Gıybet; "Bir kimsenin arkasından hoşuna gitmeyecek şekilde konuşmak" demektir. Türkçe'de bu kavramın karşılığı olarak "dedikodu" ve "çekiştirme" kelimeleri kullanılır. İslam'da büyük günahlardan biridir. Hucurat suresi 12. ayette, gıybet yapmak, ölmüş kardeşinin etini yemeye benzetilmiştir. Ancak, başka birinin arkasından yapılan her konuşma gıybet sayılmaz. Örneğin, herhangi bir haksızlığa uğramış birinin, sorununu, çözebilecek birine anlatması veya bir kişiyi ona zarar verebilecek birine karşı (iddia tahminlerle değil, bir bilgiye dayanıyorsa) uyarmak gıybet kapsamına girmez. Konuyla ilgili âyet ve hadisler aşağıdadır: "Ey iman edenler! Çokça zan etmekten kaçınınız, şüphe yok ki, zannın bazısı günahtır ve birbirinizin kusurunu araştırmayınız ve bazınız, bazınızı gıybet etmeyiniz. Sizden biriniz, ölü kardeşinin etini yemeği sever mi? -Bilâkis- onu çirkin görmüş olursunuz. Artık Allah'tan korkunuz, şüphe yok ki, Allah tevbeleri kabul edicidir, çok esirgeyicidir." (Kur'an, Hucurat/12) "Hakkında bilgi sahibi olmadığın bir şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve kalpten her biri bundan sorumludur. (Kur'an, İsra/36) Muhammed Peygamber "Gıybet nedir bilir misiniz?" diye sordu. Yanında bulunanlar: "Allah ve onun elçisi daha iyi bilirler" dediler. "Gıybet, kardeşini onun hoşlanmadığı bir sıfat ile vasıflandırmaktır." buyurdu. "Kardeşimde söylediğim sıfat bulunuyorsa?" diye sorulduğunda: "Söylediğin sıfat eğer kardeşinde bulunuyorsa gıybet etmiş olursun, bulunmuyorsa iftira etmiş olursun." buyurdu. (Tirmizî) |
'Ya şimdi biliyorum gıybet olucak; ama'...demeyin Çünkü gıybet olur. 'Ben gıybet etmiyorum ki...doğrusunu söylüyorum...o bunların hepsini yapıyor zaten...'en çok kullanılan ifade kalıbıdır Zaten kişide olan şeyleri onun arkasından söylemek gıybettir. Eğer söylenilen şeyler kişide yoksa o zaman o kişiye iftira atılmış oluyor ki bu daha kötü bir günahtır. 'Ben arkasından konuşmuyorum ki...şimdi burada olsa yüzüne karşıda söylerim...bu da ayrı bir gıybet lafzı... Aslında itiraf etmek gerekir ki,o kişi o anda orada olsa söylediği şeyleri yüzüne söylemesi mümkün deyil İnsanı sevmek ve saygılı olmak Yaratıcıya saygılı olmanın ifadesidir Dedikodu,basit ruhlu insanların eğlencesidir. |
DEDİ-KODU Boş, gereksiz söz, arkadan söyleme, çekiştirme. Gıybet diye bilinen kötü huyun Türkçe'deki karşılığıdır. Bir insanın bazı kusurlarını ele alarak kötülemektir. Bir adamın arkasından işittiği zaman hoşlanmayacağı şeyleri söylemektir. Bu haram bir davranış olup ahlâk dışı bir harekettir. Dedi-kodu, başkalarında kusur arama alışkanlığının sonucudur. Bazıları kendi kusurlarını görüp düzeltecekleri yerde, başkalarının eksiklerini araştırıp etrafa yaymaya çalışırlar. Bu davranışın kötülüğünden söz edilince, yalan söylemediklerini ifade ederek kendilerini savunurlar. Aslında gıybet eden, yalancı değildir. Zaten yalan söyleseydi, yaptığı iş, dedi-kodu değil, iftira olurdu. (el-Münzirî, et-Tergîb ve't-Terhib, Mısır 1962, V, 157). Gıybet, Kur'ân-ı Kerim'de kesin olarak yasaklanmıştır: "Bir kısmınız diğer bir kısmınızı çekiştirmesin. Hiç sizden biriniz ölü kardeşinizin etini yemek ister mi? Bundan tiksinirsiniz değil mi?" (el-Hucurât 37/12). Hz. Peygamber (s.a.s.)'den rivayet edilen birçok hadis-i şeriflerde de dedi-kodunun kesin bir şekilde çirkinliği vurgulanmakta ve yasaklanmaktadır! "Gıybet, zinadan daha kötüdür. Çünkü bir adam zina eder, Allah'a tövbe eder ve Allah onun tevbesini kabul eder. Ama dedi-kodu eden kimse, ancak gıybetini yaptığı kimsenin affıyla mağfirete uğrar." (el-Münziri, a.g.e. V, 155) gösterilebilir. Gıybet, birkaç şekilde yapılır. 1- Dil ile gıybet: Bir kimsenin kusur ve noksanını söylemekle olur. Meselâ; Falanca çöpçünün oğludur, sıskadır, ahlâkça gururludur, işinde beceriksizdir, demek suretiyle kötülemeyi kasdetmek. 2- Göz, el ve işaretle gıybet: Bir kimsenin kötülenmesinde bu organları kullanmak. Meselâ; el ile kısalığını göstermek, topal topal yürümek ve gözünü şaşı etmek. Bir de, başkasının kusurunu anlatmak için kendi noksanlarını saymak. 3- Kalb ile gıybet: Gözüyle görmediği, kulağıyla duymadığı ve kesin olarak bilmediği bir kimse hakkında kötü zan beslemek. Ahlâken pek çirkin olan dedi-kodu, bazı şahıslar hakkında caizdir. Bunlar; 1- Bir kimse şahitlik makamında bulunduğunda, hakkında şahitlikte bulunacağı kimsenin gıybetini yapması. Yani, gıybet bile olsa onun hakkında bildiklerini tamamen söylemesi caizdir. Başka surette hareket edemez. 2-Gıybet edilen kimse kendisindeki fenalıkları, manevî şahsiyetini rencide edecek ayıp ve kusurları saklamayan güruhtan ise, onun hakkında gıybet caizdir. 3- İşbaşında bulunup da halka zulüm ve kötü muamele yapan, ahlâk dışı şeyler icat etmeye kalkışan kimselerin de arkalarından gıybet etmek caizdir. Belki bu suretle fenalıklarının önüne geçilir. Bunların dışında yapılan gıybetler, şerefi düşüreceğinden caiz değildir ve hatta yasaklanmıştır. Caiz olan yerlerin dışındaki gıybet, bir hastalık olup, ilâcını bildikten sonra kullanmak gerekir. Her dedi-kodu, amel defterindeki sevapları silmekte, hatta karşı tarafın defterine yazıldığı belirtilmektedir. Gıybetin keffâreti, Allah'tan mağfiret dilemek, pişman olmak ve gıybet edilen şahıstan bizzat helâllik almakla olur. Affetmezse bile, onu övmeli, ona yalvarmalı ve onun gönlünü almalıdır. Gıybeti dinleyen de, bu günahta gıybet edene ortak olmuş olur. Bu bakımdan gıybet eden münasip bir şekilde susturulmalıdır. (el-Münzirî, a.g.e. V, 159-160). Gıybete uğrayan müdafaa edilmelidir. Hasan Fehmi KUMANLIOĞLU Şamil İslam Ansiklopedisi |
Gıybet Gıybet, başkalarının arkasından hoşlanmayacakları tarzda konuşmaktır. Gıybetle ilgili olarak Hz. Peygamberden nakledilen bir olay var. Allah Resulü bir mecliste, orada bulunan ashabına sordu: — Gıybet nedir biliyor musunuz? Ashab-ı kiram, —- Allah Resulü daha iyi biliı, diye cevap verdi. Bunun üzerine Peygamberimiz açıkladı: Gıybet, bir Müslümanı onun yokluğunda hoşlanmayacağı şekilde anmaktır. Ashabı sordu: Peygamberimiz bunu da şöyle cevaplandırdı: — Söylenen şey o kimsede varsa gıybet olur, yoksa iftira etmiş olursunuz. Bu olay açıkça gösteriyor ki bir kimsenin arkasından hoşlanmayacağı şekilde konuşulan kötülük o kimsede varolsa bile gıybettir. İslama göre birinin varolan kötülüğü dahi onun yokluğunda konuşulamaz. Birinin kötülüğü ancak yüzüne söylenebilir. Gıybet, çekingenliğin, korkaklığın, namertliğin eseri olarak kabul edilmektedir. Kimsenin yüzüne karşı söylenemeyecek olan bir şey arkasından konuşulamaz. "Ben bu söylediklerimi onun yüzüne karşı da söylerim" diye de biri çekiştirilmez. Yüzüne söyleyebiliyorsan söyleyeceksin değilse susacaksın. İnsan olarak, dost ve arkadaş olarak, akraba olarak bir kimsenin bir kusurunu, bir ayıbını biliyorsak onu sağda solda kokuşmaya asla izinli değiliz. Bildiğimiz şeyi bize tevdi edilmiş bir sır olarak kabul etmeliyiz. Buna din bakımından da mecburuz. Kur'an-ı Kerim'de gıybet de dahil dil kötülükleriyle ilgili olarak şöyle Duyuruluyor: "Ey iman edenler! Zan-dan çokça kaçının. Çünkü zannın bir kısmı günahtır. Birbirinizin kusurunu araştırmayın. Biriniz diğerini arkadan çekiştirmesin. Biriniz ölmüş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? Bundan tiksindiniz (değil mi?) O îıalde Allah'tan korkun". (Kur'an, Hucurat sûresi: 12). Müslümanlık insanı iyi ve kötü yanlarıyla birlikte bir bütün olarak kabul eder. Önemli olan kusursuzluk değil, kusurun bilincinde olmaktır. Kendini kusursuz sanıp başkalarının kusurlarını diline dolamak hatadır. Peygamberimiz, "Ne mutlu o kimseye ki kendi ayıplarıyla uğraşmak, başkalarının ayıplarını araştırmaktan onu alıkor" buyurmuştur. Başka bir hadise de şöyledir: "Miraç gecesi bir grup insan gördüm, tırnaklan ile yüzlerimin etini kazıyorlardı. 4Bunlar kimdir?' diye sordum. "İnsanların geybetini yapanlardır" dediler. Din büyükmlerinden bazıları da bu konuda şöyle demişlerdir: Birini çekiştirdiğin zaman doğru da söylesen sen kötüsün. İmam Şafiî Allah'a yemin ederim ki, gıybet, bir mü'minin dinini ifsad (bozma) hususunda, cüzzamın bedeni ifsad etmesinden daha hızlıdır. İslam Ansiklopedisi |
Gıybet Nedir? Belli bir mü’min veya zimmi kâfirin ayıbını, onu kötülemek için arkasından söylemek, gıybet olur. Gıybet, haramdır. Dinleyen, o kimseyi tanımıyorsa, gıybet olmaz. Gıybet olunan kimse, bedeninde, nesebinde, ahlâkında, işinde, sözünde, dininde, dünyasında, hatta elbisesinde, evinde, hayvanında bulunan bir kusur, arkasından söylendiği zaman, bunu işitince üzülürse, gıybet olur. Duyunca üzüleceği bir sözü yüzüne karşı da söylemek günahtır. Kapalı söylemek, işaret ile, hareket ile bildirmek, yazı ile bildirmek de, hep söylemek gibi gıybettir. Bir Müslümanın günahı ve kusuru söylendiğinde, hâfızların, din adamlarının, (Elhamdülillah, biz böyle değiliz) demeleri, gıybetin en kötüsü olur. Birisinden bahsedilirken, (Elhamdülillah, Allah bizi hayâsız yapmadı) gibi, onu kötülemek, çok çirkin gıybet olur. (Falanca kimse çok iyidir, ibadette şu kusuru olmasa, daha iyi olurdu) demek de gıybet olur. Kur’an-ı Kerim’de mealen buyuruldu ki: “Birbirinizi gıybet etmeyiniz.” [Hucurat 12] Gıybet, adam çekiştirmek demektir. Birisini gıybet etmenin, ölmüş insanın etini yemek gibi olduğu bildirildi. Hadis-i şeriflerde buyuruldu ki: (Miraca çıkarıldığımda, bakırdan tırnaklarıyla yüzlerini ve göğüslerini tırmalayan kimseler gördüm. "Bunlar kim" dedim. Cebrail aleyhisselam, “Gıybet ederek insanların etini yiyen, şahsiyetlerini zedeleyen kimselerdir” dedi.) [Ebu Davud] (Kıyamette bir kimse, sevap defterinde, yapmadığı ibadetleri görür. “Bunlar seni gıybet edenlerin sevaplarıdır” denir.) [Harâiti] “Bir cemaat içinde bulunurken, bir kimse hakkında gıybet edildiğini görürsen, o kimse için yardımcı ol. Ve cemaati da ondan men etmeye çalış veya oradan kalk git.” [İ.Ebiddünya] “Din kardeşinin yüzüne söylemekten hoşlanmayacağın şey gıybettir.” [İbni Asakir] “Bir kimsenin yanında din kardeşi gıybet edilir de, yardıma muktedirken ona yardım etmezse, Allahü teâlâ o kimseyi dünya ve ahirette rezil eder.” [İbni Ebiddünya] “Bir kimsenin malı az, çoluk çocuğu çok, namazı güzel olursa ve Müslümanları gıybet etmezse, kıyamette onunla yan yana oluruz.” [Hatib] “Falancanın boyu kısadır” diyen birisine, Peygamber efendimiz, “Bu sözün denize atılsa, denizi kokutur” buyurdu. (Tirmizi) “Gıybet, insanın sevaplarının azalmasına, başkasının günahlarının kendine verilmesine sebep olur. Bunları her zaman düşünmek, gıybet etmeye mani olur.” (İslam Ahlâkı) Gıybetten kurtulmak için
Gıybet etmenin kefareti, üzülüp tevbe etmek ve helalleşmektir. Pişman olmadan helalleşmek, riya olur, ayrı bir günah olur. Gıybet, üç türlüdür:
(Gıybet eden, gıybet edilen için mağfiret dilerse gıybet günahına kefaret olur.) [Hatib] |
Gıybeti Mübah Kılan Sebepler 1. Tezallüm Zulme uğramış bir kimsenin, hükümdar veya hâkim gibi, zâlime karşı kendisine yardımcı olabilecek yetki ve kudrete sahip birine gidip "Falan bana şöyle şöyle haksızlık etti" demesi câizdir. 2. Bir kötülüğün önlenmesi veya bir asînin yola getirilmesini temin için yardım istemek Kişinin, güçlü olduğunu sandığı bir kimseye gidip sırf bir kötülüğü ortadan kaldırmak niyetiyle, "Falanca şu kötü işleri yapıyor, onu bundan alıkoy" demesi câizdir. Böyle bir niyet taşımazsa, bu yaptığı haramdır. 3. Fetvâ almak Bir kişinin müftü'ye gidip "Babam, kardeşim, kocam veya falan adam bana zulmetti. Bunları yapmaya hakları var mıdır? Bundan kurtulmamın, hakkımı almamın ve haksızlığı önlememin yolu nedir?" gibi sözler söylemesi, ihtiyaçtan dolayı câizdir. Ancak, "Şöyle şöyle yapan bir kimse veya bir eş hakkında ne dersiniz?" diye üstü kapalı olarak durumu arz etmesi ihtiyata daha uygun ve fazilete daha muvafık olur. Nitekim böyle bir üslupla da maksat hasıl olur. Bununla beraber, inşallah aşağıda zikredeceğimiz Hind'in rivayet ettiği hadiste olduğu gibi haksızlık eden şahsın açıkça söylenmesi de câizdir. 4. Müslümanları şerden sakındırmak ve iyiliklerini istemek (nasihat) Bunun çok çeşitli uygulaması vardır:
6. Tarif etmek Bir insan şaşı, topal, sağır, kör ve buna benzer başka lakaplarla biliniyorsa, onu sırf tarif edebilmek için bu lakapları kullanmak caizdir. Ancak bu lakapların, kişinin değerini düşürme amacıyla takılması haramdır. Böyle lakaplarla bilinen kişilerin bu lakaplar söylenmeden tarif ve tanıtımı mümkün olduğu sürece bunları kullanmamak daha doğrudur. |
Saat: 14:19 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık