olmadığı gibi her yerde genel geçerliliğe sahip ahlaki kurallar da yoktur. Bununla birlikte, bazı davranış ve eylemlerin (örneğin, yalan söyleme, hırsızlık yapma vs.) herkes tarafından ve her yerde kabul edildiğini söylemek mümkündür. Burada ifade edilmek istenen tüm ahlak kurallarının her yerde geçerli olmadığıdır. · Ahlak kuralları, belirli bir zamanda geçerli olan değer yargılarıdır. Bugün geçerliliği olan bir ahlak kuralı, önemini zamanla kaybedebilir , hatta değersiz olabilir. Ahlak insanlararası ilişkilerde nasıl davranılması (ya da nasıl davranılmaması) gerektiğini gösteren kendiliğinden oluşmuş (spontan) ve hazır bir değer yargıları sistemidir. Ahlak kuralları kendiliğinden oluşur, ancak daha sonra “hukuk kuralı” haline dönüşebilir. Bu açıklamalarımız çerçevesinde ahlak kavramını daha bilimsel olarak şu şekilde tanımlamamız mümkündür. Ahlak, toplumsal yaşamda, belirli kişi, grup ya da toplum için belirli zamanda ve belirli bir yerde geçerli olan (ya da geçerli olması beklenen) değer yargılarının, örf, adet, norm ve kuralların oluşturduğu bir sistem bütünüdür. Yukarıdaki tanım bazı açılardan eleştirilebilir ve doğru bulunmayabilir. Ancak şu kadarını söyleyelim ki, ahlak; “iyi” ve “kötü” yü araştıran alandır. Prof.Dr.C.C.Aktan |
Ahlâk Felsefesi Felsefenin temel sorularından olan "İnsan nedir? Ne olmalıdır?"; felsefeyi zorunlu olarak insan davranışlarının bir amacı var mıdır, veya olmalı mıdır, hangi davranışlar daha insanca ve erdemlidir, gibi sorulara cevap aramaya zorlar. İşte insan edimlerini konu alan felsefe dalına ethik (etik - ahlâk felsefesi) denir. Felsefe ahlâka iki yönden yaklaşır. İlki ahlâki kavramlar nelerdir ve içerikleri nelerdir sorularına yanıtlar aramak yani ahlâka teorik olarak yaklaşmak ki buna Ahlâk teorisi (kuramsal ethik) denir. İkinci yaklaşım ise hangi davranışlarımızın iyi ve doğru olduğunu araştırıp nasıl davranmamız gerektiğini bize dayatan Normatif ahlâk (Uygulamalı - pratik ethik) tir. Ahlâk felsefe dışında dinlerin, hukukun ve toplumun önemli değerlerinden biridir. İnsan eylemlerinin iyi ve kötü olarak değerlendirilip, yönlendirilmesidir diyebiliriz ahlâk için. Ancak toplumsal ahlâk anlayışı genellikle cinsel davranışlarla sınırlandırılmaktadır. Oysa genel anlamda ahlâk her türlü insan edimini içerir. Felsefe açısından bakıldığında ahlâk diğer alanlardan biraz farklı bir içerik taşımaktadır. Her ne kadar felsefe de insan edimlerine kurallar koymaya çalışsa da onlardan farklı olarak temek kavramları da araştırır. Bu açıdan bakıldığında felsefe iyi-kötü davranış, özgürlük, istenç (irade), vicdan, sorumluluk, haz, ödev, erdem, genel ahlâk yasası,ahlâki eylem, ahlâki karar gibi kavramların içeriği doldurulmaya çalışılır. Ahlâk öncelikle davranışları iyi ve kötü ayırmaya çalışmaktır. Her ne kadar toplumun çoğunluğunca olumlu olarak karşılanan davranışlara iyi diğerlerine de kötü dense de iyi-kötü yer zaman ve bakış açısına göre değişebilmektedir. Kaldı ki insan davranışlarının iyi-kötü değerlendirmesinin yapılması da tek başına yeterli olmamaktadır. Bir davranışın ahlâkın konusu içine girebilmesi için bireyin farklı davranışlardan birini seçme özgürlüğünün olması gerekmektedir. Bu seçme özgürlüğüdür ki bir davranışı ahlâkın konusu içine almaktadır. Seçme özgürlüğünün ve istencinin olmadığı bir davranış için bireyi iyi-kötü diye nitelemek doğru olmayacaktır. Tıpkı hayvanların davranışlarının iyi-kötü diye nitelendirilemeyeceği gibi. Ahlâki kavramlar insan edimleri üzerine değerlendirileceği içindir ki; insan davranışlarının psikoloji bilimi açısından ele alınmasında yarar vardır. İnsan Davranışları Davranışlarımızı kaba bir sınıflamaya tabi tutarsak özde iki tür davranış biçimi ile karşılaşırız. Bunlardan ilki UT (uyarım-tepki/ SR) davranışlarıdır ve özgür seçim içermez. Yani ahlâkın konusunu oluşturmazlar. Açarsak; dengeleme (homeostatik), refleks, içgüdü (instinct) ve bir yere kadar da güdüler (drive/motiv) bu tür davranışlardır. Daha çok otonom sinir sistemi tarafından yönlendirilen ve herhangi bir istencin etkin olamadığı bu tür davranışlar ahlâksal değerlendirmelerin dışında olmalıdır. Çünkü bunlar otomatik tepkilerden oluşan ve bireysellik taşımayan davranış biçimleridir. İkinci tür davranışlarımız ise UOT (uyarım-organizma-tepki / SOR ) türü davranışladır ki bunlar, alınan uyarıcıya organizmanın yorumunu katarak tepki vermektir. Bu davranışlarda az çok iradi bir tercih vardır. Bu da bu davranışları ahlâkın konusuna dahil etmektedir. İnsan davranışlarına bu açıdan bakıldığında; iyi-kötü daha da belirgin hale gelmektedir. İyi onu seçme olanağı bulunan bireyden beklenilen davranıştır. Kötü ise kaçınılması gereken eylemlerdir. Ne var ki iyi-kötü toplumdan topluma, çağdan çağa ve hatta bireyden bireye değişen bir kavramdır. Filozofların da bu konudaki düşünceleri farklılıklar göstermektedir. Örneğin: Hazcı (Hedonist) Epikuros'a göre iyi mutluluk verendir. "Bedenimiz acısız ve ruhumuz dinginse mutluyuzdur." İyi en yüksek hazdadır. Kötü ise acı ve korkudur." Aç kalmamak, susamamak, üşümemek! Vücudun istedikleri ve özledikleri bunlardır. Bu durumda olan ve ileride de bu durumda olan ve ileride de bu durumda olacağını umabilen kimse, mutlulukta Zeus ile, tanrıların bu en yüce ise bile yarışabilir." İnsan eylemleri haza yönelen ama acıdan kaçan şeyler olmalıdır. Böyle bir yaşam ise ancak ölçülü olmakla mümkündür. Epikuros, düşünce tarihinde yanlış anlaşılan düşünürlerin başında gelir. Onun haz teorisi en fazla maddesel keyifler olarak yorumlanır, hatta adı bu zevkler peşinde koşanlara sıfat oluşturur: Epikuriye ! Oysa " Yaşamında, komşun farkına vardığında utanacağın bir şey yapma" diyen Epikuros, Samos'ta (Sisam adası) doğmuştur. Ailesi Samos'tan sürülünce sırası ile Kolophon (Değirmendere) ve Teos (Sığacık) ta bulunmuş ve Demokritos'çu okulda yetişmiştir. Midilli ve Lapseki'de ün kazanan okulunu sonunda Atina'ya taşımıştır.(İÖ 306) Okulunu şehir içinde bir binada değil bahçede kurduğu için adı kısaca Kepos (Bahçe) diye bilinir. Faydacı (yararcı-utilitarist)yaklaşım iyiyi yararda görür. Bentham ve Mill'e göre davranışlar bireye fayda sağladığı ölçüde iyidir. Ancak burada iyi tek insanın faydasından daha çok daha fazla insanın faydasında giderek de toplumun çıkarında aranmalıdır. "Kendi sezgine uy ki, hem kendin hem de başkası için iyi olanı yapmış olasın." diyen Bergson, iyinin ancak sezgi ile elde edilebileceğini savunmaktadır.(Sezgicilik- Entüisyonizm) Özgürlük:Onu her türlü iç ve dış engelden arınmış olma olarak tanımlamak mümkündür. Herhangi bir zorlamanın olmamasıdır, özgürlük. Böyle bakınca özgürlüğü keyfilikten ayırmak çok daha kolay olmaktadır. Özgürlük keyfi olmaktan çok farklı bir şeydir ve seçme olanağının bulunmasıdır. Yeter ki seçme, baskı altında yapılmasın. İstenç (İrade) : İnsan aklının iyi-kötü arasında seçme yapma gücü ve yeteneğidir. Özgürlükle birlikte istenç söz konu olduğunda, ahlâki eylem bir anlam taşır. Sorumluluk :Özgür istençle davranışta bulunan bireyin, bu davranışının sonuçlarına katlanmasıdır, sunucu üstlenmesidir. Başka bir deyişle de bireyin davranışlarından sorumlu olabilmesi için seçme özgürlüğünün ve bunu kullanabilecek akıl melekelerinin olması gerekmektedir. Vicdan :Bireyin kendi davranışları hakkında iyi-kötü yargısında bulunmasıdır. İyi yada kötü yaptığını düşünen birey ya iç huzuruna ya da çatışmaya düşmektedir. Kendinden bekleneni yaptığında huzurlu olurken, yapmadığı durumlarda da ödevini yerine getirmemiş olmanın sıkıntısını yaşar. Vicdan konusunda; doğuştandır diyenlerle, bireyin gelişmesinin ürünü olduğunu söyleyenler de vardır. Erdem (Fazilet) :Bazı filozoflara göre etiğin odağına yerleştirilen erdem; istencin ahlâksal iyiye yönelmesidir. Kıbrıslı Zenon ve onun başlattığı bir akım olan Stoacılığa(**) göre mutlu olmak için erdem yeterlidir. Bunun içinde doğaya uygun davranmak yeterlidir. Ancak bu öyle kolay bir şey de değildir. Çünkü insan doğa uymak yerine genellikle onun tersine davranmaktadır. Oysa yapılması gereken;
Ahlâk Yasası Uyulması gereken genel geçer kuralları ifade eder. Bu kurallar kişinin ne yapması ve de ne yapmaması gerektiğini belirler. Hukuk kurallarından farklı olarak toplumda kendiliğinden ortaya çıkarlar ve bireyleri bu şekilde davranmaya zorlarlar. Ancak tüm toplumlarda tüm zamanlarda geçerli olan normlar bulmak hemen hemen olanaksız gibidir. Felsefe kişi vicdanı karşısında evrensel ahlâk yasalarının olup olmadığını konu edinir. Ancak bu konuda filozoflar da farklı görüşlere sahiptirler.
Bireyin özgürce seçtiği ve genel ahlâk yasasına uygun olan ; ahlâki açıdan iyi olan karardır. Ahlâksal Eylem Ahlâksal karar sonucu varılan düşünmenin eyleme dönüşmüş halidir. Burada söz konusu yalnızca etkin olmak değil bazen de yapmamak olacaktır. Yani amaçlı bir "yapma" veya "yapmama" durumunu içerir. Ahlâksal eylemlerin amaçları; mutluluk, haz, fayda ve ödevdir. Ahlâk felsefesi bu kavramlar üzerinde uzun uzadıya durur. Yine bu kavramlardan başka ahlâksal eylemde bulunan insan özgür olup olmadığı da felsefenin temel sorunlarından biri olagelmiştir. Bu konuda iki farklı yaklaşım sergilenmektedir:
Kaynak: felsefe.info |
AHLAK Ahlaklı olmanın anlamını ve özellikle insanın davranışına yol gösteren ve ona rehberlik eden düşünce ve inançları (İslâm, Hristiyanhk ya da ateizm gibi) araştıran felsefe dalına ahlak, denir (ethics). Ancak Batı dillerinde bizdeki ahlak kelimesine karşılık etik'in yanında morale kelimesi de kullanılmaktadır. Morale terimi latince "momlis" kelimesinden türetilmiş olup ilk defa Cicero tarafından Grekçe "ta etika"nm karşılığı olarak kullanılmıştır. Her iki kelime adet, seciye veya karakter, genel olarak beşerî tutum veya tavır, özel olarak da davranış ve durumların aklanması ve düzeltilmesiyle ilgili hususları ifade etmektedir. Bir bakıma "moral" (momlis) karşılığında ahlâk, somut ahlâkî olayların tahlili İçin, etık ise, her ahlâk yasasının konusunu oluşturan iyi-kötü, yükümlülük (vecibe) -ödev gibi temel kavramların İncelenmesi için kullanılmaktadır. Morale karşılığında ahlâk kelimesinin "pra-tİk ethique" kelimesi karşılığında kullanılan ahlâkın ise, "teorik ahlâkı" ifade ettiği söylenebilir. Başka söyleyişle ahlak, "davranış kuralları" anlamında, pratik ahlak esaslarıyla birlikte kişinin ahlaki yapısını, İyi veya kötü yaratılışı (huyu), tabiatı ve seciyeyi ifade etme yanında, insanın toplum hayatı içinde riayet ettiği ve etme gereği duyduğu kurallar bütünü olarak da ortaya çıkmaktadır. Böylece ahlâk düşüncesinde, ahlâk meselesiyle ahlak bilimi meselesi merkezi kavramlar olmakladırlar. Tıpkı insan mizacını yansıtan davranışları yaparken şuurlu olunsun veya olunmasın uyulan kurallar konusunda olduğu gibi, mizaçlar ve davranışlar alanında da ahlaki ya da ahlak-dışı nitelemeler yapılmaktadır. Ahlakın sözkonusu kuralları çeşitli fertler, toplumlar, dönemler ve kültürler için daima ortak bulunmadığına göre, ahlakın temel kavramları olan "iyi" ve "gerçek bir ahlâk" nasıl tanımlanacaktır? İşte ahlakın mahiyeti ve benzer konularına ilişkin cevapların ortaya konulması; ahlakın sistemli bir dü-Şünce konusu olması, kısacası ahlak felsefesini (etik) doğuracaktır. Bu da genel olarak ahlak nedir ve mahiyeti nasıl açıklanabilir? sorusuna bağlanır. Böylece ahlak teorilerinin doğması sözkonusu olacaktır. Fakat ahlak teorilerinin tarihte ortaya çıkışıyla, ahlakın insan ve toplum hayatında sözkonusu olmaları aynı şey değildir. Yani ahlak, ahlak teorileri tarafından incelenmeye başlanmadan önce de vardı ve hiçbir teoriye dayanmaksızın da varlığını sürdürebilir. Ahlak teorilerini çeşitli açılardan sınıflandırmak mümkündür. l- Aşkm (Tmnscendant) Ahlak Teorileri: Bu tür ahlak nazariyeleri ahlakı ve onun temel değerlerini insandan bağımsız bir gerçeklik olarak İncelediklerinden, idealist felsefenin temel dayanağı durumunda bulunan Pla-ton'un İdcalar dünyası esas kabul edildiğinden idealist ahlâk şeklinde de nitelendirilir. Bunun yanında büyük metafizik sistemler olarak bilinen Aristoteles'in, Saint Augusti-nus'un, Malebranch'ın ve Leİbnİz'in felsefelerinde ve ahlak anlayışlarında aşkınlık kavramı belirleyici rol oynar. Nitekim bunun "metafizik ahlâk" olarak tanımlanması da yapılmıştır. Aşkın ahlak nazariyesi hakikatle ahlakın oluşturulamayacağı görüşünü ileri sürer. Ahlâk, nazari olarak düşünülmeden Önce de vardır ve düşünen insan onu ancak araştırmasıyla "keşfeder" insan evrenin mahiyet ve özelliklerinden, evrende kapladığı mekandan mantıki olarak "keşfedilen" kuralların bütününü teşkil etmektedir. Bu bakımdan ahlak sisteminin kapsadığı ahlak kuralları Öklİd geometrisinde olduğu gibi, bazısı ilahi bir iradenin yaratışı olarak, bazısı sadece ferdi aklın yansıması olarak düşünülür. Bu yönüyle aşkın ahlak nazariyesi ister ilahî, ister felsefi nitelikte olsun, bütünüyle aşkıntığm dayandığı spekülasyonların genelliğine yönelir ki, böylece evrenin düzeniyle ahlak sistemi arasında bir bağlantı ve benzerlik kurulmuş olur. Ahlaki değerlerin hakikatleri mutlak veya saf varlığa ait a priori gerçekliklerden çıkarılmak istenilir. Dolayısıyla ahlaki emirler, yani normlar metafizik boyutta düşünülür ve algılanır. Bu teorinin ilk temsilcileri olarak Sokrates ve Platon zikredilebilir. Sokrates, insanın davranışlarının iyi-kötü şeklinde ahlaki bir tasnife tabi tutulacağını, iyi ve kötünün ise bilgiye, dolayısıyla akla dayandırılacağım belirtir. Bilgi insanı doğru davranmaya, doğru davranma ise mutluluğa ulaştırır kî, sonuçta bilgiyle mutluluk, yani erdem aynı şey olurlar. Mahiyeti iyi olan bilginin elde edilmesi, iyi İle kötünün birbirinden ayırt edilmesini sağlar ki, İyiyi kötüden ayıran kimse bilgeliğe ulaşır. Bu da mutlu olmayı sağlar. Dolayısıyla bilgiden doğan erdem, yani ahlaklılık ile mutluluk sonuçta aynı noktada birleşirler. Erdem, Sokrates'e göre "bilinen ve uygulanan hakikattir"; "iyiyi kötüden ayırma bilgisi" ise, adalettir. Keza İnsanın "kendini bil"mesi olgun bir ahlaki şahsiyete ulaşmada temel esastır. Kötülük ve suç insanın kendini bilememesinden, bilgisizliğinden kaynaklanır. Sokrates'in ahlak felsefesini esas alan Platon, onu metafizik ilkelerle destekleyerek te-mellendirmeye çalışır. Ona göre erdem; "iyi idesi çevresinde birikmiş ve adalet idesi tarafından buyurulmuş aşkın normların (idelerin) karşılığından başka bir şey değildir." Platon'un kavram İdealizmini ortadan kaldırmaya çalışan Aristoteles'e göre, varlık, madde ve formdan oluşur ki, bunlar ayrı ayrı birbirine dayanarak mutlak ve saf forma (Tanrıya, iyiliğe), yani "sevilen şey seveni nasıl kendine çekiyorsa" öyleyecc ulaşırlar. Bu bakımdan insanın davranış normu kendi en iyi formunu tamamlamak, özünü ya da tabiatını üst derecede gerçekleştirmek olmalıdır. Bu da akılla olur; dolayısıyla erdemlilik akla uygun bir hayatı yaşamakla anlamını kazanır. NikhontakhosAhlakı 'uda erdem bir tür alışkanlık, herşeyi "lam ortada" dengede [utacak bir tutum olarak nitelendirilir. Aristoteles'e göre, toplum halinde yaşamak durumunda olan İnsan, hayvan ile Tanrı arasında bir bağlantı noktası olup tabii bir olay olan toplumun da belli bir amacı vardır: Üyeleri arasında erdemi geliştirmek. Bunun için normlar gerekir. Öte yandan evrendeki her varlık mutluluğu arar, ona yönelir; çünkü hayatı anlamlı ve değerli kılan budur. Fakat mutluluğun kapsamı değişkenlik gösterebilir. Mutluluğu sağlayan belli başlı dört değerden sözedilebilir ki, bunlar; haz, şeref, zenginlik ve düşünce hayatıdır. Bu sonuncusu en yüce amaçtır. İşte insanın faaliyeti de bu amaca yöneterek onu gerçekleştirmelidir. Bununla birlikte her varlık türünün kendine has en yüce iyisi vardır. Ahlak felsefenin görevi en iyinin ne olduğunu belirlemek, ruhların erdemli ve mutlu olması için akla uygun yolu-göstermektir. Aristoteles ferdi mutluluğun ahlakın esası olduğunu kabul eden Eııdaimonist (Mutluluk ahlakı) anlayışların (Bcnthanı, Mİ11, Spencer vb.) habercisi de olmuştur. Stoacı ahlak anlayışlarını (Zenon, Krİsip-pos, Seheka, Epiktetos, Markus Aurclius), na-turalist ahlak nazariyesi yanında aşkın ahlak nazariyesi içinden değerlendirmek mümkündür. Buna bağlı olarak Yeni Çağda Dcscartcs, Lcibniz, Pascal, Mainc de Brain, bir anlamda da Kant'ı bu sınıfa dahil etmek gerekir. 2- Natuıvtist Ahlak Teorileri Bilim ve düşünce alanındaki gelişmeler, ahlak felsefecilerini ahlak konusunda aynı yöntemle aynı objektif sonuçların elde edilebileceği anlayışına götürmüştür. Özellikle XVIII. yüzyılda Böyle, Hume, Helvetius, sonraları Mili ve Fouriergibİ düşünürler ahlakı psikolojik temelde ele almaya çalışacaklardır. Bazıları da biyoloji, hatla fizyolojiyi temel alarak bir "tıp ahlâkı" oluşturmaya yöneleceklerdir ki, Cabanis, Dcsiuit de Tracy, d'Holbach, daha genclere gidildiğinde bazı Stoacı filozoflar böyledir. Yakın zamanlarda bu anlayışı Metchni-kof, Le Dantec, Baldwin, Kretchmer, Fren d, Spiritualist bîr felsefeyle karışık olarak Klagcs savunacaklardır. Bunlar geçerli bir ahlâk sisteminin ancak "insan tabiatını" oluşturan psikobİyolojik eğilimlerle İlgili bilgiler üstüne kurulacağını ileri sürmüşlerdir. Öte yandan ahlakı fizik temele dayandırmaya çalışan Hobbes ahlakı da bir bakıma böyledir. Osiwald ise termodinamiğin ilkeleriyle ahlakın ilişkisini araştırır. Yine ahlakı pozitif bilim biçiminde kurmaya çalışan Comtc'un anlayışını XX. yüzyılda toplumsal yasalar bilgisiyle ele alan Durkheim ve Levy-Brııh! de önemlidirler. Bunlar laik veya dini ahlak alanındaki "Yüce Düzen" idcaliahlakinc, pozitif bir ahlak araştırmasını koyarak hem ahlakı temellendirmek istemişler, hem de aşkın ahlak teorisinin yetersizliklerine dikkat çekmeye çalışmışlardır. Buna karşılık, Cronaidc gibi düşünürler bilimin getirdiği yararları kabul etmekle beraber, onun daha fazla kötülüklere de neden olduğunu; Bergson ise, bilimin getirdiği en büyük tehlikenin maddî araçların insan ruhundaki inkişafı veya "açılımı" nisbet inden daha çok artmasına dikkat çekerek eleştiride bulunurlar. Ahlak normunda yükümlülüğün bulunduğu halde, bilimde yükümlülük yoktur. Çünkü bilim "olan" ile, ahlak ise "olması gereken" ile ilgilidir. Mutluluk, nazların en üstünüdür ve bu üstünlük düşünceye ait bir hesap işidir, anlayışını temel akın faydacı ahlak, Epİkür ahlakının Yeni Çağdaki ifadesidir. Asılmak üzere olan biri için, "işte hesabını yanlış yapmış bir adam" derken Fontcnclle; Bcntham gerçek bir "haz aritmeği" kurmak ve "ahlakın yerine hazzın bütçesini dengeleyecek bir sanat, bir deontoloji geçirmek" İsler. Hutclıcson ise, mutluluğun üst dereceye çıkarılmasını formüle etmeye uğraşır. Hazların yoğunluğunu hesab etmeye çalışan Bcnhtham'in görüşüne, Mİ hazların niteliğinin de unutulmaması gerektiğini ekler. Ona göre daha ince, daha süzme, daha hareketli, sonsuz hazlara kaynak olacak hazlar vardır ki, bunlar "kalb hazlan"dır. Böylece ferdin mutluluğuyla toplumun mutluluğu "Ortak çıkarda" birleşmektedir. "Amerikan ahlakı" olarak da anılan Pragmatizm bu temel üzerinde kurulacaktır: Yararlı olan, hakikattir. Hayatı yaratıcı bir coşku olarak tanımlayan ve hayatın eşanlamlısı olarak "güç İradesi" dc-yinıini kullanan Nielzsche, klasik değerler sistemini yıkmayı amaçlayarak "ahlak dışı" bir ahlak idealini önerir ki, bu üst-insan (supermen) ahlakıdır. Buna vitalist insan ve ahlak görüşü de denir. 3- Fonmel Ahlak Teorisi Bu ahlak teorisinin en tipik örneği Kant ahlakıdır. Kant'ın ahlak felsefesinin temel kavramları şunlardır: a) İyi isteme (veya irade); b) Ödev; c) ahlak yasası veya buyruğu (Kategorik Emperatif); d) özgürlük (İrade özgürlüğü, ahlaki Özerklik). İyi isteme, doğrudan ve kendiliğinden İyi ve mutlak değeri olan; "dünyada, dünyanın dışında bile; İyi bir istemden başka kayıtsız şartsız İyi sayılabilecek hiçbir şey"dir. (Ahlak Metafiziğinin Temellmdirilınesi). İyi istemeyi belirleyen, aydınlatan ve açıklayan ödev kavramıdır. Kant iyi islemenin ödevle bağlantısında insanın eylemlerini şöyle sınıflandırır: ödeve aykırı olanlar, Ödeve uygun olanlar (eğilimden çıkan, ödevden çıkan). Ödev ve bununla İlgili olarak erdem, ahlaklılık ve iyi İdelerinin deneyden bağımsız olarak gerçeklikleri vardır. Ödev idesinin deneyden bağımsız a pıioıi geçerli oluşu ahlak yasası varsayımına dayanır ki, Kant'a göre ahlak yasası "aklın bir faktumu (olgusu)"dur. Ayrıca ahlaki isteme eğilimlerden gelen ve mutluluğa erişmeye çabalayan bir İstemeden temelde ve ilke olarak bütünüyle başkadır. Çünkü ahlaki İsleme, yasa düşüncesiyle belirlenmiştir. Yani duygulara, eğilimlere bakmaksızın sadece "ödev" olarak vardır ve öyle yaşanır ki, ödevin severek yapılmasıyla, yasaya saygıdan dolayı yapılması önemli değildir. Çünkü "Ahlak yasası dolaysız olarak istemeyi belirler" (Pralİk Aklın Eleştirisi), Ödev kavramı nesnel olarak, eylemin yasaya uygunluğunu ister; özne] olarak, yani maksimleri bakımından ise, -islemenin yasayla belirlenmesinin lek yolu olarak- yasaya saygı ister." Ödevin kaynağı ise. Kant'a göre, manevi dünyaya ilişkin olan ve "doğanın mekanizminden bağımsız ve özgür" olan kişiliğimizdir. Ahlâk Yasası (Kategorik Emperatif) kişiliğin özerklik (otonomi), evrensellik. İnsan kişiliğine saygı ilkeleriyle iç içedir. İçimizde bulunan ahlaki buyruk (yasa) kayıtsız, şartsız ve mutlaktır. Bu dünyada şarta bağlı olmayan, İyi olan lek şey, iyi niyettir, yani "kendi çıkarımızı gözetmeden ahlak yasasını izleme istemidir" Mutlu olup olmama değil, ödevin yerine getirilmesi Önemlidir, ahlak yasası kendimizi nasıl mutlu kılacağımızın Öğ-rclisi olduğundan, kendimizi özgür duymasay-dık, Ödev kavramını kavramamız da mümkün olamazdı. Bu ise, yani evrensel yasa ve mutlak buyruk (ahlak yasası) her insanda vardır. Böylece mutluluk, çıkar, zevk güdü ve eğilimleri, ahlak yasasının Özünde yoktur; o sadece bir ödevdir. Kant'ın ödev ahlakı ya da ödeve uygun davranışı şart koşan formel ahlakı, Konfüçyüs ahlakıyla da ilişkili sayılabilir. 4- Personalisi Değer Ahlakı Daha çok Scheler, belli oranda Hartmann'ın ahlak görüşleri personalisl ahlak içinde sayılır. Schclcr ahlak felsefesini muhtevalı değerler ahlakı şeklinde ortaya koyarken, Kant'ın formel ahlakı (ödev ahlak)'nın da eksikliğine dikkat çekmiş olmaktadır. Ayrıca Scheler XX. yüzyılın relalivisl anlayışına karşı ahlakın mutlak şartsız oluşunu belirterek "Değerler Ahlakını bu temele oturtmak ister. Felsefesinde ve ahlak anlayışında kişi Önemli yer tutar. Ne sadece dış ve iç algı, ne bilme ve isteme eylemi, ne de kendi üzerinde bilinç, lek başlarına kişiyi oluşturabilirler. Kişi doğrudan doğruya olabilecek bütün eylem çeşitlerini kapsayan bîr birliktir, "çeşidi eylemlerin somut birvar-lık-birliğidir", "yaşantıların birlikle yaşanılmış birliğidir." Kişi eylemlerini birlikte gerçekleştirdiğinde anlaşılır ki, bu da ancak sevgi içinde olur, ancak sevgi kişinin öz varlığını ortaya koyabilir. İnsanı nesne boyutuna indirgediğimizde, kişiliğini de ortadan kaldırmış oluruz. Bu bakımdan ahlaki değerler kişinin salt sevgi eyleminde ortaya çıkarlar, dolayısıyla kişinin ahlaki değerini, kişiyle sevgi eylemini birlikte gerçekleştirmekle, onun sevdiği şeyi birlikte sevmekle kavrayabiliriz. Ona göre, tüm insanları kişi olarak kabul etmek mümkün olmaz. Ahlakî bir kişiyi oluşturan dört unsurun bir arada bulunması şarttır: Normal olma, ergin olma, kendisi ve bedeni üzerinde egemen olma ve sorumluluk. Platon felsefesinin temel olarak İdeal dün-ya-reel dünya ayrımını yapan Hartman'a göre bu ayrılığı giderecek varlık, İnsandır. İnsan ise, duyarlık dünyasıyla özgürlük dünyasını bağdaştırabilir. Ahlak felsefesini bu bağlamda kuran Hartmann, değişmez, öncesiz-sonra-sız bir ahlakî değerler alam kabul eder ki, en yüce değerler ahlakî değerlerdir. Bir eylemin ahlakî sayılabilmesi için iki şartın bulunması gerekir: Eylem Özgürce yapılmalı ve eylemde en yüksek değerler aşağı değerlere üstün tutulabilmelidir. Böylece ahlakî bakımdan eylemde bulunmak, daha iyiye (yüceye) karar vermek demektir. İslam'da ahlakın mahiyeti ve niteliği Kur'an-ı Kerim'in hükümlerinde yer aldığına göre, "İslam ahlakı" deyimini "Kuı'an ahlakı" şeklînde ifade etmek gerekmektedir. Gerçekte HzAyşe'nin rivayet ettiği bir hadiste Hz.-peygamber'in ahlakının Kuı'an ahlakı" olduğu belirtilmiştir {Müslim, Müsafirin, 139). Bu bakımdan İslam ahlakının teorik yönü Kur'an'da (aynı zamanda hadislerde), tam uygulanma örneği de Hz.Peygamber'in ahlakî Şahsiyetinde somutlaşmaktadır. Nitekim Peygamberimiz: "Ben ancak ahlakî faziletleri tamamlamak için gönderildim" buyurarak İslam-da ahlakın önemine işaret etmişlerdir. İslam'da ahlak edeb, terbiye ve ahlaki güzellikleri kazanıp kötülüklerden kaçınmak, nefsin tezkiyesi (temizlenmesi, ıslahı)'na ait davranışlardır. Bu, dinin öngördüğü iyi bir kul olma esasını da güçlendirmektedir. Dolayısıyla insan her şeyden önce nefsini terbiye etmeli, ona karşı olan görevlerini yerine getirmelidir. Bu da nefsi koruma ve yüceltmedir, yani insanın her türlü maddi ve manevi kötülüklerden korunması yanında; ikinci olarak, koruduğu bu nefsini geliştirmek, olgunlaştırmak ve yüceltmektir. Bir başka söyleşiyle İslam'da ahlakın konusu nefis kabul edilmekte, bu da insanın maddi ve manevi yönünü, yani beden ve ruhunu ilgilendirmektedir. Böylece insanın beden ve ruh yönünden terbiye edilmesi, ahlakın öngördüğü bir kişiliği kazanması amaçlanmaktadır. Nitekim ahlak alanında ortaya konulan eserlere "Kitabü'l-âdab", "Tchzibü'l-ah-lak" veya "Mekaıimü'l-ahlak" isimlerinden birinin konulması gelenek olmuştur. Bu anlamda İlk ahlak kitabları olarak Abdullah İbn Mukaffa (723-759)'nm Sanskritçe'dcn çevirdiği Kelime ve Dinme ile Abdullah İbn Müba-rek'in Kitabü 'z-Zıi/u/'üdür. Hadis ve hukuk bilginlerinin yazdıkları ahlak kitaplarında genel olarak Kur'an ve Sün-net'te belirtilen ahlakî emirler ve kuralların şerh edilmesi ve açıklanması esastır. Allah'ın yüceliği, ihsan ettiği nimetlerin büyüklüğü karşısında hamd edilmesi, Hz.Peygamber'e bağlılık yanında insanın bizzat kendisine, nefsine, ailesine, çocuklarına, din kardeşlerine, Öteki İnsanlara vb. karşı görevleri belirtilir. Nefsin (maddi ve manevi yönden) güzelleştirilmesi konusunda mümin ya da genel olarak insanların yücelmesi, aklî olgunlaşması amaç olarak hedef gösterilmektedir. Ayrıca buna paralel olarak, özellikle ruhun erdemle güzelleştirilmesi kapsamında; sebat ve metanet, nefsine hakim olma, şecaat veya cesaret, etvazu ve vakar, eşref ve haysiyet (izzet-i nefs) hilm, edeb ve haya, doğruluk ve dürüstlük, iffet, sabır, cömertlik nitelikleri sayılmıştır. Bu niteliklerin karşıtı olan yalan, hiyanet, karıştırıcılık, bozgunculuk, utanmazlık, ******** ve haysiyetsiz bir hayat yaşamak, sabırsızlık, cimrilik, korkaklık vb. erdemsizliğe götüren nitelikler olarak tanımlanır ve açıklanır. Öte yandan tasavvuf ilkeleri ve öğretisi doğrultusunda ortaya konulmuş eserler de vardır ki, bunlar ayrıca tevhid ve "mükaşefe" gibi konuları kendilerine İnceleme alanı olarak seçerler. Bu eserler temel İtibariyle şu konuları ele alırlar; a) Allah'ın emir ve yasaklarına teslim olma, b) Allah ve Peygamberin ahlakıyla do-nanıp olgunlaşma, c) Masiva (Allah'tan gayrı herşey)'dan kendini uzak tutma. Bu yönden bakıldığında tasavvufî ahlakta nefis kavramı özel anlam ve Önem kazanmaktadır. Buna göre nefsin şu mertebelere ayrılması mümkündür: a) Nefs-İ Emmare, b) Nefs-İ levvâme, c) Nefs-i muinime, d) Nefs-i mutmainne, e) -Nefs-i radiyye, ) Nefs-i mardiyye. Nefs-i Em-mare'den kurtulup Nefsi mardiyye'ye erişmek dinin emir ve yasaklarıyla Peygamberin sünneti aydınlığında mümkün olabilir. Bunun için insanın "feragat ahlakı" denilebilecek bir ahlakî şahsiyet örneğini gözetmesi şarttır. Öte yandan düşünce bakımından ahlâkın açıklanması ve yorumlanmasını yapmaya çalışan müslüman düşünürlerin ahlak görüşleri ahlakın metafizik, psikloji, siyaset gibi alanlarla ilişkisini belirleme bakımından dikkat çekicidir. İslam ahlakı, kaynağı bakımından yazılı geleneğe dayanmıştır. Bu yönüyle değerlendirildiğinde zengin bir literatürün ortaya çıktığı söylenmelidir. Kur'an. Sünnet ve ilgili bilim disiplinleri (Tefsir, Hadis, Fıkıh, Siyer) alanına giren kitaplar başta olmak üzere, doğrudan ahlakı konu edinen eserler, İslam'ın erkenza-manlarından günümüze kadar yazılagelmiştir. Abdullah b.Mübarck'in Kiiabü'z-zühd ve'r-tv-kaik'i, Buhari'nİn el-Edebiı'l-müfred'i, Maver-di'nin Edebii'd-dihıya ve'd-din'i, İbn Hazm'ın İlmu'l-ahlak (ya daRisaletü'l-ahlakf'ı, Muha-sibi'nin er-Riâye% Ebu Talİb el-Mekki'nin Kutu'l'Kulûb'u, Gazalİ'nin İlıyâıı ulûıni'd-din'i, Muhammed İbn Miskeveyh'İn Tehzi-bu'I-ahlük ve taihi/ıt'l-â'râk'ı, Nasiruddin et— Tûsî'mWl/7/f/Aw/irîs//T"sİ; ve dolaylı olarak Fa-rabi'nin İbn Sina'nın, İhvan-ı Safâ'nın Risalelerini sayabiliriz. Yaygın bir okuyucuya hîtab eden eserler arasında İbn Mİskeveyh, Gazali, Tûsî'nin eserlerinin etki alanında değerlendirilen Adudiddin el-İci'nin Ahlak-ı Adudî'si, Celalüddİn Dcvâ-ni'nin Ahtâk-ı Ceiali'si, Kınalızade Ali Efen-'ninAhlâk-ı u/âi'si, Feridüddin Auar'ın7W/-name'si, Sadi'nin Bostan'ı da zikredilmelidir. Türkiye'de Meşrutiyet ve sonrasında yayımlanan ahlakı konu edinen eserler arasmda Muslihiddin Adil Bcy'in Malumat-ı Ahlakiye ve Medeniye'^, Mustafa Namık'ın Ahlâk"\, Seyyİdi Bay'inAhlâk-ı Dinİ'si, Hüseyin Remzi Bey'inAhlak-ı Hamide'û, İzmirli İsmail Hak-kı'nın İlm-i Ahlak\ Ahmed Naim Bey'in İslam Ahlakının Esasları, Ahmed Hamdi Akseki'nin Ahlak Deısle/i, Ömer Nasuhi Bilmen'in Yüksek İslam Ahlakı, Mehmed Zahİd Kotku'-nun Tasavvufi Ahlak (5 cilt)'ı ve Mehmet AH Ayni'nin Ahlak Dasleri''ni sayabiliriz. İsmail KILLIOĞLU |
Ahlak Felsefesi AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL KAVRAMLARI İYİ:İnsanın yapması gereken davranışlardır.Ahlakça değerli olandır. KÖTÜ:İnsanın yapmaması gereken davranışlardır. ÖZGÜRLÜK:İrade ile “iyi” ve “kötü” davranışlardan birisini seçme gücüdür. ERDEM (FAZİLET):İyi olana yönelmedir. SORUMLULUK:İnsanın kendi eylemlerinin ya da yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesidir. VİCDAN:Tutum ve eylemlerimizin ahlakça değerli olup olmadığını yargılama bilincidir.Bir çeşit iç mahkemedir. AHLAK YASASI:uyulması ahlak açısından gereken,genel-geçer kurallardır. AHLAKİ KARAR:Ahlak kurallarına özgürce uymaktır. AHLAKİ EYLEM:Ahlaka uygun davranışı gerçekleştirmedir.Ahlaka uygun eylem davranış olarak dışa yansır.Eylemin dışa yansımayan yönü ise tutumdur. ÖRNEK: Derse geç gelen öğrencinin öğretmene gerekçeyi belirtirken doğruyu söylemesi “İYİ”, yalan söylemesi “KÖTÜ”, bu davranışlardan birini seçmesi “ÖZGÜRLÜK”, Doğru söylemeyi seçmesi “ERDEM” dir. AHLAK FELSEFESİNİN TEMEL SORULARI 1-Ahlaki eylemin amacı var mıdır?Varsa nedir? 2-Toplumca belirlenen,insana zorla kabul ettirilen eylem biçimleri gerçekten “iyi” midir? 3-İnsan ahlaki eylemde bulunurken özgür müdür? 4-İnsanın doğası ahlaklı olmasına elverişlimidir? 5-Tüm insanların ortaklaşa benimseyebilecekleri evrensel ahlak yasaları var mıdır? İNSAN AHLAKİ EYLEMDE BULUNURKEN ÖZGÜR MÜDÜR? Ahlak konusunda bazı filozoflar,insanın özgür olduğunu, bazı filozoflar özgür olmadığını savunur. 1-Özgür olmadığını savunanlar: DETERMİNİZM (gerekircilik); Deterministlere göre, insanın irade ve eylemleri içten ve dıştan gelen nedenlerle belirlenmiştir.Bireyin içinde bulunduğu şartlar iradeyi belirler ve kişinin özgür karar vermesini engeller. Bu nedenle insan ahlaksal eylemde özgür değildir. 2-Özgür olduğunu savunanlar : İNDETERMİNİZM (gerekirci olmayanlar); İndeterministlere göre,insan ahlaki eylemde tamamıyla özgürdür.İnsan kendini özgür hissettiği için toplumdaki ahlak yasalarına özgürce uyar. Bu görüşlerden her ikisi de insan gerçekleri ile bağdaşmadıklarından üçüncü bir görüş ortaya çıkmıştır. OTODETERMİNİZM: Otodeterministler, iradeyi ve ahlaki eylemleri bir kişilik ürünü olarak görürler. İnsan bilgi birikimini zenginleştirerek,kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşmiştir. Sonuç olarak kişiliği gelişmiş olanlar, gelişmemiş olanlardan daha özgürdür. AHLAK YARGISINI DİĞER YARGI TÜRLERİNDEN AYIRAN NİTELİKLER Bir iddiayı dile getiren söz dizisine yargı denir. Yargılar ikiye ayrılır; 1-Gerçeklik yargıları; Nesneler dünyasına ilişkin yargılardır.Kişiden kişiye değişmez nesneldir.”Doğru” ve ya “yanlış” olurlar. 2-Değer yargıları; Bir gerçekliği değil, bir değerlendirmeyi içeren yargılardır,özneldir.Kişiden kişiye değişir.Değer yargılarının alanı geniştir. Mantık yargıları-“doğru”,yanlış” Sanat yargıları-“güzel”,”çirkin” Din yargıları –“sevap”,”günah” Ahlak yargıları-“iyi”,”kötü” şeklindedir. Bilim yargıları herkes tarafından kabul edilir,din yargıları (o dine inana kişilerce kabul edilir ve kişilere göre) değişmez,ahlak yargıları değişir. ETİK’İN PROBLEMATİĞİ VE YAKLAŞIMLAR A- KİŞİ VİCDANI KARŞISINDA EVRENSEL AHLAK YASASININ OLUP OLMADIĞI PROBLEMİ 1-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI REDDEDENLER a)HEDONİZM (haz ahlakı): Kurucusu Aristippos’tur.O’na göre haz veren şey “iyi”,haz vermeyen “kötü”dür.İnsan sadece kendi yaşadığı hazzı bilebilir.Başkalarının hazzını bilemez.Bu nedenle evrensel ahlak yasası yoktur. b)Fayda ahlakı: Bireye yarar sağlayan davranış “iyi”,sağlamayan “kötü”dür.Yararlı olan kişiden kişiye değiştiği için evrensel ahlak yasası yoktur. c)Bencillik (egoizm):Bencillik, başkalarını dikkate almadan sadece kendi çıkarını düşünme anlamına gelir.İnsanın yalnızca kendi “ben”ine uygun olanı “iyi”nin ölçütü sayan düşüncedir. Hobbes’a göre insanı yönlendiren ‘kendini sevme’ ve ‘kendini koruma’ içgüdüsüdür.Bu yaklaşıma göre evrensel ahlak yasası yoktur. d)Anarşizm: Başta devlet olmak üzere tüm baskıcı kurumların ortadan kalkması gerektiğini öne süren öğretidir.Temsilcisi Max Stiner ‘dir.Evrensel ahlak yasasını reddeder.O tüm ahlaki değerlerin bir takım soyutlamalardan ibaret olduğunu düşünür. e)F.Nietzche: O’na göre yapılması gereken;insanlığı ahlaktan kurtarmaktır.İnsan doğasına yaraşan, güçlü,korkusuz,acımasız olmaktır.Oysa tüm ahlaklar insanın güdülerini köreltir,onu pasifliğe yöneltir. Nietzche’ye göre;toplumda iki tür insan ve bunların oluşturduğu iki tür sosyal sınıf vardır. Birincisi Halk Sınıfı;sürü durumundadır.Din ve ahlak kuralları bu sınıf için yeterlidir.İkincisi Seçkin Sınıf;Seçkin sınıfa yakışan ahlak, insanın doğasına uygun olan,bireyci,bencil,acımasız ahlaktır.Amaç,”üstün insan”a ulaşmaktır.Üstün insan; sıradan,korkak,zayıflığı öğütleyen vicdan ahlakından kurtulup “iktidara doğru giden güç”ahlakına ulaşmakla oluşur.O’na göre “güç” enyüce iyi;yenilgi,kaybetmek,zayıflık ise kötüdür.İnsan için gerekli olan güçlü olmaktır. f) J.P.Sartre(Existansiyalizm-varoluşçuluk): İnsanın kendi varoluşunu ancak özgürce davranarak gerçekleştirebileceğini savunur.Ancak bu özgürlük sınırsız değil,sorumlulukla belirlenmiştir.Sartre’a göre insan insanlığını kendisi yapar,değerlerini kendisi yaratır,yolunu kendisi seçer.Bu nedenle seçiminde tek başınadır ve sorumluluklar da kendisinindir. 2-EVRENSEL AHLAK YASASININ VARLIĞINI KABUL EDENLER a)Ahlak Yasasının Varlığını subjektif (öznel) Temelde Açıklayanlar Bu düşünceyi savunanlara göre evrensel bir ahlak yasası vardır.Ancak bu yasa varlığını insandan,insanın özel dünyasından alır.İnsanın karşısına bir buyruk biçiminde çıkar. Dürüst ol,insanları sev,.... gibi. Utilitarizm (Faydacılık) J.S.Mill J.Bentham: Onlara göre insan doğası gereği acıdan kaçınır,hazza yönelir,mutluluğa erişmek ister.Ancak kişinin mutluluğu,çevresindeki insanların mutluluğu ile ilişkilidir.Kişi mutluluğu ancak üyesi bulunduğu yarar sağlayan şeyi yapmakla bulabilir.O halde; ‘tek insan için değil,herkes için faydalı olan’ yasa olarak kabul edilmelidir. |
Ahlak Felsefesi Ahlak Felsefesinin Konusu 1.Felsefe Açısından Ahlak Belli bir dönemde, belli insan toplumlarınca benimsenmiş olan, bireyler arası ilişkileri düzenleyen kuralların tümü ahlak adını alır. Ahlak konu olarak alan felsefe disiplinine ethik adı verilir Ethik ahlaki olayları genel olarak incelediği bu alanda ideal olanı ortaya koymak istediği için ahlaktan farklıdır Ahlak bir kişinin ya da toplumun ahlakını ethik genel olarak ahlak olgusunu ele alır. 2. Ahlak Felsefesinin Temel Kavramları İrade Akıl ve doğal eğilimler ikilemi karşısında kalan insanın doğal eğilimlere karşı özgürce karar verme yetkisidir. İyi Yapılması istenilen şey. Kötü Yapılması istenmeyen şey. Özgürlük Baskı ve zorlama olmadan bir şeyi seçme gücü. Sorumluluk İyi yada kötüden birini yapmanın doğuracağı sonucu üstlenmedir. Özgürlük olamadan sorumluluk yüklenmez. Çocuklar ve akıl hastaları sorumlu tutulmaz. Vicdan İnsanın ahlaki değerler hakkında sahip olduğu bilinç. Erdem İradenin ahlaki iyiye sabit bir yönelme biçimidir. Cesaret, cömertlik, bilgelik gibi. Ahlak Yasası İnsan eylemlerini belirleyen herkes için geçerli olan kurallar. Ahlaki karar Yasaya özgürce uyma, karar alma. Ahlaki eylem Yasaya uygun hareketi yapma Eylemin dış yüzü davranış (yapma), iç yüzü (yapmama) tutumu gösterir Ödev Ahlak yasasına uygun eylemde bulunma. Mutluluk Ahlaki eylemin insana sağladığı ruh huzuru. 3.Ahlak Felsefesinin Temel Soruları Ahlaki eylemin bir ereği var mıdır? Evrensel ahlak yasaları var mıdır? Toplumun belirlediği iyi-kötü gerçekten böyle midir? Ahlak yargısını öteki yargılardan ayıran özellikler var mıdır İnsan yaradılışı bakımından özgecimi bencil midir? Doğası ahlaklı olmaya uygun mu İnsan ahlakı eylemde özgür müdür? Bu konuda iki karşıt görüş vardır Ahlak özgürlüğünü kabul eden düşünürler (İndeterministler) Şu konuları ileri sürer 1)Psikolojik konut İnsan eylemde bulunurken kendisini gözleyecek olsa yaptığı eylemi, isteyerek yaptığını hisseder 2)Sosyolojik kanıt İnsan bir toplum içinde yaşar Toplumun ondan yapmasını beklediği davranışlar onun özgür olduğu düşüncesine dayanır Seçim ve kararlarında özgür olmasaydı sorumlu tutulmazdı 3)Ahlak kanıtı İnsan özgür olmasaydı ona buyruklar vermesinin anlamı olmazdı 4)Hukuk kanıtı Ceza hukuku insanın yaptığı bir hareketin sorumluluğunu taşıdığı ilkesinden hareket eder Sorumluluk özgürlük olmadan olamaz B. Ahlak (Determinizm) alanında özgürlüğün değil, determinizmin olduğunu savunanların kanıtları şöyledir 1)Psikolojik kanıt Karar olayı karmaşık bir olaydır. Dış uyarmalr, duygular bilinçaltı gibi çeşitli unsurların etkisiyle ortaya çıkar İnsan karar verirken bunların farkında olmadığı için kendini özgürmüş gibi hisseder. 2)Sosyolojik kanıt Sosyal kurallar davranışları belirler insanı zorlar 3)Ahlak kanıtı Ahlak kuralları kararlarımızı belirler. Benimsetilen değer yargılarının etkisiyle davranışta bulunulur. 4)Hukuk kanıtı Hukuk kuralları da davranışları sınırlandırır Sorumluluk özgürmüş izlenimini verir oysa insanın eylemlerini belirleyen bir bilinçtir C.Bu iki görüşü uzlaştıran görüşe otodeterminizm denir Bunlar ahlaki eylemi ve iradeyi kişilik ürünü olarak görürler İnsan bilgi birikimini zenginleştirerek kişiliğini geliştirerek ve aklını kullanarak özgürleşmiştir Kişilikleri gelişmiş olanlar gelişmemiş olanlardan daha özgürdür B.Ethik'in Problematiği Ve Yaklaşımlar 1.Kişi vicdanı karşısında evrensel ve ahlak yasasının olup olmadığı A.Evrensel ahlak yasasının varlığını reddedenler 1. Haz ahlakı (Hedonizm) Kurucusu Aristippos’tur. Haz veren şey iyi, acı veren şey kötüdür. Bu ikisinin dışında kalanlar önemsizdir. Yaşamın amacı en yüksek iyiye ulaşmaktır. En yüksek haz anlık en yoğun haz duygusudur. Epikuros (İ.Ö. 341-270) İnsanın tabi amacı hazzı yakalamaktır Maddi hazlar manevi hazlardan önce gelir Haz bir anlık acısızlıktır. Aç kalmamak, susamak üşümemek bunlar istenilir. Bu durumda olan, gelecekte de böyle olacağına inanan mutludur. Ona göre erdemli olmak ölçülü yaşamaktır En yüksek erdem bilgeliktir İnsan bilgisi sayesinde hazları ayırt edebilir. 2.Fayda Ahlakı (Ütülitarist ahlak) : İyi faydalı olandır. İyi bireye sağladığı faydaya göre değişecektir. Evrensel bir ahlak söz konusu değildir, İngiliz düşünürler J.Bentham ve S.Mill savunucularıdır. 3.Bencillik (egoizm) Ben sevgisinin" önde tutulduğu anlayıştır. Thomas Habbes’a göre hayvanlar gibi insanlarda iç güdüleriyle yönetilmektedir İnsanı yönlendiren iki içgüdü vardır. Kendini sevme, kendini koruma İnsan doğası gereği bencildir Ahlakta egemen olan çıkardır Mutlak iyi mutlak adalet yoktur 4.Anarşizm Toplum hayatı ile ilgili bir teoridir Toplumsal düzeni ve toplumsal değerleri reddeder kişisel iradeyi egemen kılmak ister Proudhon Toplumsal kurumları ve değer sistemleri ile devlet yıkılmalıdır Hiçbir şey ayırıp, seçilmemelidir. Bunlar arasında ahlakta vardır Çünkü ahlak insanları daha iyi yönetmek için uydurulmuş kurallardır A. Bakunin, M.Stirner de anarşizmin savunucularıdır Fr.Nietzche Bugüne kadarki değer sistemleri, ahlak anlayışları insanın zayıflığına dayanan köle ahlakları dır Sıradan kişilere ve korkaklara yarayan bu ahlaktan kurtulmalıdır Vicdan ahlakı yerine güç ahlakı konulmalıdır Yapılması gereken bütün ahlak anlayışlarını yıkmak; yerine kuvvete dayanan bir efendi ahlakı koymaktır Bunu güçlü iradenin temsili üstün insanlar başaracaktır Bu yaklaşım gücü en yüce iyi durumuna başaracaktır Bu yaklaşım gücü en yüce iyi durumuna getirmektedir J.P.Sartre (1905-1980) Varoluşçu (existentializm) felsefenin kurucularındandır. S. Kierkegard (1813-1855), M. Heidegger diğer önemli temsilcileridir. Sartre’a göre evrendeki her nesnenin bir “özü” bir de “varlığı” vardır. Öz sürekli nitelikler topluluğu, varlık (varoluş) dünyada etken olarak bulunmuş demektir. Örnek Ağaçlar, Ağaçlar özüne uyarak Ağaç olurlar. Burada öz varoluştan önce gelir Ama insanda varoluş özden önce gelir İnsan önce vardır sonra şöyle yada böyle olur. Özünü kendi yaratır Gerçek olan benim sorunlarımdır Kötü düzenlenmiş adaletsiz kirli ve saçma bir dünyada yalnızlığım, güvensizliğim umutsuzluğuma duyduğum tiksinti ve bunaltı Kişinin kendini tamamını baskılardan kurtarmasını istiyor Bunun içinde bireyin toplumdan kopmasını devletin kişiyi yutmasına karşı çıkılmasını istiyor ve bireyselliği savunuyor Bu nedenle O’na göre genel bir ahlak yoktur Çünkü size yol gösterecek bir işaret yoktur Var olduğunu kabul etsek bile; onları yorumlayan, taşıdıkları anlamı seçen biziz Karar verirken tek başınadır insan Tüm sorumluluklar onundur. Bu insanın özgürlüğünü engeller b. Evrensel ahlak yasasının varlığını kabul edenler 1.Evrensel ahlak yasasını subjektif özelliklerin belirlediğini ileri sürenler: Utilitarist (faydacı) ahlak J. Bentham (1748-1832) ve Stuart Mill (1806-1873) ahlak yasasını öznel özelliklerin belirlediğini savunmuşlardır. Onlara göre insan doğası gereği hazza yönelir, acıdan kaçınır Mutluluğu arar Kendisi için yararlı olan iyidir. Ancak insan bir toplum içinde yaşıyor Diğer insanların eylemleri benim yararıma da olmalı, benim eylemlerimde başkalarının yararlarına olmalıdır Olabildiğince çok insanın, olabildiğince çok mutluluğu göz önünde tutulmalıdır Yalnız tek insan için değil, herkes için faydalı olan yasa olarak kabul edilmelidir. Henri Bergson Doğru bilgi gibi doğru eylemin ölçütü de sezgidir. İnsan sezgisi ile iyi ve kötüyü kavrayabilir. Bergson ahlakın sezgi ve zeka olmak üzere iki kaynağı olduğunu ileri sürer. Zekanın oluşturduğu ahlak “kapalı toplum ahlakı” dır. Bu ahlakta yasaklayıcı kurallar egemendir. Sezgi ahlakı ise; “sevgi ve özgürlüğün” egemen olduğu “açık toplum ahlakı” dır. Burada kurallar değil örnekler önemlidir. 2.Evrensel Ahlak Yasasını Objektif Özelliklerin Belirlediğini Kabul Edenler Sokrates Ahlaki eylemin amacı mutluluktur kaynağı ise bilgi dir Hiç kimse bilerek kötülük etmez. Kötülük bilgisizliktendir.” Bu durumda bilgili olma ile erdemli olmayı aynı şey olarak belirler. Erdemli olan birey aynı zamanda mutludur. Buna mutluluk ahlaki (Eudaimo-nizm) denir. Platon Platon’da idealar varlığın asıl formlarıdır. İdealar Aleminde bir sıralama vardır, en üstte “iyi ideası” yer alır. Bir eylem iyi ideasına uygunsa iyi, değilse kötüdür. Her insan iyi ideasına yönelmeli ve eylemlerini iyi ideasına uydurmalıdır. Farabi İnsanın amacı hayır’a (iyi) ulaşmaktır. En yüksek iyi mutluluktur Mutluluk insanın bilim, felsefe ve sanatla uğraşmasıyla elde edilir. Akıl bir eylemin iyi yada kötü olduğuna karar verebilir. İnsan iradeside seçme gücüne sahiptir. Seçme akılla olur Varlığı ve evreni bilmek insanın kendisini bilmesini amaçlar ve insan kendisini bilme ile evreni ve varlığı bilebilir Buda en yüksek mutluluktur Baruch Spinoza (1632-1677): Panteist bir filozoftur. (Panteizm evren ile tanrıyı bir tutan anlayıştır. Evren ve tanrı tek ve aynı varlıktır) O’na göre, insan tutkular ve düşünce ikilemi içinde yaşar Tutkular ruhun karışık ve bulanık yanını oluşturur Bunlar güçsüzlük, erdemsizlik ve yetkisizlik halleridir Tutkular içinde insan bir köledir. Düşünce durumda ise özgürdür Özgürlük erdemdir Ahlakın ödevi düşünce ile tutkuları yenmektir Ahlaki hayat aklın tutkulara karşı savaşıdır İnsan özgürlüğe yalnız bilgi ile ulaşabilir Bilmek ise var olan olarak algıladığımız her şeyin Tanrının özünden doğduğunu bilmektir Yaratıcı doğa ile yaratılan doğa aynıdır Tanrıyı bilmek, düşünsel bir sevgiyle sevmek anlamındadır. Ahlak yasası bilgisini edindiği evrenin (tanrının) yasasıdır. Yasaya uygun olan iyi aykırı olan kötüdür. |
Ahlak Ahlak Davranışlarımızın "iyi"ye uygun ve "kötü"den uzak olması için kurallar koyan bilgi alanı. Ahlâk, insanın uyması gereken başlıca davranış kurallarını araştırır ve önerir. Ahlâk dediğimiz bilgi alanı, bir davranış kuralları araştırmasıyla yükümlü ve sınırlıdır. Temel sorun şudur: Hangi davranışlarımız "iyi"ye, hangi davranışlarımız "kötü"ye uyar, buna bağlı olarak "iyi" ve "kötü" nedir? Davranış, ahlâkın temel belirleyeni diye alınınca ahlâk iki yönlü bir bilgi alanı olarak ortaya çıkar: Ahlâk, kişinin hem kişisel yaşamıyla (kişi ahlâkı) hem toplumsal yaşamıyla (toplum ahlâkı) ilgili kuralları gösterecektir. Bunun yanında, bu bilgi alanı, insanın toplum içindeki temel etkinliklerine göre değişik yükümlülükleri belirleyen alt bölümlere ayrılacaktır: Aile ahlâkı, yurttaşlık ahlâkı, meslek ahlâkı vb. Öte yandan kişisel düzeyde insan davranışlarının iki ayrı açıdan ele alınması gerekir: İnsanı mutluluğa götürecek yollar açısından (mutluluk ahlâkı), insanı başka insanlar karşısında yükümlü kılan zorunluluklar açısından (ödev ahlâkı). Ne var ki bireyle toplum arasına kesin sınırlar koyamayacağımızdan bu ahlâkları da birbirlerinden mutlak bir biçimde ayıramayız. Öte yandan ahlâk kuralları yere ve zamana göre değişiklikler gösterir. Bu yüzden felsefenin uygulamaya en yakın dalı olan bu bilgi alanı yer ve zamana göre dönüşümlere uğrarken felsefe tarihine bağlı olarak kendi tarihini de oluşturur. Morpa Genel Kültür Ansiklopedisi & MsXLabs |
FELSEFE VE AHLAK MsXLabs.org Şüphesiz ki, Ahlak konusu kendisini birçok gayretlere rağmen, Felsefeden ayıramamıştır. Şunu söyleyelim ki, Ahlak felsefeden ayrılmış olsa bile, felsefenin ahlak problemlerinden hemen hemen imkansız gibidir. Eskiden felsefe bütün ilim dallarını içine almıştı; sonradan her ilim felsefeden ayrılmıştır. Bu kanaat birçok yanlışlıklara sebep olmuş, manevi ilimler gibi bir ayağı daima felsefi sahada olan bilgi dallarında da, analoji yolu ile, tabiat ilimlerinde olduğu tarzda, felsefeden ayrılma tasavvur ve iddia edilmiştir. Sadece fizik hadiselere, felsefelerin dışında, yeni bir bakış gelmiştir.Yani felsefenin tavrı yanında ilmi tavır teşekkül etmiştir. Bu izahatımızdan şu anlaşılmaktadır ki, bir anlamda, hiçbir ilim felsefeden ayrılmamıştır. Çünkü, felsefe, fizik tabiat karşısında yine kendi sorularını sormakta ve cevaplandırmakta devam ediyor. Çünkü ilimle felsefenin sahaları, hadiselere bakış tarzı aynıdır. Fakat ilmi bakış tarzı, fizik tabiatta büyük başarılar sağlamasına rağmen, biyolojik, psikolojik ve sosyal tabiatta aynı kesinlik elde edilememektedir. Bu da sosyal tabiat olaylarının, fizik tabiat olayları gibi şematize edilememesi ve çok karmaşık bir manzara göstermesi yüzündendir. Fizik ve Sosyal Tabiatın Karakteri Fizik tabiat mekanda devam eder. Bir fizikçi, müşahede ettiği bir hadiseyi tekrar edebilir.Bir kimyacı iki madde arasında meydana gelen terkibi yeniden tecrübe etmek imkanına sahiptir. Halbuki, sosyal saha, her ne kadar bir mekanda cereyan ederse de, bu mekan bize fizik tabiatta olduğu gibi, sosyal hadiselerin tekrarını vermez. Gerçi sosyal hadiselerde coğrafi faktörün de rolü düşünülmüştür. Fakat,bu coğrafi faktörün, sosyal hadisede sadece bir sebep olarak alınmıştır. Halbuki, fizik tabiatta mekan, hadiselerin illeti olarak değil şartı olarak düşünülür. Fizik tabiatta hesaba katılmayan bir unsur, sosyal tabiatta ön planda bulunmaktadır. Oda, sosyal olaylarda bir hürriyet prensibinin mevcudiyeti; fizikçi maddenin hürriyeti var mıdır, yok mudur, düşünmez. Halbuki, sosyal tabiatta insan hürlüğü ve cemiyetin sosyal iradesi hesaba katılmadan en ufak bir izah yapmak mümkün değildir. İnsan İlimleri ve Sosyoloji İnsan çok karmaşık bir varlık olduğundan, onun incelenmesi bir taraftan biyolojik hadise ile ilgili olduğu için hayvan alemine diğer taraftan, o, birtakım kıymetlerin yaratıcısı olarak düşünüldüğü için, cemiyet sahasına kadar uzanmaktadır. Böylece Biyoloji ile Psikoloji, psikoloji ile sosyoloji arasında köprüler kurulmaktadır. Psikoloji insanı fert olarak inceler; Sosyoloji ise insanı bir cemiyet olarak düşünür. İnsan nasıl bir vakıa ise cemiyet de o kadar tabii bir vakıadır. Bu yüzden fert mi cemiyeti meydana getirmiştir yoksa cemiyet mi ferdi yaratmıştır gibi sorular bizi daima bir sonuca götürecektir; ve lüzumsuzdur. Daha doğrusu, psikoloji ve sosyoloji insan carlığının iki manzarasını inceler; ne yalnız başına psikoloji insan sahsını inceleyebilir; ve ne de yalnız başına Sosyoloji, Psikolojinin yardımı olmadan Sosyal hadiseye ışık tutabilir. Eser karakteri itibariyle, ne bir sosyolojik malzeme deposudur, ne de bir sistematik neticeyi ihtiva eder. Ona daha fazla bir deneme demek daha doğrudur. Zira biz sadece ahlakla ilgili hadiseleri yoklamakla yetineceğiz. Ahlakla ilgili bilgi dalları
Fakat ahlak konusunda, filozofu uğraştıran mesele ile, Sosyologu uğraştıran mesele arasına fark vardır. Filozof kozalite prensibine tabi olan fizik tabiatının karşısına “hürriyet” prensibine göre hareket eden insanı koyar; ve bu farktan hareket eder. Halbuki, sosyolog, hürriyeti bir ahlaki hadise, ahlaki hadiseyi de sosyal hadisenin bir parçası olarak düşünür. Filozofun ahlak karşısındaki tavrı metafiziktir. Ahlakın metafizik ve Sosyolojik karakteri Metafizik ahlak, yani ethique insanın üç fonksiyonu arasında ahlaka bir saha ayırır. İnsan:
Kant felsefenin bu üç konusu için, üç ayrı kitap yazmıştır.Saf Aklın tenkidi bilgi problemini inciler; bilgimizin hudutlarını tayin eder.Pratik Aklın Tenkidi ahlak konusuna tahsis edilmiştir; ve nihayet Hüküm Melekesinin Tenkidi Sanat ve Estetik problemine inceler. Ahlak felsefenin bir dalı olarak düşünüldüğü zaman, ona pratik felsefe adı verilir. Bu anlamda ahlak fiil ve hareketle, bilgi problemi arasındaki münasebetleri inceler; ve kendiliğinden felsefenin bütün problemlerini kuşatır. Ahlakın sosyolojik karakterine ve telakkisine gelince bu ahlak felsefesinden daha ayrı bir yön takip eder. Nazari ahlak yani ethique, birtakım ahlak normları inşa eder. Ve nihayet nazari ahlak müşterek bir normda birleşmez, Ne kadar filozof varsa o kadar da ahlak görüşü vardır. Daima ferdi bir ahlak inşası göze çarpar. Halbuki sosal ahlakın hedefi, bir takım normlar eldi etmek değildir. O, sadece,cemiyette mevcut olan bir takım ahlak kaidelerini müşahede ve tespit eder. Burada, sosyal ahlak değimiyle, sosyolojiye dayanan ahlakı kastedmiyoruz. Sosyal ahlakla biz, ahlakı, din, hukuk, örf ve adet gibi sosyal hadiselerden biri olarak düşünüyoruz.Bu sözden “Ethique” yani metafizik ahlakı değil, yani “Morale”ı kastediyoruz. Bu bakımdan ahlakı, fizik tabiatın bir unsuru olarak görüyoruz. Ahlak incelemesinde fert yokmuş gibi düşünmek, bizi, cemiyeti hesaba katmayan ahlakın düşmüş olduğu hayata sürükler. Tam tersine, bütün kudretini ve değerini ferd’de bulan ve insanın ahlaki şahsiyetindeki bütün ve ahengi teşkil eden ahlak idealine dikkat etmemek, ahlak konusunu zorla dar bir görüşün içinde hapsetmek olur. Yaşanmış Ahlak Ahlak felsefesinin ve Sosyolojik ahlak görüşünün ihmal edemeyeceği bir üçüncü tip ahlak anlayışı vardır ki buna; “yaşanmış ahlak” diyebiliriz. Yaşanmış ahlak nazari ahlakla, sosyal münasebetleri düzenleyen pratik ahlak arasında bir nevi aracı rolünü oynar.Yaşanmış ahlak bir teori değil, bir tip, bir örnektir. Bunlar ahlakı içten yaşayan v çevresinde müridleri bulunan ahlak kahramanlarıdır. Bütün peygamberler, manevi liderler, evliyalar ve ahlak kahramanları, ahlak nazariyesi kurmaktan ziyade, ahlak ideallerini yaşayan ve şahıslarında muzaffer kılan ve onu sosyal bir değer haline getiren büyük örnekleridir. Cemiyetin içinde büyük dalgalanmalar yapan, pratik ahlakın dayandığı kadroları kıran ve genişleten bir örnek tipler; Çünkü ahlak, bir bilgi sahası değildir.; bir inanç sahasıdır. En teorik normlardan en pratik kaidelere kadar ahlak sahasıyla ilgili fiil ve hareket sistemlerine düşünecek olursak, bunları icra ederken, irademiz üzerinde akıldan ziyade, inancın rol oynadığını görürüz. Bilgi sahasında ölçü, doğru-yanlış olduğu halde, ahlak sahasında ölçü insanın kendi kendisiyle tutarlı, yani sözü özüne denk olmasıdır. İptidai topluluklara gidildikçe, ahlaki otoritenin örf ve adetlerdeki otorite ile karıştığına görürüz. bu otorite ferde dışardan tesir eder. Ahlaki otoritenin sübjektifleşerek, ferdin içine intikal etmesinde, manevi ahlak liderlerinin büyük rolü olmuştur. Daha doğrusu iptidai hayatta müşahede ettiğimiz kollektif heyecan sübjektifleşerek, ferdi vicdana ve ahlaki şahsiyetin doğmasına yol açmıştır. İsa ile Muhammed, Hallaç ile Sokrat arasındaki ahlakı yaşama tarzı başka başkadır. İs ve Muhammed’de cezbe,Hallaç’da mutlak saadet olan şey, Sokrat’da bir nevi ahlaki neşe olur. |
politikaya karıştırılmaması gerektiği gibi sembolik devlet paravanı için gerekli bir duruştur. insan oğlunun davranışları altında yatan mantık ahlakın geçmişinden geldiği aşikar, değişim trajedidir kimi zaman, iyi zamanlar gelip geçer, kötüler gibi. trajedi değişim getirecekse umut var demektir, çoğu kutsal sayılan inanç ve kavramlarında altında bu yatar, bana göre tekrar biçinlendirilmelidir, günümüz ülkesi etikine dolgun at gözlüklü embesillerine ev sahipliğini yapmaktadır, batı ve kuzey felsefecilerinin düşüncelerinin bu ülke'de geçerliliği yoktur. sanırım bize gerekli olan bir zerdusttur. |
Saat: 01:16 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık