Birleşmiş Milletler Örgütü 2 ek Birleşmiş milletler örgütü (BM)dünya barışını ve güvenliğini korumak ve uluslar arasında ekonomik, toplumsal ve kültürel bir işbirliği oluşturmak amacıyla Birleşmiş milletler antlaşması’nda öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyi kabul eden devletler tarafından kurulan uluslararası örgüt. BM’nin ideolojik kökenleri, Milletler cemiyeti'ninkilerle karışmış olsa da, örgütün kuruluşunu hazırlayanlar, ikinci Dünya savaşı sırasında Mihver devletleriyle savaşan büyük devletlerdir 14 ağustos 1941'de Roosevelt ve Churchill tarafından imzalanan Atlantik bildirisi, 1 ocak 1942’de İngiliz, amerikan ve sovyet delegeleri tarafından Washington'da imzalanan Birleşmiş milletler bildirgesi ve 30 ekim 1943’te yine bunların ve Çin delegesinin imzaladığı, “barışçı devletlerin egemen eşitliğine dayanan ve büyük -küçük bütün devletlere açık bir uluslararası örgüt” öngören Moskova bildirisi, bu hazırlığın aşamalarıdır. 1944 sonbaharında Dumbarton Oaks'ta (ABD) toplanan Dörtlerin temsilcileri, örgütün planını hazırladılar. Şubat 1945’te Yalta'da (Kırım), İngiliz, amerikan ve sovyet hükümet başkanları bu planı incelediler ve sadece Mihver’e karşı savaş halindeki devletlerden oluşan bir Birleşmiş milletler konferansını toplantıya çağırdılar. San Francisco'da 25 nisandan 26 hazirana kadar süren bu konferans sonucunda, 24 ekim 1945’te yürürlüğe giren Birleşmiş milletler antlaşması ile Uluslararası Adalet divanı statüsü imzalandı. Dörtler ve Frandendi) ve giderek bağımsızlıkla üyeliğe kabul edilme neredeyse otomatik hale geldi: bazı küçük ülkeler (Nauru vb.), tarafsızlığını ileri süren İsviçre, Çin Halk Cumhuriyeti'nce temsil edildiği varsayılan Tayvan gibi istisnalar dışında, bütün devletler üyedir. 1991’de Güney ve Kuzey Kore BM'ye girdiler. SSCB'nin dağılmasıyla, yerini Rusya aldı, diğer devletler bağımsız üye oldular. Yugoslavya'dan ayrılan Bosna-Hersek, Hırvatistan ve Slovenya da BM'ye kabul edildiler. Üyelikten çıkarmaHakkında Birleşmiş milletler tarafından önleyici ya da zorlayıcı bir karar alınmış olan bir devletin üyelik sıfatından doğan hak ve ayrıcalıklarını kullanması, Genel kurul tarafından durdurulabilir Antlaşmada açıklanan ilkeleri sürekli olarak çiğneyen bir ülke hakkında üyelikten çıkarma kararı alınabilir. Üyelerin statüsü.Üye devletler, egemenliklerinin özü olan bağımsızlık ve eşitliklerini korurlar. Bununla birlikte, iyi niyetle yerine getirmek zorunda oldukları bazı yükümlülükler vardır. Uluslararası uyuşmazlıklarını barışçı yollardan çözerler. Herhangi bir devletin ülke bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığına karşı tehdide başvurmaktan, kuvvet kullanmak ya da herhangi bir baskı uygulamaktan kaçınırlar. Her tur eyleminde BM’ye yardımcı olurlar ve Örgüt'ün eylemiyle karşılaşan bir devlete yardım edemezler. Bununla birlikte, Güvenlik konseyi gerekli önlemleri alıncaya kadar, her türlü silahlı saldırıya karşı meşru savunma hakkına sahiptirler. yapıGenel kurul.Her biri tek oya sahip plan bütün BM üyelerinin oluşturduğu tartışma ve karar organı. Barışın ve uluslararası güvenliğin korunması, Güvenlik konseyi’ nin sürekli olmayan üyelerinin ve Vesayet konseyi ile Ekonomik ve sosyal konsey’ in üyelerinin seçimi, üyeliğe kabul, üyeliğin askıya alınması ya da üyelikten çıkarma, Vesayet rejiminin işleyişine ilişkin sorunlar, bütçe sorunları gibi önemli konularda, hazır bulunan ve oy kullananların üçte iki çoğunluğu ile, diğer sorunlar için ise basit çoğunlukla karar alır. Yılda bir kez olağan olarak toplanır, ayrıca olağanüstü toplantılar yapar. Devletlere yönelik kararlar esas olarak tavsiye kararı niteliğindedir ancak uyulması zorunlu kararları da alabilir: üyeliğe kabul ya da üyelikten çıkarma, bütçenin oylanması, atamalar gibi. BM antlaşması çerçevesine giren her türlü sorun ya da olayı tartışabilir. Genel kurul, çalışmalarının ön hazırlığını yapacak, sürekli ve uzmanlaşmış altı komisyon (bir de yetki belgelerini inceleme komisyonu) kurmuştur. Ama bu organların ancak bütün üyelerinin katılmasıyla toplanabilmelerı, etkinliklerini de sınırlamıştır. Genel kurul'un toplantı halinde bulunmadığı zamanlarda barışın korunması çalışmalarının sürekliliğini sağlamak için 1947’de kurulan Vekâlet komisyonu ya da "Küçük meclis" de iyi çalışmadı; bu komisyon artık toplanmamaktadır. Güvenlik konseyi.Barışın korunmasında asıl sorumluluğu üstlenen yürütme ve girişim organı. 15 üyeden oluşur (1965 e kadar 11); bunlardan beşi sürekli üyedir (ABD, Birleşik Krallık, Çin, Fransa ve Rusya), sürekli olmayan 10 üye de, coğrafi ve siyasal bir dağılım temelinde, Genel kurul tarafından iki yıl için seçilir. Kararlar 9 olumlu oyla alınır, usul sorunları dışındaki konularda beş sürekli üyenin olumlu oyu aranır. Bu yüzden, sürekli milletler örgütü nün sa’ BM'de ayrıcalıklı bir konuma sahip oldular; Güvenlik konseyi'nde sürekli üye lik ve veto hakkı elde ettiler. bileşimBM, "ulusların birliği" olarak adlandırılmasına ve Antlaşma’nın giriş bölümünde "halkların birliği" olarak tanımlanmasına karşın, bir Devletler yani hükümetler birliğidir. Üyeliğe giriş.Asıl üyeler, San Francisco konferansfna katılıp Antlaşma’yı imzalayan ve onaylayan 50 devlettir (Antlaş- ma’yı daha sonra imzalamasına karşın kurucu üye sayılan Polonya ile 51). Bunlar arasında, o sırada İngiltere’nin denetimi altında bulunan Hindistan ile, SSCB'nın üye devletleri olmalarına karşın yalnızca bu amaçla egemen kılınan Beyaz Rusya ile Ukrayna da vardı. Birleşmiş milletler in yükümlülüklerini kabul eden, bunları yerine getirebilecek durumda ve yeterlikte oldukları BM'ce kabul edilen bütün diğer barışçı devletler örgüte kabul edilebilirler. Üyeliğe kabul kararı, Güvenlik konseyi’nin tavsiyesi üzerine Genel kurul tarafından alınır. Üye devletler, üç yıllık önbildirim süresine uymak koşuluyla örgütten ayrılabilir.
Uzmanlık kuruluşları.Tüm dünyaya yönelik, sınırlı yetkili, çeşitli biçimlerde BM’ ye bağlı uluslararası örgütler (1992'deki sayıları 16)
etkinlikleriUyuşmazlıkların barışçı yoldan çözümü.Bir uyuşmazlığın ya da uluslar arasında anlaşmazlığa yol açabilecek bir durumun ortaya çıkması halinde, Güvenlik konseyi kendi inisiyatifiyle ya da BM üyesi olsun olmasın herhangi bir devletin ya da genel sekreterin başvurusu üzerine harekete geçebilir. Soruşturma yapabilir; tarafları, kendi seçecekleri barışçı yollardan anlaşmazlıklarını çözmeye çağırabilir; her türlü uygun düzeltme usul ve yöntemi tavsiye edebilir (görüşme, soruşturma, arabuluculuk, uzlaştırma, hakemlik, hukuksal nitelikteki anlaşmazlıklar için Uluslararası adalet divam’na başvurma); uygun gördüğü çözüm biçimini önerebilir. Genel kurul, Güvenlik konseyi talep etmedikçe,Konseyin el koyduğu bir durum ya da uyuşmazlıkla iigili tavsiyelerde bulunamaz. Barışa karşı tehditbarışın bozulması ve saldırı durumunda eylem. Flukuksal olarak bu konuda esas yetki Güvenlik konseyi’ne aittir. Konsey, barışa karşı tehdit, barışın bozulması ya da bir saldırı durumunun varlığını saptar, uluslararası barış ve güvenliğin korunması için tavsiyelerde bulunur, hatta zorlayıcı kararlar alır (Milletler cemiyeti konseyi ise sadece oybirliğiyle karar alabilmekteydi). Esas hakkında bir tavır belli etmemek kaydıyla geçici önlemler alabilir; örneğin 1948 de Filistin’de olduğu gibi silahlı çatışmaya son verilmesine ya da askeri birliklerin çekilmesine karar verebilir. Silahlı güç kullanımını kapsamayan önlemler, örneğin ekonomik (iktisadi ilişkilerin, deniz ve demiryolu bağlantılarının kesilmesi vb.) ya da diplomatik (diplomatik ilişkilerin kesilmesi) önlemler alabilir. Hatta, barışın ve güvenliğin korunması amacıyla emrine silahlı güç vermeyi, yardım ve gerekli kolaylıkları sağlamayı taahhüt eden devletlerin hava, kara ve deniz kuvvetlerini kullanarak her türlü askeri eyleme (şaşırtma hareketleri, abluka önlemleri) girişebilir. Güvenlik konseyi, sovyet temsilcisinin bu lunmadığı sırada üye devletlere Kore’ye yardım göndermelerini tavsiye edebildi, ancak bu güçleri, Birleşik devletlerin otoritesi altında bir birleşik komutanlığın emrine verdi. Sovyet temsilcisinin geriye dönüşüyle bu tavsiye kararı veto edilerek engellendi. Genel kurul da 3 kasım 1950 kararıyla, o zamana kadar sahip olmadığı bir yetkiyi, barışa karşı bir tehdit, barışın bozulması ya da bir saldırı anında ve Konsey’ in de oybirliğinin sağlanamaması nedeniyle felce uğradığı durumlarda kullanabileceği bir yetkiyi kendine tanıdı. Bu durumlarda Genel kurul düzeni ve güvenliği yeniden sağlamak için, silahlı güç kullanımı da dahil olmak üzere her konuda tavsiyelerde bulunabilir. Genel kurul, bu kuralı Kore (1950), Macaristan ve Süveyş (1956) olaylarında işletti.Önce Süveyş, sonra Kongo (1960) olayları sırasında, ulusal birliklerden oluşan ama BM’ye bağlı "mavi bereliler" diye anılan bir acil kuvvet kurdu. Bunlar, Güvenlik konseyi tarafından, 1973 savaşından sonra İsrail ve Mısır, daha sonra da İsrail ve Suriye arasındaki (1974) ateşkese uyulup uyulmadığını gözetlemek için de kullanıldı, ilk kez Güvenlik konseyi sürekli üyesi bir ülkenin (Fransa) askeri birliğinin katıldığı Birleşmiş milletler Lübnan barış gücü, 1978 yılından bu yana Güney Lübnan’da görev yapmaktadır. 1988 yılında Nobel barış ödülü'ne layık görülen Mavi bereliler, 1992 yılı şubat ayından beri Bosna-Hersek’te, insani yardımın ulaştırılmasını sağlamakla görevlendirildiler. Ekonomik ve toplumsal faaliyet.BM, uluslararası işbirliği yoluyla bütün halkların ekonomik ve toplumsal ilerlemesine yardımcı olma amacındadır. Özellikle azgelişmiş ülkelere teknik yardım konusunda etkindir. Genel kurul, 1946'dan itibaren bir teknik yardım programı öngördü, Ekonomik ve sosyal konsey 1949'da genişletilmiş bir programın hedeflerini belirledi. Bölgesel ekonomik komisyonlar, araştırma, inceleme, toplantı ve anlaşma hazırlıkları gibi yollarla kıta düzeyinde uluslararası işbirliğini örgütlerler. insan haklan.Genel kurul, 10 aralık 1948’de insan hakları evrensel bildirgesi' kabul etti. Ekonomik ve sosyal konsey ile komisyonları, özellikle de insan hakları komisyonu, bu bildirgenin uygulanma koşullarını inceler ve özel sözleşmeler hazırlar. Biri medeni ve siyasal haklara, diğeri ekonomik, toplumsal ve kültürel haklara ilişkin iki ana sözleşme kabul edilmiştir. Hukuksal eylem.BM, uluslararası hukukun oluşturulmasına ve kurallaştırılmasına katkıda bulunmak ödevindedir. Seçkin hukukçulardan oluşan Uluslararası hukuk komisyonu yasalaştırma tasarılarını inceler ve hazırlar. BM'nin desteğiyle toplanan uluslararası konferanslar bu tasarıları görüşür ve kabul eder. Faaliyetinin sınırları.BM'nin eyleminin hukuksal bir sınırı vardır; Devlet'ın ulusal yetkisi. Antlaşmanın 2. maddesinin 7. paragrafı, "işbu Antlaşma'nın hiçbir hükmü, esas olarak bir devletin ulusal yetkisi içinde bulunan işlere Birleşmiş milletler’in karışmasına izin vermez" der. Devletler, zıvanalı birleştirme BM’nin yetkisine karşı sık sık bu metni öne sürerler, ancak örgütün organları birçok olayda kendilerini yetkili görmekten kaçınmamışlardır. (Kıbrıs, Cezayir, Güney Afrika Cumhuriyeti, vb.) Kaynak: Büyük Larousse |
1 ek Birleşmiş Milletler (BM)dünyada barış ve güvenliği korumak, hak eşitliği ve kendi kaderini belirleme ilkeleri temelinde ülkeler arasında dostluk ilişkilerini geliştirmek, ekonomik, toplumsal, kültürel ve beşeri sorunları çözmede uluslararası işbirliğini sağlamak amacıyla 24 Ekim 1945’te kurulan uluslararası örgüt. Merkezi, ABD’nin New York kentindedir. “Birleşmiş Milletler” adı ilk kez II. Dünya Savaşı sırasında Mihver’e (Almanya, Japonya ve İtalya) karşı birleşen 26 ülkenin 1 Ocak 1942’de Washington, D. C.’de imzaladığı BM Bildirisi’nde kullanıldı. “Dört Büyükler”in (İngiltere, ABD, SSCB ve Çin) temsilcileri önce 30 Ekim 1943’te Moskova Konferansında, 21 Ağustos - 7 Ekim 1944 arasında da Washington, D.C.’deki Dumbarton Oaks Könferansı’nda, yeniden ele alınarak somutluk kazandı; veto ve üyelik sorunları da gene Yalta’da çözüme bağlandı. Üç önderin görüşlerinin de eklenmesiyle hazırlanan bir öneri paketi, 25 Nisan 1945’te San Francisco’da toplanan BM Uluslararası Örgütlenme Konferansındaki (UNCIO) görüşmelere temel oluşturdu. San Francisco KonferansıBM Bildirisi’ni imzalamış 26 ülke ile Mart 1945’e değin Mihver’e savaş açmış 20 ülkenin temsilcilerinin katılmasıyla başladı. Konferansa daha sonra katılan Ukrayna SSC, Beyaz Rusya SSC, Arjantin ve Danimarka’nın yanı sıra, konferansa katılmadığı halde kurucu üye olması kabul edilen Polonya’nın da eklenmesiyle toplam 51 ülkenin 26 Haziran 1945’te imzaladığı BM Antlaşması 24 Ekim 1945’te yürürlüğe girdi. San Francisco Konferansı, Avrupa ülkelerinin ağırlıkta olmadığı ve dünyanın hemen her bölgesine dağılmış birçok ülkenin katıldığı ilk uluslararası konferanstı. Avrupalı 9 ülkenin yanı sıra Amerika kıtasından 21, Ortadoğu’dan 7, İngiliz Uluslar Topluluğu’ndan 6, Uzakdoğu ve Afrika’dan 2’şer ülke ile 3 Sovyet cumhuriyeti konferansta temsil ediliyordu. BM Antlaşması’m imzalayan 51 ülke şunlardı: ABD, Arjantin, Avustralya, Belçika, Beyaz Rusya SSC, Bolivya, Brezilya, Çekoslovakya, Çin, Danimarka, Dominik Cumhuriyeti, Ekvador, El Salvador, Etiyopya, Filipinler, Fransa, Guatemala, Güney Afrika, Haiti, Hindistan, Hollanda, Honduras, Irak, İngiltere, İran, Kanada, Kolombiya, Kosta Rika, Küba, Liberya, Lübnan, Lüksemburg, Meksika, Mısır, Nikaragua, Norveç, Panama, Paraguay, Peru, Polonya, SSCB, Suriye, Suudi Arabistan, Şili, Türkiye, Ukrayna SSC, Uruguay, Ve- nezuela, Yeni Zelanda, Yugoslavya ve Yunanistan. Yeni başvuruların kabulünde Güvenlik Konseyi’nin daimi üyelerinin oybirliği koşulu arandığı için, BM’nin ilk yıllarında çok az ülkenin başvurusu kabul edildi. 1950’ye değin başvuran 31 ülkedep yalnızca 9’unun (1946’da Afganistan, İzlanda, İsveç ve Tayland; 1947’de Pakistan ve Yemen; 1948’de Birmanya [bugün Myanmar]; 1949’da İsrail ve 1950’de Endonezya) üyeliği onaylandı. Bu darboğazı aşmak amacıyla 1950’lerde Genel Kururda bir dizi girişimde bulunuldu. 1955’te Genel Kurul, başvuran 18 ülkeden Japonya ve Moğolistan dışındaki 16’sımn (Arnavutluk, Avusturya, Bulgaristan, Finlandiya, İrlanda, İspanya, İtalya, Kamboçya, Laos, Libya, Macaristan, Nepal, Portekiz, Romanya, Seylan [bugün Sri Lanka] ve Ürdün) üyeliğini aynı anda kabul etti. 1950’den sonra Genel Kurul’daki sürekli bir tartışmanın konusu da Çin’in temsili sorunuydu. Hindistan 1950’de Genel Kurura, Çin’in BM’de Çin Halk Cumhuriyeti’nce temsil edilmesi yönünde bir önerge veıdi. Önerge, 10 ülkenin çekimser kaldığı oylamada, ABD’nin yoğun baskısı sonucunda 16’ya karşı 33 oyla reddedildi. 1950’den sonra 20 yıl boyunca, Çin Cumhuriyeti’nin (Tayvan ya da Milliyetçi Çin) yerine Çin Halk Cumhuriyeti’nin Çin’i temsil etmesi yolundaki tüm girişimler sonuçsuz kaldı. 1971’de ABD, Çin Cumhuriyeti’nin Genel Kurul üyesi olarak kalması koşuluyla, Çin Halk Cumhuriyeti’nin Genel Kurul ile Güvenlik Konseyi’ne üye olmasını kabul edebileceğini açıkladı. Ama 25 Ekim 1971’de, 3 ülkenin katılmadığı ve 17 ülkenin çekimser kaldığı bir oylamada Genel Kurul 35’e karşı 76 oyla Çin Cumhuriyeti temsilcilerinin örgütten çıkarılmasına ve onların yerine Çin Halk Cumhuriyeti temsilcilerinin kabulüne karar verdi. Çin Cumhuriyeti’nin Güvenlik Konseyi’ndeki daimi üyeliği de Çin Halk Cumhuriyeti’ne geçti. 1973’te Batı Almanya ile Doğu Almanya’nın BM’ye kabul edilmesi üzerine, çeşitli ülkeler Kuzey ve Güney Kore ile Kuzey ve Güney Vietnam’ın da örgüte üye olabilmesi için girişimlerde bulundular. Güvenlik Konseyi, Kuzey ve Güney Vietnam’ın başvurularını 18 Ağustos 1975’te reddetti. 23 Haziran 1976’da Angola’nın üyeliğini veto etmiş olan ABD, yeni birleşmiş bulunan Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti’nin üyeliğini de 16 Kasım 1976’da veto etti. Ama 1976 sonlarında Angola’nın, Temmuz 1977’de de Vietnam’ın üyeliğini onayladı. 1991’de SSCB’ nin dağılması üzerine 24 Aralık’ta bu ülkenin BM’deki ve Güvenlik Konseyi’ndeki üyeliğini Rusya Federasyonu devraldı. Eski SSCB’ye bağlı öteki cumhuriyetler de 1991 ve 1992’de BM üyeliğine kabul edildi. 1955’ten, özellikle de çok sayıda ulusun bağımsızlığını kazandığı 1960’lardan sonra üye sayısı sürekli artan BM’ye bugün İsviçre, Kiribati, Monako, Çin Cumhuriyeti, Nauru, Tonga ve Tuvalu dışındaki tüm bağımsız ülkeler üyedir. Eski Yugoslavya 1992’de üyelikten çıkarılmıştır. BM’NİN AMAÇLARI VE İŞLEVLERİ.BM Antlaşması’na göre BM’nin birincil amacı dünyada barış ve güvenliği korumaktır. Özellikle bu sorumluluğu üstlenmek üzere oluşturulan Güvenlik Konseyi’nin kararları için 5 daimi üyenin (ABD, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, İngiltere, Rusya) oybirliği zorunludur. Genel Kurul yalnızca öneride bulunabildiği halde, Güvenlik Konseyi’nin tüm BM üyelerini bağlayıcı karar alma yetkisi vardır. Daimi üyelerin oybirliği ile karar alma zorunluluğunun bir çeşit veto hakkına dönüşmesi ve özellikle ABD ile eski SSCB’nin uluslararası sorunlardaki görüş ayrılıkları, 1980’lerin sonlarında Doğu blokunun dağılmasına değin Güvenlik Konseyi’nin bu işlevi yerine getirmesini çoğu kez engellemiştir. Ûluslararası uyuşmazlıklarda, Güvenlik Konseyi uyuşmazlığın önce taraf ülkelerin belirleyeceği barışçı yollarla çözümünü önerir. Bunun sağlanamadığı durumlarda, taraflara kendi saptadığı çeşitli uzlaşma yollarının izlenmesini önerebilir. Bir ülkenin saldırgan tutumunun dünya barış ve güvenliğini tehlikeye düşürdüğü durumlarda, ayrıca aralarındaki bir sorunun çözümü için Uluslararası Adalet Divanı’na gitmeyi kabul ettikten sonra Divan kararma uymayan ülkelere karşı önce ekonomik ve diplomatik, sonra da askeri yaptırımlar uygulanmasına karar verebilir. BM üyeleri, barışı tehdit eden ülkelere karşı kullanılmak üzere askeri güçlerini BM emrine vermeyi taahhüt eder. Ama üyeleri buna zorlayacak antlaşmalar bulunmadığı için, ortak askeri yaptırıma 1950-53 Kore Savaşı ve 1991 Körfez Savaşı dışında başvurulmamıştır. Silahlanmanın denetlenmesi ve silahsızlanmaBM’nin temel amaçları arasında yer alır. Bu amaçla örgüt, kuruluşundan sonra öncelikle bir Atom Enerjisi Komisyonu oluşturmaya karar verdi. Çalışmalarına Haziran 1946’da başlayan Komisyon’un atom enerjisinin uluslararası denetimi yönündeki önerileri, özellikle süper devletlerin karşı çıkması yüzünden sonuçsuz kaldı. Güvenlik Konseyi’nin kurduğu Konvansiyonel Silahlar Komisyonu’nun, bu tür silahların denetlenmesi yolundaki girişimleri de sonuca ulaşamadı. İki komisyon 1952’de Silahsızlanma Komisyonu olarak birleştirildi. Güvenlik Konseyi üyeleri ile Kanada’nm katıldığı bu komisyon da silahlanmanın sınırlandırılması ve silahsızlanma konusunda etkisiz kaldı. 1963’te ABD, SSCB ve İngiltere arasında imzalanan Nükleer Denemelerin Yasaklanması Antlaşması, silahsızlanma konusunda sağlanan ender ilerlemelerden biriydi. Fransa ve Çin’in katılmadığı bu antlaşmaya daha sonra 100’ü aşkın ülke imza koydu. Nükleer silahların, bu silahları barındıran ülkelerden öteki ülkelere yayılmasını engellemek üzere 1968’de hazırlanan Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması’nı işe nükleer silahlara sahip olma yolundaki Üçüncü Dünya ülkelerinin çoğu imzalamadı. 1962’den sonra Cenevre’de bir dizi silahsızlanma komitesi kuruldu; 1978 ve 1982’de BM Genel Kurulu silahsızlanma konusunu görüşmek üzere iki kez özel olarak toplandı. BM’nin uluslararası hukuk alanındaki ilk girişimi 1947’de 15 üyeli Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun kurulması oldu. Komisyon, dünya barışına ve insanlığa karşı işlenen suçlar ile savaş suçlarını tanımlayan raporunu 1950’de hazırladı. BM, uluslararası deniz hukukunu düzenlemek amacıyla ilki 1958’de İkincisi 1960’ta olmak üzere üç konferans topladı. 1974-82 arasında toplanan Üçüncü BM Deniz Hukuku Konferansında (UNCLOS III) hazırlanarak imzaya açılan antlaşmayı ABD, İsrail, Türkiye ve Venezuela dışında konferansa katılan tüm BM üyeleri imzaladı. Ekonomik, toplumsal ve kültürel konularda araştırma, yayın ve teknik yardım hizmetlerini yerine getiren BM ve ilgili uzmanlık kuruluşları, üye ülkelere uluslararası işbirliği ile ekonomik ve toplumsal kalkınmada izlenecek yollar konusunda öneride bulunabilmektedir; ama yaptırım gücü yoktur.1943’te 44 ülkenin işbirliği ile BM Yardım ve Rehabilitasyon İdaresi (UNRRA); bölgesel kalkınma ve işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla 1947’de Avrupa, gene 1947’de Asya ve Uzakdoğu, 1948’de Latin Amerika ve 1958’de Afrika için dört ayrı Ekonomik Komisyon; 1949’da da azgelişmiş ülkelere yönelik Genişletilmiş Teknik Yardım Programı kuruldu. Çalışmalarına 1946’da başlayan Dünya Bankası (IBRD), ekonomik kalkınmayı desteklemek amacıyla BM’ye bağlı olarak kurulan ilk örgüttü. 1957’de BM Ekonomik Kalkınma Özel Fonu (SUNFED), 1960’ta Dünya Bankası’na bağlı Uluslararası Kalkınma Örgütü (IDA) oluşturuldu. SUNFED 1965’te Genişletilmiş Teknik Yardım Programı ile birleşerek BM Kalkınma Programı (UNDP) adını aldı. Uluslararası serbest ticaret rejimini ayakta tutmaya yönelik Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması’nın (GATT) azgelişmiş ülkelerin zararına işlediğini öne süren Üçüncü Dünya ülkeleri 1964’te Cenevre’de ilk BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı’nın (UNCTAD) toplanmasına öncülük ettiler. 1946’ya değin mültecilerin sorunlarıyla UNRRA ilgileniyordu. Bu sorunlara çözüm bulmak amacıyla 1946’da Uluslararası Mülteci Örgütü (IRO) kuruldu. 1949’da ayrıca BM Yakındoğu Filistin Mültecilerine Yardım İdaresi (UNRWA) oluşturuldu. 1951’de BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) kurulunca 1952’de IRO lağvedildi. UNHCR, Batı Avrupa, Hong Kong, Sudan, Kongo (bugün Zaire), Bangladeş, Çinhindi ve Orta Amerika başta olmak üzere 1970’lerden sonra sayıları giderek artan mültecilere yardım amacıyla çeşitli girişimlerde bulundu. BM, kuruluşundan bugüne değin insan hakları konusuyla yakından ilgilendi. BM Genel Kurulu, 1948’de İnsan Hakları Komisyonu’nun hazırladığı İnsan Hakları Evrensel Bildirisi’ni kabul etti. Düzenli olarak toplanan İnsan Hakları Komisyonu, 1970’lerden bu yana çeşitli ülkelerde insan haklarının çiğnenmesine ilişkin 1.500’ü aşkın gizli dosyayı gündeme aldı. Uyuşturucu madde kaçakçılığını önleme amacıyla 1946’da kurulan BM Uyuşturucu Maddeler Komisyonu, sonraki yıllarda ortaya çıkan sentetik uyuşturucuların üretiminin önlenmesi için de çaba göstermektedir. kaynak:Ana Britannica |
1 ek BM’NİN BAŞLICA ORGANLARI.BM’nin başlıca organları Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Meclisi, Uluslararası Adalet Divanı ve Sekreterlik’tir. Genel Kurul.Genel Kurul, BM’ye üye tüm devletlerin temsilcilerinden oluşur (Güney Afrika’nın üyeliği 1974’te askıya alınmıştır). Her devlet Genel Kurul’da en çok beş temsilci bulundurabilir, ama tek oy hakkı vardır. Kararlar, konunun önemine göre oy çokluğu ya da üçte iki çoğunlukla alınır. Yılda bir kez toplanan Genel Kurul, gerektiğinde olağanüstü toplanabilir. Her toplantı dönemi için ayrı bir başkan ve 21 başkan yardımcısı seçerek çalışmalarına başlar. Genel Kurul’a bağlı yedi ana komitede BM üyesi tüm ülkeler temsil edilir. Bunlar, Birinci Komite (Siyaset ve Güvenlik), Özel Siyasal Komite (Birinci Komite ile birlikte çalışır), İkinci Komite (Ekonomi ve Maliye), Üçüncü Komite (Toplumsal, Beşeri ve Kültürel Sorunlar), Dördüncü Komite (Vesayet), Beşinci Komite (Yönetim ve Bütçe) ve Altıncı Komite (Hukuk) olarak bilinir. Komitelerde her üyenin bir oyu vardır ve kararlar oy çokluğuyla alınır. Komitelerin karar ve önerileri daha sonra Genel Kurul’da yeniden oylanır. Genel Kurul, BM Antlaşmasının kapsamına giren her türlü uluslararası sorunu görüşmeye, öneriler geliştirmeye ve bu amaçla konferanslar toplamaya yetkilidir. Genel Kurul’un ayrıca başka organları denetleme, birçoğunun üyelerini atama ve BM bütçesini denetleme yetkisi vardır. Genel Kurul, BM Genel Sekreteri ile Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Meclisi ve bağlı özel kuruluşlardan yıllık çalışma raporları alır. Bu organların çalışmalarını denetlemeye ve bu organlara öneriler götürmeye yetkilidir. Ekonomik ve Sosyal Konsey ile Vesayet Meclisi, Genel Kurul’un doğrudan denetimi altındadır. Kurul, Sekreterlik’in çalışmalarını da denetler. BM bütçesinden de Genel Kurul sorumludur. Ekonomik ve Sosyal Konsey’in tüm üyeleri ile Güvenlik Konseyi ve Vesayet Meclisi’ nin geçici üyeleri Genel Kurul’ca atanır. Genel Kurul, Uluslararası Adalet Divanı’ nın yargıçlarının ve BM Genel Sekreteri’nin seçiminde Güvenlik Konseyi ile birlikte yetkilidir. BM Antlaşması için değişiklik ve ek önerilerinde bulunma, bu amaçla konferans toplama yetkisini de gene Güvenlik Konseyi ile paylaşır. İlk kez 10 Ocak 1946’da toplanan Genel Kurul’un siyasal etkinliği giderek artmaktadır. Güvenlik Konseyi’nin daimi üyeleri arasında özellikle ilk 10 yıl içinde sık sık ortaya çıkan uyuşmazlıklar nedeniyle, BM içindeki en yapıcı ve sorumlu organ olarak öne çıkmaya ve güçlenmeye başlamıştır. Güvenlik Konseyi.Başlangıçta 5 daimi üyenin yanı sıra Genel Kurul’ca iki yıl için seçilen 6 geçici üyeden oluşan Güvenlik Konseyi’nde bugün 10 geçici üye bulunur. On geçici üyenin 5’i Afrika ve Asya ülkelerinden, l’i Doğu Avrupa, 2’si Latin Amerika, öteki 2’si ise Avrupa ile öbür ülkelerden seçilir. Sürekli toplantı halinde bulunan Güvenlik Konseyi’nin başkanlığını her ay bir başka konsey üyesi üstlenir. Usule ilişkin konularda Konsey’in herhangi 9 üyesinin olumlu oyu yeterlidir. Uluslararası bir anlaşmazlığın incelenmesi ya da bir ülkeye yaptırım uygulanması gibi öze ilişkin konularda ise gene 9 olumlu oy gerekir; ama bu durumda 5 daimi üyenin tümünün bu 9 oy arasında bulunması zorunludur. Bununla birlikte uygulamada, daimi üyenin çekimser kalması veto sayılmaz. Öte yandan, bir konunun usule mi yoksa öze mi (“önemli sorun”) ilişkin olduğu konusunda konsey üyeleri arasında sık sık görüş ayrılığı çıkabilmekte ve bu konudaki karar oylamasında da veto işleyebilmektedir (“çifte veto”). Güvenlik Konseyi, çeşitli çatışma bölgelerinde kendisine bağlı BM gözlemcileri ye BM barış gücü askerleri bulundurur. Taraflar arasında ateşkes sağlanmasına ve ateşkesin korunmasına çalışan BM gözlemcileri, örgütün kuruluşundan bu yana Angola, Balkanlar, Batı Sahra, Batı Yeni Gine, Cemmu ve Keşmir, El Salvador, Endonezya, Irak-Kuveyt Sınırı, İsrail, Kamboçya, Lübnan, Somali ve Yemen Arap Cumhuri- yeti’nde (eski Kuzey Yemen) görev yapmıştır. BM gözlemcileriyle birlikte barış gücü askerleri de 1950’den sonra Kore’de (UNCK), 1960-64 arasında Kongo’da (UNOC) bulundular. BM Kıbrıs Barış Gücü (UNFICYP) 1964’ten bu yana Kıbrıs’tadır. Mısır ve İsrail arasında tampon güç olarak, 1957’de Sina ve Gazze’ye gönderilen BM Acil Barış Gücü (UNEF) 1967’de Mısır’ın ısrarıyla bölgeden çekildi. Bugün Ortadoğu’da bulunan BM barış güçleri, 1978’de kurulan BM Lübnan Geçici Barış Gücü (UNIFIL) ve 1974’ten bu yana Golan Tepelerinde görev yapan BM Gözlemci Barış Gücü’dür (UNDOF). Mart 1992’de Bosna-Hersek’in başkenti Saraybosna’ya bir barışı koruma gücü gönderilmiştir. 1988 Nobel Barış Ödülü BM barış gücüne verilmiştir. Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC).Ekonomik ve Sosyal Konsey BM’nin toplumsal, ekonomik, kültürel ve beşeri alanlardaki etkinliklerinin yönetim ve eşgüdümünden sorumludur. Genel Kurul tarafından üç yıl için seçilmiş 27 üyeden oluşur. Konseyin daimi üyesi yoktur; ama sürekliliğinin yararlı olduğu düşünülerek kimi üyeler düzenli olarak yeniden seçilir. Aralarında Avrupa, Asya, Latin Amerika ve Afrika için kurulan dört bölgesel komisyonun da bulunduğu bir dizi komisyon Konsey’e bağlı olarak çalışır. Vesayet Meclisi.Vesayet Meclisi, vesayet altındaki ülkelerin yönetimini denetler. Bu ülkeler, BM tarafından belirlenen bir ülkenin yönetimi altındadır. Genel Kurul tarafından üç yıl için seçilen Meclis, vesayet altındaki ülkeleri yöneten ülkeler ile Güvenlik Konseyi’nin bir başka ülkenin vesayetini üstlenmemiş üyelerinden ve Genel Kurul’ca seçilen öteki üyelerden oluşur. Genel Kurul’un seçmesi gereken üye sayısı, Meclis içinde vesayet üstlenmiş ve üstlenmemiş ülkelerin sayılarının eşitlenmesini sağlayacak biçimde her dönemde değişebilir. Meclis, vesayet bölgelerinde teftişler düzenler; bu bölgelerden ulaşan dilekçeleri inceler, yönetici ülkelerden yıllık raporlar alır ve kendi yetki alanı içinde öneriler getirir. ABD yönetimi altındaki Pasifik Adaları Vesayet Bölgesi dışında tüm vesayet bölgeleri 1980’e değin bağımsızlığını kazandığı için, Vesayet Meclisi’nin neredeyse artık işlevi kalmamıştır. Uluslararası Adalet Divanı.Uluslararası Adalet Divanı BM’nin başlıca yargı organıdır. Merkezi Hollanda’nın Lahey kentindedir. Genel' Kurul ve Güvenlik Konseyi tarafından seçilen 15 yargıçtan oluşur. Yargıçlar değişik ülkelerden seçilir, böylece dünyadaki değişik hukuk sistemlerinin temsil edilmesi sağlanmaya çalışılır. Divanın yetki alanı, bir uluslararası uyuşmazlıkta taraf olan ülkelerin kendisine getirdikleri davalar ile BM Antlaşmasında ya da yürürlükteki uluslararası antlaşmalarda özellikle öngörülmüş konuları içine alır. Sekreterlik.BM’nin yönetim organı olan Sekreterlik, BM Genel Sekreteri’ne bağlı olarak görev yapar. Genel Sekreter, Genel Kurul’ca Güvenlik Konseyi’nin önerisi üzerine beş yıllık bir dönem için atanır, görev süresi uzatılabilir. Genel Kurul’a BM çalışmaları üzerine yıllık rapor sunar; uluslararası barış ve güvenliğe yönelik bir tehdit olarak değerlendirdiği durumlarda Güvenlik Konseyi’ni uyarabilir; uluslararası anlaşmazlıklarda arabuluculuk yapabilir. Çalışmalarını New York’taki BM binasında yürüten genel sekreter aynı zamanda BM’nin Cenevre’deki bürosunun çalışmalarını da denetler. BM’nin ilk genel sekreteri 1946’da bu göreve getirilen Norveçli Trygve Lie idi. Lie’nin 1950’de biten görev süresi 1953’e değin uzatıldı; ama bu uzatmaya SSCB’nin uzlaşmaz biçimde karşı çıkması üzerine Lie 1952’de istifa etti. 1953’te BM genel sekreteri olan İsveçli Dag Hammarskjöld, 1957’de yeniden seçildi. 1961’de Kuzey Rodezya’daki (bugün Zambia) bir uçak kazasında ölen Hammarskjöld’den sonra, SSCB Genel Sekreterlik görevinin üç kişilik bir komitece (Troyka) üstlenilmesini önerdi. Uzun süre tartışılan bu öneri kabul edilmedi ve 1961’de BM genel sekreterliğine Birmanyalı U Thant getirildi. 1966 sonunda, U Thant’ın görev süresi oybirliğiyle bir dönem uzatıldı. 1971’de seçilen AvusturyalI Kurt Waldheim da iki dönem görev yaptı. Waldheim’ın ardından Perulu Javier Perez de Cuellar 1982’de BM’nin beşinci genel sekreteri oldu. Perez de Cuel- lar’ın da ikinci dönemini tamamlamasından sonra bu görevi 1992’de Mısırlı Butros Gali üstlendi. BM’YE BAĞLI KURULUŞLAR.BM Genel Kurulu’na bağlı yarı özerk özel kuruluşlar şunlardır: BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD), BM Kalkınma Program) (UNDP), BM Afetzedelere Yardım Kuruluşu (ÜNDRO), BM Mülteciler Yüksek Komiserliği^) (UNHCR), BM Çocuk Fonu (UNICEF), BM Sermaye Geliştirme Fonu (UNCDF), BM Yakındoğu Filistin Mültecilerine Yardım İdaresi (UNRWA), BM Çevre ProgramıÇ) (UNEP), BM Nüfus Faaliyetleri Fonu (UNFPA), BM Sosyal Kalkınma Araştırma Enstitüsü (UNRISD), BM Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (UNITAR) ve BM Üniversitesi (UNU). Ekonomi, toplum, kültür, eğitim ve sağlık gibi alanlarda BM’ye bağlı olarak etkinlik gösteren uluslararası ve hükümetler arası uzmanlık kuruluşları ise şunlardır: Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Dünya Bankası) (IBRD), Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü(ICAO), Uluslararası Kalkınma Örgütü (IDA), Uluslararası Finans Kurunup) (IFC), Uluslararası Tanmsal Kalkınma Fonu (IFAD), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO), Uluslararası Para Fonu(IMF), Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) (UNESCO), BM Sınai Kalkınma Örgütü (UNIDO), Evrensel Posta Birliği (UPU), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Dünya Fikrî Mülkiyet Örgütü) (WIPO) ve Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO). Bu uzmanlık kuruluşlarının tümünün örgüt yapısı aynıdır. Her uzmanlık kuruluşunun, tüm üyelerin katıldığı bir genel konferansı ve bu konferansta seçilen bir Yürütme Konseyi vardır. Yürütme Konseyi, önergeler hazırlamak ve genel konferansta alınan kararları yürürlüğe koymakla yükümlüdür. Çoğu uzmanlık kuruluşunun bölgesel alt komisyonları bulunur. Kimi BM’nin kuruluşundan önce, kimi II. Dünya Savaşı sırasında, kimi de BM’nin girişimiyle kurulan uzmanlık kuruluşlarının tümü bugün örgütün gözetiminde çalışmaktadır. Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması) (GATT) ile Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) da BM ile bağlantılı uluslararası kuruluşlardır. BM’NİN YÖNETİMİ.BM’nin yıllık bütçesi genel sekreterce Genel Kurul’un onayına sunulur. BM Antlaşması uyarınca her üye ülke BM’ye ekonomik gücüyle orantılı miktarda katkıda bulunur. Örgütün 1946’da 19 milyon dolar olan harcamaları 1982’de 600 milyar dolara ulaşmıştır. Üye ülkelerin gönüllü katkılarıyla finanse edilen özel kuruluşlar, ayrı bütçeleri olan uzmanlık kuruluşları ve BM barış gücü askerleri için yapılan harcamalar ile birlikte tüm BM sisteminin gerçek maliyeti çok daha yüksektir. 1955’ten sonra üye sayısı üç katma çıkan BM’ye yeni katılan üyelerin çoğu henüz gelişme yolunda olduğu için, üye sayısındaki artışın örgüte mali katkısı olmamıştır. Sekreterlik görevlilerinin seçiminde, başvuranların kişisel eğitim düzeyi ve deneyiminin yanı sıra, dünyanın tüm ülkelerinin BM yönetiminde temsiline olanak verilmesi de göz önüne alınır. Sekreterlik’te çalışanların bazıları BM’nin sürekli görevlileri, bazıları da hükümetlerince geçici olarak BM’ye gönderilen görevlilerdir. Her iki durumda da, Sekreterlik görevlileri BM’ye bağlılık andı içerler ve kendi hükümetlerinden emir almazlar. BM Genel Kurulu, BM’nin sürekli merkezinin New York kentinde kurulmasını, gene bu kentte gerçekleşen ilk toplantısında kararlaştırdı. 1951’de Sekreterlik, 1952’de de Genel Kurul ve konseyler BM Merkezi’ne taşındı. 1947’de onaylanan BM bayrağı açık mavi bir zeminin ortasında beyaz BM ambleminden oluşur. Genel Kurul, 24 Ekim’i BM Günü olarak kabul etmiştir. kaynak: Ana Britannica |
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÖRGÜTÜ Dünya'da barışı sağlamak, güvenliği korumak ve uluslar arasında ekonomik, toplumsal ve kültürel işbirliğini sağlamak amacıyla Birleşmiş Milletler antlaşmasında öngörülen yükümlülükleri yerine getirmeyi kabul eden devletler tarafından kurulan bir örgüttür. Birleşmiş Milletler antlaşması ile uluslararası adalet divanı 25-26 Haziran 1945'te San Fransısco konferansında oluşturuldu ve 24 Ekim 1945'te imzalanıp yürürlüğe girdi. Birleşmiş Milletler örgütü bir hükümetler, devletler birliğidir. Asli üyeler San Fransısco Konferansına katılan ülkelerdir. Kurucu üyeler arasında Türkiye ve Yunanistan da bulunmaktadır. Üyeliğe kabul: BM yükümlülüklerini yerine getirebilecek bütün barışçıl devletler üyeliğe kabul edilebilir. Üyeliğe kabul kararı Güven-lik Konseyi'nin tavsiyesi üzerine Genel Kurul tarafından alınır. Bir devlet üyeliğe kabul edildikten sonra ayrılmak isterse ön görülen 'üç yıllık önbildirim' şartına uymak zorundadır. Üyelikten çıkarma: Antlaşmada belirtilen ilkeleri sürekli çiğneyen, öngörülen şartları yerine getirmeyen ülke, genel kurul kararı ile üyelikten çıkarılabilir. Uluslararası Adalet Divanı Genel Sekreter: Güvenlik Konseyinin tavsiyesi ile Genel Kurul tarafından a-tanmakta olan idari organ. Yüksek memur niteliğindeki genel sekreter zamanla yarı resmi arabuluculuk ve görüşmecilik yetkilerini de elde etmiştir. BM'in kuruluşundan günümüze kadar Genel Sekreterlik görevinde bulunanlar:
Yardımcı Organlar Çalışmaları yürüten organlar Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararası Adalet Divanı ve Sekreterliktir. Genel Kurul BM üyesi tüm devletlerin temsilci bulundurdukları en üst organdır. Çalışmalarını komisyonlar ile yürütmekte ve kararlar genel ilke olarak hazır bulunanların oy çoğunluğu ile alınmaktadır. Komisyon çalışmaları yılda bir kez olağan olarak toplanan Genel Kurul'da görüşülerek karara bağlanmaktadır. Güvenlik Konseyi 1965 yılından bu yana beş üye (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) sürekli, on üye iki yıllık süreler ile seçilerek değişken olmak üzere 15 üyelidir. Güvenlik Konseyi'nde önerilerin karara dönüşebilmesi için 9 üyenin olumlu oy kullanması gerekmektedir. Ancak, usul konuları dışındaki oylamalarda karar alınabilmesi için sürekli üyelerden tümünün olumlu oy vermesi gerekmektedir. Uluslararası Adalet Divanı dokuz yıl süreyle seçilen onbeş yargıçtan oluşan yargı organıdır.Vesayet Konseyi (trusteeship conseil) bağımsızlığını kazanma ve kendi kendini yönetme bakımından sorunlu olan bölgelerde BM yönetimi oluşturulmasına dönük işlere bakan ve Güvenlik Konseyi'nin beş sürekli üyesi devlet temsilcisinden oluşan organdır. Bu organ, 1994 yılında Birleşmiş Milletler'in vesayet yetkisi kullandığı son bölge olan Palau'nun bağımsızlığını ilan etmesiyle birlikte askıya alınmıştır.Sekreterlik başında Genel Kurul'un önerisi üzerine Güvenlik Konseyi'nce altı yıllık süre için atanan bir Genel Sekreter'in bulunduğu yürütme organıdır. Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC) toplam 54 üyelidir. Üyeler 14 Afrika, 13 Batı Avrupa ve diğer ülkeler, 11 Asya, 10 Latin Amerika ve Karayipler ve 6 Doğu Avrupa ülkelerini temsil etmek üzere üçer yıllık dönemler için seçilmektedir. Konsey yılda bir kez toplanmakta, genel olarak yaygın biçimde tanınan örgütlenmeler aracılığı ile çalışmaktadır: Kalkınma Programı United Nations Development Programme (UNDP) , Ticaret ve Kalkınma Konferansı United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD), Çevre Programı United Nations Environment Programme (UNEP), İnsan Yerleşmeleri Merkezi United Nations Centre for Human Settlements (Habitat) (UNCHS), Çocuk Fonu United Nations Children's Fund (UNICEF), Mülteciler Yüksek Komisyonu Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) , Nüfus Fonu (UNFPA) , Dünya Gıda Programı (WFP), Uluslararası Uyuşturucu Denetim Programı. Ekonomik ve Sosyal Konsey, özerk örgütlerin Birleşmiş Milletler ile işbirliğini düzenleyen organ olarak önemli bir başka işlev yüklenmiştir. Bu örgütlerden bazıları şunlardır: Dünya Bankası Grubu (WB), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya ticaret Örgütü (WTO), Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO). Uzmanlık Kuruluşları Bu kuruluşlar tüm dünyaya yönelik sınırlı yetkili, çeşitli biçimlerde BM'ye bağlı örgütlerdir. Bunlardan bazıları şunlardır.
Uyuşmazlıkların barışçıl yoldan çözümü: Uluslar arasında herhangi bir uyuş-mazlığa veya anlaşmazlığa yol açabilecek durumların ortaya çıkması halinde BM üyesi olsun olmasın, Güvenlik Konseyi kendi insiyatifi ile herhangi bir devletin veya Genel Sekreterin başvurusu üzerine harekete geçebilir. Ne yapar? Soruşturma yapabilir Taraflar kendileri seçecekleri barışçı yollardan anlaşmazlıklarını çözmeye çağırabilir. Her türlü uygun düzeltme usul ve yöntemi tavsiye edebilir. Yani görüşme, soruşturma, arabuluculuk, uzlaştırma, hakemlik gibi yöntemlerle soruna çözüm arar. Barışa karşı tehdit, barışın bozulması ve saldırı durumlarındaki eylemler: Hukuken esas yetki Güvenlik Konseyine aittir. Konsey, barışa karşı tehdit, saldırı durumu ve barışın bozulması hallerini saptar. Uluslararası barışın sağlanması için tavsiye-lerde bulunur. Bazı önemli olaylarda da zorlayıcı nitelikte kararlar alabilir. Ekonomik ve Toplumsal Faaliyet Birleşmiş Milletlerin ana amaçlarından bir tanesi de uluslararası işbirliği yoluyla ulusların ekonomik ve toplumsal ilerlemesinde yardımcı olmaktır. BM özellikle az gelişmiş ülkelerde teknik yardım konusunda çok etkindir. 1. Genel Kurul Genel Kurul (GK)Birleşmiş Milletler’in (BM) asıl müzakere organıdır. BM’ye üye ülkelerin temsilcilerinden oluşmuştur. Her üyenin 1 oy hakkı bulunmaktadır. Barış ve güvenlik, yeni üye katılımı ve bütçe konularındaki müzakereler 2/3’lük nitelikli çoğunluk oyu ile karara bağlanır. Diğer konulardaki kararlar, 1/2’lik basit çoğunluk sistemi ile alınmaktadır. Bu kararların hükümetler üzerinde bağlayıcı bir etkisi yoktur; ancak dünya kamuoyunun gözündeki ülke değeri ve dünya düzeninin ahlaki etkileri, alınan kararları etkin kılmaktadır. BM yıllık programı, bu kararlara göre şekillendirilmektedir. Yıllık Program, komiteler, uluslararası konferanslar, GK tarafından oluşturulan uzmanlar grubu ve BM Genel Sekreteri tarafından yürütülür. BM Anlaşmasının birinci bölümünde amaçlar ve prensipler açıklanmıştır. Bunlar;
Genel Kurul düzenli birleşimleri, her yıl Eylül ayının üçüncü Salı günü başlar ve Aralık ayının son haftasına dek sürer. Ancak son yıllarda bu tüm yıl sürmektedir. Her dönem başında yeni başkan, başkan yardımcıları ve Genel Kurul’un 6 ana komitesinin başkanları seçilir. Coğrafi temsil eşitliğinin sağlamak için başkanlık her yıl beş grup arasında dönüşümlü gerçekleştirilir. Bu gruplar, Afrika, Asya, Doğu Avrupa, Latin Amerika ve Karayipler ve Batı Avrupave diğer ülkeler şeklindedir. Genel Kurul, olağan toplantıları dışında, BMGK’nın çağrısı üzerine basit çoğunluk sistemine göre olağanüstü toplanabilir. Ana Komiteler;
Genel Kurul Sekreteryası tüm Genel Kurul toplantılarının düzenlenmesini organize eder. Ön görüşmelerin, hazırlık toplantılarının ve Genel Komite toplantılarının yapılması Genel Kurul Sekreteryasının görevidir. 2. Güvenlik Konseyi Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) asıl görevi, BM Anlaşmasına göre uluslararası barış ve güvenliğin sağlanmasıdır. Sürekli olarak iş başındadır ve tüm yıl boyunca görev yapar. Uluslararası barışa bir tehdit oluştuğunda öncelikle tarafların anlaşmazlığı barışçıl yollardan çözmelerini tavsiye eder. Hatta bazı durumlarda BMGK kendisi arabuluculuk faaliyetlerini yürütür, bazen de bir arabulucu tayin eder. Çatışma durumunda ilk önce bunu durdurmayı ve ateşkesi sağlamayı hedefler. BM Barış Gücü’nü bu sorunlu bölgelere sevk edebilir. BMGK, ekonomik ambargo, ticari ambargo veya kuvvet kullanımına karar verme yetkisine sahiptir. Bu durumlarla karşılan bir üye ülke, BMGK tarafından üyelikten doğan haklarını kullanamayacağı gibi, yükümlülükleri ihlal durumunda üyelikten atılır. BMGK, 15 üyeye sahiptir, bunların 5’i daimi üyedir. Bu 5 daimi üye; İngiltere, Fransa, ABD, Çin ve Rusya’dır. Diğer ülkeler 2 yıllığına seçilirler. Her üyenin 1 oyu vardır; daimi üyelerin veto hakkı vardır. Kararlar en az 9 üyenin olumlu oyu ile alınır. Kuvvet kullanımı kararlarında 5 daimi üyenin bu 9 üye arasında olumlu karar vermesi gerekir. Tüm üye ülkeler, BM Anlaşmasına göre, BMGK kararlarına uymayı kabul ederler. BMGK görev ve yetkileri;
3. Ekonomik ve Sosyal Konsey Ekonomik ve Sosyal Konsey, yüksek yaşam standartları sağlamak, uluslararası ekonomik problemlere çözüm bulmak, gelir eşitsizliğini gidermek ve insan haklarını ırk, dil ve din gözetmeksizin sağlamak amacı ile kurulmuştur. Görevi bu amacı BM kuralları veilkeleri çerçevesinde gerçekleştirmektir. Genel Kurul tarafından, üye ülkeler arasından üç yıllığına seçilen 54 üyesi vardır. Basit çoğunluk sistemi esastır, her üyenin 1 oyu vardır. Her yıl New York ya da Cenevre’de beş veya altı haftalığına toplanır. Sivil toplum kuruluşlarıyla ilişkilere önem verir. Genel Kurula karşı yükümlüdür. 4. Vesayet Konseyi Uluslararası vesayet sistemini geliştirmek için kurulmuştur. Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi üyeleridir. Dünya devletlerinin tümünün bağımsızlığını sağlamayı amaç edinir. Her üyenin 1 oyu vardır. 5. Uluslararası Adalet Divanı BM’nin asıl yasal organıdır. Hollanda’da Hague’da faaliyet gösterir. Amacı uluslararası hukuku egemen kılmaktır. Ülkeler arasındaki hukuki anlaşmazlıkları da çözmeyi hedefler. Yetkili organları eliyle yetki de kullanabilir. Uluslararası Adalet Divanı (UAD), 9 yıllığına BM Genel Kurulu tarafından seçilen 15 yargıçtan oluşur. Ülkelerinin en yüksek yargı organlarının üyesi olma koşulu vardır; uluslararası hukuku bilmeleri beklenir. UAD, uluslararası hukuk içtihatını da oluşturur. Bugüne dek 24 vakayı çözmüştür. 6. Genel Sekreterlik BM Genel Merkeznde New York’ta çalışır. BM’nin günlük işlerini takip ediip yürütür. Programların çalışmasını sağlar. BM Genel Kurulu tarafından tekrarlanabilir 5 yıllık dönem için seçilir. BM’nin ilgilendiği her konuyu takiple görevlidir. II. PLANLAMA Planlama, ussal yönetimin temel ilkesidir. Ne yapılmak istendiği ve ne yapılacağı “planlama” ile düzenlenir. Planlı çalışma, yerinde ve gerekli kararların zamanında alınmasını sağlamaktadır. Yapılacak işin niteliği, nasıl yapılacağı, nerede gerçekleştirileceği, ne gibi şartlar altında yapılacağı, neler gerektireceği gibi çok önemli hususlarda önceden karar alma olanağı sağlar. Yürütmenin önceden kararlaştırılması önemlidir. Planlama sahip olunan iş gücünün, mali olanakların, personelin, ekipmanın, lojistik yerin en etkili ve en ekonomik şekilde kullanılmasını sağlaması bakımından önemlidir. Özellikle 21.yy. eşiğine geldiğimiz ve dünya nüfusunun hızla arttığı bir dönemde kaynakların ekonomik kullanımı oldukça büyük önem taşımaktadır. Planlama sayesinde iş akışı her aşamada kontrol altında bulundurulabilir. Bu kontrol, herhangi bir problem ya da ani ve beklenmedik bir gelişme karşısında, işlerin aksamadan yürümesini de sağlayacak olan oto kontrol mekanizmasını da beraberinde getirir. Ancakplanların katı ve kati kurallar yerine değişebilir ve esnek olmalarında fayda vardır; zira gelecekle ilgili tahminler, yani planlar, olağan olmayan durumlar nedeni ile değiştirilmek ihtiyacı gösterebilir. III. ÖRGÜTLEME Planlama kadar önemli başka bir olgu ise planlamayı ve yürütmeyi gerçekleştirecek olan örgütlerin meydana getirilmesidir. Henry Fayol örgütlemeyi “bir kuruluşa çalışması için gerekli olan her şeyi sağlamaktır” şeklinde tanımlamıştır. Planların verimli ve ekonomik olarak uygulanması amacıyla gerekli tüm koşulların sağlanıp sürdürülmesi çalışmalarına örgütleme denir. Amaca ulaşmada gerekli olan tüm araç ve olanaklar örgütleme çerçevesinde toplanır. Örgütleme içinde sorumluluk ve yetkilerin kişilere dağılımı ile kişilerin çalışma esaslarının ve çerçevelerinin belirlenmesi de vardır. Planların gerektiği şekilde gerçekleştirilebilmesi, iyi bir örgüt ve örgütlenme sayesinde olur. Örgütler amaç değil araçtırlar. Örgütlenme de amaca giden bir ara süreçtir. Örgütlenmenin pek çok çeşidi vardır. Dikey, görevsel, dikey ve kurmay ve komite tipi örgütlenme bunların başlıcalarıdır. Örgütlenme uzmanlık alanına göre de yapılabilmektedir. Oluşturulan örgütün bir örgütlenme şeması ile çalışması önemli bir noktadır. Böylelikle görevler, yetkiler ve iş açısından açık bir bilgi ortaya konarak kolay denetim de sağlanmaktadır. IV. YÖNETME Yönetme, örgütün amaçlarına uygun olarak kişilerin çalıştırılması demektir. Yönetme faaliyetine yalnızca personelin yönetilmesi şeklinde bir sınırlama getirilmemelidir. Yönetme aynı zamanda eldeki sınırlı olanakların ve kaynakların da sınırlı zaman süresinde yönetilmesi olarak algılanmalıdır. Bir kurumun tüm çalışanlarının başarıyı artıracak şekilde uyumlu hale getirilmesi yönetimin işidir. Yönetmede önderlik ve otorite çok önemli kavramlardır. İşbirliği içinde ve en verimli şekilde çalışmak ancak bir önderin liderliğinde mümkündür. Sevk ve idareyi bu unsur mümkün kılar. Otorite ise kişilere iş yaptırabilme yetisine denir. Bunun kapsamı kurumlara iş yaptırmak olarak da genişletilebilir. V. EŞGÜDÜM Eşgüdüm, bir kurumun düzenli ve işbirliği içinde çalışmasını sağlayan ve verimliliği artıran faaliyettir. Yönetsel birimler, belli bir amaca ulaşmak için aynı konuda çalışan diğer kurumlarla be birimlerle işbirliği yaparak eşgüdümü sağlarlar. Yönetsel birimlerin iyi örgütlenmiş olmaları ve ilişkilerinin iyi düzenlenmiş olması, eşgüdümde başarıyı getirir. Eşgüdümün çeşitli türleri mevcuttur. Bunlar; hiyerarşiye dayanan, inandırıcı, komiteler yolu ile, yatay-dikey, iç-dış ve yapısal-görevsel eşgüdümdür. VI. DENETLEME Denetleme yönetme unsurlarının tamamlayıcı faktörüdür. Hedeflenen bir amacı istenilen şekilde gerçekleştirmekte büyük yarar sağlar. İşlerin planlandığı şekilde ve belirlenen ilkelerle öngörüldüğü gibi yürütülüp yürütülmediği denetleme ile belirlenir. Yönetimin kendi kendini denetlemesi önemlidir. Ancak denetim türleri günümüzde denetimin önemi açısından bize yarar sağlayacaktır. Bunlar günümüz yönetim biliminde; politik denetleme, yönetsel denetleme ve yargı denetimi olmak üzere üç grup halinde incelenmektedir. VII. ÖRGÜT YÖNETİMİ İLKELERİ Örgüt yönetimi belirli prensiplerle gerçekleştirildiği zaman örgütün başarısını olumlu yönde artırmaktadır. Bu başarı, amaca hizmetin en önemli kriteri olarak belirmektedir. Bu ilkelerin belli başlılarını inceleyerek Birleşmiş Milletler örgütünün örgüt yönetimi başarısını değerlendirmeden önce, bu prensipler incelenecektir. 1. Hukuksal Yapı Bir örgütün hukuksal yapısı, o örgütün kurulmasını sağlayan hukuki dayanakların tamamını kapsamaktadır. Örgütün işleyişini sağlayan organlarının durumu, yetkileri, çalışma alanları, birbirleriyle ilişkileri, ulusal ve uluslararası hukuk açısından örgütün yasal zemini ve yasal geleceği konuları, bir örgütün hukuksal yapısını oluşturmaktadır. 2. Örgüt Yapısı ve Tasarımı Bir örgütün yapısı ve tasarımı, o örgütün işleyişini sağlayan yapılanmayı ifade etmektedir. Örgütün iç ve dış ilişkilerini, hiyerarşisi ve organizasyonu konularından oluşmaktadır. Örgütün organizasyon şeması, örgüt yapısı ve tasarımı açısından incelenmektedir. 3. Örgüt Biçimi Bir örgütün biçimi, o örgütün kurulma modeli ile ilgili tüm unsurları kapsamaktadır. Örgütün kuruluş modeli, örgütlenme hiyerarşisi dikey veya yatay ve dar ya da geniş yönetim modeli gibi uyarlamalar, örgüt biçimini ifade etmektedir. 4. Örgütsel Amaçlar Bir örgütün örgütsel amaçları, o örgütün kurulma, var olma nedenlerinin tamamını kapsamaktadır. Örgütün varlık nedeni, örgütsel amaçlar kapsamının konusudur. 5. Örgütsel Etkinlik Bir örgütün örgütsel etkinliği, o örgütün amacına uygun olarak hareket edip etmediği kavramı ile incelenmektedir. Örgütün kuruluş amaçlarının tümünü yerine getirmesi ve faaliyet gösterdiği alanda amaçlarına uygun olarak etki göstermesi durumunda o örgütün etkin olduğundan bahsetmek mümkün olmaktadır. 6. Örgüt Çevresi Bir örgütün çevresi, o örgütün faaliyetini gerçekleştirirken ilişkide olduğu tüm kesimleri ifade etmektedir. Örgütün iç çevresi ve dış çevresi kavramları bu başlık altında incelenen unsurlardır. 7. Örgüt Çevre İlişkileri Bir örgütün çevre ile ilişkileri, o örgütün faaliyetlerinin geliştirirken ilişki kurduğu kesimlerle olan davranış biçimlerini içermekte ve şekillendirmektedir. 8. Motivasyon Bir örgütün motivasyonu, o örgütün işleyişi sırasında üyelerini ve diğer örgütleri güdüleme gücünü ifade etmektedir. Örgütün üyelerini ve örgüte üye olmayan unsurları etkileme ve örgütsel amaçları doğrultusunda faaliyet göstermelerini sağlayabilme yeteneği, motivasyon konusu ile incelenmektedir. 9. Yetki Devri Bir örgütte yetki devri, o örgütün işleyişini ve faaliyetlerini gerçekleştirirken, sahip olduğu yetkiyi başka organlara devrederek o organlar eliyle kullanması kavramını ifade etmektedir. Yönetim modelleri ve bu modeller çerçevesinde yetki paylaşımı yetki devri olarak tanımlanmakta ve incelenmektedir. 10. Teknoloji-Örgüt Yapısı İlişkisi Bir örgütün teknoloji-örgüt yapısı ilişkisi, o örgütün işleyişi ve faaliyetleri sırasında teknolojiyi ne derece kullandığını teknoloji-örgüt yapısı ilişkisini oluşturmaktadır. Teknolojinin örgütün yapılanmasını ne derece etkilediği ve bu etkinin olumlu sonuçları da bu kavram altında incelenmektedir. 11. İletişim Düzeni Bir örgütün iletişim düzeni, o örgütün faaliyetlerini gerçekleştirmek için gerçekleştirdiği kendi iç mekanizmasının çalışma düzenini ifade etmektedir. Bilgi akışı, eğitim ve koordinasyon gibi hususlar bu başlık altında incelenmektedir. 12. İnsana Bakış Açısı Bir örgütün insana bakış açısı, o örgütün insana verdiği değeri ve faaliyetlerini gerçekleştirirken insan faktörünü ne derecede önemsediğini anlatmak için kullanılan bir kavramdır. Örgütün insan hakları kavramına bakışı, temel hak ve özgürlükleri önemsemesi ve demokrasi kavramının örgüt açısından değeri gibi konular bu başlık altında incelenmektedir. 13. Önderlik Stili Bir örgütün önderlik stili, o örgütün faaliyeti ve işleyişi ile diğer örgütlere ve kurumlara yol gösterici rol üstlenip üstlenmediğini analiz eden kavramdır. |
VIII. ÖRGÜTLENME İLKELERİ IŞIĞINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN ÖRGÜT YÖNETİMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Planlama Birleşmiş Milletler Örgütü, orta süreli bir planlama vadesi içinde kısa vadeli alt planlar bulunan bir planlama süreci içinde kurulmuştur. Örgütün 1941’de başlayan kurulma çalışmalarının, birer yıllık aralıklarla gerçekleştirilen toplantılar sonrasında, 1945 yılında tamamlanması bunun göstergesidir. Bu çalışma ve planların tümü yazılıdır ve bir kez kullanılmıştır. Örgütleme BM, komite tipi örgütlenme ile dikey-kurmay örgütlenmenin birlikte kullanıldığı bir örgütleme şekline sahiptir. Ancak gelişmekte olan örgütlenme prensipleri açısından “hiyerarşik geniş yönetim modeli”ne geçiş de göstermektedir. Birleşmiş Milletler, Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Konseyi, Uluslararası Adalet Divanı ve BM Genel Sekreteri eliyle amaçlarını yerine getirmektedir. Yönetim modeli, amacına uygun gerçekleştirilmiştir. Eşgüdüm BM eşgüdümü, BM Başkanlığı tarafından sağlanmaktadır. Yukarıda saydığımız 6 ana organa bağlı alt organizasyonlar ve komiteler bulunmaktadır. Bu bakımdan BM eşgüdümü, hiyerarşiye dayanan, dış, dikey ve göreve dayanan bir eşgüdümdür. BM kurulma süreci, 1941 yılında başlayan ve 1943’te tamamlanan bir ön hazırlık süreci ile bunu takip eden 1943-1945 yılları arasında ise kuruluş ve yürütme süreci aşamalarından geçmiştir. Ön hazırlık süreci, halen BM Güvenlik Konseyi daimi üyesi bulunan 5 ülke tarafından gerçekleştirilmiştir. Kuruluş süreci de bu ülkelerin koordinasyonundadır. Ön hazırlık süreci olarak adlandırılan süre, bu 5 ülkenin örgütün yasal zeminini oluşturma çalışmalarını içerir. Kuruluş süreci ise destek arayışı ve lojistik hazırlıkları içerir. BM Genel Kurulu karar merciidir. Tüm organizasyon çalışmalarının koordinasyonu da yine BM Genel Kuruluna aittir. Komiteler ve 6 ana organ çalışmalarını yürütür. Konu ile ilgili uzmanlar, detaylı çalışmaları neticesinde üst merciiye bilgi sunmaktadırlar; karar da üst mercii tarafından verilmektedir. Bu çalışma mekanizması, dikey-kurmay örgütlenme şeklidir. Komiteler vardır; yetkililer kurulunun koordinatör başkanlığında çalışarak komite yönetim kuruluna gerekli bilgileri ve üstlendikleri görevlerin sonuçlarını sunarlar. Altı ana organ da bu şekilde çalışır. Bu çalışma mekanizması komite tipi örgütlenme şeklidir. Yönetim Birleşmiş Milletler idari yönetimi, BM Başkanlığı’na aittir ve dönemsel başkanlar başkanlığında oluşturulan bir Yetkili Başkanlık eliyle idari yönetim gerçekleştirilir. Merkezi New York’da Birleşmiş Milletler bünyesindedir. Denetim Birleşmiş Milletler Genel Kurulu iç denetimin ana denetim merkezidir. Bunun dışında 6 ana organın da iç denetim mekanizmaları bulunmaktadır. Komiteler dahi iç denetim mekanizmasına sahiptirler. Altı ana organın ve komitelerin denetleme raporlarının BM Genel Kurulu’nda denetlenilip olumlu oylanması ile bunlar aklanmaktadır. Gerektiğinde yargı denetimine gitme yolu açıktır. Böylece iç hiyerarşideki yönetsel denetim unsurununsonunda iç genel denetim tamamlanır. Dış denetim ise politik denetleme unsuru ile sağlanır. Üyelerin politik denetimleri BM’nin doğası gereği doğal bir prosedür olarak yerini almıştır. Modern yönetim anlayışının denetleme unsurları, politik denetleme, yönetsel denetleme ve yargı denetimi olmak üzere üç grup halinde yer almaktadır. Hukuksal Yapı Birleşmiş Milletler’in kurulmasını sağlayan hukuki dayanakların tamamını 111 maddeden oluşan BM Anlaşması ile oluşturulmuştur. BM Örgütü’nün işleyişini sağlayan organlarının durumu, yetkileri, çalışma alanları, birbirleriyle ilişkileri, ulusal ve uluslararası hukuk açısından örgütün yasal zemini ve yasal geleceği BM Anlaşması ile belirlenmiş bulunmaktadır. Örgüt Yapısı ve Tasarımı Birleşmiş Milletler’in işleyişini sağlayan yapılanma, iç ve dış ilişkilerinin yürütülmesi, hiyerarşisi ve organizasyon şeması, ekte sunulmuştur. Örgüt yapısı ve tasarımı açısından BM modern yönetim kuramlarını takip eden bir yapılanmaya sahiptir. Örgüt Biçimi Birleşmiş Milletler,hiyerarşik geniş yönetim modeline geçişi sağlayacak şekilde oluşturulmuştur. Uzmanlığa önem vermesi, fikir danışması ve yapılanması içinde uzman kararlarına göre geleceğini belirlemesi esasları “geniş yönetim modeli”ne önem verildiğinin ve bunun uygulandığının göstergesidir. Örgütsel Amaçlar Birleşmiş Milletler, uluslararası dostça ilişkiler geliştirmeyi; ekonomik, sosyal kültürel alanlarda uluslararası işbirliğini sağlamayı; üyelerin dış siyasetlerini uyumlaştıran bir merkez olmayı amaç edinmiştir. Bu amaçlar BM’nin varlık nedenidir. Örgütsel Etkinlik Birleşmiş Milletler, amacına uygun olarak hareket ederek en üst seviyede etkinlik sergilemeyi başarmıştır. Kuruluş amaçlarının tümünü yerine getirmekte ve faaliyet gösterdiği alanda amaçlarına uygun olarak etki göstermektedir. Bosna’da üstlendiği barış misyonu, Irak-Kuveyt Savaşı’ndaki rolü, Somali’de gerçekleştirdiği dünya insanına yardım misyonu bu konudaki örneklerden bazılarıdır. Örgüt Çevresi BM çevresi, tüm dünyayı kapsamaktadır. BM üyesi ülkeler örgütün iç çevresini, üye olmayan dünya ülkeleri dış çevresini oluşturmaktadır. Örgüt Çevre İlişkileri BM, faaliyetlerinin geliştirirken tüm dünya ile ilişki kurmaktadır. Dünya barışı, demokrasi ve insan hakları ile ilgili artırıcı eylemler gerçekleştirebileceği tüm kesimlerle ilişki kurar. Ülkeler, sivil toplum kuruluşları, devlet kuruluşları gibi kavramlar BM’nin çevre ilişkilerini gerçekleştirdiği kesimlerdir. BM, çevre ile ilişkilerinde, açıklık politikasına, insan haklarına ve demokrasiye en üst düzeyde önem vermektedir. Motivasyon BM, işleyişi sırasında üyelerini ve diğer örgütleri güdüleme gücünü göstermiştir. Diğer örgütleri de dünya barışına yönlendirebilmiştir. Örneğin son yıllarda NATO da, BM gibi tüm dünyada barış artırıcı önlemlerle ilgili yeni politikalar geliştirmiştir. BM ile aynı amaca hizmet için kurulan Milletler Cemiyeti BM gibi motivasyon yaratamadığından başarısız olmuştur. BM’nin yüksek motivasyona sahip olduğu açıktır. Yetki Devri BM Genel Kurulu, işleyişini ve faaliyetlerini gerçekleştirirken, sahip olduğu yetkiyi başka organlara devretmekten kaçınmaz. 6 ana BM örgütü ve komiteler bunun örneğidir. BM yetki devrine önem verir. Teknoloji-Örgüt Yapısı İlişkisi BM, işleyişi ve faaliyetleri sırasında teknolojiyi maksimum seviyede kullanmaktadır. Teknoloji, BM’nin örgüt yapılanmasını da etkilemiştir. Tüm dünyaya yayılmış organları bulunan bir örgütün, amaçlarını gerçekleştirmek için, teknolojiden en üst şekilde yararlanması da doğaldır. Örneğin Uluslararası Adalet Divanı merkezi Hollanda’dadır ve BM Genel Merkezi de New York’tadır. Buna karşın bu iki kuruluş arasında teknoloji sayesinde hiçbir şekilde görev aksaklığı olmamaktadır. Ayrıca üye ülkeleri de teknoloji kullanımına sevk etmektedir. Bir BM yan kuruluşu olan IMF üye ülkelere bununla ilgili krediler sağlamaktadır. İletişim Düzeni BM iletişim düzeninde, bilgi akışı, eğitim ve koordinasyon çok önemlidir. Örgütün oldukça geniş yapısı ve tüm dünya coğrafyasına dağılmışlığı da bu önemi artırmaktadır. İnsana Bakış Açısı BM insanı en üst düzeyde önemseyen bir örgüttür. BM İnsan Hakları Evrensel Bildirisi, insan haklarının korunması ve tanınması anlamında en önemli uluslararası belgelerdendir. BM, konut, barınma, yaşama ortamları, sağlık, yargı sorunları gibi temel sorunlarla ilgilenir. İnsan hakları kavramına dayanır, temel hak ve özgürlükleri önemser ve demokrasi kavramının örgüt açısından değeri büyüktür. BM, soğuk savaş döneminin sona ermesiyle doğu/batı eşitsizliğini gidermiştir. Şimdi kuzey/güney arasındaki gelir dağılımı eşitsizliğine dayalı şiddetli adaletsizliği ve fakir zengin ayrımını gidermeyi amaçlamaktadır. Zira bu eşitsizliğin giderilmesi, dünya barışı açısından çok önemlidir. Tüm bunlar insan merkezli bir bakış açısını ifade etmektedir. Önderlik Stili BM, faaliyeti ve işleyişi ile diğer örgütlere ve kurumlara yol gösterici rol üstlenmiştir. UNICEF, ILO, WHO, IMF gibi örgütlerin kuruluşu ve üstlendikleri etkin rolde BM örneğinin etkisi ve önderliği önemlidir. IX. SONUÇ Birleşmiş Milletler, gerek üstlendiği uluslararası rol gerekse üye sayısı bakımından dünyanın en büyük ve geniş örgütlenmelerinden birine sahiptir. Modern yönetim anlayışına önem vermesi ve yapılanmasını buna göre düzenlemesi çok önemlidir. Kurulduğu günden bu yana üstlendiği misyonu başarı ile gerçekleştirmiş ve bu alanda önder örgüt durumuna geçmiştir. Amaçları önemli olduğu kadar risklidir de. Ancak gerçekleştirdikleri ve bunu sağlarken gösterdiği etkinlik, BM’nin amacına ulaşmada var olan riskleri birer birer yok ettiğini de göstermektedir. BM, bugüne dek olduğu gibi, bundan sonra da dünyanın saygın ve önder organizasyonu olmaya devam edecektir. TÜRKİYE'NİN BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İLE İLİŞKİLERi Bakanlığımız tarafından Birleşmiş Milletlerin eğitim alanında bir alt örgütü olan Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün (UNESCO) çalışmalarına aktif olarak katılım sağlanmaktadır. İki yılda bir düzenlenen ve UNESCO'nun bir sonraki dönemde uygulayacağı program ve bütçesinin görüşüldüğü UNESCO Genel Konferanslarına Millî Eğitim Bakanımızın başkanlığında Bakanlığımız, Dışişleri ve Kültür Bakanlıkları ile UNESCO Türkiye Millî Komisyonu temsilcilerinden oluşan bir heyetle katılım sağlanmaktadır. UNESCO 32. Genel Konferansı, 29 Eylül - 17 Ekim 2003 tarihleri arasında Paris'te düzenlenmiştir. UNESCO'ya bağlı olarak faaliyet göstermekte olan Uluslararası Eğitim Bürosu (IBE) 1934 yılından beri düzenli olarak eğitim bakanları arasında diyalog ortamı sağlayan Uluslararası Eğitim Konferansını (ICE) düzenlemektedir. Her Uluslararası Eğitim Konferansından önce IBE tarafından eğitimin gelişimi konusunda bir ulusal rapor hazırlanması ve sunulması istenmektedir. En son Uluslararası Eğitim Konferansı "Tüm Gençler için Kaliteli Eğitim: Zorluklar, Yönelimler ve Öncelikler" teması ile 8-11 Eylül 2004 tarihleri arasında Cenevre'de gerçekleştirilmiştir. Konferans için doküman olarak "Eğitimin Gelişimi Türkiye Ulusal Raporu" adlı kitapçık hazırlanmıştır. 1990 yılında Tayland Jomtien'de kabul edilen bir deklarasyon ve eylem planı ile temelleri atılan Herkes için Eğitim (EFA) konusunda çalışmalar yürütülmektedir. Bu çerçevede, hazırlanan Herkes için Eğitim 2000 Değerlendirmesi, 2000 Yılı Nisan ayında Senegal Dakar'da toplanan Dünya Eğitim Forumu'nda sunulmuştur. Dünya Eğitim Forumu'nun toplantısında aşağıda belirtilen EFA amaçlarına ulaşılabilmesi için Dakar Eylem Çerçevesi kabul edilmiştir. Dakar Eylem Çerçevesi'nin hedeflerine ulaşma konusunda öngörülen tarih 2015 yılıdır.
Birleşmiş Milletler son dönemde sürdürülebilir kalkınmaya büyük önem vermektedir. Bu çerçevede ülkelerin sürdürülebilir kalkınmayı eğitim sistemlerine her düzeyde entegre edebilmesini teminen bir strateji belirlenmesi konusunda hem fikir olunmuştur. Bu amaçla BM Avrupa Ekonomik Komisyonu (UNECE) Çevre Politikaları bünyesinde bir Görev Gücü oluşturulmuş olup Görev Gücünün çalışma ve toplantılarına Bakanlığımızca katılım sağlanmaktadır. Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın görüşlerine başvurularak diğer ilgili Bakanlık ve kurumların işbirliğiyle UNESCO'nun tanınmış şahsiyetlerin ve tarihi olayların anılmasına yönelik faaliyetleri için ülkemizden aday gösterilmesine katkıda bulunulmakta ve bu bağlamda anılması kabul edilen kişi ve olayların Bakanlığımız merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatına duyurularak bu çerçevede etkinlikler düzenlenmesi sağlanmaktadır. Güneydoğu Akdeniz'e kıyısı olan ülkeler arasında işbirliğini sağlayarak çevre eğitimini geliştirmeyi amaçlayan Güneydoğu Akdeniz Projesi (SEMEP), UNESCO 27. Genel Konferansı'nda kabul edilmiş olup, 29. Genel Konferansta da projenin Karadeniz bölgesindeki ülkeleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. İlgili tarafların fikir birliği ile projenin koordinatörlük görevi; Bakanlığımız, Antalya Valiliği ve Belediyesi'nin ilgili birimleri ve proje okulları ile işbirliği içinde Akdeniz Üniversitesi Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. 1953 yılında UNESCO tarafından uluslararası anlayışın geliştirilmesi ve okulların eğitim ile ilgili yenilikçi uygulamalara öncülük etmesini sağlamak amacıyla oluşturulan Kardeş Okullar Projesi Ağı'na (ASPnet) okullarımız gönüllülük esasına dayalı olarak katılmaktadır. UNESCO Türkiye Milli Komisyonu (UTMK); yurt düzeyinde UNESCO fikrini yaymak, çeşitli yollar ve araçlarla UNESCO'nun amaç, program ve faaliyetleri konusunda kamuoyunu aydınlatmak, UNESCO'nun faaliyet alanına giren konularda ulusal düzeyde kurumlar arası işbirliğini sağlamak ve UNESCO ile ilgili konularda hükümete danışmanlık yapmak amacıyla UNESCO Sözleşmesinin VII. Maddesi doğrultusunda 1949 yılında Bakanlığımıza bağlı olarak kurulmuştur. Milli Komisyon; Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetleme Kurulu, büro işlemlerinin yürütüldüğü Genel Sekreterlik ve İhtisas Komiteleri'nden oluşmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti ve UNICEF arasında akdedilen 2 Şubat 1951 tarihli Temel Anlaşma iki taraf arasındaki işbirliğinin temelini oluşturmaktadır. UNICEF'in çalışmalarına, Türk Hükümeti tarafından Aralık 1994'te onaylanan Çocuk Hakları Sözleşmesi yön vermektedir. UNICEF'in Türkiye'deki çalışmaları sadece acil olaylara müdahale eden konumdan, çocuk sağlığı, eğitimi, korunması, katılımı ve gelişimi üzerinde daha geniş bir işbirliğine dönüşmüştür. UNICEF ile T.C. Hükümeti işbirliğinde diğer projelerin yanı sıra "Haydi Kızlar Okula" kampanyası yürütülmektedir. T.C. Hükümeti-UNICEF 2001-2005 işbirliği ülke programı ana uygulama planındaki temel konular:
İLGİ INTERNET LİNKLERİ Birleşmiş Milletler Welcome to the UN. It's your world. Birleşmiş Milletler Türkiye Daimi Temsilciliği Birleşmiş Milletler Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization | UNESCO.ORG UNESCO Türkiye Millî Komisyonu UNESCO TÜRKİYE Resmi Web Sitesi Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF) UNICEF - UNICEF Home UNICEF Türkiye unicef Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Türkiye Temsilciliği www.un.org.tr/fao/ Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) Türkiye Temsilciliği splash |
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER dünya barışı için uluslararası işbirliğini sağlamak amacıyla, kendi özgür işlemleriyle bir araya gelen 150'den fazla ülkenin oluşturduğu bir örgüttür. 24 Ekim 1945'te kurulan Birleşmiş Milletler, dünyada barışı koruma çalışmalarının yanı sıra, dünya halkları arasında dostça ilişkilerin geliştirilmesi, anlaşmazlıkların hakça ve barışçı çözümlere ulaştırılması için de elinden geleni yapar. İnsan haklarına saygı gösterilmesi ilkesine bağlı olan Birleşmiş Milletler üyesi devletler, yoksul ya da barınacak yeri olmayan insanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi, hastalıklarla savaşmak ve okuma yazma bilmeyen milyonlarca insanı eğitmek için işbirliği yapar. Genellikle kısaca BM diye bilinen Birleşmiş Milletler, bu amaçlarla kurulan ne ilk, ne de tek örgüttür. Ama, benzer amaçlarla kurulmuş olan ve 1920-46 arasında yaklaşık 60 ülkenin üyesi bulunduğu Milletler Cemiye-ti'nden çok daha fazla sayıda üyesi vardır. Birleşmiş Milletler'in amaçlarını ve örgütlenme biçimini ortaya koyan anayasası, BM Sözleşmesi adıyla bilinir. Birleşmiş Milletler'in başlıca amaçları şunlardır: Anlaşmazlıkları çözüme bağlayarak ya da saldırıyı durduracak önlemleri alarak barışı korumak; halkların hak eşitliği ve kendi kaderlerini belirleme ilkesi temeline dayalı olarak uluslar arasında dostluğu geliştirmek; dünya sorunlarının çözümünde uluslararası işbirliğini sağlamak; bütün bu amaçlara ulaşma çabasında ulusları bir araya getirecek merkezi hizmetler sunmak. Bir ülkenin Birleşmiş Milletler'e üye olabilmesi için, barış isteğini belirtmesi, BM Sözleş-mesi'ndeki amaçları kabul etmesi ve bu amaçları yerine getirme konusunda Birleşmiş Milletler'e güven vermesi gerekir. Yeni üyeleri Güvenlik Konseyi önerir; Genel Kurul'un onaylamasıyla üyelik kesinleşir. Başlangıçta Birleşmiş Milletler'in aralarında Türkiye' nin de bulunduğu 51 üyesi varken, daha sonra bağımsızlığını yeni kazanan eski sömürgelerin katılmasıyla üye sayısı hızla arttı. Büyük küçük bütün Birleşmiş Milletler üyelerinin oy hakkı eşit olduğu için başlangıçtaki üyelerin örgütteki ağırlığı eskisine göre azaldı. Bunca değişik ülkeden gelerek birlikte çalışan ve konuşmalar yapan ülke temsilcileri arasında dil sorunlarının ortaya çıkması doğaldır. Konuşmacıların sözleri aynı anda, İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça, Arapça ve Çince olmak üzere altı dile çevrilerek bu soruna bir ölçüde çözüm bulundu. Oturumlara katılan herkes, altı kanallı özel kulaklıklar yardımıyla bu çevirileri dinleyebilir. Oturumlara ilişkin belgeler de bu altı dilde yayımlanır. Birleşmiş Milletler'in altı temel kuruluşu vardır. Bunlar Genel Kurul, Güvenlik Konseyi, Ekonomik ve Sosyal Konsey, Vesayet Meclisi, Uluslararası Adalet Divanı ve Sekreterlik'tir. Sekreterlik'in merkezi New York' tadır. Öbür kuruluşların çoğu genellikle, ya New York'ta ya da İsviçre'nin Cenevre kentinde çalışır. Uluslararası Adalet Divanı ise Hollanda'nın Lahey kentinde toplanır. Uyuşturucuların zararları ya da çevre sorunları gibi uzmanlık konularındaki toplantılar, çoğunlukla Birleşmiş Milletler'in Viyana (Avusturya), Nairobi (Kenya) bürolarında ya da öbür bölge merkezlerinde yapılır. Genel Kurul Genel Kurul, Birleşmiş Milletler'in temel kuruluşudur; düzenli olarak her yılın sonuna doğru toplanır. Kimi zaman olağanüstü toplantılar da yapar. Birleşmiş Milletler'in bütün üyeleri Genel Kurul'da temsil edilir; her üye ülke en çok beş temsilci bulundurabilir. Büyük küçük her üyenin yalnız bir oy hakkı vardır. Parlamento işleyişini andıran Genel Kurul, çalışmaları sırasında Birleşmiş Milletler'in çeşitli kuruluşlarının çalışmalarını denetler. Her türlü uluslararası konuda görüş bildirme, öneri getirme, konferans toplama, bazı kuruluşlarının üyelerini belirleme yetkisi vardır.Önemli olmayan konularda kararlar oyçokluğuyla alınır. Mali ya da yeni bir ülkenin üyeliğe kabulü gibi önemli konularda üçte iki çoğunluk gerekir. Güvenlik Konseyi Uluslararası barış ve güvenlikten sorumlu olan Güvenlik Konseyi'nin 15 üyesi vardır. Bu üyelerin beşi (İngiltere, Fransa, ABD, SSCB ve Çin) Güvenlik Konseyi'nde her zaman yer alır ve daimi üyeler olarak bilinir. Geri kalan 10 üye ülke, Genel Kurul'ca iki yıllık bir süre için seçilir. Güvenlik Konseyi'ne getirilen anlaşmazlıklar genellikle siyasal nitelikte olduğundan, 15 ülke ortak bir çözüm üzerinde her zaman anlaşmaya varamayabilir. Güvenlik Konseyi'nin karar alabilmesi için en az dokuz üyenin "evet" demesi gerekir. Daimi üyelerden birinin kullanacağı "hayır" oyuna veto adı verilir. Bir konuda veto oyu kullanılmışsa, karar alınamaz. Ama, daimi üyeler olumlu oy kullanmayacakları bir konuda Konsey'in karar almasına engel olmak istemezlerse, oylamada çekimser oy kullanabilirler. Bununla birlikte, Birleşmiş Milletler'in karar alabilmesinin başka yolları da vardır. Örneğin, Genel Kurul, bir bunalım baş gösterdiği zaman üyelerini olağanüstü toplantıya çağırabilir. Uluslararası bir anlaşmazlık çıkınca, Güvenlik Konseyi durumu inceleyerek, taraflara sorunu barışçı yollardan çözmeleri çağrısında bulunabilir. Bunun gerçekleşmemesi durumunda Konsey anlaşmazlığın çözümüne ilişkin çeşitli yollar önerebilir. Eğer anlaşmazlık silahlı çatışmaya dönüşmüşse, Güvenlik Konseyi tarafları ateşkese çağırabilir; ilgili ülke ya da ülkelerle bütün ticaret, demiryolu, denizyolu, posta, havayolu ve öbür bağlantıların kesilmesi çağrısında bulunabilir. Birleşmiş Milletler görevlileri de barış görüşmeleri yapılmasına çalışırlar. Eğer ateşkes sağlanmışsa, üye ülkelerin askeri birliklerinden oluşan BM Barış Gücü sorunlu bölgeye gönderilebilir. Ekonomik ve Sosyal Konsey Birleşmiş Milletler ırk, din, dil gibi konularda ayrımcılık gözetmeden yoksullara, hastalara ve okuma yazma bilmeyenlere yardım eli uzatan bir örgüt ağı kurmuştur. Bu yardım işini, Genel Kurul'un üç yıllık bir süre için seçtiği 54 üyeden oluşan Ekonomik ve Sosyal Konsey yürütür. Konsey'e bağlı olarak çalışan uzmanlık komisyonları vardır. Bunlar insan hakları, kadın-erkek eşitliği, ticaret, nüfus, uyuşturucu maddeler gibi konularla ilgili çalışmalarda bulunurlar. Bunlardan biri olan İnsan Haklan Komisyonu, bütün insanların eşit haklara sahip olduğunu ilan eden İnsan Hakları Evrensel Bildirisi'ni hazırlamıştır. Vesayet Meclisi I. Dünya Savaşı (1914-18) sonrasında, Milletler Cemiyeti'nin aldığı bir kararla Almanya'ya bağlı sömürgelerin ve önceden Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı bazı toprakların yönetimi, o bölgelerin halkları kendi kendilerini yönetmeye hazır duruma gelinceye kadar, başka bazı ülkelere verildi. II. Dünya Sava-şı'ndan (1939-45) sonra da bazı ülkelerin nasıl yönetileceğine ve hangi ülkenin sorumluluğuna verileceğine ilişkin vesayet anlaşmaları hazırlandı. BM Genel Kurulu tarafından üç yıl için seçilen Vesayet Meclisi, bu anlaşmaların gerektiği gibi uygulanmasını sağlamak için ilgili bölgeleri denetlemekle görevlidir. Başlangıçta, Vesayet Meclisi'nin yönetici ülkeler aracılığıyla sorumluluğunu üstlendiği 10 bölge vardı ve bu bölgelerde yaşayan insanların toplam nüfusu 19 milyonu buluyordu. Hepsi Afrika'da ve Büyük Okyanus'ta bulunan bu bölgelerin çoğu sonradan bağımsızlığını kazanarak Birleşmiş Milletler'e üye oldu. Bugün ABD yönetimi altındaki Pasifik Adaları'ndan başka dünyada vesayet bölgesi kalmamıştır. Uluslararası Adalet Divanı Birleşmiş Milletler'in hukuk mahkemesi olan Uluslararası Adalet Divanı, çoğu kez, çıkacak karara uymayı önceden kabul eden ülkelerin getirdiği davalara bakar. Uluslararası hukukla ilgili olarak kendisine getirilen sorunlara ilişkin önerilerde bulunur. Divan, her biri değişik ülkeden gelen ve dokuz yıl süreyle görev yapan 15 yargıçtan oluşur. Kimi zaman Dünya Mahkemesi diye de adlandırılan bu mahkemeye getirilen bütün sorunlar, oturuma katılan yargıçların oyçokluğuyla karara bağlanır. Divan en az dokuz yargıcın katılmasıyla toplanır. Yargıçlar, Genel Kurul ve Güvenlik Konseyi'nce seçilirler. Divan, Lahey'in dışında başka yerlerde de toplanabilir. Sekreterlik Birleşmiş Milletler'in yönetim organı olan Sekreterlik, Birleşmiş Milletler'in kararlarını uygular. BM genel sekreterine bağlı olarak çalışan Sekreterlik'te, üye ülkelerin hemen hepsinden yaklaşık 16 bin kişi çalışır. Hangi ülkeden olursa olsun, Sekreterlik çalışanları Birleşmiş Milletler'e bağlılık andı içerler ve kendi ülkelerinden buyruk almazlar. Çoğu New York'ta, öbürleri de kendilerine nerede gerek duyuluyorsa orada çalışırlar. Uluslararası barış ve güvenliği tehlikeye sokan ya da bozan herhangi bir sorunu Birleşmiş Milletler'e götürmek ve her yıl örgütün çalışmaları üstüne Genel Kurul'a bir rapor sunmak genel sekreterin görevidir. 1956'da Süveyş'te ve 1962'de Küba'da savaş tehlikesinin ortadan kaldırılmasında BM genel sekreteri önemli bir rol oynamıştır. Birleşmiş Milletler'in bugüne kadarki beş genel sekreteri Trygve Lie (Norveç), Dag Hammarskjöld (İsveç), U Thant (Birmanya), Kurt Waldheim (Avusturya) ve Javier Perez de Cuellar'dır (Peru). Birleşmiş Milletler'e Bağlı Kuruluşlar Birleşmiş Milletler'e doğrudan bağlı 16 özel kuruluş dünyanın dört bir yanındaki insanları, ortak sorunlarının çözümü için bir araya getirir. Bunlar bağımsız gruplar olup aralarında Birleşmiş Milletler üyesi olmayan ülkeler de bulunabilir. Bu kuruluşların çoğunun Birleşmiş Milletler ile bağlantısı Ekonomik ve Sosyal Konsey aracılığıyla gerçekleştirilir. Merkezi Roma'da olan BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) besin kaynaklarının dünya üzerinde dengeli bir biçimde dağılmasını sağlamaya çalışmak gibi büyük bir görev üstlenmiştir. Özellikle yoksul bölgelerde milyonlarca insanın yeterince beslenemediği dünyamızda, FAO uzmanları tarım yöntemlerinin iyileştirilmesi, hayvan ve bitki hastalıklarıyla mücadele, toprakların kötü kullanımı ve aşınmanın önlenmesi konularında hükümetlere yardımcı olur. BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü'nün (UNESCO) merkezi Paris'tedir. Okuma yazma bilmeyen ve ancak çok basit araçları kullanabilen genç, yaşlı milyonlarca insanı eğitmeye çalışır. Bu tür bir eğitim yalnızca kuramsal bilgileri değil, kolay uygulanır sağlık kurallarını, basit çiftçilik ve sanayi yöntemlerini de kapsar. Herkese eğitim olanağının sağlanması da UNESCO'nun amaçları arasındadır. UNESCO ayrıca, bilimsel bilgiyi yayarak, insanların daha iyi koşullarda yaşamalarına da yardımcı olur. Merkezi Cenevre'de bulunan Dünya Sağlık Örgütü (WHO) hastalıklarla mücadeleyi ve dünyanın her yanındaki insanların ruh ve beden sağlıklarının iyileştirilmesini amaçlar. Sıtma ve verem gibi her yıl milyonlarca insanın ölümüne yol açan hastalıklarla dünya çapında mücadele eder. Bebek sağlığıyla ilgilenir. Aşı kampanyaları yürüterek sağlık hizmetlerinde çalışanlara yeni ilaçların nasıl kullanılacağını öğretir, hastalıkları ve bunların yayılmasını önlemeye çalışır. Sağlıkla ilgili birçok konuda hükümetlere önerilerde bulunan Dünya Sağlık Örgütü'nün dünyanın herhangi bir yerinde başlayabilecek salgınları önlemek için hekimleri uyaran özel merkezleri vardır. Başka bir uzmanlık kuruluşu da, merkezi Londra'da bulunan Uluslararası Denizcilik Örgütü'dür (IMO). Dünya deniz ulaşımıyla ilgilenen bu örgütün amaçları denizlerde güvenliğin artırılması ve gemi kullananların karşılaştıkları güçlüklerin yenilmesidir. Birleşmiş Milletler'le bağlantılı öbür dokuz kuruluş da öncekiler kadar önemlidir. 1919'da kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) işçilerin çalışma koşullarının iyileştirilmesi için çaba gösterir. Öbür kuruluşlar da Dünya Bankası (IBRD), Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası Finans Kurumu (IFC), Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA), Evrensel Posta Birliği (UPU), Dünya Meteoroloji Örgütü (WMO), Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) ve Uluslararası Telekomünikasyon Birliği'dir (ITU). Birleşmiş Milletler'e Bağlı Özel Kuruluşlar BM Genel Kurulu'na bağlı yarı özerk çeşitli uzmanlık kuruluşları vardır. Genellikle UNICEF adıyla bilinen Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu, II. Dünya Savaşı sonrasında Avrupa'daki çocukların ivedi gereksinimlerini karşılamak üzere kurulmuştur. Günümüzde sürekli bir yapı kazanan UNICEF dünyanın yoksul bölgelerindeki milyonlarca anne ve çocuğa yardım etmektedir. BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR), dünyanın dört bir yanında yabancı bir ülkeye sığınmış ya da savaş yüzünden ülkesini terk etmek zorunda kalmış 10 milyondan fazla insanı koruyup gözetir; yeni bir iş ve yaşam kurmak için yabancı bir ülkeye gidip de barınacak yer bulamayan insanlara yardım etmeye çalışır. Birleşmiş Milletler ayrıca, başka ülkelerin elinde bulunan bilgi ve deneyimin paylaşılmasını amaçlar. Teknik yardım adıyla da bilinen bu çalışma çiftçilik, mühendislik, sağlık, demiryolları ve balıkçılık gibi birçok alanı içine alır. Tarih 1943 Ekim'inde İngiltere, SSCB, ABD ve Çin barışın korunmasını amaçlayan uluslararası bir örgütün kurulması konusunda anlaşmaya vardılar. Gene bu dört ülke, Eylül 1944'te Washington D.C.'de bir araya gelerek bu konuda görüş alışverişinde bulundular. Güvenlik Konseyi'nde oylamanın nasıl yapılacağı gibi çetin bir konu, 1945 Şubat'ında SSCB'nin Yalta kentinde devlet başkanları düzeyinde yapılan başka bir toplantıda çözüme bağlandı; aynı yıl içinde San Francisco'da Birleşmiş Milletler Konferansı'nın toplanması kararlaştırıldı. BM Sözleşmesi, 1945 Şubat-Haziran ayları arasındaki yoğun çalışmalardan sonra, 26 Haziran'da imzalandı ve gerekli sayıda ülkenin onaylamasıyla da 24 Ekim 1945'te yürürlüğe girdi. San Francisco'da bir araya gelen ülke temsilcileri, gelecek kuşakları savaştan koruyabilecek ve Milletler Cemiyeti'nden daha kapsamlı bir çalışma programına sahip olacak kalıcı bir dünya örgütünün kurulmasını amaçlamışlardı. Hiçbiri bir dünya hükümeti kurma amacı gütmedi. Birleşmiş Milletler'in yasa çıkarmamasının nedeni budur. Her ülke kendi egemenliğini sürdürür. BM Sözleşmesi, üye ülkelerin içişlerine karışılmasını yasaklamıştır. Birleşmiş Milletler, ne türden olursa olsun, vergi toplayamaz. Her üye ülke Birleşmiş Milletler harcamalarından kendine düşen payı öder. Kaynak: MsXLabs.org & Temel Britannica |
Saat: 05:24 |
©2005 - 2024, MsXLabs - MaviKaranlık