Doğu Anadolu Bölgesi Kentler ve Özellikleri

Doğu Anadolu bölgesi bütünüyle şu illeri içine alır: Kars, Ağrı, Van, Hakkâri, Bitlis, Muş, Bingöl, Tunceli, Elazıği Malatya. Ayrıca, Erzurum ve Erzincan illerinin büyük bölümü (Erzincan ilinin Refahiye ilçesi, Erzurum'un Oltu, Tortum, îspir, Olur ilçeleri, Karadeniz bölgesine taşar), Siirt'in (Şirvan, Şırnak, Eruh, Pervari, Sason), Sivas'ın (Divriği, Gürün), Kahramanmaraş'ın (Elbistan, Afşin), Adıyaman'ın (Çelikhan, Gerger), Diyarbakır'ın (Kulp, Lice, Hani) bazı ilçeleri Doğu Anadolu bölgesinde yer alır.

Bölgede üç yerleşme merkezinin nüfusu 100.000'i aşar: Erzurum (190 241); Malatya (179 074); Elazığ (142 983). Erzurum, 200.000'e yaklaşan nüfusuyla Doğu Anadolu'nun en büyük nüfuslu kentidir. Palandöken dağının kuzey eteklerinde kurulmuştur (eskiden kentin çevresi, günümüzde bazı kesimlerde parçaları kalmış olan surlarla kuşatılmıştı). Çok eski bir yerleşme merkezi (burada, eski adı Karin olan, sonraları Theodosiopolis denilen önemli bir sınır kalesi vardı) olan kente, daha sonra Erzen denmeye başlanmış ve Siirt yakınlarındaki başka bir Erzen'le karışmaması için, bu ad Erzen-al Rum'a, çevrilmiştir (günümüzdeki adı buradan gelir). Yüzyıllar boyunca önemli yollar üstünde bir ticaret merkezi ve büyük bir askerî merkez olarak önemini koruyan Erzurum'un 1927'deki ilk nüfus sayımında nüfusu 30 000'i biraz geçerken, ilk olarak 1965'te 100 000'i aşmış, 1980'deyse 200 OOO'e yaklaşmıştır. Başlıca sanayi kuruluşları şehrin merkezinde toplanmıştır: Şeker fabrikası; et kom-binası;yem sanayisi;kiremit fabrikası; un fabrikaları; vb. Erzurum ayrıca, çeşitli yolların birleştiği bir kavşak noktasıdır: Trabzon-Iran transit yolu, Îskenderun-Erzurum, Erzurum-Rize, Erzurum-Artvin, Erzurum-Kars, Erzurum-Muş karayolları ilin merkezinde düğümlenir; İstanbul'u Kars'a bağlayan demiryolu Erzurum'dan geçer. Ayrıca kente, istanbul ve Ankara'dan düzenli uçak seferleri yapılmaktadır.

Doğu Anadolu bölgesinin ikinci büyük nüfuslu kenti Malatya'nın ilk kuruluş yeri, daha kuzeyde, günümüzde Aslantepe denilen yerdir (burada Hititlerin önemli merkezi Milidya (Melite, Melitene ya da Maldiya) yer almaktaydı. Daha sonra kent günümüzde Eski Malatya denilen yere taşınmış ve Selçuklular döneminde önemli bir merkez haline gelerek gelişmiş, çeşitli anıtlarla süslenmiştir. Malatyalılar uzun süre yazları Aspuzu bağlarında geçirip, kışları kente dönmüşler, bu yaz-kış göçleri, 1838'de son bulmuş, o tarihte Doğu Anadolu'daki kuvvetlerin komutam olan Hafız Paşa, karargâhını Elazığ'dan Malatya'ya taşıyınca, askerleri barındıracak ev bulamadığı için, halkın Aspuzu bağlarına göçerek bıraktığı kentteki evlere yerleştirmiş, bu yüzden Malatyalılar o yıl kışı da Aspuzu'da geçirmek zorunda kalmışlar, askerî kuvvetler şehirden ayrılınca da askerin tahrip ettiği evlere bir daha dönmemişler ve Aspuzu'ya yavaş yavaş Malatya denmeye başlanmıştır (Malatya'ya da Eski Malatya denilmiştir; Aşağı Şehir de denilen Eski Malatya, günümüzde Malatya' ya 9 km uzaklıkta bir bucak merkezidir). Kent günümüzdeki yerinde hızla gelişmiş, 1931'de Malatya-Fevzipaşa demiryolunun, 1937'de Sıvas-Malatya demiryolunun yapılmasıyla önemli bir yol kavşağı haline gelmiştir.

Günümüzde Malatya'nın ana eksenini doğu-batı doğrultum bir cadde oluşturur, başlıca işyerleri ve sanayi kuruluşları, Hükümet ve Belediye binaları, kentin merkezini tren istasyonuna bağlayan bu cadde üstünde toplanmıştır. Demiryolu ve karayoluyla öbür bölgelere bağlanan kente, ayrıca Ankara'dan düzenli uçak seferleri yapılmaktadır. Doğu Anadolu bölgesinin üçüncü büyük nüfuslu kenti olan Elazığ, Elazığ ovasının güney kenarında XIX. yy. ortalarında kurulmuştur (Daha önceleri yerleşme merkezi günümüzdeki kentin kuzeyinde, sırtlar üstünde kurulmuş olan Harput'tu). Ortaçağ'da önemli bir kent olan Harput, Selçuklular döneminde anıt ve yapılarla süslenmiş, daha sonraki dönemlerde ana yollara göre sapa kalması nedeniyle, önemini yitirmeye başlamış, XIX. yy. ortalarında kent, günümüzde Elazığ'ın bulunduğu etekte, düzlüğe taşınmıştır). Başlangıçta Mamurat-ul Aziz (Sultan Aziz'in imar ettiği yer) adı verilen kente, sonradan bu ad kısaltılarak Elaziz denmiş, 1937'den sonraysa adı Elazığ'a çevrilmiştir. Kent, yeni yerinde hızla gelişmiş, çevresindeki köyler, Elazığ'ın Direr semti haline gelmiştir.Başlıca sanayi kuruluşları (şeker, çimento, iplik, şarap ve süperfosfat fabrikaları) il merkezinde yer alan kent, düzenli karayollarıyla öbür bölgelere bağlanır. Ayrıca, Malatya-Diyarbakır-Kurtalan demiryolundan ayrılan bir kol, kentin içinden geçerek Muş üstünden Tatvan'a ulaşır. Doğu Anadolu bölgesinde nüfusu 100.000'i aşan bu üç yerleşme yerinin dışında, nüfusu 50.000 - 100.000 arasında olan 3 yerleşme yeri (Van, Erzincan, Kars) ile nüfusu 10.000 - 50.000 arasında 35 yerleşme yeri vardır.