[KK] Organ Nakli

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- T�p Bilimleri (https://www.msxlabs.org/forum/tip-bilimleri/)

- - Organ Nakli (https://www.msxlabs.org/forum/tip-bilimleri/9091-organ-nakli.html)

Organ Nakli

Bir Organ Bir Hayat!

V�cudun eskiyen, hastalanan, bozulan bir organ� yerine, ayn� v�cudun ba�ka yerinden al�nan ya da ba�ka insanlardan al�nan organlar�n a��lanmas� i�i. Organ nakilleri �� tiptir: Ki�inin kendi v�cudundan al�nan dokunun a��lanmas�; ger�ek ikizden ya da ayn� t�rden doku ya da organ�n a��lanmas�; de�i�ik t�rden doku ya da organlar�n a��lanmas�. Canl� organizmalar�n, bozulan, eskiyen, hastalanan dokular�n� yenileme �zelli�i vard�r. Ancak bu �zellik insan gibi y�ksek canl�larda olduk�a azalm�� ve s�n�rlanm��t�r. S�zgelimi insan beyin ve sinir sisteminde eskimi� ya da tahrip olmu� dokular yenilenemez. Buna kar��l�k v�cudun belirli yerlerinde olu�mu� a��r yan�klarda, v�cudun ba�ka yerlerinden al�nan deri dokular� a��lanmakla yan�k yerde yeni deri olu�mas� sa�lan�r. Ayr�ca, kalp kapak�� gibi zamanla i� g�rmez duruma gelen organlar, plastikten yap�lm�� ya da hayvanlardan al�nm�� kapak��klarla de�i�tirilmektedir. T�pta yap�lan �al��malar daha �ok, i� g�rmez duruma gelmi� organ�n b�t�n�yle de�i�tirilmesidir. Bu alanda ilk �al��malar 1959 y�l�nda "b�brek nakli" yap�larak ba�lat�ld�. O y�l, Boston ve Paris'te �zde� olmayan ikizler �zerinde b�brek nakli ger�ekle�tirildi. Di�er nakillerde oldu�u gibi b�brek nakillerinde de en �nemli konu, v�cudun yeni b�bre�i reddedip reddetmemesidir.

Bu bak�mdan nakledilen organ�n v�cutla doku uyu�mas� sa�lamas�na �nem verilir. Organ� de�i�ecek hastan�n her zaman yak�n akrabas�ndan organ nakli yapmak m�mk�n olmad��ndan �l�lerden al�nan sa�lam organlar�n nakli yap�lmaktad�r. Ancak �l�lerden al�nan organlar�n doku cinsine, kan grubuna g�re s�n�fland�r�lmas� ayr� bir sorun ortaya ��kard��ndan, bu s�n�fland�rma ve organlar�n nakledilece�i ana kadar saklanmas� uzman kurulu�larca yap�l�r. B�breklerin, �l� v�cudundan ��kar�ld�ktan sonra 48-72 saat aras�nda nakledilmesi gerekir. Yeni tekniklerin geli�mesiyle her y�l binlerce b�brek hastas�na �l�lerden b�brek nakli ger�ekle�tirilmektedir. �nsan �zerinde ilk "kalp nakli" 1967 y�l�nda G�ney Afrika'da Dr. Barnard taraf�ndan ger�ekle�tirildi. �nce k�pekler �zerinde denenen kalp naklinde, v�cudun yeni kalbi atmas� i�in hastan�n ba��kl�k mekanizmas� ortadan kald�r�l�r. Bunun sak�ncas�, hastan�n her t�rl� bakteri ve vir�se kar�� diren�siz kalmas�d�r. Kalp nakli yap�lm�� hastalar mikroplardan ar�nd�r�lm�� odalara al�narak yeni kalp v�cuda al��ncaya kadar orada tutulurlar. G�n�m�ze kadar yap�lan kalp nakli ameliyatlar� olduk�a fazlad�r. �lk "karaci�er nakli" 1963'te ABD'de Denver'de Dr. Starzl taraf�ndan ba�ar�ld�. Daha sonra, sonu�lar� pek ba�ar�l� olmamakla birlikte �e�itli �lkelerde akci�er, pankreas, ba��rsak, kemik ili�i, timus, dalak, i� salg�bezleri nakilleri yap�ld�. Bu konudaki �al��malara g�n�m�zde b�y�k bir h�zla devam edilmektedir. Ba�ar� sa�lanan organ nakillerinden en �nemlileri, g�z�n saydam tabakas� ve deri naklidir. Kemik, damar, kalp kapak�� gibi nakillerde ret olay� g�r�lmedi�inden ya hastan�n v�cudunun ba�ka yerinden al�nan par�alarla ya da tamamen sun� par�alarla nakil yap�lmaktad�r.

Organ naklinde �len bir insan�n sa�l�kl� organlar� veya dokular�, a��r kronik hasta olan insanlara nakledilir. Bu operasyonun amac�, al�c�n�n i�levini yerine getirmeyen organlar�n� de�i�tirmektir. Organ nakli, bu hastalar�n hayat�n� kurtarmaya y�neliktir. Son d�nemlerde organ nakilleri t�bbi tedavi ve m�dahalede al��agelmi� standard bir olayd�r. Bug�ne kadar d�nya genelinde yakla��k 470.000 b�brek, 74.000 karaci�er ve 54.000 kalp nakli yap�lm��t�r.

Organ ba��ndan organ nakline kadarki s�re�

�l�m halinin saptanmas�
Hastanelerde a��r beyin hastal�kl� insanlar�n tedavisi s�k�a yap�lmaktad�r. Ama doktorlar�n bu hastalar�n hayatta kalmalar�na y�nelik yo�un �abalar� her zaman ba�ar�l� bir netice ile son bulmayabilir. T�m �abalara ra�men �l�m ger�ekle�ebilir.
Beyin �l�mlerinde, beyin fonksiyonlar� tamamen ve ba�a d�nmeyecek yani tamiri imkans�z bir bi�imde kaybolmu�tur. Beyin �l�m�, kadavran�n yani insan bedeninin dola��m ve solunum sistemi i�levi suni olarak sa�lanabilmesine ra�men t�bbi kesin bir �l�m olarak kabul edilir. �l�m hali, iki hekim taraf�ndan saptanmal�d�r. �l�m olay�n�n tutana��n� d�zenleyecek bu iki hekimin, organ naklini ger�ekle�tirecek olan hekim ekibinden ba��ms�z olmas� yani o ekibin i�inde yer almamas� gerekir.

Organ ba��na r�za g�stermek
Vefat edenin hen�z bilin�liyken organ ba��na y�nelik olumlu bir a��klamas� olmamas� halinde, onun yerine akrabalar�n�n organ ba�� konusunda karar vermeleri istenmektedir. Vefat edenin, organ ba��na y�nelik yaz�l� r�zas� bulunmas� durumunda, akrabalar�na bu konu hakk�nda bilgi verilir.

Organ�n al�nmas� (Eksplantasyon)
Eksplantasyon i�lemi yani organ al�m�, uzman bir hekim ekibi taraf�ndan ger�ekle�tirilir. �lgili organ, al�c�ya nakledilene kadar konserve edilerek saklan�r. Organ al�nd�ktan sonra, kadavran�n yani insan cesedinin bak�m� uygun ve sayg�n bir �ekilde yap�l�r.

Doku tiplenmesi
Vericinin doku tipini tespit etmek amac�yla �l�den kan ve doku �rnekleri al�n�r. Bu i�lem, verici ile al�c�n�n doku tiplerinin biribirine uygun olup olmad��n� tespit etmeye y�nelik olup �ok �nemlidir. Doku tiplemesi, �zellikle b�brek naklinde b�y�k bir �neme sahiptir.

Organ nakli (Transplantasyon)
Al�c�lar uygun bir organ bulundu�una dair derhal bilgilendirilir ve organ nakline haz�rl�k kontrolleri i�in klini�e �a��r�l�rlar. T�bbi bir engel bulunmamas� durumunda, ba��lanm�� organlar nakledilir. Ba�ar�l� bir ameliyattan sonra organlar i�levini yerine getirmeye ba�lar.

Beyin �l�m� ve te�hisi
Organ al�m�, ancak organ ba�� yapacak ki�ide t�bbi �l�m durumunun saptanmas� �zerine ve sadece hekim taraf�ndan ger�ekle�tirilir.
Beynin, beyinci�in ve orta beynin t�m fonksiyonlar�n� yitirmesi sonucunda beyin �l�m� ger�ekle�ir.
Beyin �l�m� tan�s� konmu� hastalar, uzman hekimler taraf�ndan ve biribirine ba��ml� olmadan muayene yani kontrol edilerek beyin �l�m� teyit edilmelidir. Bu kontrol� ger�ekle�tiren hekimler, organ al�m�nda ve organ naklinde yer alamazlar. Te�his edilen beyin �l�m� hali hakk�nda bir tutanak d�zenlenir. �l�n�n en yak�n akrabas�na, bu tutanaklar� incelemeleri i�in olanak sa�lan�r.
Kalp at�� ve solunumun durmas� sonucundaki �l�m�n tespitini her hekim yapabilir.
Organ ba��n�n ko�ulu olan beyin �l�m� te�his y�ntemi, �zellikle s�k� y�netmenliklerle belirlenmi�tir. Beyin �l�m� durumu, kliniksel ve tam te�ekk�ll� muayene neticesinde, yo�un bak�m hususunda tecr�beli iki uzman hekim taraf�ndan belgelenmelidir.

Organ ba��nda bulunacak ki�inin veya akrabalar�n�n r�zas�
Organ al�m�, sadece �l�n�n hen�z hayatta iken d�zenlenen organ ba�� kart�nda veya ba�ka a��klamalar� yoluyla organ ba��na r�za g�stermi� olmas� durumunda ger�ekle�tirilebilir. Herhangi bir a��klaman�n bulunmamas� durumunda, akrabal�k derecesine g�re yak�n ki�iler organ ba�� ile ilgili karar verebilir. Bu hususa, geni�letilmi� r�za g�sterme ��z�m� yolu denmektedir. Bundan kas�t, karar verme hakk�n�n, organ verenin akrabalar�n� da kapsayacak �ekilde geni�letilmesidir. Burada organ ba��nda bulunacak ki�inin muhtemel iste�i dikkate al�nmal�d�r. Sadece �len �ah�s ile son 2 y�l i�erisinde yak�n temaslarda bulunmu� akrabalar, organ ba�� konusunda karar verebilir. Organ ba�� yapacak muhtemel ki�inin bilin�li durumda iken organ ba�� konusunda karar verme yetkisini belirli bir ki�iye vermesi halinde, bu ki�i kanunen en yak�n akraban�n yerine ge�er ve dolay�s�yla karar vermeye yetkili say�l�r. Organ ba�� ile ilgili a��klama, hekimle kararla�t�r�lm�� bir zaman zarf�nda tekrar iptal edilebilir. Vefat eden �ah�s�n hen�z hayattayken organ ba��na r�za g�stermi� olmas� halinde dahi, �l�n�n cesedinden organ al�naca��, her hal�karda yak�n akrabalar�na bildirilir.

Canl� vericilerden organ ba��
Hayatta olan yani canl� bir insandan organ ba��n�n al�nmas� ise, ba��ta bulunacak ki�i on sekiz ya��n� doldurmu�sa ve kendi r�zas�yla m�mk�n olabilir. Organ ba��nda bulunacak ki�i �nceden m�dahalenin �ekli, ameliyat sonras� ve ileriki zamanlardaki olas� s�hhi sorunlar hakk�nda doktor taraf�ndan bilgilendirilmelidir. Canl� vericinin hayat�, ameliyat riski hari�, riske at�lamaz. Bu m�dahale ancak doktor taraf�ndan ger�ekle�tirilebilir ve organ al�m�n�n ger�ekle�ece�i zamanda uygun bir organ ba��layabilecek herhangi bir �l� ba��n�n bulunmamas� durumunda yap�labilir.
Canl� vericiden organ ba�� sadece birinci veya ikinci dereceden yak�n akrabaya, e�e, ni�anl�ya veya �zel yak�n ili�kileri olan ki�ilere yap�labilir. Organ vericisinin ve al�c�s�n�n, ancak organ transplantasyonundan sonraki s�rede doktor g�zetiminde bulunmay� kabul etmeleri halinde ameliyat yap�l�r. Bir heyet, organ ba��n�n organ ticareti amac�yla ger�ekle�medi�ini ve organ ba��n�n g�n�ll� olarak yap�ld��n� denetlemekle g�revlidir.

Organ al�m�, koordinasyonu ile da��t�m� ve nakli
�l�lerin belli organlar�n�n nakli sadece yetkili nakil merkezlerinde ger�ekle�tirilebilir. Bu merkezlerde organ nakli sadece bu koordinasyon merkezlerinden birinin g�zetiminde belirli y�nergeler do�rultusunda yap�labilir. Belirlenmi� ve nakledilecek organlar�n uygun hastalara nakledilmesi amac�yla al�m�, nakil merkezleri ile hastanelerin ortak �al��mas� sonucunda olur. Bu ortak �al��malar�n koordinasyonu i�in bir koordine merkezi belirlenir. Bu merkez, �al��malar�n� Organ ve Doku Al�nmas�, Saklanmas� ve Nakli Hakk�nda Kanunun h�k�mlerine g�re ger�ekle�tirece�ini taahh�t etmeli ve bunu d�zenleyece�i y�ll�k raporda ispat etmelidir. Ayr�ca adaletli bir organ da��t�m� i�in bir bilgi i�lem merkezi g�revlendirilmelidir. Bu merkez as�l g�revi olarak, hastalara ait bilgileri dikkate alarak yap�lacak nakil ameliyat�n�n olas� ba�ar� oran�na ve nakilin aciliyetine g�re, ba��lanan organlar� da��tmakla g�revlidir.

Organ naklinde risk pay�
Al�c�n�n v�cuduna nakledilen her yabanc� organ, ba��kl�k sistemine ba�l� savunma tepkisine neden olur ve b�ylece nakledilen organ�n i�levi bozulabilir ve organ al�c� beden taraf�ndan red edilebilir. Ba��kl�k sisteminin bu tepkileri, t�pta ad�na Immunsuppresiva denilen ba��kl�k sistemini bask�lay�c� ila�lar kullan�larak bast�r�labilir. Bu suretle savunma tepkilerinin zay�flamas�, hastada iltihaplanma temay�l�n� olu�turabilir veya ba�ka yan etkilere neden olabilir.
Bu yan etkilere, art�k daha da geli�tirilmi� ila�lar�n kullan�lmas�yla ve ila� dozaj�n�n azalt�lmas� sebeblerinden dolay�, daha az rastlanmaktad�r. Kalp-, akci�er- veya karaci�er nakilleri, di�er organ veya doku nakillerine kar��n genel ve tabii olarak daha fazla risk ta��r. Bununla birlikte risk pay� �zellikle organ naklinden �nce hastan�n sa�l�k durumuna da ba�l�d�r.

Yap�labilen organ ve doku nakilleri
G�n�m�zde b�brek, kalp, akci�er, karaci�er ve pankreas organlar�n�n nakilleri yap�lmaktad�r. Bununla birlikte kornea (g�z saydam tabakas�) dokusunun nakli de yap�labilmektedir.
Ger�ekle�tirilen organ nakillerine kar��n ba��lanan organ say�s�n�n yetersiz olmas� nedeniyle g�n�m�zde ba��lanan organlar ihtiyac� kar��lamamaktad�r.

BAKINIZ
Organ Ba��
B�brek Nakl

ORGAN NAKL�
Kalp
Bir�ok a��r hastal�klarda son �are olarak kalp nakli ger�ekle�tirilir. �rne�in ilerlemi� kalp kas� zay�flamas�nda, koroner kalp hastal��nda veya bebek ve �ocuklarda ameliyatla giderilemeyen kalp rahats�zl�klar�nda kalp nakli yap�l�r.
Ger�ekle�tirilmi� toplam kalp nakilleri:
D�nya genelinde yakla��k 54.000
Almanya'da 6.000 �zerinde
��lev oran�:
yakla��k %85 bir y�l sonra
yakla��k %65 be� y�l sonra

Akci�er
Akci�erin nakli, irsi yani kal�tsal bir hastal�k olan mukovissidos hastal�� halinde, akci�erin iri kabarc�kl� a��r� �i�mesi sebebiyle kronik t�kay�c� hastal�� (bak�n�z akci�er amfizemi) halinde veya ba� dokusunun yol a�t�� akci�er sertle�mesi gibi durumlarda gereklidir.
Ger�ekle�tirilmi� toplam akci�er nakilleri:
D�nya genelinde yakla��k 10.000
Almanya'da 900 �zerinde
��lev oran�:
yakla��k %73 bir y�l sonra
yakla��k %60 be� y�l sonra

B�brek
Tedavi edilmesi m�mk�n olmayan ilerlemi� b�brek yetmezli�ine �rne�in kronik b�brek iltihab�, enfeksiyon veya yanl�� tablet kullan�m� neden olur. �ayet ila� kullan�m� ve uygulanan s�k� bir diyet b�bre�i iyile�tiremezse, hastan�n hayat�n� devam ettirebilmesi, ancak diyaliz tedavisi uygulan�rsa veya b�brek nakli ger�ekle�tirilebilirse m�mk�n olabilir.
Ger�ekle�tirilmi� toplam b�brek nakilleri:
D�nya genelinde yakla��k 740.000
Almanya'da 39.000 �zerinde
��lev oran�:
yakla��k %85 bir y�l sonra
yakla��k %70 be� y�l sonra

Pankreas
Pankreas kar�n b�lgesinde bulunan bir salg� bezidir. Kan �ekeri hormonu ins�lini �reten pankreas, genelde diyabetes mellitus'u olan b�brek yetmezlikli hastalarda b�brek ile birlikte nakledilir. Bu organ nakli, ins�lin i�nesine olan ihtiyac� ortadan kald�r�r ve diyabetes mellitus'a �zg� �ekinilen komplikasyonlar�n ilerlemesini �nler ve hatta bunlar� iyile�tirir.
Ger�ekle�tirilmi� toplam pankreas nakilleri:
D�nya genelinde yakla��k 10.000
Almanya'da yakla��k 1.100
��lev oran�:
yakla��k %80 bir y�l sonra
yakla��k %60 be� y�l sonra

Kornea (Saydam tabaka)
Kornea, g�z�n en d��nda saat cam� �eklinde bombeli saydam bir tabakad�r. Tabakan�n saydaml��n� yitirmesi, ilgili insanda k�rl��e neden olur. Kornea tabakas�n�n saydaml��n� yitirmesine yani bulanmas�na, �o�unlukla herpes vir�s� ile iltihaplanmalar, a��r� kornea tabakas� incelmesi, zedelenmeler veya do�u�tan gelen hastal�klar neden olur. Kornea nakli, hastan�n g�z�ne gelen ��n yeniden i�eri girmesini yani onun yeniden g�rebilmesini sa�layabilir veya olas� k�rl�� engelleyebilir.
Ger�ekle�tirilmi� toplam kornea nakilleri:
D�nya genelinde yakla��k 100.000
Almanya'da yakla��k 4.000
��lev oran�:
yakla��k %95 bir y�l sonra
yakla��k %80 be� y�l sonra

Karaci�er
Karaci�erin i�levini yitirmesi durumunda (�rne�in zehirlenme veya hepatit gibi enfeksiyonlar sebebiyle), hastan�n hayat�m� kurtarmak i�in organ naklinin acilen yap�lmas� gerekir. Karaci�er hastalar�na, b�brek hastalar�na uygulanan cihaza ba�l� terapi yap�lamaz. Belirli durumlarda ba��lanan karaci�erin sadece bir par�as� nakledilir. B�ylece hastal�kl� organ, yeniden i�levini kazanana kadar k�smen ve ge�ici olarak de�i�tirilir. Ba��lanan organ�n bu �ekilde b�l�nebilmesi ile birden fazla hastaya yard�mc� olunabilir. B�y�k olan karaci�er par�as� �rne�in yeti�kin bir insana, k��k olan� ise bir �ocu�a nakledilir.
Ger�ekle�tirilmi� toplam karaci�er nakilleri:
D�nya genelinde yakla��k 74.000
Almanya'da yakla��k 7.000
��lev oran�
yakla��k %80 bir y�l sonra
yakla��k %65 be� y�l sonra

Akci�er naklinin �n� a��ld�
Sa�l�k Bakanl�� taraf�ndan Organ Nakli Merkezleri Y�nergesi�nde yap�lan de�i�iklik yeni akci�er nakli merkezleri kurulmas�n�n �n�n� a�t�. B�ylece hastalar art�k akci�er nakli i�in yurt d��na gitmek zorunda kalmayacak.
�lkede daha �ok, �kot kumlama i��isi� olarak bilinen silikozis hastalar�na yap�lan akci�er nakillerini ger�ekle�tiren merkezlerin say�s� art�r�lacak. B�ylece hastalar art�k akci�er nakli i�in yurt d��na gitmek zorunda kalmayacak.
Sa�l�k Bakanl�� Organ Nakli ve Diyaliz Hizmetleri Daire Ba�kan� Halil Y�lmaz Sur, yeni d�zenlemeyle ili�kin bilgi verirken akci�er nakillerinin ciddi bir uzmanl�k gerektirdi�ini, ancak T�rkiye�de bu nakilleri yapabilecek �ok say�da yeti�mi� uzman bulundu�unu s�yledi.
Sur, konuyla ilgili �u bilgileri aktard�:
�Merkez say�s� yetersiz oldu�u i�in hastalar�n b�y�k b�l�m� nakil i�in yurt d��na gidiyor. Organ nakli merkezleriyle ilgili yap�lacak yeni planlama �er�evesinde �stanbul, Ankara, �zmir ve Antalya�ya birer yeni akci�er nakli merkezi a��lmas� planlan�yor. B�ylece akci�er nakli bekleyen vatanda�lar�m�z�n yurt d��na g�nderilmesine gerek kalmayacak.�
Sa�l�k Bakanl��n�n verilerine g�re, T�rkiye�de 200-250 civar�nda akci�er nakli bekleyen hasta bulunmas�na ra�men 2009 y�l�nda 7, 2010 y�l�nda ise 5 hastaya nakil yap�labildi.

Kot kumlama i��ileriyle g�ndeme geldi
Silikozis, ta� oca��, t�nel ve di�er maden i��ilerinin silisyum tozlar�n� uzunca bir s�re solumalar� sonucu geli�en a��r bir akci�er hastal��.
Bu i� kollar�nda �al��an i��ilerin, akci�erler i�in �ok tahri� edici bir madde olan silisyuma maruz kalmas� sonucu akci�erlerde yayg�n iltihaplar ve bunu izleyen fibroz odaklar� ortaya ��kar.
Hastal��n ileri safhalar�nda, nefes darl��, h�zl� solunum, �ks�r�k, halsizlik, g��s a�r�s�, ses k�s�kl��, morarma, kan �ks�rme gibi belirtiler g�r�l�r.
T�rkiye�de silikozis hastal�� son zamanlarda kot kumlama i��ileriyle g�ndeme geldi. Sa�l�k Bakanl��, T�rkiye�de silikozis hastalar�n�n say�s�ndaki art�� zerine, her t�rl� kot giysi ve kuma�lara uygulanan p�sk�rtme i�leminde kum, silis tozu veya silika kristalleri i�eren herhangi bir madde kullan�lmas�n� yasaklad�

ORGAN NAKL� B�L�NMEYENLER�
Organ Nakli ile ilgili t�m merak edilenleri Memorial Hastanesi Organ Nakli, Genel Cerrahi ve �ocuk Cerrahisi B�l�m Ba�kan� Prof. Dr. M�nci Kalayo�lu ve Genel Cerrahi B�l�m� Ba�kan Yard�mc�s� Prof. Dr. Koray Acarl� ile Organ Nakli ekibi uzmanlar� yan�tlad�.

10 Soruyla Organ Nakli Hakk�nda Merak Edilenleri ��renin

Ba��lad��m organlar para ile ba�kas�na sat�labilir mi?
Hay�r! Sat�lamaz. Bir insan �ld�kten sonra organlar� ba��land��nda, Organ Nakli koordinasyon sistemi devreye girer. Bu sistem gere�ince ba��lanan organlar Sa�l�k Bakanl��'n�n B�lge Koordinasyon Merkezine (BKM) ve oradan da Ulusal Koordinasyon Merkezine (UKM) bildirilirler. Organlar�n merkezlere da��t�m� bu bildirimler sonucunda belirlenir.

Organ nakli iyi bir tedavi y�ntemi midir?
Organ nakli, kronik organ yetmezli�i olan hastalara yap�l�r. Organ bulunamad��nda bu hastalar i�in tek sonu�; �l�md�r.. B�brek hastalar�n�n diyaliz makinesi sayesinde ya�amalar� m�mk�nse de bu ya�am, makinaya ba�l� oldu�undan �ok zordur. Bu durumdaki hastalarda ya�am s�resi belirgin �l��de k�sal�r. Organ nakli yap�ld��nda ise hastalar i�imizden herhangi birisi kadar sa�l�kl� bir konuma gelirler.

Organ nakli ameliyat�nda cenazenin b�t�nl�� bozulur mu ?
Kadavradan organ ��karma i�lemi herhangi bir canl� ameliyat� kadar b�y�k bir �zenle yap�l�r. Organlar ��kar�ld�ktan sonra m�mk�n oldu�unca estetik diki�lerle dikilerek, bedenin hi�bir �ekilde zarar g�rmemesine b�y�k �zen g�sterilir. O bedenler organlar�n k�ymetini �ok iyi bilen hekimler i�in kutsald�r ve �ok b�y�k bir sayg�y� hak etmektedirler.

Organ ba�� i�in ya� s�n�r� nedir?
Organ ba�� i�in ya� s�n�r� yoktur. Kullan�lacak organa g�re organ�n ya�� belli bir risk olu�tursa da yar�n� g�remeyecek al�c�lar i�in her ya�ta ve ko�uldaki organlar� kullanabilmek m�mk�n olabilir.

Hayattayken organlar�n� ba��layan bir ki�i daha sonra bundan vazge�ebilir mi?
Tabii ki EVET. Yak�nlar�n�za s�ylemeniz yeterli. ��nk� g�n� geldi�inde ba��n�z� de�erlendirecek olanlar yak�nlar�n�zd�r. Bug�n �lkemizdeki uygulamaya g�re ba�� kart�n�z olsa bile yak�nlar�n�z izin vermedik�e organlar�n�z al�namaz.

"Ben sadece b�breklerimi ba��lamak istiyorum." diyebilir miyim?
�ok kolay� Organ ba�� kar�t�n�zda bunu belirtecek se�enekler bulunmaktad�r. Ayr�ca yak�nlar�n�za bunu s�ylemeniz de yeterli olacakt�r.

Sa�l�k sorunum oldu�unda �zerimde organ nakli kart� bulunursa bir sorun ��kar diye tedirgin oluyorum. Bu endi�emde hakl� m�y�m?
Tababet ilkelerine g�re hi� kimsenin hayat� hi� kimse i�in feda edilemez. Bir ki�inin hayat� b�t�n insanl�k u�runa bile feda edilemez. O nedenle hi� bir endi�eye gerek yok. "Suistimal olabilir mi?" diye d��nenler i�in ise; organ nakli kalabal�k bir ekibin i�idir. Kald� ki organlar�n al�nabilmesi i�in ki�inin hayattayken ba�� yapt�� halde yine de ailenin izninin al�nmas� gerekti�i unutulmamal�d�r.

Organ ba�� bilgileri organ mafyas�n�n eline ge�ebilir mi?
Organ ba�� s�ras�nda al�nan bilgiler hi� bir zaman bir nakil i�in yeterli bilgiler de�ildir. Ki�inin sa�l�k durumunu de�il, niyetini belirten bir iki kimlik bilgisi d��nda bir �zellik ta��mazlar.

�lkemizin organ nakillerindeki ba�ar� oran� nedir?
�lkemizde organ nakilleri d�nya standard�nda yap�lmakta ve hatta d�nya standard�n�n �zerine sonu�lanmaktad�r. Karaci�er ve b�brek gibi �nemli organlar�n nakillerinde ba�ar� oranlar� % 90'n�n �zerindedir.

Organ nakli sistemi nas�l kontrol edilir?
Sistem otokontrolden kurtulamayacak kadar komplekstir ve kalabal�k bir ekip gerektirir. Olas� bir sat�� durumunun �st�n� �rtemeyecek kadar �ok ki�i sistemin i�inde bulunmaktad�r. O nedenle �zellikle kadavra organ ba��lar�nda bir suistimal olmas� d��n�lemez ve nitekim adli kay�tlara ge�mi� hi� bir olay da yoktur. Canl� vericili nakillerdeki suistimaller de gizlenemez. Kald� ki organ nakli ekibinin yan�s�ra hastanelerin etik kurullar� da gereken durumlarda devreye girmektedir. Yani bir organ nakli i�in yakla��k 15 ki�i bilgi sahibi olmaktad�r.

DOKU VE ORGAN NAKL� (TRANSPLANTASYON) NED�R?

Organ nakli, v�cutta g�revini yapamayan bir organ�n yerine canl� bir vericiden veya �l�den al�nan sa�lam bir doku veya organ�n nakledilmesidir. Bu i�lem, g�n�m�zde bir�ok kronik organ hastal�klar�nda uygulanan rutin, ge�erli ve ileri bir tedavi y�ntemi olarak kabul g�rmektedir. (Demirhan 1996,El�io�lu 1996).
Greft (A��)-(Transplant): Transplante (nakledilen) doku veya organd�r. Yerine g�re allogref, otogref, senogref ve izogref olarak kullan�l�r.

Doku ve Organ Nakli (Transplantasyon) Y�ntemleri:

Otogreft: Bir doku veya organ�n ayn� canl�n�n bir yerinden al�n�p ba�ka bir yerine tak�lmas�d�r. �rne�in; deri otogreftleri, bypass i�in toplardamar ��kar�lmas�, k�k h�cre otogrefti ve kan al�p ameliyat i�in saklamak gibi.
�zogreft: Genetik yap�lar� birbirlerinin ayn�s� olan tek yumurta ikizleri aras�ndaki transplantasyondur.
Allogreft: Ayn� t�rden iki canl� aras�ndaki doku ve organ naklidir. �rne�in; �len bir hastadan al�nan b�bre�in ba�ka bir insana transplantasyonu gibi. �o�u insan dokusu ve organ nakilleri allogrefttir.
Senogreft: �ki ayr� t�r aras�nda yap�lan doku ve organ naklidir. �rne�in; gayet ba�ar�l� bir nakil olan, domuzdan insana kalp kapak�� nakli gibi.
B�lerek Transplantasyonlar: Bazen kadavradan al�nan bir organ (�zellikle karaci�er) iki al�c�ya payla�t�r�l�r; bu da genellikle bir yeti�kin ve bir �ocuktur. T�m organ�n nakledilmesine g�re al�c�lar i�in daha az faydal� oldu�u i�in bu �ekil pek tercih edilmez.
Domino Transplantasyonlar: Bu operasyon her iki akci�erin de de�i�mesi gereken (genellikle sistik fibroz durumunda) hallerde uygulan�r ve akci�erler ile kalbin blok halinde de�i�tirilmesinin teknik olarak daha kolay oldu�u i�in tercih edilir. Bu arada al�c�n�n kendi kalbi genellikle sa�lam oldu�u i�in bu da ba�ka bir al�c�ya tak�l�r.

2. TRANSPLANTASYON �E��TLER�
A) KADAVRADAN YAPILAN NAK�L:
Trafik kazas�, kur�unlanma, beyin kanamas� gibi nedenlerle yo�un bak�mda tedavisi devam ederken beyin �l�m� ge�iren hastalar�n organlar� ba��land�� takdirde bu transfer i�lemine kadavradan nakil bu hastalara da kadavra don�r denmektedir.
Beyin �l�m�:
Beyin �l�m� kesin olarak tam bir �l�m� ifade eder. Kesin tan�m�n� kazanmadan �nce �l�m�n tan�m�, kalbin durmas� �eklinde tan�mlanm��t�. Ama kalp durmas�n�n art�k �l�me delalet etmedi�ini sadece doktorlar de�il pek �ok insan bug�n biliyor. Bilinmesi gereken �udur ki; �nsan�n �l�m� tamam�yla beyinde vuku bulan bir olayd�r.
insan� tan�mlayan ve insan yapan her �ey; akl�, zek�s�, duygular�, ki�ili�i hepsi beyninde sakl�d�r ve di�er t�m organlar bir b�t�n halinde onu var etmek i�in �al��rlar. i�te beyin �l�m� s�ras�nda koordinasyon ortadan kalkt��ndan ortakl�k bozulur ve hepsi belli bir s�re i�inde biyolojik canl�l��n� yitirir. Bu s�re maksimum 72 saattir. Yani 72 saat i�inde beyin �l�m� tam anlam�yla �l�m� ifade eder. Bu 72 saatlik s�re i�inde organlar�n canl�l��n� koruyabilmesi i�in �ok yo�un bir t�bbi bak�m�n yan�nda bedenin solunum cihaz�na da ba�l� olmas� gerekir. Hasta kaybedilmi�tir. Bu bak�mdan ama�lanan organ ba��nda bulunulursa organlar�n bir s�re daha ya�at�lmas�d�r. (72 saat). B�ylece kadavradan organ nakli i�lemine ba�lan�r, organ ba��nda bulunulmad��nda ise beden solunum cihaz�ndan ayr�l�r. D�nyan�n her yerinde hukuki uygulama bu
Al�nt�daki Ek 56299

�ekildedir.(Op.Dr �smail �a�atay Top�u/Doku ve Organ Nakli Haftas�/2008)

BEY�N �L�M� B�TK�SEL HAYAT DE��LD�R.
Kimler Beyin �l�m�ne Karar Verir?
Beyin �l�m� karar�n� ancak d�rt ki�iden olu�an bir uzman doktor ekibi karar verir. Bir uzman ekip, kardiyolog, anestezi ve reanimasyon uzman�, n�rolog ve n�ro�irurjiye�den olu�ur. Bu ekip, fiziksel muayene ile ve o �lkede o merkezde t�bb�n en ileri olanaklar� i�erisinde laboratuar tetkikleri yaparak beyin �l�m� oldu�una karar verir ve bunu bir resmi belge ile resmile�tirir. Bu resmi belge haz�rlanmad�k�a beyin �l�m� kesinlik kazanmam�� say�l�r ve ki�inin organlar� asla al�namaz. D�rt ki�ilik ekipten hi�biri, hastay� yat�ran, durumunu takip eden doktorlardan de�ildir. Organ naklini yapan ekibin i�inden bir doktorda bu d�rt ki�ilik ekipte yer alamaz. �Beyin �l�m�� karar�n� t�bb�n olanaklar� �l��s�nde, yukar�da say�lan uzmanlar ba��ms�z olarak verir.

Baz� insanlar beyin �l�m�n�n tespitine ku�ku ile bakmaktad�rlar. Bunlar organlar�n al�nmas� u�runa, beyin �l�m�n�n erken tespit edilmi� olabilece�i endi�esini ta��yorlar. 2008 Mart ay�nda Amerika�da 21 ya��ndaki bir gen�, yapt�� bisiklet kazas� sonucunda komaya girdi ve bir s�re sonra beyin �l�m� tespiti yap�ld�. Ailesi organ ba�� i�in izin verdi. Fakat organ al�m� i�leminden �ok k�sa bir s�re �nce bir uyar�c�ya tepki g�sterdi ve 2 ay sonra taburcu edildi.

B) CANLIDAN YAPILAN NAK�L
Nakil bekleyen hastan�n e�i veya yak�n akrabalar� doku, kan grubu vb. uyum mevcut ise organ ba��nda
bulunabilmektedir. B�brek ve karaci�er canl�dan nakil yap�lmas� m�mk�n olan organlard�r.

3) NAKLED�LEN DOKU VE ORGANLAR
G�n�m�zde �lkemizde kalp, akci�er, karaci�er, b�brek, pankreas, ince barsak, kemik ili�i, kan, deri, kornea gibi ya�amsal �nemi olan pek �ok organ�n nakli
ger�ekle�tirilebilmektedir. Organ nakillerinde kaynak (verici, don�r) canl� veya �l� (kadavra) olabilir. (TOND Derne�i)

4) ORGAN NAKL� K�MLERE YAPILIR?

�lerlemi� karaci�er, b�brek, kalp ve akci�er hastal�klar�nda,
�nce barsaklar� �nemli �l��de al�nm�� veya i�lev kayb� geli�mi� hastalarda,
Kornea hastal�klar�na ba�l� olarak g�rme kayb� geli�mi� hastalarda,
B�brek yetmezli�i geli�mi� diyabet hastalar�nda,
Baz� kan, kalp ve akci�er hastal�klar�nda,
Cildinin �nemli bir b�l�m�n� kaybetmi� hastalarda,
Y�z�n�n �o�unu kozmetik ve fonksiyonel olarak kaybetmi� hastalarda,
Kemik dokuda ve tendonlar�nda �nemli hasar geli�mi� hastalarda ilgili doku ve organ nakli uygulanabilir.

Amerika Birle�ik Devletleri (ABD), Kanada, �ngiltere, �sve� gibi �lkelerde organ al�m� ve da��t�m� �Ulusal Organ Payla��m A�� merkezi taraf�ndan, nakil kriterlerine g�re ve listedeki en hasta ki�iye �ncelik verilerek ger�ekle�tirilmektedir. �ngiltere�de organ nakli bekleyen hastalar ve vericilere ait klinik bilgilerin bulundu�u, organ da��t�m�nda temel ilkenin; eskiden oldu�u gibi ilk ba�vurana �ncelik verme yerine, hastan�n durumu, aciliyeti gibi t�bbi
zorunluluklar�na, bakmakla y�k�ml� oldu�u ki�iler veya bizzat ba�kas�n�n bak�m�ndan sorumlu olma gibi �l��tlere dayal� olarak belirtilmektedir.

Ulusal Doku ve Organ Nakli Koordinasyon Sistemi (UKS)
�lke genelinde bir hastanede organ ba�� ger�ekle�tirildi�inde, bu merkez vericinin organ ve dokular�n�n �lke genelinde nakil bekleyen hastalardan aciliyet ve organ uyumu kriterlerine g�re en uygun hastan�n bulundu�u doku ve organ merkezine g�nderilmesini sa�lamaktad�r. (T. C Sa�l�k Bakanl��/28.05.2008 tarih 19735 say�l� karar�)

Hasta kendine organ nakli yap�lmas�n� talep edemez. Organ nakli ameliyatlar� hasta iste�i ile de�il t�bbi gerekliliklere g�re yap�l�r. Hasta kendini takip eden veya hastal��n� te�his eden doktorlar taraf�ndan organ nakil kliniklerine sevk edilmelidir. Nakil gerekip gerekmedi�ine, nakil uygulaman�n m�mk�n olup olmad��na nakil ekipleri karar verir.

5) ORGAN NAKL� NEDEN �NEML�D�R?
Organ ba�� ve nakli konusunda �al��an uzmanlar, organ nakli ameliyat� olmak i�in uygun organ bulunmas�n� bekleyen ve normal ya�amlar�ndan, �retkenlikten uzak, ya�amlar�n� diyaliz makinelerine ba�l� s�rd�rmek zorunda kalan hastalar�n sa�l�klar�na kavu�turulmalar�n�n �nemimi vurgulamaktad�rlar. Konunun uzmanlar�, diyaliz makinelerine ba�l� olarak ya�amlar�n� s�rd�rmeye �al��an ya da organ nakli olmay� bekleyen hastalar�n, �lke ekonomisine getirdi�i trilyonlar� bulan sa�l�k giderlerinin de azalt�lmas� i�in, yap�lacak en �nemli �al��malar�n organ ba��n�n artt�r�lmas�, kamuoyunun bu konu hakk�nda bilin�lendirilmesi oldu�unu dile getirmektedir.
Gen�lerde ve �ocuklarda diyalize ba��ml�l�k, b�y�me ve geli�meyi engelledi�inden organ nakli daha �nemlidir.

kaynak: T�p Dergisi (Doku ve organ nakli (Transplantasyon))

1 Haziran 2000 Tarih ve 24066 Say�l� Resmi Gazetede yay�mlanarak y�r�rl��e girmi�tir.
07.03.2005 Tarih ve 25748 Say�l� Resmi Gazetede yay�mlanarak y�r�rl��e girmi�tir.

ORGAN VE DOKU NAKL� H�ZMETLER� Y�NETMEL�� KANUNU

B�R�NC� B�L�M
Ama�, Kapsam, Dayanak ve Tan�mlar
Ama�
MADDE 1 � (1) Bu Y�netmeli�in amac�; tedavisi doku veya organ nakli ile m�mk�n olan hastalar�n hayat�n� s�rd�rmesine y�nelik nakilleri ger�ekle�tirecek organ ve doku nakli merkezlerinin, organ ve doku kayna�� merkezlerinin ve doku tipleme laboratuvarlar�n�n a��lmas�, �al��mas� ve denetimi ile organ ve doku nakli hizmetlerinin y�r�t�lmesinde uyulmas� gereken usul ve esaslar� belirlemektir.
Kapsam
MADDE 2 � (1) Bu Y�netmelik; kamu kurum ve kurulu�lar� ile ger�ek veya t�zel ki�iler taraf�ndan a��lan organ ve doku nakli merkezleri, organ ve doku kayna�� merkezleri ve doku tipleme laboratuvarlar�n�n organ ve doku nakilleri ile ilgili faaliyetlerini kapsar.
Dayanak
MADDE 3 � (1) Bu Y�netmelik; 29/5/1979 tarihli ve 2238 say�l� Organ ve Doku Al�nmas�, Saklanmas�, A��lanmas� ve Nakli Hakk�nda Kanuna dayan�larak haz�rlanm��t�r.
Tan�mlar ve k�saltmalar
MADDE 4 � (1) Bu Y�netmelikte ge�en;
a) Aile puan� sistemi: Beyin �l�m� tan�s� alm�� ve Ulusal Koordinasyon Sistemine organ ba��nda bulunmu� ki�inin bekleme listesindeki e�i ile ikinci dereceye kadar olan (ikinci derece dahil) kan h�s�mlar�na verilen ek puan�,
b) Bakanl�k: Sa�l�k Bakanl��n�,
c) B�lge Koordinasyon Merkezleri: Organ ve doku nakli b�lge koordinasyon merkezlerini,
�) �apraz nakil: Canl� uygunsuz vericisi olan ve bekleme listesinde bulunan hastalar aras�nda verici de�i�tirmek suretiyle yap�lan nakil t�r�n�,
d) Doku tipleme laboratuvar�: Organ ve doku verici aday� ile al�c�lar�n doku tiplemelerini yapabilecek donan�m ve personele sahip laboratuvarlar�,
e) Genel M�d�rl�k: Bakanl�k Sa�l�k Hizmetleri Genel M�d�rl��n�,
f) Genel M�d�r: Bakanl�k Sa�l�k Hizmetleri Genel M�d�r�n�,
g) Kanun: 2238 say�l� Organ ve Doku Al�nmas�, Saklanmas�, A��lanmas� ve Nakli Hakk�nda Kanunu,(BAKINIZ Organ Ba��)
�) Organ ve doku nakli: Terminal d�nemdeki hastal�klarda tedavi amac�yla uygulanan organ ve doku nakli uygulamas�n�,
h) Organ ve doku nakli merkezi: Organ ve doku nakillerinin uyguland�� t�bbi tedavi merkezlerini,
�) Organ ve doku kayna�� merkezi: Beyin �l�m� kriterlerini tespit edebilecek donan�m ve personeli temin edebilecek merkezleri,
i) Tercihli ba��: Beyin �l�m� tan�s� konulmu� vericinin, Ulusal Koordinasyon Sistemine en az bir organ�n�n ba��lanmas� halinde, �lenin bekleme listesinde kay�tl� olan e�i ile d�rd�nc� dereceye kadar olan (d�rd�nc� derece dahil) kan ve kay�n h�sm�na bir ba�ka organ� i�in yapt�� ba�� t�r�n�,
j) T�rkiye Organ ve Doku Bilgi Sistemi (TODS): Bakanl�k�a olu�turulan, �lke genelinde t�m organ ve doku ba��lar� ile nakil bekleyen hasta bilgilerini, verici kay�tlar�n� ve ger�ekle�en nakillere ait al�c� ve verici izlem bilgilerini i�eren veri taban� sistemini,
k) Ulusal Koordinasyon Kurulu: Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Kurulunu,
l) Ulusal Koordinasyon Sistemi: Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Sistemini,
ifade eder.

�K�NC� B�L�M
Ulusal Koordinasyon Kurulu ve Bilimsel Dan��ma Komisyonlar�
Ulusal Koordinasyon Kurulunun yap�s�
MADDE 5 � (1) Ulusal Koordinasyon Kurulu; Genel M�d�r veya Genel M�d�rl�k i�erisinde g�revlendirece�i en az daire ba�kan� d�zeyinde bir amir ba�kanl��nda;
a) Kalp, kalp ve akci�er nakli,
b) Akci�er nakli,
c) Karaci�er nakli,
�) B�brek nakli,
d) Kornea nakli,
e) Kemik ili�i nakli,
f) Kompozit doku nakli,
g) Doku tipleme,
�) Diyaliz,
bilimsel dan��ma komisyonlar�ndan, koordinat�rler komisyonundan ve ihtiyaca g�re kurulacak olan di�er komisyonlardan Bakanl�k�a belirlenecek bir �yenin kat�l�m�yla olu�ur.
(2) Ulusal Koordinasyon Kurulu �yeleri bir y�l s�re ile g�rev yapar. �yelerin g�revleri yeni �yeler se�ilinceye kadar devam eder.

Ulusal Koordinasyon Kurulunun g�revleri
MADDE 6 � (1) Ulusal Koordinasyon Kurulu a�a��daki g�revleri y�r�tmekle y�k�ml�d�r:
a) Organ ve doku nakilleri konusunda ulusal stratejileri belirlemek, al�nmas� gereken �nlemleri, organ ve doku nakli hizmetlerinin geli�tirilmesine y�nelik plan ve programlar� Bakanl��a �nermek,
b) Ulusal Koordinasyon Sistemini geli�tirmek,
c) Bilimsel dan��ma komisyonlar� aras�nda koordinasyonu sa�lamak,
�) Di�er �lkelerdeki geli�meleri izlemek ve �lkeye kazand�rmak,
d) �lke genelinde, nakil merkezlerinin planlama kriterlerinin belirlenmesinde �neride bulunmak,
e) Nakil merkezlerinin a��lma iznine ait nitelikleri kaybetmeleri ve/veya faaliyetlerinin mevzuata ayk�r� bulunmas� halinde Bakanl��a kapat�lma �nerisinde bulunmak.

Ulusal Koordinasyon Kurulunun �al��ma usul�
MADDE 7 � (1) Kurul, Bakanl�k�a ola�an�st� toplant�ya �a��r�lmad�k�a y�lda en az iki defa Bakanl��n daveti ile Genel M�d�r veya g�revlendirece�i en az daire ba�kan� d�zeyinde bir yetkilinin ba�kanl��nda toplan�r.
(2) Toplant�lar�n sekreterli�i, Genel M�d�rl�k taraf�ndan y�r�t�l�r. Kurul �yelerinin yol ve toplant� giderleri Bakanl�k�a kar��lan�r. Toplant�lara memuriyet mahalli d��ndan kat�lan �yelerin harc�rahlar� 10/2/1954 tarihli ve 6245 say�l� Harc�rah Kanununa g�re Bakanl�k�a kar��lan�r.

Bilimsel dan��ma komisyonlar�n�n yap�s�
MADDE 8 � (1) �htiya� duyulmas� halinde, 5 inci maddenin birinci f�kras�nda yer alan komisyonlar haricinde, yeni bilimsel dan��ma komisyonlar� olu�turulabilir.
(2) Bilimsel dan��ma komisyonlar�n�n �yeleri, say�lar� her komisyon i�in alt�dan �ok olmamak �zere Bakanl�k�a se�ilir.
(3) Bakanl�k�a �yelerin belirlenmesini m�teakip 1 Ocak tarihi itibariyle �yelik ba�lar ve �yelik s�resi bir y�ld�r. Herhangi bir nedenle bo�alan �yelik i�in ayn� usulle bir �ye se�ilir. Se�ilen �ye bo�alan �yenin s�resini tamamlar. S�resi dolan her �ye tekrar se�ilebilir. Genel M�d�r ya da Genel M�d�rl�k i�erisinde yetkili k�laca�� en az daire ba�kan� d�zeyinde bir amir, bilimsel dan��ma komisyonlar�n�n ba�kan� ve daimi �yesidir.

Bilimsel dan��ma komisyonlar�n�n g�revleri
MADDE 9 � (1) Komisyonlar, Bakanl��n alt d�zenleyici i�lemleri ile belirtilen g�revleri yerine getirir.
(2) Bakanl�k�a ihtiya� duyulmas� halinde alt komisyonlar olu�turulabilir. Komisyonlar;
a) Bakanl��n gerekli g�rd�� hallerde g�rev ald�klar� organ ve doku nakli t�r�ne ait organ ve doku nakli merkezlerinin a��lma ba�vurular�n� de�erlendirir ve Bakanl��a �neride bulunur.
b) Organ ve doku nakli merkezlerinin �al��malar�n� izler ve Bakanl��n gerekli g�rd�� durumlarda bunlar�n denetimine kat�l�r.
c) G�rev alanlar� ile ilgili organlar�n merkezi da��t�m sisteminin prensiplerini olu�turur ve Bakanl��a sunar.
�) �lkedeki organ ve doku nakilleri konusunda stratejileri belirler, al�nmas� gereken �nlemleri, hizmetin geli�imine y�nelik plan ve programlar� �nerir.
d) Bakanl�k�a verilen di�er g�revleri yapar.

Bilimsel dan��ma komisyonlar�n�n �al��ma usul�
MADDE 10 � (1) Toplant�lara kabul edilebilir bir mazereti olmaks�z�n iki kez kat�lmayan temsilcinin �yeli�i sona erer. Yerine Bakanl�k�a yeni bir �ye se�ilir.
(2) Komisyonun sekreterli�i, Genel M�d�rl�k taraf�ndan y�r�t�l�r. Komisyon �yelerinin ula��m ve toplant� giderleri Bakanl�k�a kar��lan�r. Toplant�lara memuriyet mahalli d��ndan kat�lan �yelerin harc�rahlar� 6245 say�l� Harc�rah Kanununa g�re Bakanl�k�a kar��lan�r.
(3) Yeni komisyon �yeleri belirleninceye kadar eski �yelerin g�revi devam eder.

Koordinat�rler Komisyonu
MADDE 11 � (1) Organ ve doku nakli merkezleri ile organ ve doku kayna�� merkezlerinde �al��an koordinat�rler aras�ndan Bakanl�k�a se�ilecek be� �ye ile Koordinat�rler Komisyonu olu�turulur. Genel M�d�r ya da Genel M�d�rl�k i�erisinde yetkili k�laca�� bir ki�i, Komisyonun ba�kan� ve daimi �yesidir.
(2) Koordinat�rler komisyonunun g�revi; organ ve doku nakli hizmetlerinde kar��la��lan problemlerin tespiti, ��z�m bulunmas� ve organ ve doku ba��n�n art�r�lmas� amac�yla �al��malar y�r�tmek ve koordinat�rler aras�nda ileti�imi sa�lamakt�r.

��NC� B�L�M
Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Y�netimi
Ulusal Koordinasyon Merkezi
MADDE 12 � (1) Ulusal Koordinasyon Merkezi, Genel M�d�rl��e ba�l� olarak yirmi d�rt saat kesintisiz hizmet verir.
(2) Ulusal Koordinasyon Merkezinde, �lke genelinde organ ve doku nakli bekleyen hastalar�n ve nakil merkezlerinin kay�tlar� tutulur. Bakanl�k�a belirlenen kurallara uygun olarak, organ ve doku ��kar�m�n�n koordinasyonu ile TODS �zerinden da��t�m� yap�l�r.

B�lge Koordinasyon Merkezleri
MADDE 13 � (1) B�lge Koordinasyon Merkezleri, Ulusal Koordinasyon Merkezine ba�l� olarak �al��r ve kendilerine ba�l� illerde hizmetin y�r�t�lmesinde koordinasyonu sa�lar. Bu merkezler, bilimsel dan��ma komisyonlar�n�n �nerileri de al�narak �lke �ap�nda Bakanl�k�a belirlenecek hizmet b�lgelerinde kurulur.
(2) B�lge Koordinasyon Merkezleri;
a) Organ ve doku kayna�� merkezleri, doku tipleme laboratuvarlar� ile organ ve doku nakli merkezleri aras�nda koordinasyonu,
b) Organ ve doku al�m ekiplerinin, ��kar�lan organ ve dokular�n ve nakil yap�lacak hastalar�n merkezlere nakilleri ile koordinasyonunu,
c) Organ ve doku naklinin ger�ekle�tirilmesine ili�kin verici aday� ve al�c� ile ilgili yap�lmas� gereken t�bbi, idari ve hukuki i�lemlerin tamamlanmas�n�,
sa�lar.

Ulusal Koordinasyon Sistemi
MADDE 14
(1) �lke genelinde organ ve doku nakli hizmetleri alan�nda �al��an kurum ve kurulu�lar aras�nda gerekli koordinasyonu sa�lamak ve �al��malar�n verimlili�ini art�rmak, kadavra organ say�s�n� art�rmak, bilimsel kurallara g�re ve t�bbi etik anlay��na uygun, adaletli organ ve doku da��t�m�n� sa�lamak �zere Ulusal Koordinasyon Sistemi olu�turulur.
(2) Ulusal Koordinasyon Sistemi i�indeki birimler aras�nda koordinasyonu, organ ve doku kayna�� merkezlerinde g�rev yapacak olan organ ve doku nakli koordinat�rleri sa�lar. Organ ve doku nakli koordinat�rleri beyin �l�m� tutana��n�n EK-1�de yer alan beyin �l�m� kriterlerine g�re ve kurallara uygun bi�imde d�zenlenip d�zenlenmedi�inin kontrol�nden, Kanuna g�re gerekiyorsa verici aday�n�n ailesinden organ ve doku ba�� i�in izin al�nmas�ndan ve al�nan organ ve dokunun ilgili merkeze naklinden sorumludur.
(3) Nakil merkezleri Bakanl�k�a istenilen t�m bilgileri TODS�a kaydetmekle y�k�ml�d�r. Sistemde tutulacak her t�rl� ki�isel bilginin gizlili�i esast�r. Bu kapsamda, sisteme giri� yapacak olan ki�iler, kayd� bulunan hastalar�n bilgilerinin ama� d�� kullan�m�n� engelleyecek �nlemleri almak, hasta haklar�na ve ki�isel haklara uymak ile y�k�ml�d�r.
(4) Kadavra vericiye ait t�m organlar bu sistem �zerinden da��t�l�r. TODS�da kayd� olmayan hastalara, kadavradan organ da��t�m� ve nakli ile canl�dan organ nakli yap�lamaz.
(5) Bakanl��n gerekli g�rd�� hallerde, kadavra ve canl�dan elde edilen dokular�n da��t�m� da TODS �zerinden yap�l�r.

Organ ve doku da��t�m� esaslar�
MADDE 15
(1) Organ da��t�m� elektronik ortamda yap�l�r. Nakil merkezleri kendilerinde s�ra bekleyen hastalara ait listeleri g�ncelle�tirmek zorundad�r. Organ ve doku da��t�m�, Bakanl�k�a belirlenen esaslara g�re yap�l�r.
(2) Sosyal G�venlik Kurumu ile s�zle�mesi bulunmayan organ ve doku nakli merkezlerine Ulusal Organ ve Doku Nakli Koordinasyon Sistemi d�hilinde kadavradan organ ve doku da��t�m� yap�lmaz. Sosyal G�venlik Kurumu ile s�zle�mesi olan organ ve doku nakli merkezleri ise Sosyal G�venlik Kurumunca ilgili mevzuat�na g�re belirlenen geri �deme �cretleri haricinde �cret talep edemez ve hastalardan ilave �cret alamaz. Aksine davranan organ ve doku nakli merkezleri, ilgili Bilimsel Dan��ma Komisyonunun �nerisi de dikkate al�narak, alt� aydan az, iki y�ldan fazla olmamak �zere, Ulusal Koordinasyon Sistemi d�hilindeki kadavradan organ ve doku da��t�m�n�n d��nda tutulur. Ayn� fiilin tekrarlanmas� halinde ise merkezin faaliyeti s�resiz olarak durdurulur.
(3) Sosyal G�venlik Kurumu ile s�zle�mesi bulunmayan organ ve doku nakli merkezleri ile bu maddeye g�re m�eyyide uygulanan merkezler, kendi yo�un bak�m servislerinde beyin �l�m� ger�ekle�ip de organ ve doku ba�� yap�lan kadavra vericilerin organ ve dokular�n� Ulusal Koordinasyon Sistemi i�inde kulland�rmak zorundad�r.
(4) Bakanl�k, tercihli ba�� ve aile puan� sistemi ile ilgili da��t�ma y�nelik d�zenlemeler yapar.

Canl�dan organ ba�� ve nakli
MADDE 16
(1) Canl�dan organ nakli; al�c�n�n en az iki y�ldan beri fiilen birlikte ya�ad�� e�i ile d�rd�nc� dereceye kadar (d�rd�nc� derece d�hil) kan ve kay�n h�s�mlar�ndan yap�labilir. Al�c�, verici ve nakil sonu�lar�n�n TODS�a kayd� yap�l�r.
(2) Akraba d�� canl�dan organ nakli, naklin yap�laca�� ilde olu�turulacak Etik Komisyonun verici ile al�c� aras�nda, bu Y�netmeli�e ve di�er ilgili mevzuata ayk�r� herhangi bir hususun bulunmad��n� ve etik a��dan organ ba��n�n uygunlu�unu onaylamas� ile ger�ekle�tirilecek akraba d�� ki�ilerden yap�l�r. Akraba d�� canl�dan organ nakli i�in;
a) Al�c�n�n TODS�a kayd� yap�l�r.
b) Nakil i�in al�c� ve verici, il sa�l�k m�d�rl�� arac�l��yla a�a��da yer alan belgelerle birlikte Etik Komisyona ba�vurur.

Al�c� ve vericinin T.C. Kimlik Numaras�,
Vericinin m�meyyiz oldu�una dair rapor,
Vericiden al�nm��, en az iki tan�kl� hekim onayl� muvafakat belgesi,
Verici ve al�c�n�n hekim onayl� bilgilendirme formu,
Verici ve al�c�n�n n�kile uygunlu�unu bildiren sa�l�k raporu,
Al�c� ile vericinin yak�nl��n�n nereden kaynakland��n� g�steren dilek�e ve mevcut ise ilgili belgeleri,
Al�c�n�n ve vericinin gelir d�zeyini g�steren beyan�,
Vericinin borcunun olup olmad��na dair beyan�,
Al�c�n�n ve vericinin adres beyan�,
Komisyonun gerekli g�rmesi halinde ilgili di�er belgeler.

(3) Etik Komisyon, il sa�l�k m�d�r yard�mc�s� ba�kanl��nda a�a��daki �yelerden olu�ur;

Valilik�e g�revlendirilecek il emniyet m�d�r yard�mc�s� ya da ka�ak��l�k ve organize su�larla m�cadele �ube m�d�r�,
Naklin yap�laca�� hastane haricindeki kamu hastanesinden bir tabip,
Naklin yap�laca�� hastane personelinden olmayan bir psikiyatri uzman�,
Baro taraf�ndan g�revlendirilecek bir avukat,
Valilik�e g�revlendirilecek bir sosyal hizmet uzman�.

(4) Komisyonun sekretaryas� il sa�l�k m�d�rl��nce y�r�t�l�r. Ba�vurular naklin yap�laca�� hastane ba�hekimli�ince il sa�l�k m�d�rl��ne yap�l�r. Komisyon 15 g�nde bir �ye tamsay�s�n�n en az 2/3 �o�unlu�uyla toplan�r, gerekli g�rd�� takdirde verici ve/veya al�c�y� ve akrabalar�n� dinler. Komisyona sunulan bilgi ve belgelerin do�rulu�unu ara�t�r�r, al�c� ve verici aras�nda etik ve yasal olmayan bir durumun bulunmad�� kanaati olu�tu�unda naklin etik a��dan uygunlu�una karar verir. Kararlar �ye tamsay�s�n�n 2/3 oy �o�unlu�u ile al�n�r. Acil nakil gereken hasta i�in ba�vuru olmas� halinde Komisyon ivedilikle toplan�r ve karar al�r. Etik Komisyon kay�tlar� TODS�a kay�t edilir. Komisyon kararlar� kesindir ve Komisyonca uygun g�r�lmeyen nakiller yap�lamaz. Bir komisyonun uygun g�rmedi�i ba�vuru i�in ba�ka bir komisyon karar alamaz.
(5) Komisyon, m�racaat eden hasta ve vericinin T.C. kimlik numaralar� ile birlikte karar�n bir �rne�ini nakli yapacak merkeze, TODS �zerinden al�nan bir �rne�ini de imzal� olarak Bakanl��a g�nderir. Komisyona sunulacak dosyalar nakil merkezleri taraf�ndan ki�ilerin daha �nce ba�vurusunun olup olmad�� y�n�nde TODS �zerinden incelenir.
(6) Bakanl�k gerekti�inde �apraz nakillere y�nelik d�zenleme yapabilir.

D�RD�NC� B�L�M
Organ ve Doku Nakli Merkezleri ve Di�er Hizmet Birimleri
Organ ve doku nakli merkezleri ve di�er hizmet birimlerinin kurulu�u
MADDE 17
(1) Organ ve doku nakli merkezleri, kamu kurum ve kurulu�lar� ile ger�ek veya t�zel ki�iler taraf�ndan, bunlara ait genel ve �zel hastaneler b�nyesinde bir �nite bi�iminde kurulabilir. G�z bankalar�, yaln�zca Bakanl�k hastaneleri ve Devlet �niversitesi hastaneleri b�nyesinde kurulabilir.
(2) Bu Y�netmelikte belirtilen, organ ve doku nakli merkezleri ve bu hizmetlere y�nelik faaliyet g�sterecek di�er hizmet birimleri, Bakanl�k�a belirlenen usule uygun olarak ba�vuru yap�p Bakanl�k�a d�zenlenecek ruhsat ve/veya faaliyet izin belgesini alarak a��l�r.
(3) Bakanl�k; illerin demografik yap�s�n�, hastalar�n b�lgesel da��l�m�n� ve di�er epidemiyolojik �zellikleri, kaynaklar�n etkin kullan�m�n� ve at�l kapasiteye yol a��lmamas�n� dikkate alarak, bu Y�netmeli�in kapsam�nda yer alan hizmet birimleri i�in her y�l Kas�m ve Aral�k ay�nda bir sonraki y�l�n planlamas�n� yapabilir.
(4) Hizmetlerin de�erlendirilmesi a��s�ndan Bakanl�k�a iller, bir veya birden fazla b�lge olarak belirlenebilir.
(5) �lke genelinde yeni hizmet birimleri a��lmas�na ihtiya� duyulan b�lgeler ile ihtiya� kapasitesi Bakanl�k�a internet sitesinde ilan edilir.
(6) Bakanl��n ilan etti�i yerlerde nakil merkezleri a��labilmesi i�in �n izin ba�vurular� al�n�r.

Organ ve doku nakli merkezlerinin izlenmesi ve denetimi
MADDE 18
(1) Organ ve doku nakil merkezleri, TODS �zerinden al�nacak, yap�lan nakilleri ve hasta izlemlerini i�eren bir �nceki y�la ait verileri en ge� 31 Ocak tarihinde Bakanl��a ula�acak �ekilde bildirir. Bu veriler Bakanl�k taraf�ndan y�ll�k rapor olarak yay�mlan�r.
(2) Nakil merkezlerinin izlenmesi, denetim ve de�erlendirilmesi ilgili bilim komisyonlar�n�n �nerisi al�narak Bakanl��n belirleyece�i kriterler �er�evesinde yap�l�r. Nakil merkezlerinin a��lma iznine ait nitelikleri kaybetmeleri veya faaliyetlerinin mevzuata ayk�r� bulunmas� hallerinde gerekti�inde Ulusal Koordinasyon Kurulunun da �nerisi al�narak Bakanl�k�a �al��malar� k�smen veya tamamen durdurulur veya di�er idari tedbirler al�n�r. �lgili merkezler kendilerine ili�kin uyar�lar do�rultusunda gereken d�zenlemeleri yapmakla y�k�ml�d�r.

Organ ve doku kayna�� merkezi
MADDE 19
(1) Organ ve doku kayna�� merkezi, organ ve doku al�nabilecek potansiyel vericilerin saptan�p izlenece�i hastanelerdir. Bu hastaneler, organ ve doku al�m operasyonunu ger�ekle�tirebilecek altyap� ko�ullar�n�, potansiyel vericinin izlenmesine imk�n veren ara�-gereci ve t�bbi �l�m durumunu saptayacak Kanunda belirtilen bran�lara sahip hekimleri temin eder.
(2) Organ ve doku kayna�� merkezleri beyin �l�m� tan�s� konulan her hastay� B�lge Koordinasyon Merkezine bildirir.
(3) Her organ ve doku kayna�� merkezinde en az bir koordinat�r g�revlendirilir. Organ ve doku nakil koordinat�r� ba�hekimli�e ba�l� olarak �al��r. �htiya� halinde verici aday� ailesinden ba��n al�nmas�nda tabip d�� sa�l�k personeli, psikolog, imam ve g�n�ll� ki�iler g�revlendirilebilir.
(4) Organ ve doku nakli koordinat�r�n�n e�itimi, g�rev, yetki ve sorumluluklar� Bakanl�k�a belirlenir.

Doku tipleme laboratuvarlar�
MADDE 20
(1) Doku tiplemesini ger�ekle�tirecek laboratuvarlar�n yap�sal ve fonksiyonel ko�ullar� Bakanl�k�a belirlenir.

G�n�ll� kurulu�lar
MADDE 21
(1) G�n�ll� kurulu�lar, organ ba��n�n �lke d�zeyinde geli�mesini sa�lay�c� faaliyetleri destekleyerek, organ nakli ile ilgili �al��malarda halk�n hizmete kat�l�m�n� sa�layan faaliyetleri Bakanl�ktan izin alarak y�r�tebilir.

BE��NC� B�L�M
�e�itli ve Son H�k�mler
�dari yapt�r�mlar
MADDE 22
(1) Bu Y�netmelik ile belirlenen nitelik ve ko�ullara sahip olmadan ve Bakanl�ktan izin almadan, hekimler ve di�er �ah�slar taraf�ndan organ ve doku nakli yapmak i�in �zel merkezler a��lmas�, organ ve doku nakli yap�lmas� yasakt�r. Bu yasa�a uymad�� saptanan merkezlerin faaliyetleri Bakanl�k�a durdurulur ve haklar�nda ilgili mevzuat h�k�mleri uygulan�r.
(2) Hastalara veya ��nc� ki�ilere maddi ��kar temin ederek, etik d�� y�ntemlerle kendisine hasta y�nlendirdi�i Bakanl�k�a tespit edilen nakil merkezlerinin birinci tespitinde �� ay, ikinci tespitinde alt� ay s�reyle nakil yapmas� durdurulur. ��nc� tespitte faaliyet izni iptal edilir ve ilgililer hakk�nda ilgili mevzuat h�k�mlerine g�re i�lem yap�l�r.
(3) TODS �zerinden al�c� ve verici kayd� olmadan organ nakli yapt�� tespit edilen nakil merkezinin ilk tespitinde nakil yapmas� �� ay s�re ile durdurulur. Ayn� fiilin tekrar� halinde faaliyet izni iptal edilir.
(4) �kinci ve ��nc� f�kralar�n d��nda kalan hususlarda Y�netmelik h�k�mlerine ayk�r� olarak veya endikasyon d�� organ veya doku nakli yapt�� tespit edilen nakil merkezinin ilk tespitinde yeni nakil yapmas� �� ay s�re ile durdurulur. Ayn� fiilin tekrar� halinde faaliyet izni iptal edilir.
(5) Organ ve doku nakli merkezleri ve bu hizmetlere y�nelik faaliyet g�sterecek di�er hizmet birimleri ile sorumlu personelin, bu Y�netmelik ile ilgili faaliyetlerinden dolay� adli takibata u�rad��n�n anla��lmas� durumunda, takibat�n devam etti�i s�re boyunca merkezin faaliyetinin devam�nda mevzuata ayk�r�l�k g�r�lmesi halinde Bakanl�k�a faaliyet durdurulabilir ve ilgili personel bu faaliyet alanlar�nda g�rev alamaz. Takibat neticesinde adli cezaya h�kmedilmesi halinde ise ilgili merkezin faaliyeti temelli olarak durdurularak ceza alan personel bir daha bu faaliyet alanlar�nda g�rev alamaz.

D�zenleme yetkisi
MADDE 23
(1) Organ ve doku nakli merkezlerinin ilgili doku ve organ grubuna g�re a��labilmesi i�in gereken izinler, organ ve doku da��t�m sistemi ile organ ve doku nakli hizmetlerine dair di�er hususlar Bakanl�k�a belirlenir.

Y�r�rl�kten kald�r�lan y�netmelik
MADDE 24 � (1) 1/6/2000 tarihli ve 24066 say�l� Resm� Gazete�de yay�mlanan Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Y�netmeli�i y�r�rl�kten kald�r�lm��t�r.

Y�r�rl�k
MADDE 25 � (1) Bu Y�netmelik yay�m� tarihinde y�r�rl��e girer.

Y�r�tme
MADDE 26 � (1) Bu Y�netmelik h�k�mlerini Sa�l�k Bakan� y�r�t�r.

EK-1
BEY�N �L�M� TANISI
(1) Beyin �l�m� klinik bir tan�d�r ve t�m beyin fonksiyonlar�n�n tam ve geri d�n��m� olmayan kayb�d�r. Beyin �l�m� tan�s�nda gereken �n ko�ullar a�a��da belirtilmi�tir.
a) Koman�n nedeninin belirlenmi� olmas�,
b) Beyin hasar�n�n yayg�n ve geri d�n��ms�z oldu�unun belirlenmi� olmas�,
c) Santral v�cut �s�s� ≥32 oC olmas�,
�) Hipotansif �ok tablosu olmamas�,
d) Komadan geriye d�n��m sa�lanabilecek ila� etkileri ve intoksikasyonlar�n d��lanm�� olmas�,
e) Beyin hasar�ndan ba��ms�z �ekilde klinik tabloyu a��klayabilecek metabolik, elektrolit ve asit-baz bozukluklar�n�n olmamas�.
(2) Birinci f�krada yer alan t�m ko�ullar�n tespiti halinde beyin �l�m� tan�s� i�in a�a��daki hususlar aran�r.
a) Derin koman�n olmas� (Tam yan�ts�zl�k hali; Santral a�r�l� uyaranlara motor cevap al�namamas�),
b) Beyin sap� reflekslerinin al�nmamas�;
1) Pupiller parlak ��a yan�ts�z, orta hatta ve dilatedir (4-9 mm),
2) Ok�losefalik ve Vestibulo-ok�ler refleks yoklu�u,
3) Kornea refleksi yoklu�u,
4) Faringeal ve trakeal reflekslerin yoklu�u.
c) Spontan solunum �abas�n�n bulunmamas� ve apne testinin pozitif olmas�.

(3) Apne testi yap�labilmesi i�in normotermi, normotansiyon ve normovolemi �n ko�ullar� sa�lan�r. Bu ko�ullarda hastaya uygun mekanik ventilasyon yakla��m� ile PaCO2�nin 35-45 mmHg ve PaO2�nin 200 mmHg �zerinde olmas� sa�lanmal�d�r. Bu ko�ullar sa�land�ktan sonra hasta mekanik solunum deste�inden ayr�larak intratrakeal oksijen uygulanmal�d�r. Test sonunda PaCO2 ≥60 mmHg ve/veya PaCO2 bazal de�erine g�re 20 mmHg veya daha fazla y�kselmesine ra�men spontan solunumu yoksa apne testi pozitiftir.

(4) Pnomotoraks, pnomomediastinum gibi apne testinin yap�lmas�n�n m�mk�n olmad�� t�bbi durumlarda, hekimler kurulunun belirleyece�i beyin dola��m�n�n durdu�unu de�erlendiren bir destekleyici test yap�l�r ve test sonucu beyin �l�m� tan�s� ile uyumlu ise beyin �l�m� tespiti tamamlan�r.

(5) A�a��daki bulgular beyin �l�m� tan�s�na engel olu�turmaz.
a) Derin tendon reflekslerinin al�nmas�,
b) Y�zeyel reflekslerin al�nmas�,
c) Babinski i�aretinin bulunmas�,
�) Spinal refleks ve otomatizmalar�n olmas�,
d) Terleme, k�zarma, ate� ve ta�ikardi bulunmas�,
e) Diabetes insipitus olmamas�.

(6) Beyin �l�m� tan�s� konan vakalarda;
a) Beyin �l�m� tan�s�n�n konuldu�u birinci n�rolojik muayenedeki klinik tablonun; yeni do�anda (2 aydan k��k) 48 saat, 2 ay-1 ya� aras� 24 saat, 1 ya� ve �zerindeki �ocuklarda ve yeti�kinlerde 12 saat ve anoksik beyin �l�mlerinde 24 saat sonra yap�lan ikinci n�rolojik muayenede de de�i�meden devam etti�i g�zlenmelidir.
b) Klinik beyin �l�m� tan�s� alm�� vakalarda, yeni do�an (2 aydan k��k) grubunda iki adet destekleyici test, 2 ay ve �zerindeki di�er vakalarda ise hekimler kurulunun uygun g�rece�i bir laboratuvar y�ntemi ile beyin �l�m� tan�s� teyit edilir.
c) Klinik olarak beyin �l�m� tan�s� konulan vakalar i�in beyin dola��m�n� de�erlendiren bir destekleyici test yap�lm�� ve yap�lan bu test beyin �l�m� ile uyumlu ise ikinci n�rolojik muayene i�in beklemeye gerek kalmaz.

Organ Naklinin Tan�m� ve Organ Nakli Kanunu'nun Uygulama Alan�

Organ Naklinin Tan�m�

Organ ba�� ve organ nakli birbirinden ayr� d��n�lmesi m�mk�n olmayan i�i�e ge�mi� kavramlard�r. Zira kural olarak organ ba�� olmaks�z�n organ naklinin ger�ekle�tirilmesi d��n�lemez. Organ ba�� ki�inin sa�l��nda ya da �ld�kten sonras� i�in organlar�n� kronik organ hastas� olan ki�ilere nakledilmesi i�in ba��lamas�d�r. Organ nakli ise ba�ka hi�bir t�bbi ��z�m olmad�� i�in bir insan�n organ veya dokular�n� ihtiyac� olanlara ba��lad�ktan sonra, bu organ veya dokular�n tedavi amac�yla nakledilmesidir.

Organ naklinden bahsedildi�inde akla �e�itli olas�l�klar gelmektedir. Esas olarak nakil ya ki�inin kendi dokular�n�n v�cudunun bir yerinden ba�ka bir yerine nakledilmesi �eklinde ger�ekle�mekte ya da bu dokular bir ba�ka ki�iye nakledilmektedir. Bunun yan�nda insan d��nda bir canl�dan al�nan dokular�n da nakli m�mk�n olmaktad�r. Ancak bizim inceleme konumuz uygulamada en �ok kar��la��lan ve �nem arz eden bir ba��lay�c�dan (vericiden) bir al�c�ya iyile�tirme amac�yla yap�lan organ ve doku nakilleridir.

Bir kimsenin kendisi i�in yarar� olmad��ndan kendi organ�n� veya dokusunu, r�zas�yla da olsa bir ba�kas�na vermesi esasen ki�ilik haklar�na ayk�r�d�r. Organ�n� veren ki�inin r�zas� eylemi tek ba��na hukuka uygun k�lmaz. O nedenle, genel h�k�mlere g�re canl�lardan organ veya doku nakli m�mk�n olmad��ndan, konuya ili�kin �zel bir d�zenleme ile bu t�r t�bbi m�dahalelerin hukuka uygun k�l�nmas� zorunlulu�u vard�r ve bu zorunluluk da hukukumuzda Organ Nakli Kanunu ile sa�lanm��t�r.

Organ Nakli Kanunu'nun Uygulama Alan�

Organ nakli iki t�rl� olabilir: Ya�ayanlardan organ nakli veya �lm�� ki�ilerden organ nakli. Bug�n �o�u organ�n nakli m�mk�n hale gelmi�tir. Gerek Organ Nakli Kanunu gerekse T�rk Ceza Kanunu insanlar aras� organ veya doku naklini d�zenlemektedir. Ayn� insan �zerinde yap�lan organ veya doku nakli serbesttir ama bu kanunlar�n kapsama alan� i�inde de�ildir. Keza hayvanlardan yap�lan organ veya doku nakli de yasal bir d�zenleme konusu olmad��ndan yasaklanmam��t�r ve t�bbi m�dahalenin genel �artlar�na tabidir.

Organ naklinin ne ama�la yap�laca�� bir�ok �lke hukukunda s�n�rlamalara tabi tutulmu�tur. Organ naklinin sadece ba�ka bir insana tedavi amac�yla naklini m�mk�n k�lan d�zenlemeler yayg�n ise de, T�rk hukukunda Organ Nakli Kanunu'nun geni� tan�mlamas� sonucu bu t�r bir s�n�rlamadan bahsedilemez. Kanun tedavi, te�his ve hatta bilimsel ama�larla organ ve doku al�nmas�na izin vermektedir (ONK m. 1). Ancak bilimsel ama�lar �er�evesinde organ naklinin dar yorumlanmas�nda fayda vard�r. �zellikle canl� vericiden bu ama�la nakil yap�lmas� kesinlikle kabul edilmemelidir. Bu konudaki bir taahh�d�n MK m. 23'e ayk�r�l�k nedeniyle bat�l say�lmas� gerekir. Cesetten bilimsel ama�la organ al�nmas� ise ONK m. 14/IV'e tabi olacakt�r.

Organ Nakli Kanunu'nun uygulama alan�na ya�ayan ki�ilerden ve �l�den organ naklinin girece�ini belirtmi�tik. Dolay�s�yla hi� hayata gelmemi� olan embriyodan doku nakledilmesi gibi bir sorun bu kanun kapsam�nda ele al�namaz ve �zel bir d�zenlemeyi gerektirir. Zira ancak canl� olarak do�mu� olanlar�n �l�m� s�z konusu olabilir. Dolay�s�yla k�rtaj sonucu ana rahminden tahliye edilen embriyodan veya d��k sonucu kaybedilen d�l�tten (cenin) organ ve doku nakli amac�yla faydalan�lmas� ayr� bir sorun olu�turur ve ayr� bir yasal d�zenleme gerektirir .

Gerek �l�den gerekse ya�ayan ki�ilerden yap�lan organ nakillerinin yeterli olmamas� hayvanlardan insanlara organ nakli tart��malar�n� g�ndeme getirmi�tir . Bu konuda hekim biri t�bbi, di�eri hukuki iki t�r problemle kar��la�abilir. Hayvandan organ nakline ili�kin t�bbi problem, nakledilen b�nyenin organ� kabul etmemesi veya al�c�n�n nakil sebebiyle bula��c� bir hastal��a yakalanmas� riskidir. Hayvandan insana organ naklinde hekimin kar��la�aca�� ikinci problem hukukidir. 1990 y�l�nda Alman Medeni Kanunu'na (BGB) eklenen � 90a h�km�yle, hayvanlar�n e�ya olmad�� ve �zel kanun h�k�mleriyle korunaca��, aksine bir d�zenleme olmad�� takdirde, e�yaya ili�kin h�k�mlerin uygun d��t�� m�ddet�e hayvanlara da uygulanmas� kabul edilmi�tir. Daha sonra �svi�re'de 4.10.2003 tarihinde �svi�re Medeni Kanunu'na (ZGB) Art.641 a h�km� eklenmi�tir. S�z konusu h�k�m BGB � 90a ile �ok benzerlik arz etmektedir. T�rk Medeni Kanunu'nda b�yle bir h�k�m mevcut de�ildir.

Hayvanlardan organ nakli konusunda 2238 say�l� Organ Nakli Kanunu uygulanamamaktad�r, zira kanun insandan insana organ ve doku naklini d�zenlemektedir. Kanun'un 2. maddesinde a��k�a organ ve doku deyiminden, insan organizmas�n� olu�turan her t�rl� organ ve doku ile bunlar�n par�alar�n�n anla��laca�� ifade edilmi�tir. Yine hayvanlardan organ naklini yasaklayan bir h�k�m de s�z konusu olmad��ndan t�bbi m�dahalelerin genel ko�ullar�na uyulmak ko�uluyla mevzuat�m�z bunu yasaklamamaktad�r. Ancak bu konuda ba�ka bir d�zenleme olan 5199 say�l� Hayvanlar� Koruma Kanunu h�k�mlerini de dikkate almak gerekir. S�z konusu Kanun'�n m. 8/II'de "Hayvanlar�n ya�ad�klar� s�rece, t�bbi ama�lar d��nda organ veya dokular�n�n t�m� ya da bir b�l�m� ��kar�l�p al�namaz veya tahrip edilemez." h�km� yer almaktad�r. S�z konusu h�kme g�re organ veya doku nakli ancak �l� hayvandan yap�labilir. ��nk� ayn� maddeye g�re, canl� hayvandan organ veya doku nakli kural olarak yasakt�r. Bununla birlikte s�z konusu h�k�mde t�bbi ama�larla organ veya dokunun tamamen veya bir b�l�m�n�n al�nmas�na m�saade edilmi�tir. Bu sebeple s�z konusu h�km�n, hayvanlardan insana organ ve doku nakledilmesine hukuki engel te�kil etmedi�i doktrinde kabul edilmektedir. ��nk� b�yle bir halde insan hayat�n�n kurtar�lmas� s�z konusudur. Yine Hayvanlar� Koruma Kanunu "ba�kaca bir se�enek olmamas� halinde, hayvanlar�n bilimsel �al��malarda deney hayvan� olarak kullan�lmas�na" olanak tan�maktad�r (m. 9/III). Hal b�yleyken, bir insan�n hayat�n�n kurtar�lmas�na y�nelik olarak hayvanlardan organ ve doku naklinin evleviyetle m�mk�n olmas� gerekir. Benzer bir h�k�m Alman Hayvanlar� Koruma Kanunu (Tierschutzgesetz) ile benimsenmi� ve omurgal� hayvanlar�n organlar�n�n nakline m�saade edilmi�tir.

Organ Naklinin Tarihi Geli�imi

Organ nakli alan�nda bug�n al�nan ba�ar�l� sonu�lar zorlu bir geli�im s�recinin �r�n�d�r. Nakledilecek organ�n yeni organizma i�inde yer alan damarlarla ba�lant�s�n�n sa�lanmas� ve b�ylece al�c�n�n kan dola��m� sistemine dahil olmas� olas�l�� do�duktan sonra t�p bilimi bu alana daha yo�un e�ilmeye ba�lam��t�r. �zellikle b�brek nakli ara�t�rmalar�n merkezinde yer alm��t�r. �lk defa 1933 y�l�nda Rusya'da 26 ya��nda bir kad�na bir �l�den al�nan b�brek nakledilmi�, ancak hasta iki g�n sonra �lm��t�r. 1950 y�l�nda Chicago'da yine bir �l�den b�brek nakli, 1952'de Paris'te canl� vericiden b�brek nakli ameliyatlar� ger�ekle�tirilmi� ancak her birinde hasta k�sa s�re sonra �lm��t�r. Bu sonu�lar organ nakli kar��s�ndaki ikinci b�y�k engelin, nakledilen ki�inin ba��kl�k sisteminin yabanc� organa kar�� g�sterdi�i tepki oldu�unu ortaya koymu�tur. O d�nemde ancak genetik yap�s� t�m�yle �rt��en insanlar a��s�ndan bu t�r bir ameliyat�n ba�ar� �ans� vard�. Nitekim 1954'de Boston'da yap�lan bir ameliyat ile 23 ya��ndaki tek yumurta ikizlerinden birinin b�bre�inin di�erine aktar�lmas� organ nakli tarihindeki ilk ba�ar�l� nakil say�lmaktad�r. Bu ameliyat organ naklinin tedavi y�ntemi olarak benimsenmesi ve bu alandaki ara�t�rmalar�n s�rd�r�lmesi a��s�ndan b�y�k bir te�vik olmu�tur.

1967 y�l�nda G�ney Afrika'da ger�ekle�tirilen kalp nakli ameliyat� ile ise organ naklinde yeni bir ��r a��lm��t�r. Dr. Christian Barnard y�netiminde Cape Town'da ger�ekle�tirilen ameliyatta 24 ya��nda trafik kazas�nda �len bir kad�n�n kalbi 54 ya��nda bir erke�e nakledilmi�tir. Her ne kadar hasta 18 g�n sonra �lm��se de, bu iddial� m�dahale b�t�n d�nyada, �zellikle t�p ve hukuk camialar�nda uzun s�re g�ndemde kalm��t�r.
�svi�re'de Jean-Fran�ois Borell adl� eczac�n�n "Cyclosporin" denen doku reddini �nleyen ilac� bulmas� ve bu ilac�n 1982 y�l�nda d�nya �ap�nda kullan�ma sokulmas�yla bug�n art�k organ nakli nispeten yayg�n ve rutin bir t�bbi m�dahale halini alm��t�r.

Canl�dan Organ ve Doku Nakli

I. Genel Olarak

Organ nakli t�bbi bir m�dahaleyi zorunlu k�lmakta ve bu m�dahale sonucunda bir insan v�cudundaki bir organ veya doku ba�ka bir ki�inin v�cuduna nakledilmektedir. Burada hasta olmayan (sa�l�kl�) bir ki�iden organ al�nd�� i�in, s�z konusu m�dahale bu ki�i a��s�ndan, bir yandan v�cut b�t�nl��ne yap�lm�� hukuka ayk�r� bir m�dahale te�kil etmekte; di�er yandan hasta bir ki�iye sa�l�k kazand�rmak ve hatta onun ya�amas�n� sa�lamak amac�yla yap�ld�� i�in "�st�n bir amaca�, di�er bir ifadeyle "�st�n bir �zel yarara� hizmet etmektedir. G�r�ld�� zere burada iki ��kar �at��maktad�r.
Ki�ilik haklar�na dahil ki�ilik de�erlerinin (ki bu kapsama �ncelikle v�cut b�t�nl�� dahildir) korunmas� ba�lam�nda MK m. 24 bir kimsenin ki�ilik haklar�na hukuka ayk�r� olarak yap�lan sald�r�lara kar�� korunmas�n� amirdir. Ancak istisnai hallerde, ki�ilik haklar�na bir sald�r� yap�lm�� olsa dahi bunun hukuka ayk�r� say�lamayaca�� ise maddenin ikinci f�kras�nda d�zenlenmi�tir. Buna g�re, ki�ilik hakk� zedelenen kimsenin r�zas�, daha �st�n nitelikte �zel veya kamusal yarar veya kanunun verdi�i bir yetkinin kullan�lmas� hukuka ayk�r�l�� ortadan kald�r�r. Ba�ka bir anlat�mla bu hallerde eylem ki�ilik haklar�na zarar verse dahi hukuka uygun bulunur ve bu eylemlere ki�ilik hakk�na ayk�r�l��a ba�lanan hukuki sonu�lar ba�lanamaz.
Bu kural somutla�t�rd��nda, v�cut b�t�nl�� zerindeki bir eylem ki�inin kendi r�zas�na dayan�yor ise hukuka uygun say�labilecektir. Bir t�bbi m�dahaleye verilen r�za bu anlamda t�p adam�n�n uygulad�� tedavi y�ntemlerini hukuka uygun k�lmaktad�r.

II. Canl�dan Organ Naklinin Yasal Ko�ullar�

A. Yetkili Ki�ilerce Gerekli Te�hizat ve Donan�ma Sahip Sa�l�k Kurulu�lar�nda Yap�lmas�
Organ nakli de bir t�bbi m�dahale oldu�undan, t�bbi m�dahalelere ili�kin kurallar �er�evesinde y�r�t�lecektir. T�bbi m�dahaleler, ki�ilik de�erlerine y�nelmeleri itibar�yla, sonradan kar��lanmas� olanaks�z zararlara neden olabilecek, riskli ve karma��k m�dahalelerdir. Bu nedenle t�bbi m�dahalede bulunabilme yetkisinin yaln�zca resmi ehliyetli ki�ilere tan�nmas� gerekir. Nitekim 1219 say�l� Tababet ve �u- abat� San'atlar�n�n Tarz� �cras�na Dair Kanun'da (T�ST�DK) kimlerin t�bbi m�dahalede bulunabilecek ki�iler aras�nda yer ald�� s�n�rlay�c� bir �ekilde say�lm��t�r. Bu kanunun ilgili maddelerine g�re, t�bbi m�dahalede bulunabilecek resmi ehliyetli ki�iler hekimler, di� hekimleri, ebeler, sa�l�k memurlar�, s�nnet�iler ve hastabak�c� hem�irelerdir.
Resmi ehliyetli bu ki�ilerin t�bbi m�dahalelerde bulunabilmek i�in ayr�ca kanunen t�p mesle�ini y�r�tebilme ya da t�bbi m�dahalelerde bulunabilme yetkisine de sahip olmalar� gerekti�i �zellikle vurgulanmal�d�r. Bu yetkinin elde edilebilmesi i�in ne gibi �artlar�n ger�ekle�tirilmesi gerekti�i resmi ehliyetli ki�ilerden her biri a��s�ndan kanunda �zel olarak d�zenlenmi�tir.
Organ nakli cerrahi bir t�bbi m�dahale niteli�i ta��d��ndan, bu m�dahaleyi resmi ehliyetli ki�ilerden sadece hekimlerin ve a��z/di� sa�l�� ile ilgili bir organ veya doku aktar�lmas� s�z konusu oldu�unda di� hekimlerinin ger�ekle�tirebilece�i kabul edilmelidir. Bu m�dahaleyi ger�ekle�tirecek hekimin bu t�r cerrahi m�dahaleler konusunda uzman bir hekim olmas� gerekir. Yine yard�mc� personelin de bu konuda yeti�mi� ve deneyimli olmas� gerekir. Bunun yan�nda bu t�r t�bbi m�dahaleler, sadece b�yle bir m�dahalenin ger�ekle�tirilebilmesi i�in gerekli te�hizat ve donan�m�n bulundu�u sa�l�k kurulu�lar�nda ger�ekle�tirilmelidir. Nitekim ONK m. 10'a g�re: "Organ ve doku al�nmas�, saklanmas�, a��lanmas� ve naklinin bu i�ler i�in gerekli personele sahip sa�l�k kuramlar�nca yap�lmas� zorunludur".
Organ naklinin yetkili ki�ilerce ve gerekli te�hizata sahip sa�l�k kurulu�lar�nda ger�ekle�tirilmesi gere�i, gerek organ vericisine gerekse organ al�c�s�na uygulanacak t�bbi m�dahale i�in aranacakt�r.

B. M�dahaleden �nce Gerekli �ncelemelerin Yap�lm�� Olmas�
Organ nakline ili�kin m�dahalenin hem verici hem de al�c� bak�m�ndan tehlikeli sonu�lar do�urmamas� i�in gerekli her t�rl� t�bbi inceleme ve tetkik yap�lmal�d�r. Bu do�rultuda ONK m. 9'a g�re: "Organ ve doku al�nmas�, a��lanmas� ve naklinden �nce verici ve al�c�n�n ya�am� ve sa�l�� i�in s�z konusu olabilecek tehlikeleri azaltmak amac�yla gerekli t�bbi inceleme ve tahlillerin yap�lmas� ve sonucunun bir olurluluk raporu ile saptanmas� zorunludur'.
Organ naklinin bu incelemeler ve tetkikler yap�lmaks�z�n ger�ekle�tirilmi� olmas� v�cuduna t�bbi m�dahale uygulanan ki�inin r�zas� al�nmadan �nce ayd�nlat�lmam�� olmas� ile ayn� hukuki sonu�lar� do�uracakt�r. Yani t�bbi m�dahalenin ki�inin v�cut b�t�nl��ne y�nelik
hukuka ayk�r� bir m�dahale olu�turmas� sonucunu do�uracakt�r.

C. Al�nan Organ�n Vericinin Hayat�na Son Verecek ya da Hayat�n� Tehlikeye Sokacak Nitelikte Olmamas�
ONK 8.maddeye g�re, "Vericinin ya�am�n� mutlak surette sona erdirecek veya tehlikeye sokacak olan organ ve dokular�n al�nmas� yasakt�r". S�z konusu h�k�mden ��kan anlama g�re, vericinin ya�am�n� mutlak surette sona erdirmeyecek ya da tehlikeye sokmayacak her t�rl� organ�n al�nmas� m�mk�nd�r. Hayati nitelik ta��yan organlar ise ya�ayan vericilerden al�namaz, �artlar� ger�ekle�irse ancak �lm�� ki�ilerden al�nabilir.

Doktrinde bir g�r��, vericinin topluma ve ailesine kar�� olan g�revlerini yerine getirmesini engelleyecek organlar�n al�nmas�n�n da bu yasa��n kapsam�na girece�ini kabul ederken, bir di�er g�r�� ise kanunun a��k metninin b�ylesine s�n�rlay�c� bir yoruma m�sait g�r�nmedi�i yolundad�r.
Hangi doku veya organlar�n al�nmas�n�n vericinin ya�am�n� tehlikeye sokaca�� ya da sona erdirece�i ise t�p biliminin esaslar�na g�re saptanacakt�r; bu konudaki �l��tler t�p bilimi mensuplar� taraf�ndan belirlenecektir.

Genel olarak insan v�cudunun k�sa zamanda yenileyebilece�i organ ve dokular�n al�nmas�na bir engel yoktur. Ancak kalp, akci�er veya karaci�er gibi bir organ�n canl� bir vericiden al�nmas� ise s�z konusu olamaz. Zira b�yle bir organ�n al�nmas� vericinin �l�m�ne neden olacakt�r. V�cudun yenileyemeyece�i b�brek, g�z gibi �ift organlardan birinin al�n�p al�namayaca��, bunun vericinin sa�l��n� �nemli derecede etkileyip etkilemeyece�ine, topluma ve ailesine kar�� g�revlerini yerine getirmesine engel olup olmayaca��na ba�l�d�r. E�er bu t�r olumsuz etkiler ortaya ��kmayacaksa, bu halde al�nmas�na bir engel olmad�� s�ylenebilir.

D. Organ Naklinin Tedavi, Te�his veya Bilimsel Ama�lara Y�nelik Olarak Ger�ekle�tirilmesi
Organ nakline ili�kin 2238 say�l� Kanun y�r�rl��e girmeden �nce organ nakline ili�kin i�lemlerin sadece tedavi amac�na y�nelik olarak ger�ekle�tirilebilece�i kabul edilmekteydi. Tedavi d��ndaki bir ama� ile, �zellikle de bilimsel ama� (bilimsel t�bbi deney amac�) ile ya�ayan bir insandan organ al�nmas� ve bir ba�kas�na nakledilmesi uygun g�- r�lmemekteydi . Buna gerek�e olarak da ya�ayan insanlar �zerinde bilimsel ama�larla organ nakline olanak tan�nmas�n�n uygulamada b�y�k sak�ncalar do�urabilece�i ve suistimallere yol a�abilece�i g�sterilmekteydi. Bilimsel ama�lar �er�evesinde organ naklinin uygun g�r�lmemesi, ya�ayan bir insan �zerinde bilimsel ama�l� t�bbi deneylerin yap�lmas�n� onaylamayan g�r�� ile de uyumluydu. Ger�ekten doktrindeki hakim g�r�� de bilimsel ama�l� t�bbi deneylerin ya�ayan insanlar�n �zerinde ger�ekle�tirilmesine cevaz vermemekteydi.

Hal b�yle iken, Organ Nakli Kanunu'nun y�r�rl��e girmesiyle ya�ayan bir insandan organ al�nmas� ve nakledilmesi i�leminin tedavi ve te�his amac� yan�nda, bilimsel ama� ile de ger�ekle�tirilebilece�i kabul edilmi�tir (ONK m. 1). Bu durum doktrinde tehlikeli sonu�lar do�urmaya elveri�li oldu�u gerek�esiyle ele�tirilmi�tir. Bu ba�lamda organ ve doku naklinin t�p i�in yeni bir uygulama olmas� sebebiyle ancak tedavi amac�na y�nelik olarak ger�ekle�tirilebilece�i, t�bbi deney amac�yla bu t�r m�dahalelerin yap�lmas�n�n kabul edilemeyece�i belirtilmi�tir.

Organ Nakli Kanunu'nun getirdi�i d�zenlemeye ili�kin tart��malar s�rerken, 1998 tarihinde y�r�rl��e giren Hasta Haklar� Y�netmeli�i (HHY) daha da ileri giderek, belirli �artlar alt�nda ya�ayan insan �zerinde bilimsel ama�l� t�bbi deneyler yap�lmas�na imkan tan�yan h�k�mler getirmi�tir. HHY m. 32/II'ye g�re Sa�l�k Bakanl��'n�n izni ve �zerinde deney yap�lacak ki�inin r�zas� ile, ya�ayan insan �zerinde bilimsel ama�l� t�bbi deneyler yap�labilecektir. HHY m. 34/I'e g�re, r�za verilmeden �nce ki�inin yeteri kadar ayd�nlat�lmas� ve r�zay� hi�bir maddi ve manevi bask� alt�nda vermedi�inin saptanmas� gerekir. Ancak HHY m. 34/II, di�er t�bbi m�dahalelere r�zadan farkl� olarak t�bbi deneyler i�in verilecek r�zay� yaz�l� �ekle tabi k�lm��t�r.Ayr�ca, HHY m. 33/II'ye g�re, verilmi� olan r�za her zaman geri al�nabilecek olup, r�zan�n geri al�nabilece�i hususunun hastaya bildirilmesi zorunludur. Yine HHY m. 32/II'ye g�re: "T�bbi ara�t�rmadan beklenen t�bbi fayda ve toplum menfaati, �zerinde ara�t�rma yap�lmas�na r�za g�steren g�n�ll�n�n hayat�ndan ve v�cut b�t�nl��n�n korunmas�ndan �st�n tutulamaz". Bu h�kme g�re, hayat ve v�cut b�t�nl��n�n korunmas� i�in gerekli oldu�u takdirde, ne kadar �nemli olursa olsun, t�bbi deneyden vazge�ilmesi gerekmektedir.
HHY m. 35'e g�re ise k��kler ve temyiz kudretine sahip olmayanlar �zerinde, kanuni temsilcinin r�zas� olsa bile, s�rf bilimsel ama�l� t�bbi deneyler yap�lamaz. Ancak e�er deney ayn� zamanda k��n ya da temyiz kudreti bulunmayan�n sa�l�� y�n�nden faydal� olacaksa, bu durumda kanuni temsilcinin r�zas� ile t�bbi deney yap�labilir. Bu durumda tedavi ama�l� t�bbi deneyin varl��ndan s�z edilir. Bu nitelikte bir deneyin yap�lmas�na kanuni temsilcinin r�za vermekten ka��nmas� halinde, mahkemeden izin al�nabilecektir.

HHY m. 27/I ve Il'de ise ya�ayan bir insan �zerinde tedavi ama�l� t�bbi deneylerin uygulanabilmesine belli �artlar alt�nda olanak tan�nm��t�r. Buna g�re, klasik tedavi metotlar�n�n hastaya fayda vermeyece�inin sabit olmas�, �ng�r�len tedavi usul�n�n faydal� tesirlerinin anla��lmas� ve hastan�n r�zas� �artlar� bir arada mevcut ise bu yola ba�vurulabilecektir. Ancak daha �nce denenmemi� bir t�bbi tedavi ve m�dahale usul� ancak zarar vermeyece�inin ve hastay� kurtaraca��n�n mutlak olarak �ng�r�lmesi halinde uygulanabilir.
Sonu� olarak, HHY'nin a��klad��m�z h�k�mleri uyar�nca, ya�ayan bir insan �zerinde bilimsel ve tedavi ama�l� t�bbi deneylerin yap�lmas�na belirli ko�ullar dahilinde olanak tan�nm��t�r. B�ylece bilimsel ve tedavi ama�l� t�bbi deneyler de bir t�bbi m�dahale t�r� olarak kabul g�rm��t�r. Demek ki HHY'de �ng�r�len ko�ullara uyulmak suretiyle yap�lacak bu t�r hukuki m�dahalelerin hukuka ayk�r�l��ndan s�z edilemeyecektir. Bu anlamda, bilimsel ve tedavi amac�yla organ nakli de HHY ve ONK'da belirlenen ko�ullara uyulmas� halinde hukuka uygun bir t�bbi m�dahale t�r� olarak kabul edilecektir.

E. Organ Naklinin �st�n Bir Amaca Hizmet Etmesi
Organ al�nmas�na ili�kin m�dahale �st�n bir ama� u�runa ger�ekle�tirilmelidir. Bu t�r bir m�dahalenin �st�n ama� u�runa yap�ld��ndan s�z edebilmek i�in ya tedavi ya da t�p biliminin ilerlemesi amac�yla yap�lm�� olmas� gerekir.
Her ne kadar ya�ayan vericinin bedeninde ger�ekle�tirilen m�dahaleler tedavi amac�na y�nelik olmasa da, al�c�n�n iyile�tirilmesi �eklinde bir �st�n amaca hizmet etmektedir.

2238 say�l� ONK'da bu y�nde baz� h�k�mler yer almaktad�r. ��yle ki; ONK m. 3'te bir bedel kar��l��nda veya ba�kaca bir ��kar kar��l��, organ ve doku al�nmas� ve sat�lmas�n�n yasak oldu�u d�zenlenmi�tir. Yine ayn� kanunun 4.maddesinde bilimsel, istatistiki ve haber niteli�indeki bilgi da��t�m halleri ayr�k olmak �zere, organ ve doku al�nmas� ve verilmesine ili�kin her t�rl� reklam�n yasak oldu�u belirtilmi�tir. Kanun'un 15. maddesinde ise yasal d�zenlemelere ayk�r� �ekilde organ ve doku alan, saklayan, nakledenler ile organ ticareti yapanlar
i�in cezai yapt�r�mlar �ng�r�lm��t�r.
S�z konusu h�k�mlerden anla��ld�� zere, organ al�nmas� veya naklinin ��st�n amaca�, yani ba�kas�n�n veya kendisinin tedavi edilmesi veya t�p biliminin ilerlemesi u�runa ger�ekle�tirilmesi amac�na y�nelik olarak ger�ekle�tirilebilece�ine ili�kin ilke yasakoyucu taraf�ndan da dikkate al�nm��t�r.

F. Vericinin Ayd�nlat�lm�� R�zas�n�n Al�nm�� Olmas�
1. Organ Naklinde Hekimin Ayd�nlatma Y�k�ml�l��
Kendisinden organ al�nacak ki�inin r�zas�n�n hukuken ge�erli olabilmesi i�in, bunun hekim taraf�ndan yap�lacak bir ayd�nlatmadan sonra a��klanm�� olmas� gerekir.
Genel olarak ayd�nlatma, hekimin hastas�na ger�ekle�tirilmesi planlanan t�bbi m�dahalenin t�r�, bi�imi, ivedili�i, i�eri�i, yan etkileri ve risklerinin yan� s�ra; b�yle bir m�dahale ger�ekle�tirilmedi�i takdirde, ortaya ��kmas� muhtemel olumsuz birtak�m sonu�lar� anlatarak, onu t�bbi m�dahale hakk�nda serbest�e karar verebilecek duruma getirecek bilgilerle donatmas� olarak tan�mlanabilir.

Organ naklinde ayd�nlatma y�k�ml�l��n�n gere�i gibi yerine getirilebilmesi i�in, genel bir m�dahalenin risklerinin a��klanmas� yeterli de�ildir. Bu t�r m�dahalelerde nakil ile ilgili b�t�n �zel durumlar ayr�nt�l� bir �ekilde hastaya a��klanmal�d�r. Bunlar aras�nda nakledilecek organ veya doku ile ilgili b�t�n tetkikler, naklin ba�ar� �ans�, kullan�lacak ilac�n dozu ve s�resi, naklin yan etkileri ve nakil sebebiyle ortaya ��kabilecek b�t�n riskler yer almal�d�r. �zellikle kalp, akci�er nakli gibi b�y�k ve sonucu a��r nakillerde hastan�n ayd�nlat�lmas�, m�dahalenin hukuka uygunlu�u ve hekimin hukuki sorumlulu�u a��s�ndan son derece �nemlidir. Yine hekim vericiden organ veya doku nakli ile ge�ebilmesi olas� hastal�klar konusunda da al�c�y� ayd�nlatmal�d�r. ONK'n�n daha �nce de�indi�imiz 8.maddesi uyar�nca vericinin hayat�n� mutlak surette sona erdirecek veya tehlikeye sokacak olan organ ve dokunun al�nmas� yasakt�r. Vericinin b�yle bir taleple hekime ba�vurmas� halinde hekimin s�z konusu talebi reddetmesi gerekir. Bu konuya ili�kin yap�lacak sorumsuzluk anla�mas� BK m. 19-20 h�k�mleri kar��s�nda butlanla sakat oldu�undan hekim sorumluluktan kurtulamayacakt�r.

Hekim organ nakli ile ilgili a��klamalar�n� yaparken, t�bbi kavram ve deyimlerden olabildi�ince ka��nmal�, vericinin ve al�c�n�n anlayabilece�i bir dil tercih etmelidir. ��nk� t�bbi e�itim almam�� ki�ilerin organ nakli s�recinde te�his, m�dahale ve tedavi ile ilgili riskler, alternatif tedavi usulleri gibi konularda ayd�nlat�lmalar� son derece zordur.

Canl�dan yap�lan organ nakillerinde hem vericinin hem de al�c�n�n hekim taraf�ndan ayd�nlat�lmas� gerekti�ini tekrar vurgulamak gerekir. ��nk� b�yle bir halde gerek organ ba��layan�n gerekse kendisine organ nakledilen ki�ilerin v�cut b�t�nl�� birlikte ele al�nmaktad�r. Organ veya dokunun vericiye sa�lad�� fayda ile al�c�ya sa�layaca�� fayda kar��la�t�r�lmakta, al�c�n�n hayatta kalmas� �st�n tutulmaktad�r.
Bu sebeple ayd�nlatmada, �zellikle t�bbi m�dahalenin niteli�i, tehlikeleri, cerrahi riskler ve bu m�dahalenin ilerde vericinin v�cudu �zerinde meydana getirebilece�i olumsuz sonu�lar ayr�nt�l� olarak a��klan- mal�d�r. �rne�in, b�brek al�nmas� halinde vericinin �teki b�bre�ini bir kazada kaybedebilece�i ve ilerde b�brek nakline ihtiya� duyabilece�i kendisine a��klanmal�d�r. Bununla birlikte s�z konusu a��klama, organ ba��lamak isteyen ki�ileri bu kararlar�ndan cayd�rmak, bu konuda vermi� olduklar� r�zalar�n� geri almaya te�vik amac� ta��mamal�d�r.

Organ Nakli Kanunu'nda hekimin genel ayd�nlatma y�k�ml�l��n�n konusu ve kapsam� organ nakline ili�kin m�dahaleler bak�m�ndan somutla�t�r�lm��t�r (m. 7/a-b). Hekimin ayd�nlatma y�k�ml�l�� ONK'da " Vericiye uygun bir bi�imde ve ayr�nt�da organ ve doku al�nmas�n�n yaratabilece�i tehlikeler ile, bunun t�bbi, psikolojik, ailevi ve sosyal sonu�lar� hakk�nda bilgi vermek... (md.7/a)� ve yine "organ ve doku verenin, al�c�ya sa�layaca�� yararlar hakk�nda vericiyi ayd�nlatmak... (md.7/b)" �eklinde ifade edilmi�tir. S�z konusu m�dahale vericiye onun hayat ve sa�l��na y�nelik bir yarar sa�lamad��, bilakis onun a��s�ndan birtak�m riskler ta��d�� i�in, vericiye y�nelik ayd�nlatman�n kapsam� son derece geni� tutulmal�d�r.
Organ Nakli Kanunu'nun 7. maddesinde vericiye kar�� ayd�nlatma y�k�ml�l��n� yerine getirecek ki�inin organ veya dokuyu alacak hekim oldu�u a��k�a h�kme ba�lanm��t�r.

2. Organ Naklinde Vericinin M�dahaleye R�zas�
a. Genel Olarak
Organ Nakli Kanunu'nun 6. maddesine g�re bir ki�inin kendisinden organ al�nmas�na y�nelik t�bbi m�dahaleye r�za g�sterebilmesi i�in on sekiz ya��n� doldurmu� olmas� ve temyiz kudretine sahip olmas� gerekir. Zira Kanun'un 5.maddesinde on sekiz ya��n� doldurmam�� ve m�meyyiz olmayan ki�ilerden organ ve doku al�nmas�n�n yasak oldu�u a��k�a h�kme ba�lanm��t�r. Bu h�kme g�re, �rne�in, on sekiz ya��n� doldurmam�� ama temyiz kudretine sahip bir k��kten kendisinin veya kanuni temsilcisinin izni olsa dahi organ al�nmas�, bu k��n ki�ilik hakk�na hukuka ayk�r� bir sald�r� te�kil edecektir.
Kanunun bu iki �art�n varl��n� aramas�ndan hareketle, doktrinde temyiz kudretine sahip k�s�tl�lar�n bu tip bir t�bbi m�dahaleye r�za g�sterebilecekleri kabul edilmektedir.

Organ verilmesine y�nelik t�bbi m�dahaleye r�za g�steren ki�i, r�zas�n� t�bbi m�dahalenin ger�ekle�tirilmesinden �nce veya en ge� ger�ekle�tirildi�i s�rada geri alabilir. Bir ki�i s�zle�me ile organ�n� vermeyi taahh�t etmi� olsa bile, sonradan bu y�ndeki r�zas�n� geri alabilir. Organ verme taahh�d�n� i�eren bir s�zle�me hukuken ge�erli olmakla birlikte, bu s�zle�mede taahh�t edilen edimin (organ verme ediminin) ifas� ya da ifa edilmemesi nedeniyle tazminat �denmesi talep edilemez. Yani bir s�zle�me ile organ vermeyi taahh�t eden ki�i taahh�d�n� yerine getirmeye yani ifaya zorlanamayaca�� gibi; vazge�mesi nedeniyle maddi ve manevi tazminat �demeye de zorlanamaz. Bu kural MK m. 23/III'de, "..biyolojik madde verme borcu alt�na girmi� olandan edimini yerine getirmesi istenemez; maddi ve manevi tazminat isteminde bulunulamaz." �eklinde h�kme ba�lanm��t�r.

Konuya ili�kin doktrinde payla�t��m�z bir g�r�� uyar�nca r�zan�n geri al�nmas� halinde tazminat istenemeyece�ine ili�kin h�km�n amac�na g�re yorumlanmas� yerinde olur. Organ nakline r�za g�stermi� ki�inin r�zas�n� geri almas�, organ�n� vermekten vazge�mesi halinde kendisinden tazminat istenemeyece�ine ili�kin h�km�n amac�, ki�iyi bask� alt�nda organ vermeye zorlamamakt�r. Bir di�er ifadeyle, ki�iyi sonradan organ vermekten vazge�mesine ra�men, s�rf �demesi muhtemel olan tazminat� �dememek i�in organ�n� vermek zorunda b�rakmamakt�r. H�k�m bu �ekilde amac�na uygun olarak yorumlan�nca, organ� alacak ki�inin bu r�zaya g�venerek yapt�� masraflar�n tazmin edilmesine izin vermek uygun olur. Yani organ alacak ki�i, vericinin organ� vermekten vazge�mesi halinde, ifa etmemeden dolay� tazminat isteyemeyecekse de, bu r�zaya g�venerek yapt�� masraflar�n en az�ndan hakkaniyete uygun bir k�sm�n�n �denmesini isteyebilmelidir.

b. R�zan�n �ekli
Organ al�nmas�na y�nelik t�bbi m�dahaleye r�za ONK'da �zel bir �ekle tabi k�l�nm��t�r (md.6). S�z konusu h�kme g�re, "... bir ki�iden organ al�nabilmesi i�in, vericinin en az iki tan�k huzurunda a��k, bilin�li ve tesirden uzak olarak �nceden verilmi� yaz�l� ve imzal� veya en az iki tan�k �n�nde s�zl� olarak beyan edip imzalad�� tutana��n bir hekim taraf�ndan onaylanmas� zorunludur�.
Bu h�k�mde r�zan�n iki farkl� �ekilde a��klanabilece�i ifade edilmek istenmi�tir. ��yle ki; r�za �en az iki tan�k huzurunda, verici taraf�ndan yaz�l�p imzalanm�� ve hekim taraf�ndan onaylanm�� tutanak� �eklinde a��klanabilece�i gibi; �en az iki tan�k huzurunda, verici taraf�ndan s�zl� olarak beyan edilmi�, ba�kas� taraf�ndan yaz�lm��, verici taraf�ndan imzalanm�� ve hekim taraf�ndan onaylanm�� tutanak� ile de a��klanabilir. Kan�m�zca hekimin onay� ile kastedilen, hekim taraf�ndan, vericinin imzas�n�n alt�na, el yaz�s� ile bir onay �erhi verilmesi ve bunun alt�n�n hekim taraf�ndan imzalanmas�d�r. Yani hekimin onay� da yaz�l� �ekilde a��klanmal�d�r.

T�rk Medeni Kanunu'nda insan k�kenli her t�rl� biyolojik madde aktar�lmas�nda r�zan�n yaz�l� �ekilde a��klanmas�n� �ng�ren h�k�m (MK m. 23/III) ile Organ Nakli Kanunu'ndaki organ ve doku aktarmalar�nda r�zan�n nitelikli bir yaz�l� �ekilde a��klanmas�n� �ng�ren h�k�m (ONK m. 6) aras�nda bir �eli�kinin bulunup bulunmad�� sorusu akla gelebilir. Doktrinde belirtildi�i �zere, burada sonraki tarihli bir genel kural (MK m. 23/III) ile �nceki tarihli bir �zel kural�n (ONK m. 6) kar�� kar��ya gelmesi s�z konusudur. Bu durumda nas�l bir ��z�me ula��lmas� gerekti�i bir yorum sorunudur. Burada yasakoyucunun iradesinin MK'da �ng�rd�� yeni d�zenlemenin �nceki tarihli �zel h�k�m olan ONK m. 6'n�n yerine ge�mesi mi, yoksa onu sakl� tutmas� m� y�n�nde oldu�u ara�t�r�lmak gerekir. Kat�ld��m�z g�r�� uyar�nca, �zel h�km�n sakl� tutulmak istendi�i kabul edilmelidir. Bu ba�lamda MK m. 23/III ile ONK m. 6 h�km� aras�nda bir �eli�ki mevcut de�ildir; aksine bunlar birbirini tamamlayan yasal d�zenlemelerdir.

3. �l�den Organ ve Doku Nakli

I. Genel Olarak
G�n�m�zde pek �ok hasta organ nakli yoluyla sa�l��na kavu�maktad�r. Fakat organ�n kayna�� insan oldu�u i�in temini her zaman m�mk�n olamamaktad�r. Kan gibi kendini yenileyebilen insan k�kenli biyolojik maddelerin temininde �ok fazla g��l�k ya�anmamakla birlikte, kendini yenileyemeyen ve al�nd�� zaman vericide eksikli�i hissedilen organlar�n temininde g��l�kler ya�anmaktad�r. ��nk� canl� vericiden organ al�nmas�, az veya �ok vericinin sa�l��n� olumsuz y�nde etkilemektedir. Bu nedenle �l�den organ al�nmas� yoluna gitmek daha �ok tercih edilmektedir. Ancak organ ba�� ne yaz�k ki yeterli de�ildir. Organ nakli konusunda t�bbi geli�meler ne kadar ileri d�zeyde olursa olsun, nakledilebilecek organ bulunamad�� zaman hekimin yapabilece�i fazla bir �ey yoktur. Organ teminindeki s�k�nt�n�n bir di�er olumsuz etkisi ise, ekonomik durumu elveri�li olanlar�n organ ticaretine g�z yumulan �lkelere giderek nakil yapt�rmas�d�r. �stelik baz� �lkelerde bu t�r nakiller son derece sa�l�ks�z �artlarda ger�ekle�- tirilmektedir. Yine organ naklinin yetersizli�inin dini ve ahlaki telakkilerden de kaynakland�� d��n�lebilirse de, bunun ��z�m� �slam dininin organ naklini yasaklamad�� konusunda toplumun iyi ayd�nlat�lmas�ndan ge�mektedir.

II. �l�den Organ Nakli i�in Gerekli �artlar

A. �l�m�n Ger�ekle�mesi ve �l�m An�n�n Saptanmas�
�l�den organ veya doku al�nabilmesi i�in gerekli olan ilk ve asli �art ba��n�n �lm�� olmas�d�r. 2238 say�l� Organ Nakli Kanunu'nun 11. maddesinde "t�bbi �l�m hali, �lkede ula�t�� d�zeydeki kurallar� ve y�ntemleri uygulanmak suretiyle, biri kardiyolog, biri n�rolog, biri n�ro�ir�rjiyen ve biri de anesteziyoloji ve reanimasyon uzman�ndan olu�an d�rt ki�ilik hekimler kurulunca oybirli�i ile saptan�r" denilmi�tir. Kanun'un 12. maddesinde ise al�c�n�n m�davi (tedavi eden) hekimi ile organ ve doku al�nmas�, saklanmas� ve naklinde g�rev alacak hekimlerin, �l�m halini saptayacak olan hekimler kurulunda yer almalar� yasaklanm��t�r.
�l�m�n hangi metoda g�re tespit edilece�i 1.06.2000 tarih ve 24066 say�l� RG'de yay�nlanan Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Y�netmeli�i Ek 1'de d�zenlenmi�tir. Y�netmelikte beyin �l�m� metodu kabul edilmi� ve bu metoda g�re �l�m�n nas�l tespit edilece�ine ili�kin ayr�nt�l� d�zenlemelere yer verilmi�tir.

Bu konuda kar��la��lan en �nemli sorun, beyin �l�m� ile bitkisel hayat�n halk taraf�ndan kar��t�r�lmas�d�r. Bitkisel hayata giren ki�ilerin uzun s�re ya�amalar� m�mk�nd�r ve yine az da olsa sa�l�klar�na kavu�ma ihtimalleri de vard�r. Oysa beyin �l�m� ger�ekle�en bir ki�inin yeniden canland�r�lmas� imkan� bulunmamaktad�r. Suni cihazlarla kalp at��, kan dola��m� ve solunum ancak bir s�re daha devam ettirilebilir. Ancak beyin �ld�� halde kalp at��, dola��m ve solunum fonksiyonlar� cihaz yard�m�yla da olsa devam ettirilebildi�inden, �len ki�inin yak�nlar� �l�me inanmak istememektedirler. Bu da organ al�- m�n� zorla�t�ran bir durum olarak hekimin kar��s�na ��kmaktad�r. Bunun yan�nda beyin �l�m�n� tespite yarayan �l��tlerin yeterli olup olmad��, yeterli say�lsa dahi bu �l��tlerin tam ve do�ru olarak uygulan�p uygulanmad�� konusunda da teredd�tler olu�abilmektedir. Bu teredd�tler ki�inin zihninde �lmeden organ�n�n al�nabilece�i endi�esini de beraberinde getirmekte ve ba�� a��s�ndan cayd�r�c� bir rol oynamaktad�r.

B. R�za (R�za modeli)
T�rk hukukunda kural olarak r�za modeli benimsenmi�tir. Bu modele g�re, �l�den organ veya doku alabilmek i�in ya �len ki�inin sa�l��nda bu konuda bir irade beyan�nda bulunmas� ya da �l�mden sonra yak�nlar�n�n nakle onay vermesi gerekir. Nitekim, ONK m. 14/ I'de �Bir kimse sa�l��nda v�cudunun tamam�n� veya organ ve dokular�n�, tedavi, te�his ve bilimsel ama�lar i�in b�rakt��n� resmi veya yaz�l� bir vasiyetle belirtmemi� veya bu konudaki iste�ini iki tan�k huzurunda a��klamam�� ise s�ras�yla �l�m an�nda yan�nda bulunan e�i, re�it �ocuklar�, ana veya babas� veya karde�lerinde birisinin; bunlar yoksa yan�nda bulunan herhangi bir yak�n�n�n muvafakatiyle �l�den orga veya doku al�nabilir." h�km�ne yer verilmi�tir.

1. �len Ki�inin �rade Beyan�
�l�mden sonra cesetten organ al�n�p al�nmamas�na ili�kin olarak yap�lan irade beyan� �l�me ba�l� tasarruf �eklinde olabilir. Bu durumda b�yle bir beyan�n ge�erli olabilmesi, �l�me ba�l� tasarrufun �ekil ve di�er ge�erlilik �artlar�n� ta��mas�na ba�l�d�r.
Bir ki�inin resmi vasiyetname yapmak suretiyle organ ba��nda bulunabilmesi i�in bu h�k�mlere uygun bir i�lemin yap�lmas� gerekir. MK m. 532/II'de resmi memur olarak sulh hakimi, noter veya kanunda kendisine yetki verilmi� di�er bir g�revli say�ld��na g�re, bu ki�ilerden ba�kas� resmi vasiyetname d�zenleyemez. O halde uygulamada baz� kurumlar�n d�zenlemi� olduklar� organ ba�� belgeleri resmi vasiyetname niteli�inde de�ildir. Zira bu belgeleri d�zenleyenler kanun taraf�ndan yetkilendirilmi� de�ildir. Bu bak�mdan s�r�c� belgesi al�rken d�zenlenen evraka veya s�r�c� belgesine bu ki�inin organlar�n� ba��lad��n�n yaz�lmas� resmi vasiyetname olarak nitelendirilemez. B�yle bir ba�� hukuken ge�erli de�ildir.
Uygulamada s�k�a kar��la��lan ba�� kartlar�, irade beyan�n� ihtiva eden k�s�m matbu oldu�u i�in el yaz�l� vasiyetname olarak de�er ta��mazlar. Ba�� kart� alabilmek i�in hastanelerde doldurulan formlar da kanunun arad�� ekil �art�n� kar��lamamaktad�r. O nedenle bu kartlar�n ve formlar�n da hi�bir ge�erlili�i yoktur. �stelik neredeyse hi� kimse ba�� kart�n� yan�nda ta��mamaktad�r.

S�zl� vasiyet ise resmi veya yaz�l� vasiyet yapma imkan�n�n bulunmad�� ola�an�st� hallerde m�mk�nd�r (MK m. 539/I). �ng�r�len ola�an�st� hallerden biri de �l�m tehlikesidir. �l�m tehlikesi varsa di�er �artlar�n da olu�mas� durumunda s�zl� vasiyet ge�erlidir. �rne�in; vasiyet�i kaza ge�irerek hastaneye kald�r�lm��, son anlar�n� ya�amakta, de�il noteri bekleyecek yaz� yazacak durumda bile de�ildir. Son arzular�n� iki ki�iye bu �artlar alt�nda s�ylemi�tir. Bu �artlar alt�nda bulunan bir ki�inin kendisinden organ al�m�na r�za g�stermesi durumunda, bu r�za s�zl� vasiyet olarak de�erlendirilebilir. Fakat tan�klar�n vasiyet�inin son arzular�n� derhal hakime ula�t�rmalar� gerekmektedir. G�r�ld�� zere vericinin irade beyan� bu �� ekilden birine uygun olmak zorundad�r, aksi halde organ ba�� ge�ersiz olur. Hekim b�yle ge�ersiz bir ba��a dayanarak cesetten organ ald�� takdirde �lenin yak�nlar� taraf�ndan a��lacak manevi tazminat davalar�yla kar��la�abilir.

2. �lenin Yak�nlar�n�n �rade Beyan�
Cesetten organ veya doku al�nmas�na izin verme hakk�, verici sa�l��nda bu konuda iradesini a��klamam��sa, �l�mle birlikte yak�nlar�na ge�er. Fakat ONK m. 14/III'e g�re, yak�nlar�n r�zas�n�n ge�erli olabilmesi i�in vericinin sa�l��nda organlar�n�n al�nmas�n� yasaklamam�� olmas� gerekmektedir.
Kanunun d�zenleme tarz�na bakt��m�zda (ONK m. 14) "yak�nlar" kavram�n�n sadece �len ki�i ile h�s�ml�k ili�kisi i�inde bulunan ki�ilerle s�n�rland�rmad��n� s�ylemek m�mk�nd�r. Zira kanun baz� yak�nlar� s�rayla sayd�ktan sonra, say�lanlar�n olmamas� halinde yan�nda bulunan herhangi bir yak�n�n muvafakatte bulunabilece�ini d�zenlemi�tir.

Yasakoyucunun sayd�� ki�iler s�ras�yla, �l�m an�nda yan�nda buluna e�i, re�it �ocuklar�, ana veya babas� veya karde�lerinden birisidir. Kanun s�ras�yla dedi�ine g�re, ilk �nce r�zas� ara�t�r�lacak ki�i �lenin e�idir. E�er �lenin e�i r�za g�stermemi�se, di�erlerinin r�zas�n� ara�t�rmaya gerek yoktur. E� r�za g�stermi�se, di�erleri kar�� ksa bile cesetten organ al�nabilir. �kinci s�rada re�it �ocuklar say�lm��, �ocuklardan birisinin muvafakati yeterli g�r�lm��t�r. Bu durumda �lenin d�rt tane re�it �ocu�u varsa ve �l�m an�nda hepsi yan�ndaysa, �� tanesi muhalefet etse bile birinin muvafakati ile organ veya doku almak m�mk�nd�r.
Kanun �l�m an�nda yan�nda bulunan yak�nlardan s�z etti�ine g�re, �l�m an�nda �lenin yan�nda bulunmayanlar�n r�zas�n�n ara�t�r�lmas� gerekmeyecektir. �rne�in, �l�m esnas�nda �lenin yan�nda e� veya �ocuklardan hi�biri yok, sadece babas� varsa, babas�n�n r�zas� ye- terlidir. Bunun nedeni, organ al�m� ve naklinin k�sa s�rede ger�ekle�tirilmesi zorunlulu�udur.

C. R�zan�n Gerekli Olmad�� Haller
�l�den organ al�nmas� konusunda geli�mi� �lkelerde kabul edilen ba�l�ca �� model vard�r. Bunlar r�za (irade) modeli, itiraz modeli ve zaruret modelidir. 2238 say�l� ONK. de�indi�imiz �zere, kural olarak r�za modelini kabul etmekle birlikte, istisnaen itiraz ve zaruret modellerine de yer vermi�tir.
1. �tiraz Modeli
Bu model m�spet bir irade beyan� olmamas�na ra�men, organ al�m�n� me�rula�t�ran, al�c�y� himaye eden fakat vericiye de iradesini beyan etmek suretiyle organ veya doku al�m�n� engelleme imkan� tan�yan bir modeldir.
�tiraz modeline g�re, �lenin veya yak�nlar�n�n itiraz� yoksa cesetten organ al�nabilir. �ld�� zaman cesedinden organ al�nmas�n� istemeyenler daha hayatta iken bu y�ndeki iradelerini a��klamak zorundad�rlar. Sa�l��nda itiraz etmeyen bir kimse, �l�m�nden sonra kendisinden organ al�nmas�na z�mni olarak r�za g�stermi� demektir. B�yle bir itiraz� olmadan �l�m ger�ekle�mi� ise yak�nlar da itiraz edebilir ki bu durumda da organ veya doku al�namaz.

2. Zaruret Modeli
Bu modelde verici veya yak�nlar�n�n cesetten organ al�nmamas� konusundaki menfaatleri ile al�c�n�n menfaati kar��la�t�r�lmaktad�r. Yak�nlar�n cesedin bozulmamas�, cesede sayg� g�sterilmesi konusunda menfaati vard�r. Al�c�n�n da sa�l��na kavu�ma noktas�nda hakl� bir menfaati vard�r. Bunlar kar��la�t�r�ld��nda somut olay �zellikleri �er�evesinde hangi menfaat a��r bas�yorsa o korunur. Ancak �lenin sa�l��nda ya da yak�nlar�n�n �l�mden sonra bir itiraz� olursa yine cesetten organ al�namaz.

Zaruret modeline g�re �l�den organ al�nabilmesi i�in, al�nacak organa acilen ihtiya� duyan bir hastan�n olmas� gerekir. Bu hastan�n �len ki�inin bulundu�u �ehirde, hatta �lkede bile olmas� �art de�ildir. E�er al�nacak organ�n hastaya zaman�nda yeti�tirilebilme olana�� varsa, hastan�n bulundu�u yerin �nemi bulunmamaktad�r. E�er al�nan organ�n nakledilebilece�i hastalar�n durumu acil de�ilse, yani organ nakli yap�lmadan daha uzun y�llar ya�ayabileceklerse, hukuken zaruret halinden s�z edilemez. Organ bekleyen binlerce hasta olmas� nedeniyle zaruret halinin aciliyet �art�n�n her zaman ger�ekle�mi� say�laca��n� ileri s�ren g�r�� kabul edilirse, zaruret halinin uygulama alan� fazlas�yla geni�letilmi� olur. Bu nedenle zaruret haline istinaden al�nan organlar�n mutlaka durumu acil olan hastalara nakledilmesi gerekmektedir.

D. T�rk Hukukunda Durum

2238 say�l� ONK m. 14/I'de kural olarak r�za modeli benimsenmi�tir. H�kme g�re �l�den organ veya doku al�nabilmesi i�in, bu ki�inin sa�l��nda v�cudunun tamam�n� veya belli organ veya dokular�n�, tedavi, te�his ya da bilimsel ama�larla b�rakt��n� a��klamas� gerekir. E�er b�yle bir a��klama yoksa yan�nda bulunan yak�nlar�ndan birinin izniyle �l�den organ veya doku al�nabilmesi m�mk�nd�r.

2238 say�l� Kanun di�er modellere de s�n�rl� bir bi�imde de olsa yer vermi�tir. ONK m. 14/II'ye g�re aksine bir vasiyet veya beyan olmad�� takdirde, kornea gibi ceset �zerinde de�i�iklik yapmayan dokular�n al�nabilece�i kabul edilmi�tir. H�kme g�re, ceset �zerinde de�i�iklik yapmayan dokular�n�n al�nmas�n� arzu etmeyen ki�iler bu konudaki itirazlar�n� bildirmek zorundad�r. �tiraz etmemi�lerse bu t�r dokular al�nabilir ve bunun i�in yak�nlar�n�n r�zas� bulunup bulunmad�� da art�k ara�t�r�lmaz. Ancak uygulamada yak�nlar�n r�zas�na ba�vurulmadan doku al�nm��sa hasta yak�nlar� genellikle duruma tepki g�stermektedir.
Kanun'un 14. maddesinin IV. f�kras�nda ise zaruret modeline yer verildi�i g�r�lmektedir. Bu h�kme g�re, kaza veya tabii afetler sonucu v�cudunun u�rad�� a��r harabiyet nedeniyle hayat�n� kaybetmi� olan bir kimseden, baz� �artlar�n ger�ekle�mesi halinde, ya�am� organ veya doku nakline ba�l� olan kimselere, "ivedilik ve t�bbi zorunluluk" bulunan hallerde vasiyet ya da r�za aranmaks�z�n nakil yap�labilir. Bu d�zenlemeye g�re, bir ki�iden organ veya doku al�nabilmesi i�in baz� �artlar�n ger�ekle�mesi gerekti�i anla��lmaktad�r. Bunlardan birincisi ivedilik ve t�bbi zorunluluk, ikincisi �len ki�inin kaza veya tabii afetler dolay�s�yla v�cudunun u�rad�� a��r harabiyet sonucunda hayat�n� kaybetmi� olmas�d�r. ��nc� �art �lenin yan�nda yak�nlar�n�n bulunmamas� ve d�rd�nc� �art ise, t�bbi �l�m halinin al�nacak organlara ba�l� olmad��n�n hekimler kurulu raporu ile belgelenmesidir.

Kanunda "yak�nlar� yoksa� ifadesiyle kastedilen �len ki�inin kimsesiz olmad� de�ildir; �l�m an�nda yak�nlar�ndan birinin �lenin yan�nda bulunmamas� kastedilmektedir. Bu durumda hekimin �len ki�inin yak�nlar� olup olmad��n� ya da yak�nlar�n�n nerede oldu�unu ara�t�rmas� gerekmemektedir. �nemli olan husus, �l�m an�nda yak�nlar�n orada olup olmamas�d�r. Bunun hastane i�inde yap�lacak basit bir ara�t�rmayla anla��lmas� m�mk�nd�r. E�er yak�nlar bulunamam��sa hekim organ veya dokuyu almaya yetkilidir.

Ancak uygulamaya bakt��m�zda, hekimlerin bu yetkiyi kullanmakta s�k�nt� ya�ad��n� g�rmekteyiz. Zira hekimler organ veya dokunun al�nmas�ndan sonra hastaneye gelen yak�nlar�n tepkilerine maruz kalabilmekte, yine bas�n organlar� da hekimi su�layan yanl� yay�nlar yapabilmektedir. Bu da hekimleri �ekingen hale getirmekte, kanunla kendilerine tan�nm�� mevcut yetkilerini kullanmaktan al�koymaktad�r. Uygulamada hekim ya da hastane y�netimi �lenin yak�nlar�n� polis veya savc�l�k arac�l��yla ara�t�rmaya kalk��makta; ancak bu esnada �lenin organlar� i�e yaramaz hale gelebildi�i gibi, organa ihtiyac� olan hastan�n v�cudu da organ� art�k kabul edemez hale gelebilmektedir. �rne�in, 1997'de ya�anan trajik bir olayda karaci�er hastas� olan ve nakil i�in bekleyen bir gazeteci birka� saatlik gecikmenin kurban� olmu�tur. �z�c� olayda, tren istasyonunda kaza ge�iren, beyin �l�m� ger�ekle�ip cihazlara ba�l� ya�at�lan kimli�i belirsiz bir ki�inin karaci�eri gazeteciye uyum sa�lam��t�r. Ancak hastane y�netimi �ld�� zaman yan�nda kimsesi olmayan bu ki�inin organlar�n�n al�nabilmesi i�in kimsesiz raporunun olmas� gerekti�ine karar vermi�tir. Emniyet ve savc�l�k arac�l��yla rapor al�nana kadar ge�en s�re i�inde geli�en enfeksiyon nedeniyle gazetecinin b�nyesi nakli kabul edemez hale gelmi� ve sonu�ta hasta kaybedilmi�tir. Oysa 2238 say�l� Kanun b�yle bir rapor aramamaktad�r. Sorun tamamen hastane y�netiminin ve hekimlerin hasta yak�nlar�n�n muhtemel tepkilerinden �ekinmelerinden ve belki de kanunu iyi bilmemelerinde kaynaklanm��t�r. Bu sorunu a�abilmek i�in, doktrinde payla�t��m�z g�r�� er�evesinde, karar verme yetkisi hastane y�netimine b�rak�lmal�, y�netim �len ki�inin yak�nlar�n�n o anda hastanede olup olmad��n� basit bir ara�t�rmayla, gerekirse anons yoluyla tespit etmelidir. Yak�nlar bulunamam��sa, y�netim ve polisin ortakla�a d�zenledikleri bir tutanakla durum tespit edilip, hekime organ al�m� i�in yetki verilmelidir. Asl�nda bu y�nde uygulama i�in mevzuat�m�z elveri�li olmakla birlikte, yanl�� anla��lmalara ve uygulamalara, �ekincelere mahal vermemek i�in konuya gerekirse y�netmeliklerde a��kl�k getirilmelidir.

E. De�erlendirme ve �neriler

T�rk hukukunda �l�den organ ve doku al�nmas� konusunda r�za modeli benimsenmi�tir. Bu modelin uygulanmaya devam edilmesi vericinin haklar�n� korumas� ve de birtak�m ihtilaflar�n �n�ne ge�ilmesi a��s�ndan yararl� olmakla birlikte, zaruret modeli ile desteklenmesi yerinde olur. Zaruret modeli ONK m. 14/IV'de birtak�m s�k� �artlara ba�lanm��t�r. Zaruret halinin �artlar� ger�ekle�mi�se art�k 14. maddenin �ng�rd�� di�er �artlar�n aranmamas� daha yerinde olur.
Organ ba��n�n art�r�labilmesi i�in toplumun ayd�nlat�lmas�, varsa dini �ekincelerin giderilmesi ve �zellikle �zendirici tedbirlerin al�nmas� yerinde olur. �rne�in, yak�nlar�n�n organ al�m�na izin vermeleri halinde, hastanede �len ki�inin tedavi ve cenaze masraflar�n�n devlet taraf�ndan kar��lanmas� ba�� art�r�c� bir tedbir olabilir. Devlet de sonras�nda organ�n nakledildi�i ki�iden bu masraflar� talep edebilir. Yine ba�� yapan ki�ilerin devlet ya da ilgili kurumlarca �d�llendirilmesi d��n�lebilir, bu �d�l�n mutlaka ekonomik de�erinin bulunmas� da gerekmez. Organ ba��nda bulunan ki�ilerin ya da yak�nlar�ndan organ al�nmas�na izin verenlerin baz� kamu hizmetlerinden �ncelikli olarak yararland�r�lmas� bir ��z�m �nerisi olarak d��n�lebilir.

Ki�ileri organ ba��ndan al�koyan bir sebep de psikolojileridir. �nsanlar sa�l�kl�yken hi� b�brek veya karaci�er hastas� olmayacakm�� gibi bir ruh hali i�indedirler, bu da insanlar� duyars�zla�t�rmaktad�r. Organ ba�� programlar�nda �al��anlar (t�p-sa�l�k personeli, g�n�ll�ler) toplumdaki ki�ilere bir g�n kendilerinin veya �ok sevdikleri ki�ilerin de organ nakline gereksinimleri olabilece�i ger�e�i duyum- sat�ld��nda, toplumun organ ba�� ve nakli konusundaki endi�e ve korkular�n�n giderilebilece�i, bak�� a��lar�n�n de�i�tirilebilece�i g�r��ndedirler. Bu t�r hastal�klar�n herkesin ba��na gelebilece�i, dolay�s�yla iyi bir ba�� sistemine g�n gelip herkesin ihtiya� duyabilece�i duygusu topluma yerle�tirilmelidir.

Bunun yan�nda Avrupa'da yap�lan ara�t�rmalarda organ nakli yap�lm��, ikinci bir ya�am �ans�n� yakalam�� ki�ilerin ya�ad�klar�n�n ve hissiyatlar�n�n aktar�ld�� duygusal g�r�nt� ve hikayelerinin televizyon ve bas�nda yer almas�n�n toplumun organ ba�� ve nakline tutumunu olumlu etkiledi�i saptanm��t�r.
�nternet arac�l��yla ba�� yap�labilmeli, bunun hukuki altyap�s� olu�turulmal�d�r. Hepsinden �nemlisi �ok iyi bir ba�� sisteminin kurulmas� gereklili�idir.79 Sistem hem hukuka uygun hem de ba�� yapmay� kolayla�t�r�c� bir sistem olmal�d�r. Sistemin hukuka uygun olabilmesi i�in gerekli kanuni d�zenlemeler yap�lmal�d�r. Organ nakil merkezleri aras�nda e�g�d�m sa�lanarak, t�m verilerin bir arada toplanarak bu merkezler ile koordineli olarak �al��acak bilgi a��mn kurulmas� ve i�letilmesi ger�ekle�tirilmeli, hastanelerin organ sa�layan kurumlar�nda �al��an sa�l�k personeli konunun �nemine ili�kin bilgilendirilmelidir. Organ ba�� ve nakli, nakil bekleme listelerinde hayatlar�n�n hediyesini bekleyen ki�iler i�in ancak bu �ekilde g�venli ve uygun bir se�enek olabilecektir.

kaynak: TBB Dergisi