[KK] Malcolm X - MsXLabs

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- Siyaset ww (https://www.msxlabs.org/forum/siyaset-ww/)

- - Malcolm X (https://www.msxlabs.org/forum/siyaset-ww/10837-malcolm-x.html)

Malcolm X

as�l ad� MALCOLM L�TTLE. M�sl�man olduktan sonraki ad� EL-HAJJ MAL�K EL-SHABAZZ
(d. 19 May�s 1925, Omaha, Nebraska - �. 21 �ubat 1965, New York kenti, ABD),
Siyah milliyet�ili�ini ve Siyahlar�n �rklar�yla onur duymalar�n� savunan ABD�li Siyah �nder.

�ld�r�lmesinden sonra yay�mlanan The Autobiography of Malcolm X (1965; Malcolm X in Otobiyografisi) adl� kitap, geni� yank� uyand�rm�� ve �zellikle Siyah gen�ler aras�nda g��l� bir ideolojik etki yaratm��t�r. �ocukluk ve ilk gen�lik y�llar�n� Michigan eyaletindeki Lansing�de ge�irdi. Siyahlara y�nelik �iddet eylemleriyle tan�nan gizli ter�r �rg�t� Ku Klux Klan taraf�ndan evlerinin yak�lmas�na tan�k oldu. Gen� ya�ta k�z karde�inin yan�na yerle�mek �zere Boston�a gitti. 1946�da h�rs�zl�k su�undan hapiste bulundu�u s�rada Siyah M�sl�manlann �nderli�indeki �slam �mmeti (sonradan Amerikan �slam Misyonu) adl� hareketin g�r��lerinden etkilenerek �slam dinini benimsedi. Yedi y�l hapis yatt�ktan sonra serbest b�rak�ld� �slam �mmeti�nin merkezinin bulundu�u Chicago�ya gitti. Burada �rg�t�n �nderi Elij ah Muhammad�la tan��arak hareketin kat� ilkelere dayal� din anlay��n� benimsedi. Hareket i�inde yayg�n olan, beyaz k�le sahiplerinin dayatm�� oldu�u d��ncesiyle soyad� de�i�tirme gelene�ine uyarak, �X� soyad�n� ald�. Konu�malar yapmas� i�in �lkenin �e�itli yerlerine g�nderildikten sonra, New York kentindeki Yedi Numaral� Cami�ye atand�.

Malcolm X Siyahlar�n beyazlar taraf�ndan s�m�r�lmesine kar�� kt�� son derece etkili konu�malar�yla k�sa s�rede geni� bir yanda� kitlesi kazand�. Ba�kan John F. Kennedy�nin �ld�r�lmesini (22 Kas�m 1963) beyazlar�n y�llard�r Siyahlara kar�� kulland�klar� �iddet t�r�nden, basit bir olay olarak de�erlendirmesi, Elijah Muhammad taraf�ndan hareketten uzakla�t�r�lmas�na neden oldu. 1964�te yeni bir dinsel �rg�t kurdu�unu a��klad�. Mekke�ye yapt�� hac ziyaretinden sonra Siyah ayr�l�k��l��n� savunmaktan vazge�erek art�k beyazlar� d��man olarak g�rmedi�ini ve b�t�n insanlar�n karde�li�ine inand��n� a��klad�.

Malcolm X, yanda�lar�yla rakip Siyah M�sl�manlar aras�ndaki d��manl�k nedeniyle �e�itli sald�r�lara u�rad� ve ya�am�na y�nelik tehditlerle kar�� kar��ya kald�. Harlem�deki bir dans salonunda yanda�lar�nca d�zenlenen bir toplant� s�ras�nda vurularak �ld�r�ld�.

Malcolm X�in korunmak amac�yla �iddete ba�vurulmas�n� savunmas� ve bir�ok ki�i taraf�ndan ba�naz biri olarak g�r�lmesi, �rk ayr�m�ndan kaynaklanan e�itsizliklere kar�� m�cadelede pasif direni� y�ntemlerini �ne ��karan �evrelerce ele�tirilmesine yol a�m��t�r. Ttirk�ede K�klerimiz (1983, 1984) adl� bir yap�t� yay�mlanm��t�r.

kaynak: Ana Britannica

Malcolm X

Malcolm Little ve daha sonras�nda El Hac Malik el-�ahbaz, (Omaha 1925 - New York 1965), ABDli siyaset adam� ve siyah haklar� savunucusudur. 1952'de Malcolm X ad�yla Black Muslims hareketine girdi. Elijah Muhammad'�n yolunu izledi ve ona ABD i�inde t�m�yle ba��ms�z olacak bir siyah cumhuriyetinin kurulmas� fikrini benimsetti. Ancak Mart 1964'de iki �nderin aras� a��ld�; Malcolm X, Afrika - Amerika Birli�i �rg�t�n� kurdu ve 1964'de Afrika ile Ortado�u'ya (Mekke'de hacc i�in bulundu) iki gezi yapt�. D�n��nden k�sa bir s�re sonra da �ld�r�ld�.

Massachusetts'in siyah mahallesinde ilk��renimini bitirir. �ok istemesine ra�men, �niversiteye gidemeyince, k��k ya�ta �al��mak zorunda kal�r. Michigan ve Boston derken, kendini birden Harlem'de bulur. Bir siyah olarak, kendisine dayat�lan ya�ama bi�imi, onu sonunda hapishaneye d��r�r. �niversiteyi Harlem sokaklar�nda tamamlad��n� ve doktora tezini de hapishanede haz�rlad��n� uzun uzun anlat�r. O okuma a�l��n� hapishanede giderir. Doymak bilmez bir istekle hapishane k�t�phanesindeki kitaplar� tek tek okur. Hapishane y�llar� i�in: "Bir insan�n d��nmeye ihtiyac� varsa, gidebilece�i en iyi yer, bana sorulursa, �niversiteden sonra hapishanedir" diyerek, hi� kimsenin �aresiz ve ��z�ms�z olmad��n� vurgular.
O, yedi y�ll�k �hapishane e�itiminden� sonra, ba�ka bir Malcolm X olarak Harlem�e geri d�ner. Hapisten �nce bir sokak serserisiyken, �imdi Amerika�da b�y�k bir h�zla geli�en �slam��n etkili ve ate�li bir temsilcisidir.

Malcolm Little olan soyad�n� Harlem�de X olarak de�i�tirir. Yeni soyad�, onun Afrikal� atalar�n�n art�k kendisi ba�ta olmak �zere, kimse taraf�ndan bilinmedi�inin simgesidir. Elijah Muhammed'in �nc�l��n� yapt�� "Siyah M�sl�manlar Hareketi" Malcolm X�le birlikte daha da kuvvet kazanarak yay�lmaktad�r. Art�k Malcolm, Elijah Muhammed�in ba� kurmay�d�r. Fakat Elijah Muhammed'in zina yapmas�na kar�� kmas�, daha sonra da Elijah Muhammed�in, Malcolm'a, Ba�kan Kennedy'nin �ld�r�lmesi hakk�ndaki yetkisiz ve i�neleyici s�zlerinden �t�r� sessiz kalmas�n� emretmesi, Malcolm�un kendi hareketi i�inde izole edilmesine sebep olur.

Ger�ek �slam'�n Elijah'tan �ok uzak oldu�unu biliyordu. Ancak �slam'� b�t�n incelikleriyle kavrayabilmek �rk, renk ve dil ayr�m� yapmad��n� g�rebilmek i�in Hacc�a gitmesi gerekiyordu. O Amerika'da bildi�i �slam'la, Hac'da Mekke'de g�rd�� slam aras�nda da�lar kadar fark oldu�unu anlay�nca, X olan soyad�n� El �ahbaz'a �evirdi. ��nk� o �g�zleri mavinin en mavisi, sa�lar� sar�n�n en sar�s� insanlarla ayn� tabaktan yemek yemi�, ayn� saflarda omuz omuza namaz� k�lm��t�.

Ba�lang��ta, ilk siyah m�sl�man hareketinin �nc�s� Elijah Muhammed'in ba�l�s� olarak �rk�� d��nceler ta��yorken, Hacc dolay�s�yla �slam d�nyas�na yapt�� bu gezi onu bu d��ncelerden d�nd�rd�. Art�k kendisini �slam'�n s�m�rgecilik ve �rk��l�k kar��t� evrensel mesaj�n� t�m d�nyaya iletmeye adam��t�. Bu amac�n� kitleler �ap�nda ger�ekle�tirmeye �al��t�� toplant�lar�ndan birinde suikasta u�ray�p, 21 �ubat 1965'de �ld�r�ld�.

Malcolm X
(Malik El �ahbaz, 1925-1965)

Daha �ok Malcolm X olarak bilinen Malik el-�ahbaz, yirminci y�zy�l�n g��l� ve etkin bir Afro-Amerikan aktivisti olup Amerika Birle�ik Devletlerindeki siyahi kurtulu�un savunucusudur. S�ylem ve eylemleri 1950'ler ve 60'lardaki siyahi ulusalc� ve siyahi ayr�l�k�� hareketler �zerinde �nemli bir etkiye sahip olur. Pan-Afrikanc�lar'dan siyahi g�c�n babalar�na hatta bir sosyaliste kadar herkes i�in farkl� �eyler ifade eder. Nation of islam'la. (NOI) ili�kilendirilir ancak ya�am�n�n sonraki b�l�m�nde Malcolm X ad�n� reddetmese de Malik el-�ahbaz ad�n� alarak Ortodoks S�nni �slam lehine NOI'�n g�r��lerini reddeder. K�rk�nc� ya� g�n�nden �� ay �nce �ld�r�l�r.

Malcolm X, Malcolm Little olarak 19 May�s 1925'te Nebraskada d�nyaya gelir. Annesi Louise Norton Little, sekiz �ocu�u b�y�tmek gibi t�m g�n�n� kapsayan bir i�le me�guld�r. Babas� Earl Little, bir Baptist vaizidir. Siyahilerin sosyal ve ekonomik ba��ms�zl��n�n a��k s�zl� bir destek�isi olup, Marcus Garvey'in "Afrika'ya d�n��" hareketini desteklemi�tir. Babas�n�n a��k s�zl�l��n�n bir sonucu olarak aile bir�ok �rk�� eylemle kar��la�m��t�r. Earl, aileyi Malcolm'un d�rd�nc� ya� g�n�nden �nce iki kez yer de�i�tirmeye zorlayan beyazlar�n �st�nl��ne inanm�� Black Legion �rg�t�nden �l�m tehditleri al�r. Ancak 1929'da Lansing, Michigan'daki evleri yak�l�r ve iki y�l sonra Earl un par�alanan cesedi tren raylar� yan�nda bulunur. Polis bunun bir kaza sonucu oldu�unu s�yler. Malcolm'un annesi birka� y�l sonra duygusal bir ��k�nt� ya�ar ve bir ak�l hastanesi yat�r�l�r. Sonu�ta �ocuklar farkl� yetimhane ve bak�mevleri aras�nda birbirlerinden ayr�l�rlar.

Malcolm bir bak�mevine sonra da �slahevine g�nderilir. Lisede ba�ar�l� bir ��rencidir ve s�n�f�n� birincilikle bitirir. Ancak otobiyografisine g�re en sevdi�i ��retmen ona bir avukat olma r�yas�n�n "bir zenci i�in ger�ek�i bir ama� olmad��n�" s�yledi�inde hayal k�r�kl��na u�rar.

Sonu� olarak Malcolm okuldan at�l�r ve 17 ya��nda k��k su�lara kar��t�� New York civar�ndaki Harlem'e gider. "Detroit Red" olarak tan�n�p bir�ok narkotik, fahi�elik ve kumar zincirini koordine eder. 20 ya��nda yakalan�p h�rs�zl�kla su�lanarak 10 y�l h�k�m giyer. Ancak hapishane ayn� zamanda e�itimini ilerletece�i yer olur. ��nk� kendisini Wallace D. Fard taraf�ndan kurulan ve Elijah Muhammed (Elijah Poole) taraf�ndan y�netilen siyahi bir M�sl�man grup olan Nation of islam'�n (NOI) ��retilerine dalm�� bulur. Elijah Muhammed beyaz toplumun Afro-Amerikal�lar� kendi kendilerini g��s�zle�tirmeleri ve politik, ekonomik ve sosyal ba�ar�dan uzak kalmalar� i�in aktif olarak �al��t�klar�n� ifade eder. Nation of islam di�er ama�lar� yan�nda beyazlar�n ya�ad�� bir devletten ayr� olarak kendilerine ait bir devlet i�in sava��m vermi�tir. Bununla birlikte NOI geleneksel �slam'�n aksine �rk�� bir e�ilime sahiptir. Zira beyazlar�n "do�alar� gere�i �eytan" ve Tanr�n�n siyahi oldu�unu ilan eder. NOI yak�n gelecekte beyaz insanlar�n yok edilip siyahilerin Allah'�n y�netiminde h�kmedece�i b�y�k bir sava� olaca��n� �n g�r�r. Bu yeni d�zene haz�rl�k olarak siyahi M�sl�manlar'�n uyu�turucu ve alkol kullan�m�na kar�� k�p kendilerini dizginlemeleri gerekmektedir. Malcolm, NOI'nin kat� disiplinine teslim olur ve �ncil'e dalar. Hapis cezas� s�resince g��l� ve ikna edici bir hatibe d�n��erek hapishanenin MIT'ye kar�� m�nazara tak�m�n� y�netirken, b�y�k ceza konusunda bir m�nazaray� kazanm��t�r. 1952'de �artl� tahliye edildi�inde Detroit, Michigan'a gider ve bu kentteki NOI mabedine kat�l�r. "Little" soyad�n� bir k�le ad� kabul eder ve kay�p kabile ad�n�n alt�n� �izmek i�in "X" ad�n� al�r. 1958'de Betty Sanders'le evlenir (daha sonra Betty Shahbazz olarak bilinecektir) ve alt� k�zlar� olur. NOI i�inde k�sa s�rede y�kselir ve 1954'de Elijah Muhammed onu Harlem ana mabedinin imam� olarak tayin eder. Ulusal konu�ma programlar�, televizyon s�yle�ileriyle ve hareketin ana bilgi ve propaganda gazetesi Muhammed Speaks i kurarak NOI'nin ad�n� duyurmas�na yard�mc� olur.

Malcom X'in karizmas�, enerjisi ve adanm��l�� bir�ok �yeyi etkilemi� ve onu NOI i�in ak�l hocas� Elijah Muhammed'den daha �nde bir s�zc� yapm��t�r. 1952'de NOI �yeleri 500 civar�ndayken 1963 e do�ru bu say� 30.000'e y�kselmi�tir. Malcolm X siyahi enstit�ler kurup kendilerini �rk�� iddetten koruma yerine beyaz toplumla entegrasyonu savunmas� y�z�nden, vatanda�l�k haklar� �nderlerini �zellikle Martin Luther King'i sert bir �ekilde ele�tirir. Bat� k�lt�r� ve dayand�� Yahudi-H�ristiyan dini geleneklerin do�al olarak �rk�� oldu�unu ve �iddetsizli�in "ahmaklar�n felsefesi" oldu�unu �ne s�rer. Malcolm X'in �n� artt�k�a bu durum Elijah Muhammed ve di�er NOI liderleriyle bir gerilime neden olur. 1950'lerde Malcolm X beyaz insanlar�n literal olarak "�eytan" oldu�u g�r��n� ele�tirip �rk��l��a daha g��l� bir politik kar��l�k verirken NOI'nin �izgisi politikaya girmekten �ok dini bir kendi kendine yard�m hareketi olarak kabul etti�inde durum daha da k�t�le�ir. Malcolm X ve Elijah Muhammed aras�ndaki gerilimler, Malcolm X'in ak�l hocas�n�n Nation of islam daki alt� kad�nla gizli ili�kisi bulundu�u ve bu ili�kilerden �ocuklar� oldu�unu ��rendi�inde daha da artar. Malcolm X evlili�ine kadar NOI'nin bek�rl�k kural�na s�k� s�k�ya ba�l� kalm�� ve Malcolm X'ten meseleyi gizli tutmas�n� rica eden Elijah Muhammed'in hile-lerinden derinden incinmi�tir. Daha k�t�s� Malcolm X, 1963'te Ba�kan John F. Kennedy'nin �l�m� �zerine bunun "yap�lan k�t�l�k eninde sonunda sizi tekrar bulur" tespitinde bulununca olur. Bu yorum �nceden oldu�u gibi �imdi de ba�lam�ndan ��kar�lm�� olup Ba�kana sayg�s�zl�kta bulunma amac�yla ortaya konmam��t�r. Daha �ok siyahilere vah�ice davran�lmas� �imdi beyaz bir ba�kana �iddet olarak "geri d�nm��t�r". Ancak bu tespit en iyimser �ekilde duygusuzluk olarak g�r�lm�� ve Elijah Muhammed'in Malcolm X'i susturmas�na yol a�m��t�r. Bu, Malcolm X'in NOI'nin bir �yesi oldu�unu ink�rla ayn� �eydir. Malcolm X sessiz kalmak yerine 1964'de hareketten ayr�l�r ve politik alanda �al��maya adanan �slami bir hareketi, M�slim Mosque indi kurar.

Elijah Muhammed'la ba�lar�n� kopard�� y�l, Malcolm ilk kez hacca gider. Bu yolculuk Malcolm'un "karde�im olarak adland�rabilece�im sar� sa�l� mavi g�zl� insanlarla" tan��mas�yla ya�am�ndaki bir d�n��m a�amas�n� olu�turur. ABD'ye d�n�nce el-Hac (hac�) Malik el-�ahbaz ad�n� al�p S�nni �slam'� benimser. Beyazlar�n art�k �eytan olmad��n� ilan ederek "ger�ek karde�li�i" buldu�unu duyurur. G��l� bir siyahi �zg�rl��e inanmaya devam etse de art�k beyazlara y�nelik �rk�� e�ilimler ta��maz. Afro-Amerikan Birli�i Organizasyonunu (OAAU) kurar. Bu organizasyon ba��ms�z Afrika devletlerinden olu�an Afrika Birli�i Organizasyonundan (OAU) esinlenilmi�tir. Bu grup �rksal dayan��may� savunmaktad�r. Malcolm X de Birle�mi� Milletlere insan haklar� ihlallerini ve Afro-Amerikal�lara kar�� soyk�r�m eylemlerini belgeleyen bir dilek�e sunmay� planlar. Siyahileri oy vermeye, politik sisteme kat�lmaya ve �rk ayr�m�na bir son vermek i�in beyazlar ve di�er �rk�� gruplarla �al��maya te�vik eder.

Malcolm X ya�am hik�yesini yazmas� i�in yazar Alex Haley'le beraber �al��r. Bu kitap tasla��nda daha sonra The Autobiography of Malcolm X (1965) ad�yla bas�lacakt�r- kitab�n bas�ld��n� g�recek kadar ya�amayaca�� n g�r�s�nde bulunur. Bu �n g�r� do�ru ��kacakt�r. Malcolm ve NOI aras�ndaki ili�kiler de�i�kendir ve bir �l�m hedefi olaca��na inanmak i�in g��l� nedenlere sahiptir. 15 �ubat 1965'te East Elmhurst, New York'taki evi bombalan�r; ancak ailesi fiziki bir yara almadan ka�ar. Malcolm X nadiren korumalarla yolculuk etmi�tir. Ancak bu bombalamadan 6 g�n sonra, 6 silahl� ki�i Malcolm X'in konu�ma yapt�� k�rs�ye yakla�arak yak�n mesafeden 15 el ate� ederler. New York Presbyterian Hastanesine ula�t��nda, �ld�� ilan edilir. Harlem'deki cenazesine 1500 ki�i kat�l�r. Ayn� y�l kar�s� Betty ikiz k�zlar�n� do�urur. Mart 1966'da katilleri Talmadge Hayer, Norman 3X Butter ve Thomas 15X Johnson taamm�den cinayetten su�lu bulunurlar. Her �� ki�i de NOI �yesidirler.

Malcolm X ya�am�n�n son y�llar�nda vatanda�l�k haklar� hareketi �zerinde b�y�k bir etkiye sahip olmu�tur. Siyahi aktivistler, �rk�� gurur ve siyahilerce i�letilen kurumlar gibi konularda onun g�r��lerini desteklemeye ba�larlar. Ayr�ca �o�unlu�u Sosyalist ��i Partisindeki (SWP) Tro�kiciler'den olu�an k��k bir radikal Marksist takip�iye sahiptir. Otobiyografisi siyahi hareketler i�in standart bir metne d�n��r ve Malcolm X'in miras� nesilden nesile �e�itli belgeseller, kitaplar ve filmlere konu olarak ge�er. Y�netmen Spike Lee 1992'de alk��larla kar��lanan Malcolm X filmini �ekti�inde, devasa bir ilgi ak�n� olu�ur. Film en iyi akt�r (Denzel Washington) ve en iyi kost�m tasar�m�nda Oscar'a aday g�sterilir. Ortodoks �slam'�n Malcolm X �zerindeki etkisi daha evren- selci bir bak�� a��s� geli�tirdi�i i�in, onun vakitsiz �l�m� nedeniyle asla meyve verme f�rsat� bulamam��t�r. Ancak Hac deneyiminin bir birey �zerinde sahip olabilece�i d�n��t�r�c� g�c�n bir g�stergesidir. NOI'in "�slam" ad�n� ta��sa da ortodoks �slam'�n ��retilerinden b�y�k �l��de sapt��na ve asl�nda bir�ok ilkelerinin ortodoks �slam idealleriyle a��k�a bir �eli�ki i�inde oldu�una dikkat edilmelidir.

Kaynak:�slamda 50 �nemli �sim

MALCOLM X

(1925 Omaha - 1965 New York)
Amerikal� zenci lider.

As�l ad� Malcolm Little'd�r. Maceral� bir gen�lik d�nemi ge�irdi. Daha sonra "Black Power" (Kara �ktidar) hareketi i�indeki "Black Muslims" (Siyah M�sl�manlar) �rg�t�n�n eylemlerine kat�ld�. Zenci hareketinin �nemli liderlerinden say�lan Malcolm X, e�itli�e dayanan bar�� hareketten, ger�ek Kara G��'�n do�u�una ge�i�in simgesidir. ABD'de ba��ms�z bir zenci cumhuriyeti kurulmas�n� savundu. 1964'te "Muslim Mosque, �nc." adl� kendi dinsel �rg�t�n�, 1965'te Afrika-Amerika Birli�i �rg�t�'n� kurdu. Ayn� y�l Afrika ve Orta Do�u'yu ziyaret etti. Mekke'de hac� oldu. New York'a d�nd�kten k�sa s�re sonra bir kongre s�ras�nda �ld�r�ld�. Ya�am�n�n son y�l�nda gazeteci ve yak�n dostu Alex Haley'e otobiyografisini dikte etti. "The Autobiography of Malcolm X" ad�yla yay�mlanan bu yap�t, onu, �zellikle zenci gen�li�in ideolojik kahraman� h�line getirdi.

MsXLabs.org & MORPA Genel K�lt�r Ansiklopedisi

MALCOLM X

(Malcolm L�TTLE, - denir),
Amerikal� siyaset adam�
(Omaha 1925 - New York 1965).

1952'de Malcolm X ad�yla Black Muslims hareketine girdi. Elijah Muhammad�in yolunu izledi ve ona ABD i�inde t�m�yle ba��ms�z olacak bir zenci cumhuriyetinin kurulmas� fikrini benimsetti.

Ancak mart 1964�te iki �nderin aras� a��ld�; Malcolm X, Afrika-Amerika birli�i �rg�t�'n� kurdu ve 1964'te Afrika ile Ortado�u'ya (Mekke'de hac� oldu) iki gezi yapt�. D�n��nden k�sa bir s�re sonra da �ld�r�ld�.

Kaynak: B�y�k Larousse