İzohips (Eş Yükselti Eğrisi) Nedir Yeryüzünde deniz seviyesine göre aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen kapalı eğrilerle gösterilir. Bu eğrilere izohips (Eşyükselti) eğrileri denir. En sık kullanılan yöntemdir. Eğrilerin sık ya da seyrek olması yüzey şekilleri hakkında bilgi verir. Deniz seviyesine göre aynı derinlikteki noktaların birleştirilmesi ile oluşturulan eğrilere ise "izobat" (eş derinlik) denir. Kıyı çizgisi, izohips ile izobatların kesişme noktalarıdır. İzohips yöntemi haritalarda yer şekillerini gösterme yöntemlerinden en yaygın olanıdır. Bu yöntemle çizilmiş haritaların kullanımını kolaylaştırmak için belirli yükseltiler farklı renklerle gösterilir.
İzohipslerin Özellikleri - İç içe kapalı eğrilerdir.
- Yeryüzü şekillerini yükseltilerini ve biçimlerini canlandırırlar.
- En geniş izohips eğrisi en alçak yeri, en dar izohips eğrisi en yüksek yeri gösterir.
- 0 metre eğrisi deniz kıyısından geçer. Kara ile denizin birleştiği deniz kıyısını düz bir çizgi halinde takip eder. Buna kıyı çizgisi adı verilir.
- İki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkına eküidistans (izohips aralığı) denir.
- Yükseltinin arttığı yöne doğru "U " harfi oluşmuş ise buna sırt denir.
- İzohipsler eşit yükselti aralıklarıyla çizilirler. Birbirini takip eden iki izohips eğrisi arasındaki yükselti farkı (equidistans) haritanın tamamında aynıdır. (NOT: İzohipsler arasındaki yükselti farkını haritanın ölçeği belirler. Büyük ölçekli haritalarda yükselti farkı küçük iken, küçük ölçekli haritalarda fark büyüktür.)
- Bir eğri üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri aynıdır. (Başka bir deyişle; aynı izohips üzerinde bulunan bütün noktaların yükseltileri birbirine eşittir.)
- Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek izohips eğrisini çevreler.
- İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alırlar.
- İzohipsler birbirini kesmezler.
- Birbirini kuşatmayan komşu iki izohips aynı yükselti değerlerine sahiptir.
- Akarsuyun her iki yanındaki eğrilerin yükseltisi aynıdır.
- Eş yükselti eğrilerinin sık geçtiği yerlerde eğim fazla, seyrek geçtiği yerlerde eğim azdır.
- İzohips eğrilerinin sık geçtiği yerlerde; a) Eğim fazladır. b) Akarsuların akış hızları fazladır. c) Akarsuların aşındırma gücü fazladır. d) Akarsuların aşındırması derine doğrudur. e) Kıta sahanlığı dardır. f) Dağa tırmanma zordur. g) Zirveyle etek arasındaki mesafe azdır.
- İzohips eğrilerinin seyrek geçtiği yerlerde; a) Eğim azdır. b) Akarsuların akış hızları azdır. c) Akarsuların aşındırma gücü azdır. d) Akarsuların aşındırması yana doğrudur. e) Kıta sahanlığı geniştir. f) Dağa tırmanma kolaydır. g) Zirveyle etek arasındaki mesafe fazladır.
- İzohips eğrileri dağ doruklarında nokta halini alır. Buralar zirve olarak tanımlanır.
- İzohipsler yeryüzü şekillerinin kuşbakışı görünümünü belirler.
- En geniş izohips halkası en alçak yeri, en dar izohips halkası ise en yüksek yeri gösterir.
- Her izohips eğrisi kendisinden daha yüksek bir izohipsi çevreler. Ancak çukur yerlerde bunun tersi geçerlidir.
- İzohipslerin sık geçtiği deniz kıyılarında kıta sahanlığı (şelfi) dar, seyrek geçtiği kıyılarda kıta sahanlığı geniştir. Başka bir ifade ile, alçak kıyılarda deniz sığ, yüksek kıyılarda deniz derindir.
- Çukurluklar, derinlik istikametinde ok işareti konularak gösterilir. (Krater, polye, obruk gibi)
İzohips Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin Gösterilmesi
1. Tepe (Doruk, Zirve): İzohips haritalarında iç içe geçmiş eğriler şeklinde gösterilir. En içte bulunan eğri en yüksek yeri gösterir. Burada bir nokta (.) bulunur. Bu da en yüksek noktanın bulunduğu yeri gösterir.
2. Vadi: İzohipslerin en dar izohips istikametine doğru “V” şeklinde girinti yaptıkları yerlerdir.
3. Boyun: İki tepe arasında kalan en alçak kesimlerdir. İzohips haritalarında birbirini kuşatmayan komşu izohipsler arasında kalan yerlerdir.
4. Sırt: İki yamacın birleştiği yüksek kesimlerdir.İzohips haritalarında eğriler, yükseltinin arttığı yöne doğru ağzı açık “V” şeklinde uzanırlar. Sırtlar su bölümü çizgilerini oluştururlar. 5. Yamaç: Sırtların her iki tarafında kalan kısımlardır.
6. Çanak: Çevresine göre alçakta kalan çukur sahalardır. Çanağın başladığı yerden bittiği yere kadar ok işretleri ile gösterilir. Kabarık eğrilerde her eğri daha yüksek olan eğrileri kuşatırken, çukur yerlerde durum bunun tam tersinedir; her eğri daha alçak yerleri kuşatır.
7. Delta: Akarsuların denizi doldurmaları sonucunda oluşan ovalardır. Haritalarda kıyı çizgisi denize doğru üçgen şeklinde uzanan çıkıntıyla gösterilir.
8. Kıyı Çizgisi: Denizle karanın birleştiği kesimlerdir. Kıyı çizgisi daima 0 m olarak kabul edilir.
9. Haliç: Gelgit akıntıları nedeniyle akarsu ağızlarının genişlemesi sonucunda oluşan koylardır. Kıyı çizgisi akarsu ağzında karanın içerisine doğru girmiştir.
10. Plato: Akarsular tarafından derince parçalanmış yüksek düzlüklerdir. Plato düzlüklerinde izohips sayısı azalır. Akarsu çevresinde izohipslerin sıklaştığı görülür.
11. Falez (Yalıyar): Dik yamaçlı kıyılardır. Haritalarda falez, birkaç izohips eğrisi, kıyı çizgisi üzerinde üst üste çakışmaktadır. Fiziki Haritalardan Yararlanma a. Profil Çıkarma: Haritada profili istenen doğrultunun geçtiği yerlerin özellikleri göz önünde bulundurularak çıkarılabilir. Bunun için doğrultunun; - Başladığı, geçtiği ve bittiği yükseltiye,
- Geçtiği tepe sayısına,
- Geçtiği yerlerin eğimine bakılarak bulunabilir.
b. Yükselti Farkı: İzohips aralığıyla, iki izohips arasındaki yükselti farkı çarpılarak bulunur.
c. Sıcaklık Farkı Bulma: sıcaklık değerleri her 100 m'de 0.5°C değişir. Yükselti arttıkçasıcaklık azalırken, yükselti azaldıkça sıcaklık artmaktadır.
d. Eğim Hesaplama: Bir yüzeyin yatay bir düzleme yapmış olduğu açıya eğim denir. Başka bir ifade ile iki nokta arasındaki yükselti farkının yatay uzunluğa oranıdır.
Eğim: Topoğrafya yüzeyinin yatay düzlemle yaptığı açıya eğim denir. Eğim, Eğim = Yükseklik (m) * 100 / Yatay Uzaklık formülü ile hesaplanır.
Örnek 1 A - B arasındaki uzaklık 1 / 600.000 ölçekli haritada 4 cm gösterilmiştir. Aralarındaki yükselti farkı 1200 m. olduğuna göre, A ile B arasındaki eğim binde (%o) kaçtır? Çözüm A B arasındaki gerçek uzaklık; 4 * 6 = 24 km olduğuna göre,
Eğim = Yükseklik Farkı (m) / Yatay Uzaklık (m) * 1000
Eğim = 1200 / 24.000 * 1000
Eğim = %o 50'dir.
UYARI: Eğim yüzde (%) olarak hesaplanırken 100 ile, binde (%o) olarak hesaplanırken 1000 ile çarpılır. Örnek 2 Ölçeği 1:25.000 olan bir haritada, iki nokta arasındaki uzaklık, 10 cm'dir. Buna göre iki nokta arasındaki uzaklık, yüzde kaçtır? Çözüm İki nokta arasındaki (gerçek) uzaklık (l): GU = HU x Ölç.Pd => GU = 10 x 25.000 GU(l) = 250.000 cm = 2500 metre. h = 250 metre, l = 2500 metre ise; E = ( 250 / 2500 ) x 100 = %10
