Bilimsel Araştırmalarda Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar

Bilimsel araştırma hem bilime katkı sağlamak hemde insanlara faydalı olmak amacıyla yapılabilir.

KONU SEÇME ve SINIRLARI BELİRLEME

Konu Seçme

Araştırmanın ilk aşaması konu seçmedir. Konuyu seçmeden önce olabildiğince fazla kaynağa başvurarak olası konular hakkında belirli bir düşünme süreci geçirmek gerekir.

Araştırmayı yapan kişi öncelikle düşündüğü konu hakkında yazılmış çok sayıda kaynağı bulup okumalıdır.Bu amaçla çeşitli kaynakları toplar, bunlarda daha çok diğer bilim adamlarının yazdığı makaleler önemlidir, bundan başka mesleki dergilerde yayınlanan makalelerden, yeni basılmış kitaplardan ve okunan kaynakların sonundaki alıntı kısmında bulunan yazılardan da yararlanabilir.

Konu seçiminde diğer yapılması gereken görevlerden biri de araştırılacak konu üzerinde daha önceden yapılan çalışmaları gözden geçirerek bu konunun hangi yönleriyle ilgilenilmiş olduğu ne aşamaya kadar geliştirildiği sorunun çözümü için hangi yönde ve ne gibi yeni çalışmalara gerek olduğu anlaşılır.

Konu seçiminde uyulması gereken noktaları şöyle sıralayabiliriz:

İlgi

Araştırmacı çalışmayı düşündüğü konuya karşı ilgili olmalıdır. Araştırmanın uzun zaman alması ve çok okumayı gerektirmesi araştırmacının konuya bağlılığını azaltabilir. Bu sebeple sevilen bir konu seçilmelidir.

Orijinallik

Araştırma bilinenleri tekrarlamamalı veya bir görüşü kanıtlamalıdır. Bunun yanında toparlayıcı, bilinmeyenleri açıklayıcı, bilinenleri ise geliştirici nitelikte olmalıdır.

Önem

Konu araştırmaya değecek bir öneme sahip olmalıdır.Bunun için o daldaki uzman kişilerin görüşlerine başvurmak gerekebilir. Genellikle sentez yapan tartışmalı bir görüşü çözüme bağlayan, bilgilerimizi geliştiren kişi veya toplum seviyesini yükseltmeye yönelik araştırmalar "önemli" sayılır.

Bilimsel Yeterlilik

Araştırmacının kendi bilgi düzeyi seçtiği konuyu araştırabilecek nitelikte olmalı konuyla ilgili kaynaklara kolayca ulaşabilmelidir. Konunun niteliğine göre anket, gözlem, mülakat, istatistik yöntemler, yabancı dil, eski yazı vs. gibi kullanılabilir.

Birincil ve İkincil Kaynaklar

Birincil kaynaklar gözlem, anket, mülakat, yayınlanmamış belgeler vs. gibi doğrudan doğruya araştırmacı tarafından elde edilen çalışmalardır.Bazı çalışmacılar bu kaynaklardan yararlanırken bazılara da kütüphane çalışmasını tercih ederler.Bunlar kaynak olarak başkası tarafından konu ile ilgili söylenmiş ve yayınlanmış düşünce görüş ve incelemelere dayanır.

Kaynak Yeterliliği

Araştırmanın devamı, güvenilir ve yeteri sayıda kaynak bulunabilmesine bağlıdır. Bir görüşü kanıtlamak üzere yapılan çalışmalar hemen hemen tümüyle kütüphane kaynaklarına dayanır. Deney anket mülakat ve araştırma gibi yöntemlerle kaynakların doğrudan derlenmesi de kütüphane kaynaklarına olan ihtiyacı ortadan kaldırmaz.

Araştırılacak konuda yeterli sayıda ve düzeyde kaynak bulunamaması araştırmanın ilerlemesini zorlaştırır. konuyla ilgili olanları seçmek güç ve zaman alıcı olabilir. Bu sorun İnternet üzerinden yapılan araştırmalarda sık yaşanır.Bu durumda anahtar kelimeleri olabildiğince azaltıp konuya en uygun düşenlerle aramanın sürdürülmesine çalışılmalıdır. aynı zamanda diğer araştırmacıların kullandığı anahtar kelimeler de incelenebilir.

Zaman

Seçilen konu bilimsel çalışmanın işleneceği zaman çalışmayı yapacak kişinin ayırabileceği süre açısından uygun olmalıdır.
Araştırmanın belli bir süre içinde tamamlanması zorunluluğu seçilecek konunun ve onun incelenecek yönünün belirlenmesinde de etkili olur.

Konuyu Sınırlandırma

Konunun Uzun ya da kısa Olması

Konu ne kadar daraltılırsa onu o ölçüde derinlemesine inceleme olanağı elde edilmiş olur. Ancak konunun içinden çıkılamayacak kadar uzun, araştırmayı anlamsız kılacak kadar da dar tutulmaması gerekir[5].

Konuyu Sınırlamada İlk Okuma

Konuyu sınırlandırmada ilk okumadan elde edilen bilgiler araştırmacıya yardım eder ve yapılan gözlemler geçirilen düşünme süreci sonunda araştırmacının kafasında oluşan sorunun ve o soruna karşı önereceği bir çözüm meydana gelir.Bu da araştırmanın tezini oluşturur.

HİPOTEZ KURMA VE METODUN BELİRLENMESİ

Hipotez Kurma (Araştırmanın Tezi)

Hipotez belli bir kurumsal temele dayalı olarak geliştirilen ve değişkenler arasında varlığı öne sürülen belli ilişkilerin sınanmasını sağlar. Her araştırmanın bir tezi olmalıdır.
Başlangıçta oluşturulan tez soruna karşı getirilen geçici bir çözümlemedir. Araştırma ilerledikçe tez değiştirilebilir veya sonuca uygun olarak geliştirilebilir.

Tez doğruluğu sınanmamış bir öneridir. Ön çalışmalara deneyim gözlem ve akıl yürütmelere dayanılarak oluşturulur ve çalışma sonucunda doğru çıkacağına duyulan bir güven vardır. doğru çıkmaması halinde yinede sonuçlar yayınlanabilir. bu her halükarda bilimin gelişmesine katkı sağlar, çünkü aynı konuyu başka bir bilim adamı incelememiş olur.
Tez cümlesi ilgi çekici nitelikte olmalıdır. Düz ya da soru cümlesi olarak ifade edilebilir. Önerinin basit anlaşılır ve merak uyandıran nitelikte olması gerekir.

Araştırma Tekniğinin Belirlenmesi

Bilimsel çalışmalarda yöntemin büyük önemi vardır.Konunun özelliğine ve araştırmacının ilgisine göre anket, gözlem, mülakat istatistik bilgiler, deney vs. gibi yöntemlerden yararlanılabilir. Birincil kaynaklarla çalışma yönteminin belirlenmesi kütüphane araştırmasına olan gereği ortadan kaldırmaz.

Günümüzde araştırmacılar geleneksel kütüphane kaynaklarının yanı sıra İnternet kaynaklarından da yararlanmak zorundadırlar.Çünkü bu kaynakların bir bölümü kütüphanelerde basılı olarak bulunurken bazıları sadece elektronik ortamda yer almaktadır. özellikle makale indexleri çok önemlidir.

Yöntem aşamasında ayrıca tutulacak notların ve ulaşılan kaynakların nasıl kaydedileceğine de karar vermek gerekir. Bu yöntemlerden birisi klasik kart yöntemidir. Burada kaynak ve kaynaklardan elde edilen bilgiler bu iş için hazırlanmış kartlara yazılır. Kaynakların yazıldığına bibliyografya, kartları alınan notların yazıldığı kartlara da not alma kartları denir.

Bazen de kaynaklar ve bilgiler özel olarak tutulan bir bloknot veya deftere kaydedilir. Tüm bilgiler bir araya toplanmış olur.

Diğer bir yöntem de kaynak ve notları bilgisayarda bir klasör içinde yer alan dosyalara kaydetmektir. Bu yöntem daha fazla tercih edilmektedir. özellikle kart yöntemine alternatif olarak geliştirilen OneNote programı bilim adamları tarafından tercih edilmektedir.

TASLAK PLAN VE GEÇİCİ BİBLİYOGRAFYA HAZIRLAMAK

Taslak Plan Hazırlamak

Geçici plan araştırmacının henüz konu ile ilgili olarak okuduğu birkaç çalışmadan yararlanarak nasıl bir çalışma yapmak istediğini gösteren bir taslaktır.Bu taslak araştırmacının çalışması sırasında izleyeceği yolu gösterir. Başlangıçta geçici plan hazırlanması zamandan tasarruf sağlar. Araştırmanın ayrıntıların inildikçe geçici planda değişiklik yapılır.

Araştırmacının taslak plan hazırlanmasında ve onda değişiklikler yapılmasında tez cümlesini kağıdın başına yazması yararlı olabilir. Böylece konunun kapsamı ve sınırlandırmaları göz önünde bulundurulmuş olur.

Taslak plan ana fikirlerle destekleyici bilgilerin akış sırasını ve bunlar arasındaki ilişkileri ortaya koyar. Başlıklar ve alt başlıkların her birine izlenen sisteme göre bir numara veya harf verilir. Alt başlıkların yazımına belirli miktar boşluklar verilerek içeriden başlanır. Alt başlıkların üst başlıklara göre bu şekilde daha içeriden yazılması fikirlerin birbirine nasıl bağlandığını daha açıklıkla göstermek içindir.

Geçici Bibliyografya Hazırlamak

Araştırmacı konuyu belirledikten sonra kaynak araştırmasına başlar ve bulduğu kaynakları kaydederek bir kaynak listesi ya da bibliyografya oluşturur. ilk hazırlanan kaynak listesine yenileri eklenir bazıları da gereksiz görülerek sonradan listeden çıkartılır.

Bir araştırmada yararlanılan kaynaklar çok ve çeşitlidir. Kitaplar, genel ve mesleki makaleler, gazeteler, istatistikler, raporlar, seminer bildirileri, özel mektuplar v.s. bunlardan bazılarıdır. Araştırmacı konuyla ilgili gördüğü tüm kaynakları toplamalıdır.

Kaynak Araştırmasına Başlama

Araştırmaya büyük ve genel bir kütüphaneden başlamakta yarar vardır. Bu örneğin bulunulan ildeki üniversite kütüphanesi olabilir.
Araştırmacının ilk yapacağı şey ilgili kitap ve makaleleri bulabileceği kaynaklara başvurmaktır.

Kütüphane Katalogları

Kataloglar yazar başlık ve konuya göre düzenlenirler.Ancak katalog araştırmasına konu ile başlamak daha doğru olur.
Kütüphaneciler kitap ve öteki malzemeleri sınıflandırırken standart bir konu başlığı kullanırlar. Kütüphaneler arasında ufak tefek bazı farklılıklar olsa da bunun için genellikle Amerikan Kongre Kitaplığının (Library of Congress) Konu Başlıkları Sınıflandırması (Subject Heading Classification) esas alınır.Dört cilt olan bu yayın kütüphanenin referans kitaplığında veya katalog dolaplarının yakınında bulunur.
Kütüphanedeki her kitabın üzerinde onun raflardaki yerini belirten bir başvuru numarası vardır. Bu numara genellikle kitabın sırtında yazılıdır.

Makale İndeksleri

Araştırmacının başvurabileceği diğer bir kaynak da makale indeksleridir. indeksler dergilerde yayınlanan makalelerle bazen kitapların içinde yer alan bölümleri konularına göre düzenli olarak içeren kaynaklardır.çeşitli konularda yayımlanmış makalelerin ve öteki yazıların yazar başlık tarih ve içinde yer aldıkları periyodikleri gösterirler.Makale indeksleri daha çok kütüphanelerin referans bölümlerinde bulundurulur.

Makale indeksleri genel veya özel nitelikte olabilir. Genel indeksler değişik konulardaki makale ve yazıları içerirler. Oysa özel indeksler belirli konulara göre düzenlenmişlerdir.

Bibliyografyalar

Kütüphane katalogları ve makale indekslerinin yanında aranılan kitapların bulunabileceği bir diğer kaynak da bibliyografyalardır.bibliyografyalar yayınlanmış kitapların listesini içeren kaynaklardır genel ve özel nitelikte olabilirler.

Ayrıca ticari amaçlı bibliyografyalarda vardır. Bunlar da konuyla ilgili hangi kitapların bulunduğunu belirlemede yararlı olur. Örneğin Books in Print (New York: Bowker ) ve Cumulative Book Indeks ( New York : Wilson ) bu tür ticari kataloglardır[10].

Araştırmacı ayrıca kitap ve makalelerin sonlarında bulunan kaynakçalardan da başka kaynaklara ulaşabilir. Bu nedenle incelediği konuyla ilgili yakın tarihlerde yayınlanmış birkaç kitap ve makale bulunarak bunların kaynakçalarının incelenmesi daha birçok kaynağın belirlenmesine olanak sağlar.

Diğer Kütüphaneler

Araştırmacılar çalışmalarına öncelikle bağlı oldukları üniversite kitaplıklarından başlayabilirler. Ancak tüm kaynaklar üniversite kütüphanelerinde olmayabilir. Bu yüzden onların dışındaki kütüphanelerde de kaynak araştırması yapmakta yarar vardır.

a.İl Halk Kütüphaneleri : Bunlar daha çok genel nitelik taşırlar. Fakat o yöre ile ilgili başka yerlerde bulunmayan bazı kaynakların il halk kütüphanelerinde bulunma olasılığı çok yüksektir.

b.Meslek OdalarıDernek Cemiyet veya Birlik Kütüphaneleri : Aynı meslekleri yapan veya aynı konularla ilgilenen kimselerin oluşturdukları kuruluşlardır. Bunların araştırmacıyı ilgilendirebilecek kendi özel koleksiyonları veya kitaplıkları bulunabilir. Örneğin ticaret ve sanayi odaları ile meslek odalarının kitaplıkları yayınladıkları istatistikler yıllıklar raporlar vs. araştırmacılar için önemli kaynaklar durumundadır.

c.Diğer Kaynaklar : Bunlar arasında elçilikler gazeteler büyük işletmeler belediyelerle öteki resmi veya özel kuruluşların kitaplıkları araştırma ve özel kayıtları vs. yer almaktadır.

Özellikle bazı elçiliklerin çok zengin kütüphaneleri vardır. Örneğin ülkemizde Amerikan Büyükelçiliği ne bağlı olarak faaliyet gösteren Amerikan Kütüphaneleri araştırmacılar açısından oldukça zengin bir kaynaktır.

Türkiyede birçok kamu kuruluşu ve benzerlerinin de oldukça zengin kitaplıkları bulunmaktadır. Bunlar arasında Devlet Planlama Teşkilatı Devlet İstatistik Enstitüsü Türk Standartları Enstitüsü Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği ile çeşitli bakanlıkların kitaplıklarını özellikle belirtebiliriz.

Geçici Bibliyografyanın Düzenlenmesi

Araştırmacının kaynak araştırması ile belirlediği malzemeyi uygulanacak bir sisteme göre kayda geçirmesi gerekir.böylece araştırmanın geçici bibliyografyası ortaya çıkar.bir kaynağın arandığında tekrar bulunabilmesi ya da onun dipnotunda veya sondaki Kaynakça da gösterilebilmesi için o kaynakla ilgili tüm bilgileri eksiksiz olarak kaydetmek gerekir.

Bilinen bir yönteme göre kaynaklar bu amaç için özel olarak yapılan bibliyografya kartlarına kaydedilirler. Kaynaklar az olduğunda özel bir deftere de kaydedilebilir.

Bibliyografya Kartları

Bibliyografya kartları 7.5 x 12.5 cm. ebadında kartondan kesilmiş standart kağıt parçalarıdır.her biri ayrı bir kart üzerine işlenmiş kaynakları alfabetik sıraya koymak ve sınıflandırmak oldukça kolaydır. Bibliyografya kartları bir kutu veya fiş dolabında saklanırlar. Daha sonraki aşamalarda metnin sonunda bibliyografya listesi yazılırken ve dipnotlu kaynak gösterme sisteminde ilk kez başvuru yapıldığında kaynaklar tanıtılırken yalnızca ilgili kartları yerinden çıkartıp bakmak yeterli olacaktır.

Bibliyografya Kartı Örneği:
330.9 DPT Kütüphanesi
KAZ
Kazgan Gülten
İktisadi Düşünce veya Politik İktisadın Evrimi. 4. Baskı
İstanbul : Remzi Kitabevi 1989.

İktisadi düşüncenin başından veri geçirdiği aşamaları inceliyor. İktisat Teorisinin evrensel geçerliliği olmadığı tezini savunuyor.


Kitaplar için şu bilgileri geçici bibliyografyaya kaydetmek gerekir :
Yazarla ilgili bilgiler (Yazar ve varsa çeviren derleyen hazırlayan v.s. gibi emeği geçenler) kitabın başlığı (varsa alt başlıkları ile birlikte) baskı sayısı ve kitabın yayın bilgileri (yayım yeri yayın evi yayım tarihi)

Diğer bilgilerden ayırt edilmesi için kitap başlığı altı çizilmiş olarak italik veya koyu punto ile yazılır. Kitap kartının sol üst köşesine ayrıca kitabın katalogdaki başvuru numarasını ve birden fazla kütüphanede çalışılması durumunda bulunduğu kütüphaneyi de kaydetmek gerekir.

Periyodikler belirli zaman aralıkları ile yayınlanan kaynaklardır. Bir periyodik makalesi için gerekli bibliyografya bilgileri kitaplar için gerekli olanlardan biraz farklıdır. Bu kaynaklar için şu bilgilere gerek vardır :

Yazar makalenin başlığı periyodiğin ismi cilt ve sayı numarası (ve tarihi) ile makalenin sayfa numaraları. Makalenin adı da kitaplardaki gibi altı çizilmiş olarak italik ya da koyu punto ile yazılır.

Makale Bibliyografya Kart Örneği :
Seyidoğlu Halil
"Elektronik Ticarete Hazır mıyız?"
Bilgi ve Toplum Cilt I Sayı 2 (Haziran 1999) ss. 59-62.

Yeni bir ticaret yöntemi olarak elektronik ticaretin sağladığı kolaylıkları inceliyor. Türkiyede elektronik ticaretin gelişmesi için gerekli koşulları tartışıyor.

İnternet Üzerinde Adres İşaretleme (Bookmarks)

İnternet üzerinde araştırma yapılarak kaynak listeleri belirlendikten sonra istenen kaynaklar işaretlenip bir dosyaya kaydedilebilir. Bunun için tüm yapılacak işlem programdaki adres işaretleme dosyasının açılması ve seçilen kitabın üzerinde tıklatmadır. Kitap işaretleme fonksiyonu sayesinde uzun adresleri her defasında ayrı ayrı yazmanın güçlükleri ve bu işlemler yapılırken yanlış kopyalama olasılığı ortadan kalkar.

Böylece araştırmacı İnternette yararlı kaynakları belirleyip bunlara aldığı notları ekleyerek bir tür elektronik bibliyografya düzenlemiş olur. Daha sonra işaretlediği kaynaklara dönerek bunları okuyup değerlendirme yoluna gider.