Turgut Özal

(1927 Malatya - 1993 Ankara)
Siyaset ve devlet adamı, Türkiye Cumhuriyeti'nin sekizinci cumhurbaşkanı.

Anadolu'nun çeşitli yerlerinde ilk ve ortaöğrenimini tamamladıktan sonra, İstanbul Teknik Üniversitesi Elektrik Fakültesi'ni bitirdi (1950). Elektrik İşleri Etüd İdaresi'nde (EİEİ) görev aldı. Mühendislik ekonomisi alanında uzmanlık eğitimi görmek için ABD'ye gitti (1952). Dönüşünde EİEİ'de genel müdür yardımcılığı (1961-1965) ve genel müdür vekilliği (1965-1966) yaptı. Genel müdür yardımcılığı sırasında Keban barajı ve hidroelektrik santralı projeleri üzerinde çalışmalar yaptı. 1966 yılında EİEİ'den ayrıldı ve dönemin başbakanı Süleyman Demirel'in özel teknik müşaviri oldu. Bir yıl sonra da Devlet Plânlama Teşkilâtı'na müsteşar olarak atandı (1967). Para Kredi Kurulu başkanlığı, Ekonomik Koordinasyon Kurulu başkanlığı gibi görevlerde bulundu. 12 Mart askerî müdahalesinden sonra ABD'ye giderek Dünya Bankası'nda görev aldı (1971-1973).

Türkiye'ye döndükten sonra özel sektörde üst düzey yöneticilik görevlerinde bulundu. Sabancı Holding'de koordinatör olarak çalıştı. 1977 genel seçimlerinde Millî Selaâmet Partisi'nin İzmir milletvekili adayı olarak seçimlere katıldıysa da seçilemedi. Madenî Eşya Sanayicileri Sendikası (MESS) yönetim kurulu üyesi ve başkanı oldu. Kasım 1979'da kurulan Demirel başkanlığındaki azınlık hükümeti sırasında Başbakanlık müsteşarı ve Devlet Plânlama Teşkilâtı müsteşar vekili oldu. Demirel hükümetinin ekonomik alandaki siyasetini yönlendirdi ve "24 Ocak Kararları"nın hazırlayıcısı oldu. 12 Eylül askerî harekâtından sonra kurulan Bülend Ulusu hükümetinde malî işlerden sorumlu Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı oldu. Enflasyonu düşürmek için yüksek faiz sistemi uyguladı. Faiz oranlarının hızla yükselmesine bağlı olarak bankerlik kuruluşları iflâs edince askerî yönetimle anlaşmazlığa düştü ve görevinden ayrıldı (1982).

Mayıs 1983'te siyasî partilerin kurulması serbest bırakılınca Anavatan Partisi'ni (ANAP) kurdu ve başkanlığını üstlendi. 1983 genel seçimlerini ANAP %45'lik bir oy oranıyla kazandı ve Turgut Özal hükümeti kurmakla görevlendirildi (7 Aralık 1983). 1984'te yapılan yerel seçimlerle ANAP'ın konumu daha da güçlendi. 1986 ara seçimlerinde ve 1987 erken genel seçimlerinde de aynı tablo yinelendi. ANAP hükümeti belli bir oranda oy kaybına uğramakla birlikte, tek başına iktidarda kalmayı sürdürdü. 1988'in Haziran ayında yapılan ANAP Genel Kongresi'nde bir suikaste uğrayan Özal, hafif bir yara alarak kurtuldu. Bu kongrede yeniden parti genel başkanlığına seçildi. Başbakanlığı döneminde dış borçlar sürekli arttı, reel ücretlerde düşüş oldu ve enflasyon % 70'lerin üzerinde seyretti. Buna karşılık ihracat gelirleri arttı, ücretlerin düşüşüne paralel olarak maliyetler düştü, ithalâtın kolaylaştırılması sonucu tüketim mallarında bolluk ve piyasada bir canlanma dönemi yaşandı. Dış siyasette Avrupa ve Orta Doğu ülkeleriyle ilişkiler geliştirildi. Avrupa Topluluğu'na başvuruda bulunuldu (14 Nisan 1987).

1989'da cumhurbaşkanlığı seçimi gündeme gelince Turgut Özal cumhurbaşkanlığına aday oldu ve TBMM'de muhalefet partilerinin katılmadığı bir oturumda cumhurbaşkanı seçildi (31 Ekim 1989). Eski Cumhurbaşkanı Kenan Evren'den cumhurbaşkanlığı görevini 9 Kasım 1989'da devraldı. Turgut Özal cumhurbaşkanıyken de, yürütme erkinin başı sıfatıyla özellikle dış politikada etkili olmaya çalıştı. 17 Nisan 1993'te ölen Özal'ın naaşı, vasiyeti üzerine İstanbul'da, Yeni Topkapı Mezarlığı'nda Adnan Menderes ve arkadaşlarının anıtmezarı yakınına gömüldü. 1988'de Texas Üniversitesi'nden fahrî doktor unvanı alan Turgut Özal'ın "La Turquie en Europe" (Avrupa'da Türkiye, 1988) adlı bir de kitabı vardır.