Edat
Tek başlarına anlamları olmayan, başka kelimelerle öbekleşerek değişik ve yeni anlam ilgileri kuran, birlikte kullanıldıkları kelimelere cümlede anlam ve görev kazandıran kelimelere edat denir.
Bazı dil bilgisi kitapları bağlaçları, edatları ve ünlemleri bir araya getirerek edatlar başlığı altında şu şekilde sınıflandırır:
- Bağlama edatları bağlaçlar
- Son çekim edatları edatlar
- Ünlem edatları ünlemler
Edatın Özellikleri
- Türkçede isimler ve fiiller anlamlı kelimelerdir. Edatlar ise tek başlarına anlam ifade etmezler; ancak cümlede anlam kazanır veya sadece diğer kelimelere anlam katarlar.
- Kelimeler arasında çeşitli anlam ilişkileri kurduğu için edatlara yardımcı kelimeler de denir.
- Edatlar önceki kelimeyle sonraki kelime arsında anlam ilgisi kurar. Bağlaçtan ve zarflardan farkı, yeni bir anlam ilgisi koruyor olmasıdır.
- Edatlar cümleden çıkarılınca cümlenin anlamında bir eksiklik, daralma veya bozulma olur.
- Tek başlarına kullanamazlar. Başka kelimelerle birleşerek sıfat ya da zarf görevli öbekler oluştururlar.
- Tek başlarına iken isim, sıfat, zarf, bağlaç olarak kullanılabilir. Bu durumda edat olmaktan çıkar
- Bazı edatlar sadece hâl ekleri ile birlikte kullanılırlar. Bazıları da üzerlerine ek alabilirler
- Cümlede veya isim tamlamasında isim görevi alabilir; ek-fiil alarak yüklem olabilir.
BAŞLICA EDATLAR
“ile”
“Araç, alet, neden, zaman, birliktelik” ilgisi kurar.
“gibi”
Benzetme edatlarındandır.
Yalın hâldeki kelimelerle birlikte kullanılır.
Benzetme, eşitlik anlamları katar.
Birlikte kullanıldığı kelime ile birlikte sıfat, zarf ve isim olabilir.
“sanki”
Benzetme edatıdır.
“san” ve “ki”nin birleşiminden oluşmuştur.
“kadar, -E kadar”
Benzetme edatlarındandır.
Yalın hâldeki veya –E yönelme eki almış kelimelerle kullanılır.
“üzere, üzre”
“Amaç, koşul, zamanda yakınlık, gibilik” anlamları katar.
“-E göre”
Yönelme hâl ekiyle birlikte kullanılır, yani bu eki almış kelimelerden sonra gelir.
Kendi üzerine de ek alabilir.
“karşı”
“-E” yönelme hâl ekiyle kullanılarak “için, hakkında, yönelme, ilgili olma” anlamları katar.
Zaman bildiren kelimelere eklenip “doğru, sularında” anlamları katar ve zarf öbeği oluşturur.
“diye”
Amaç ve neden ilgileri kurar.
“doğru”
Yönelme eki ile birlikte kullanılarak yön bildirir.
Zamanda yakınlık bildirerek zarf öbeği de oluşturur.
Ad, sıfat ve zarf da olabilir. Bu durumlarda edat değildir.
“dolayı, ötürü”
Ayrılma hâl ekiyle birlikte neden ilgisi kurar.
“karşın, rağmen “
Yönelme ekiyle birlikte karşıtlık ilgisi kurar.
“beri”
“-dEn” ayrılma hâl ekiyle birlikte eylemin başlangıç yerini ve zamanını belirler.
“yalnız”
İsim, sıfat, zarf ve bağlaç olarak kullanılabilen bu kelime “sadece, bir tek” anlamına gelmek şartıyla edat olarak da kullanılabilir. Bu yönüyle diğer kelime türlerinden ayırt edilebilir.
“ancak”
“yalnız, sadece, özgülük, sınırlandırma, olsa olsa” anlamları katar.
“değil”
İsim cümlelerinin yüklemini olumsuzlaştırır.
Olumsuz eylem cümlelerini olumlu; olumluları da olumsuz yapar:
"mi"
-Soru edatıdır.
-Farklı anlam ilgileri kurar.
-Ek alabilir. Son düzenleyen Safi; 20 Kasım 2016 21:09
Söyleyin ona güzel gülmesin, sigara alacak param kalmadı.
