[KK] Ahenk nedir, ahenk unsurlar� nelerdir?

Kafiye tarih boyunca �iirin vazge�ilmez ahenk ��elerinden olmu�tur. Ustaca kullan�lm�� kafiyeler �iire ahenk katt�� gibi bir metnin kolay ezberlenmesini sa�lar. En az�ndan uzun s�re hat�rlanmas�na katk�da bulunur. Bundan ba�ka bir duygu veya d��nceyi zihinlerde iz b�rakacak �ekilde vurgulamam�za yard�m eder.

T�rk milleti tarih boyunca kafiyeye d��k�n olmu�tur. "Az� karar, �o�u zarar. Adam� adam eyleyen parad�r, paras�z adam�n y�z� karad�r." gibi y�zlerce atas�z�nde ve �zdeyi�lerde kafiye g�rebilirsiniz. Masallar�n "Az gittik, uz gittik dere tepe d�z gittik, alt� ay bir g�z gittik." gibi tekerlemelerinde; "Suya d��er �slanmaz, yere d��er paslanmaz. �ki y�ld�z, g�zleri boynuz." gibi bilmecelerde; Tahir ile Z�hre, Dede Korkut Hik�yeleri gibi anonim eserlerde s�k�a kafiye kullan�lm��t�r.

Kafiye konusu de�er, dizili� ve anlay�� y�n�nden olmak �zere �� bak�� a��s�yla incelenir.

De�er y�n�nden kafiyeyi yar�m, tam, zengin ve cinasl� olmak �zere d�rde ay�rabiliriz. Tek ses benzerli�i yar�m, iki ses benzerli�i tam, ikiden �ok ses benzerli�i ise zengin kafiyedir.

Ancak redif ile kafiyeyi kar��t�rmamak gerekir. Aynen tekrar edilen ekler, kelimeler ve kelime gruplar� rediftir. Farkl� ��elerdeki ses benzerlikleri ise kafiyeyi olu�turur. Farkl� ��eler ile �unu kastediyoruz. Mesela iki farkl� k�k, iki farkl� g�vde, iki farkl� ek, bir k�k ile bir g�vde, bir ek ile bir k�k veya g�vde.
K�saca g�rev ve anlam y�n�nden ayn� olan ��elerdeki ses benzerli�i redif, farkl� ��elerdeki ses benzerli�i kafiyedir.

�imdi birka� naz�m par�as�n� bu bak�� a��s�yla inceleyelim. Faruk Nafiz'den bir d�rtl�k yaz�yorum:

Derinden derine �rmaklar a�lar
Uzaktan uza�a �oban �e�mesi.
Ey suyun sesinden anlayan ba�lar
Ne s�yler �u da�a �oban �e�mesi?

Bu d�rtl��n 1. ve 3. dizesindeki "a�lar, ba�lar" s�zc�klerinde be� sesten olu�an zengin kafiye mevcuttur. Bu t�r zengin kafiyelere tun� kafiye de diyenler mevcuttur. Bu s�zc�klerde redif yoktur. ��nk� "a�lar" s�zc�� a�lamak fiilinin geni� zaman�d�r. "Ba�lar" s�zc�� ise "ba�" isminin �o�ul halidir. Dolay�s�yla bu s�zc�klerdeki ekleri redif kabul edemeyiz. Fakat bu dizeler ". �rmaklar a�lar / . kendine ba�lar" �eklinde olsayd� bu durumda "a�lar" ve ba�lar" s�zc�klerinin sonundaki "-r" geni� zaman eki aynen tekrar edildi�i i�in "r" sesi redif, sondan ba�a do�ru "a,l,�,a" sesleri zengin kafiye derdik.

Yine bu dizeler ". denize at�ld� a�lar / . anlayan ba�lar" s�zc�kleriyle bitseydi bu durumda "a�lar" ve "ba�lar" s�zc�klerindeki "-lar" ekleri �o�ul ekidir bu y�zden rediftir; "�,a" sesleri ise tam kafiyedir derdik.

2. ve 4. dizelerde "�oban �e�mesi" kelime gruplar� aynen tekrar edilmi�tir; o halde rediftir. "Uza�a" ve "da�a" s�zc�klerinin sonundaki "a" sesleri de ayn� ektir; ismin -e hal eki. Bu durumda "a" seslerini de redif kabul ederiz. Dolay�s�yla "uza�a" ve "da�a" s�zc�klerindeki "�, a" sesleri tam kafiye olur.