Çarşamba nerededir, coğrafi özellikleri nelerdir?

Çarşamba nerededir, coğrafi özellikleri nelerdir?

Çarşamba

Orta Karadeniz Bölümü'nde Samsun ilinin nüfusu bakımından 3. büyük ilçesidir. Batıda Tekkeköy, doğuda Terme, Güneyde Salıpazarı ve Ayvacık ilçeleriyle çevrilidir. İlçe merkezi Samsun'a 36 km uzaklıktadır.
Yeşilırmak 'ın Çarşamba ovası'na çıktığı yer yakınında, ırmağın iki yakasında kurulmuş olan ilçe merkezinin adıdır.

İlçenin tarihi

Çarsamba yöresi M.Ö. 4000'lerden itibaren bir yerleşim merkezidir ve Hitit Firig egemenlikleri altında kalmıştır. Grek kaynaklarına göre Bafra ve Terme birlikte, Çarsamba ovasinda da M.Ö. 8. yüzyılda Amazonların (kadın savasçıların) yaşadığı rivayet edilmektedir.
M.Ö. 670 yılında Amisos (Samsun) ticaret kolonisi kuran Miletoslu denizciler Yeşilirmak kıyılarına kadar uzanarak buralara sömürge kurdular. Bu sömürgelerden birisi olan Yeşilırmak'a “Iris” Çarsamba' nın güneyinde kurşunlu oymağı ile Ordu köyü' nden oluşan sömürgelerine ‘Miskire' dediler.
M.Ö. 6. yüzyılda Persler' in egemenliğine girer.
M.Ö. 63 yılında Roma İmparatorluğu' na bağlandı. Roma İmparatorluğu'nun M.S. 39 yılında ikiye ayrılmasından sonra Bizanslıların (Doğu Roma ) emrinde kalmıştır. Bu durum 1200'lere kadar devam etti.
Selçuklu Sultanı 2. Kılıçarslan Ülkesini 1185 yılında 11 oglu arasında taksim ettiğinde yöre Rüknettin Süleyman Şah' ın payına düştü.
Anadolu Selçuklu Devleti'nin dağılmasından sonra Samsun yöresinde ‘Canik Beyleri' adıyla yeni idari beylikler oluştu. Bunlar 5 tanedir ve bir tanesinde Çarşamba havalisinde hüküm süren Taceddinoğulları'dır. Çarşamba : Canik Beylerinin merkezi durumundaydı. Bu Beyliklerin en kuvvetlisi olan Taceddinoğulları ilçemizin bugünkü batı yakasinda bulunan sarıcali mahallesinde oturur ve böyle hükmederlerdi.
1071 Malazgirt Meydan Savaşı'ndan Sonra Anadolu'ya göç eden Porsukoğulları Çarşamba'ya gelip yerleşmişler ve daha sonra bulundukları yere porsuk köyü adı vermiştir.
Eskiden şimdiki ilçenin yerinde Sarıcalı Mahallesi ile Kusdoğanlı köyleri bulunurmuş.
Burada 1370 yılında büyük bir panayır kurulmuş. Bu panayır Çarşamba günleri kurulduğundan “Çarsamba Pazarı” denmiştir (Çarsamba ismi buradan gelmiştir). Sarıcalı ve Kuşdoğanlı'nın ilk yerleri Çepnioğulları idi. Sonradan buraya Horasan' dan Türk aileleri yerleştirilmiştir.
1428 yılında Osmanlı İmparatorluğu' na katılan Çarsamba :Yörgüç Paşa, Hoca Ali Paşa, Hazinedaroğulları tarafından yönetilmiştir.
Çarsambada 1700'lü yıllarda Yeşilırmağın Batı yakasında Hıristiyan mahalleside oluşmuştur Samsun ve çevresi 1847 ‘deki yönetsel bölünmede Sivas eyaletinden alınarak Trabzon eyaletine verildi.1847 ‘de Trabzon Eyaletinin Canik livasından başka merkez livasi, Batum livasi Gönye, Karahisar -i sarki olmak üzere 4 livası daha vardı.
1870 tarihli Trabzon vilayet salnamesinde Çarşamba Kaza olup 119 köyü 9200 hanesi ve 32153 erkek nüfusu vardır. Bu nüfusu, ile Çarşamba Trabzon vilayetine bağlı Canik sancağının en büyük kazasıdır. Terme Çarşambaya bağlı bir nahiyedir.
1870 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarşamba Ilçesinde ilçe yönetimi üç meclis tarafından yürütülüyordu bunlar;
Meclis-i idare (idare meclisi) olup başkanı Kaymakam
Meclis-i deavi (davalar meclisi) başkanı Başkadı
Meclis-i daire-i belediye (belediye idare meclisi) başkanı Belediye Reisidir.
Bu idari yapılanma cumhuriyet dönemine kadar sürmüştür
1882 Trabzon Vilayet Salnamesine göre Çarsamba Kazasının taşınmaz malları;
Hükümet Konağı 151 Cami ve Mescit 1 Türbe 2 Tekke 21 Çeşme 3 Hamam 4 Han 417 Dükkan 251 Değirmen 1812 Fırın 4 Fabrika 2 Köprü 38 Kilise 13 Medrese 147 Müslüman Mektebi 3 Hırsitiyan Mektebi 62 Müslüman Mezarlığı 16 Hıristiyan Mezarlığı vardı.
1892' deki Yönetsel bölümünde Canik sancağı, Trabzon vilayetine bağlıydı. Bu dönemde Trabzon vilayetini, merkez sancağı, Canik, Lazistan ve Gümüşhane sancakları oluşturuyordu.
Canik sancağının toplam 6 kazası sırası ile şunlardı :Merkez, Bafra, Ünye, Fatsa, Terme ve Çarşamba. Ladik, Köprü ve Havza bu dönemde Sivas vilayeti sınırları içerisinde idi. Canik sancağı,1896 ve 1903' teki yönetsel bölünmelerde de 1892' deki konumunu korudu.
Canik sancağı, II. Mesrutiyetten sonra Trabzon vilayetinden ayrılarak bağımsız sancak durumuna getirildi. Canik bağımsız sancağının bu dönemde, Merkez (Samsun), Ünye, Bafra, Terme, Çarsamba ve Fatsa olmak üzere toplam 6 kazası vardı. Ladik ile Köprü kazaları ise yine Sivas vilayetine bağlıydı. Canik bağımsız sancağının yönetsel konumu 1918 degişmedi.
Birinci dünya savasindan sonra 1920 yılında Ankara hükümeti tarafından görevlendirilen Osman Ağa, türeyen Rumların ve Ermenilerin dağlarda teşkil ettiği çeteleri imha etmiş bölgede emniyet ve asayişi kısmen sağlamış ve bundan sonra da Çarsamba' ya yerleşim için göçler başlamıştır.
Çarşamba ilçesi, Trabzon iline bağlı Canik (Samsun) sancağının ilçesi olarak kurulmuş, Samsun bağımsız il olunca Samsun iline bağlı ilçe olarak yönetilmiştir.

İlçenin tabiat ve kültür kaynakları

Çarsamba' da; ilk Tunç çağı yerleşmeleri olan üç adet höyük, Anadolu Selçuklu ve Osmanlı döneminden kalma bir çogu ahşap 15 cami, ilçe merkezinde halen kullanılan 1 bedesten, 1 kale, 1 hamam, 1 Atatürk anıtı, ilçede kaynağı pek açıklık kazanmayan fakat insanların günden güne kutsallaştırdığı 18 tekke ve ziyaret yeri, 3 adet yeraltında eski kent kalıntıları, 3adet şehit mezarlığı, 7' si koruma altına alınmış bir çok anıt ağaç, 2 kuyu tası, 35 ahşap ev, bir çok mağara, şelale, mesire yerleri, kumsallar ve av sahaları bulunmaktadır.
Çarşambamızda mevcut olan kültür ve tabiat varlıklarının bazıları asağıda sıralanmıştır:
HÖYÜKLER
TEPECİK: Beyyenice ( İlk Tunç çağı yerleşmesi vardır.)
KİLİSE TEPE: Beyyenice ( İlk Tunç çağı yerleşmesi vardır.)
TÜNBÜ TEPE: Eğnel köyü, derelik mahallesi ( İlk Tunç çağı yerleşmesi vardır.)

CAMİLER
Göğceli camii- Çay mahallesi göğceli mezarlığı.
Değirmenbaşı camii- Kirazlık çaymahallesi değirmenbaşı caddesi.
Rıdvan Bey camii- Orta mahalle.
Yeni (Keten ) camii-Orta mahalle.
Abdullah Paşa camii-Sarıcalı mahallesi.
Karagöz(Ahşap) camii-A.Donurlu.
Zeyfelli (Mezarlık-Ahşap) camii-Kaydan.
Tugutlu (Çivisiz- Ahşap) camii-Turgutlu.
Şeyh Habil (Çivisiz-Ahşap) camii-Yaycılar.

TÜRBELER (Tekkeler)
Yeşil Tekke- Dikbıyık A.Güzpınar mahallesi.
Çıban Tekkesi- Dikbıyık A.Güzpınar mahallesi.
Semail Tekkesi- Ahubaba.
Yeşil Tekke -Beyyenice.
Ülfi Tekkesi-Karaağaç.
Sarlık Tekkesi-Sefalı.
Yel Tekkesi-Yenikaracali(ağrı ve sizi, yel girmesi hastalığına şifa bulmak amacı ile ziyaret edildiği söylenmektedir.
Gazi Hasan Bey Türbesi- Ordubaşı köyü(İki kardeşi ile birlikte Orta Asya' dan savaşa geldiği, burada şehit düstüğü ve savaşta kullandığı kılıcın türbesinde bulunduğu söylenmektedir.)

DOĞAL ALANLAR
Eski kent-Kilise kalıntıları-Gülören köyü(5 dönüm alana yayılmış kalıntıların Bizans dönemine ait olduğu söylenmektedir).
Sivritepe' de tarihi yer altı çarşısı - Karakaya.
Göller mevkii toprak altında eski kent kalıntıları - Kürtün
Ordu kalesi - Ordu

SU DEĞİRMENLERİ
Su Değirmeni- Konukluk.
Su Değirmeni- Porsuk.
Su Değirmeni-Kirazlıkçay mahallesi.

DİĞER SİVİL YAPILAR
Büyük bedestan-Orta mah.
Eski hamam.

ANIT AĞAÇLAR
(Anıtlar kurulu tarafından tescillenip, koruma altına alınan ağaçlar.)
Çınar Ağacı- Çay mahallesi canlı sokak.
Çınar Agacı- Çay mahallesi göğceli mezarlığı.
Çınar Ağacı- Kirazlıkçay mahallesi değirmenbaşı caddesi (Değirmenbaşındaki meşhur değirmenin su oluklari üzerindeki bu çınarın altında Arap Dede' nin mezarı bulunduğuna inanılmaktadır .)
Çınar Ağacı- Kızılot.
3 adet dişbudak ağacı- Kızılot.

MAĞARALAR
Mağara- Kestane pınar.
Mağara- Ulupınar.

TARİHİ ESERİ
Göğceli Camii
Çarsamba, Çay mahallesi, Göğceli Mezarlığı içinde yer alan camii Anadolu ahşap mimarisinin en güzel örneklerinden birisidir.1206 yılında yapılan camiinin giriş revakları 1335 yılında onarım geçirmistir.Yapının kim tarafindan yaptırıldığı bilinmemektedir. Tek katlı yapının üst üste yığma tekniğiyle yapılmış duvarlarını tek parça kalaslar oluşturur. Duvarlarda, direklerde, direk başlarında, kirişlerde, merteklerde, mahya ışığı gibi yapının birçok yerinde karaağaç, diş budak, kestane gibi ağaçlar kullanılmıştır. Duvarlarda tek parça olarak kullanılan kalaslar, yaklaşık 15-18 cm. kalınlığında, 50-70 cm. eninde ve yaklaşık 12.60 ve 20 metre uzunluğundadır. Ahşap yapı taşınabilir özelliğe sahiptir. Alttaki derinlik yapının hava almasını, nemi ve çürümeyi önlemek için açılmıştır yapıda dövme demir çivi, yalnız direk başlarının kirişlere bağlantısında ve harim kısmında revak bölümlerine doğru uzanan merteklere yapılan eklerde kullanılmıştır. Kuzey kısmı hafif dönel olan çatı; üç omuzlu bir çatıdır çatının taşıyıcıları ahsap duvarlar ve dikmelerdir. Harim kısmında çatı direklerle (6 direk desteklenmiştir.)
Yapı, dıştan 17.75/17.50m.x21.15/22.20m. ölçülerinde olup, kapalı alanı 254 metre kare açık alanı 140 metre kare, toplam 394 metre karedir. Caminin etrafındaki mezarlık garipler mezarlığı olarak bilinmektedir. Camii, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu' nun 16.05 1986 tarih ve 2289 sayılı kararıyla, korunması gerekli Taşınmaz Kültür varlığı olarak tescil edilmiştir.

Doğalgaz Hattı
Mavi akım (Botaş) doğalgaz hattının Rusya'dan karaya çıktığı yer Çarşamba nın Demirli köyü ne bağlı Durusu Mevkiidir. İlçemiz 2005 yılının sonunda o zamanınRusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve İtalya Devlet Başkanı Silvio Berlusconi tarafından da ziyaret edilmiştir.

Barajlar
Yeşilırmak üzerinde kurulu bulunan 2 tane baraj vardır. Bunlar;

• Hasan Uğurlu Barajı
• Suat Uğurlu Barajı

Abdal Deresi üzerinde de Gökçe Çakmak Barajı vardır.

Atatürk'ün Çarşamba'ya Gelişi

Atatürk, harf devrimi nedeni ile 16.09.1924 tarihinde samsuna gelişlerinde Çarşamba' ya uğradı. Bu esnada da 20.09.1924 tarihinde Samsun – Çarşamba demiryolunun temelini attı. 24.11.1930 tarihinde Çarşamba' ya ikinci kez, gelen Atatürk, Türkocağında gençlerle bir sohbet toplantısı yapmıştır. Ayrılırken Çarşamba Türkocağı defterine ”Çarşamba Türkocağında tanıştığım gençlik, iftihara layıktır." düşüncelerini yazmıştır.
Ulaşım
Modern Ulaşım

• Hava Yolu : Karadeniz Bölgesi'nin önemli havalimanı olan Çarşamba Havalimanı Çarşamba ovasında bulunmaktadır. Hergün düzenli uçak seferleri mevcuttur.
• Kara Yolu : Karadeniz Sahil Yolu'da Çarşamba'dan geçmektedir. Bu yol sahilde değilde biraz içlerde yapılmıştır, böylece ulaşım kolaylığı sağlanmıştır.
• Demir Yolu : İlçe 1920 tarihinde yapılan ve daha sonra revize edilen kısa bir tren yoluyla Samsun'a bağlanır. Ayrıca Elektronik Yüksek Mühendisi Sabahattin Çelik tarafından geliştirilen makinistsiz tren projesinin çalışmaları burda yapılması planlanmakta ve Samsun Çarşamba arasına bir hızlı tren uygulması düşünülmektedir.

Kültür
Çarşamba Yemekleri

• TİRİT : Kaz eti, pirinç ve açılmış yufka ile yapılır.Çarşamba'nın milli yiyeceği olarak görülen tirit, Çarşamba'dan Samsun'un diğer bölgelerine yayılmıştır.
• KEŞKEK : Çarşamba'da genellikle düğünlerde yapılan bir yiyecektir. Buğday, tavuk ya da kuzu eti ve tereyağı ile yapılır. Düğünlerde, ev davetlerinde yapılan bir yiyecektir.Yapımı oldukça zordur, buğday ve et birbirinin içine iyice yedirilir. Yapılışı Tavuk Göğsü tatlısını andırsa da ana yemek olarak verilir. Hazmı çok ağırdır. Şeker ve kolestrol hastalarının özellikle sakınması gerekir.
• KIVRATMA : Bolca fındık ve yufka ile yapılan bir tatlı çeşididir.Bayramlarda cok yapılan yiyecekleriden biridir.
• BÜRYAN : Genelde düğünlerde yapılan sulu et yemeği türüdür.
• BAZLAMA : Bir çeşit mısır unu ekmeği dir.
• MISIR ÇORBASI: Tane mısırdan yapılan yoğurtla karıştırılarak tüketilen bir yemek.
• KARMAÇ : Mısır ekmeğinden yapılan bir çeşit yiyecektir.tereyağı,daha sıcakken mısır ekmeği ve seker karıştırılarak yapılır
• HAMUR DOLMASI : Pancar yapraklarından yapılan bir çeşit dolmadır.İçine malzeme olarak hamur konulur.Daha sonra bu dolma acı kırmızı biber ile kavrulur.
• LEPSİ :Bir tür gürcü yemeğidir.tavuktan ve dövülmüş cevizden yapılır.
• CIZLAMA:Buğday unuyla yapılan ekmek türüdür...
• POOT:Mısır unu ve tereyağ ile yapılan bir yemek türüdür.
• MALAKTO:yeşil fasulye ile yapılan içine dövülmüş ceviz,kinzi,bibiber atılarak yapılan KESTANEPINARLILARA has bir yemek.
• BALCAN TURŞUSU patlıcandan yapılmış çok güzel bir turşu çeşidir

BAKINIZ Karadeniz Bölgesi Ovaları