1. Giri
ş
Birinci ünitede bilimin olu
şumu ve bağlantılı olarak fen bilimlerinin gelişimi ile ilgili
yapılan açıklamalardan anlaşılacağı üzere, fen bilimleri denildiğinde "bilimsel bilgiler"
ile "bilgi edinme yolları" (bilimsel süreçler) akla gelmektedir. Fen bilgisi içeriğinin
incelendiği bu ünitede, önce bilimsel bilgilerle ilgili açıklamalar yapılmış, daha
sonra da bilgi edinme yolları üzerinde durulmuştur.
2. Bilimsel Bilgiler
Bilimsel bilgiler, insan
ın yeryüzüne gelişinden bugüne kadar, gereksinimlerini gidermek
için doğal çevresiyle etkileşmesi sırasında edindiği bilgiler arasından süzülmüş,
belli bir düzene göre biriktirilmiş,denenerek güvenirliği kanıtlanmış geçerli
bilgileri kapsar. Bilimsel bilgiler insanoğlunun, doğal çevresini anlama, açıklama ve
kontrol altına almasını kolaylaştırarak daha rahat ve güvenli bir yaş** sürmesini
olanaklı kılar.
Bilimsel bilgiler nas
ıl gruplandırılır?
Bilimsel bilgiler;
• olgusal önermeler
• kavramlar
• bilimsel genellemeler
• denenceler
• bilimsel yasalar
• kuramlar
olarak grupland
ırılır.
2.1. Olgusal Önermeler
Do
ğrudan veya dolaylı bir tek gözlem sonucunda saptanan ve herkes tarafından aynı
ş
ekilde gözlenebilen gerçeklere olgu denir. Bir tek gözlem sonucu saptanan olgunun
ifade edilmiş biçimine de olgusal önerme denilir. Hiçbir önerme, gözlem ve deney
sonuçlarına dayanılarak kanıtlanmadıkça doğru kabul edilmez.Örneğin, ”bakırın
elektriği iletmesi” bir olgudur. Bu olgu, isteyen herkes tarafından tekrarlanıp
gözlenebilir. Bu olguyu, “Bakır elektriği iletir” cümlesiyle anlatabiliriz. Bu anlatım
bir olgusal önermedir.
F E N B İ L G İ S İ N İ N İ Ç E R İ Ğ İ 33 ?
A N A D O L U Ü N
İ V E R S İ T E S İ
2.2. Kavramlar
Kavramlar, ayn
ı guruptan varlıklar veya olguların ortak özelliklerini içeren anlamlardır.
Kavramlar, varlıklar veya olgularla ilgili olarak geçirilen yaşantılar sonucu
zihinde oluşur.Varlık veya olgu türüyle ilgili olarak geçirilen yaşantı sayısı ne kadar
fazla ve çeşitliyse, zihinde o varlık veya olgu türüyle ilgili olarak geliştirilen kavram
da o kadar soyut olur. Örneğin evlerindeki çöp kutusu ile ilgili olarak zihninde belli
bir çöp kutusu kavramı oluşturan, ancak daha sonra bilgisayar monitöründeki sanal
çöp kutusunu da tanıyan bir çocuk, zihninde çöp kutusu ile ilgili olarak önceden
oluşturduğu kavramı yeniden düzenleyerek ona daha soyut bir nitelik kazandırır.
Kavramların öğrenciler tarafından anlaşılıp anlaşılmadığı, onlara çeşitli seçenekler
sunularak sınanır. Örneğin,öğrencilere sodyum kavramı ile ilgili olarak “Sodyum
metal midir, yoksa ametal midir ?” sorusu yöneltilerek öğrencilerin kendilerine sunulan
bu iki seçenekten doğru olanını seçmeleri istenir.Öğrencilerin kavramla ilgili
doğru seçeneği seçmeleri onların kavramı anladıklarını gösterir.
Kavramların varlıkları veya olguları sınıflama, ayırt etme özellikleri olduğu gibi ortak
hale getirme, bütünleştirme özellikleri de vardır. Örneğin rende, makara, kaldıraç
basit makinalar olarak sınıflandırılır. "Tüylü olma, ve yumurtlama” gibi özellikler
de kuş kavramında bir araya gelir.
2.3.Bilimsel Genellemeler
Bilimsel genellemelere de
ğişik türden olgu ya da olgusal durumlar gözlenerek ulaşılır.
Bilimsel genellemeler, olgular ya da olgusal önermeler arasındaki ilişkileri belirleyen
ifadelerdir.Örneğin, herbiri bir olgu olan, "suyun içinde bulunduğu kabın
ş
eklini alması," "zeytinyağının içinde bulunduğu kabın şeklini alması," "gaz yağının
içinde bulunduğu kabın şeklini alması" .... gibi "farklı sıvıların içinde bulundukları
kab
ın şeklini almaları," sayılan bütün maddelerin sıvı olduğu düşünülerek, “Sıvılar
içinde bulundukları kabın şeklini alır” biçiminde ifade edilir. Böylece değişik maddelerle
ayrı ayrı gözlenen bir özellik daha büyük bir guruba genellenmiş olur.
2.4. Denenceler
Denence, yeni gözlenen bir olgu veya olay
ın ya da karşılaşılan bir problemin, daha
önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak önerilmiş, ancak doğruluğu henüz sınanmamış
bir ifadesidir. Bir ba
şka deyişle denenceler, denenmeye ve doğru ya da yanlışlığı
kan
ıtlanmaya muhtaç genelleme veya önermelerdir. Denenceler, doğrudan
ya da dolaylı gözlem yoluyla elde edilen veriler çözümlenerek sınanır. Verilerin çözümlenmesi
sonucunda denence kabul ya da red edilir.
