[KK] Ses hangi ortamlarda yay�l�r?

SES�N YAYILMASI ve HIZI

Ses dalgalar� titre�im kayna��ndan enerji ta��rlar. Bu enerji, �e�itli ortamlar taraf�ndan iletilir. Bu esnada ortam yer de�i�tirmez, hareket eden madde de�il, hareket enerjisidir.Su y�zeyindeki dalgalar ile havada yay�lan ses dalgalar� farkl�d�r. Su dalgalar�n� g�rd��m�z halde, ses dalgalar�n� g�remeyiz. Ses dalgalar� havada k�resel olarak yay�l�r. Cisimlerin titre�mesi ile meydana gelen sesin kula��m�za kadar gelebilmesi i�in ses kayna�� ile kula��m�z aras�nda kat�-s�v�-gaz gibi esnek bir ortam�n bulunmas� gerekir.

Sesin h�z�n� de�i�tiren etkenler:
1. Ortam s�cakl�� ( S�cakl�k artt�k�a sesin yay�lma h�z� artar)
2. Ortam�n cinsi (Kat�-s�v�-gazlarda de�i�ik) Ses saniyede 340m h�zla yay�l�r. (Ses, en yava� gazlarda, sora s�v�larda, en h�zl� kat�larda yay�l�r.)
Bir binan�n �n�nde olu�an ses, arkada duyma olay�, yan binalardan yans�mas�yla olmaktad�r. Sesin yay�lma �zelli�inden yararlan�larak okyanuslar�n derinli�i �l��lebilir. Yank�, ses dalgalar�n�n bir engele �arp�p geri d�nmesidir.

SES�N �ZELL�KLER� VE REZONANS

Sesleri birbirinden ay�rmak i�in; sesin:
�iddetini,
Y�ksekli�ini (frekans�n�),
T�n�s�n� bilmek gerkir.
1. Sesin �iddeti: Ses kayna��na uzakl�k. Hafif sesi kuvvetli sesten ay�ran �zellik.
2. Sesin Y�ksekli�i (Frekans�): Ses kayna��n�n 1 saniyedeki titre�im say�s� frekanst�r. Yani ince sesi kal�n sesten ay�ran �zellik (erkek-kad�n sesi). Frekans� b�y�k olan ses kayna��ndan kal�n, frekans� k��k olan ses kayna��ndan ince ses verir.

Titre�en telin frekans� ile telin kayna�� ve cinsi aras�ndaki ili�ki:

Sonu�: Kal�nl�klar� farkl�, di�er �zellikleri ayn� olan telin verdi�i seslerin frekanslar� farkl�d�r.(�nce telin verdi�i ses daha incedir, frekans� b�y�kt�r.) Cinsleri farkl�, di�er �zellikleri ayn� iki telin verdi�i seslerin frekans� farkl�d�r.
Titre�im bir telin verdi�i seslerin frekans� telin yap�ld�� maddenin cinsine ba�l�d�r.

Rezonans: Frekanslar� ayn� olan ses kaynaklar�ndan biri titre�ti�inde, di�er ses kayna��n�n etkiyle titre�mesine rezonans denir.

��TME

��itme organ�m�z kulakt�r.
Kula��m�z, ayn� zamanda denge organ�m�zd�r.

G�r�lt� ve �evre Sa�l��
Ses �iddeti birimi desibeldir (dB). ��itilebilen en hafif �iddetindeki ses 0 (s�f�r) desibel olarak kabul edilir. Buna i�itme e�i�i denir. Normal konu�ma sesi 30-60 dB aras�ndad�r. �nsan kula��, frekans� 20 titre�im/saniyeden k��k olan sesleri i�itmez fakat bu seslerden olumsuz etkilenir. Sesalt� denilen bu titre�imlerin etkisinde uzun s�re kalan insanlarda sa��rl�klar g�r�lmektedir.

SES YALITIMI

Ses Yal�t�m� ve Yal�t�m Teknikleri
G�r�lt�y� olu�turan ses oldu�una g�re sesi ge�irmeyen ve daha az ge�iren maddelerin kullan�lmas� g�r�lt�y� �nler.
G�r�lt�, �ehirlerde daha �ok rahats�z edicidir. G�n�m�zde ses yal�t�m� sa�layan malzemeler �retilmektedir.

SES KAYDI

Ses Kaydeden Ara�lar
�lk ses kayd� "fonograf" denen bir ara�la yap�lm��t�r. (Thomas Edison taraf�ndan 1877'de icat edilmi�tir) Zamanla bu alanda �e�itli ara�lar geli�tirilmi�tir. Gramafon, teyp ve modern st�dyolardaki kay�t ara�lar�d�r. �lk ses kayd� fonografta sesler, mum silindirlere kay�t yap�l�yordu. D�nen ta� plaklara kaydedilir. Sesin banda kaydedilmesiyle ses kayd� geli�ti. Sesli bir filmde ses, filmin kenar�na kaydedilir. M�zik kasetleri, sesin kaset i�inde banda kaydedilmesiyle istedi�imiz zaman, kaset �alarla tekrar sese d�n��t�rmemizi sa�lar.

SES HIZI
Ses h�z� havada, deniz seviyesinde ve 15 �C s�cakl�kta 340 m/s (340 metre/saniye) (yakla��k 1.224 km/saat) olarak al�n�r. Ses h�z� frekansa ba�l� olarak de�i�mez, her frekansta ses ayn� h�zda gider. Havan�n s�cakl�k, yo�unluk durumuna g�re sesin yay�lma h�z� de�i�ir. So�uk havada ses h�z� azal�r. Ses s�cak havadan so�uk havaya ge�erken yay�lma do�rultusunu de�i�tirir.

Sesin havadaki h�z� yakla��k olarak �u form�lle hesaplanabilir:

http://upload.wikimedia.org/math/5/e/f/5ef5f3d2cbc637476b1cc1959494949c.png

Form�ldeki (theta) s�cakl��n derece santigrad (�C) cinsinden ifadesidir. Herhangi bir alanda, r�zgar arkadan eserse ses zemine do�ru y�nlenir. R�zgar �nden eserse, ses zeminden yukar� do�ru y�nlenir. G�nd�z, zemin �s�nd�� i�in ses dalgalar� �s� etkisi nedeniyle yukar� do�ru y�nelir. Gece, zemin so�udu�u i�in ses dalgalar� daha uza�a gidecektir ve a�a��ya do�ru y�nelir. Denizde suyun yap�s� yans�t�c� bir y�zey olu�turmaktad�r. Bu nedenle denizde ses sakin bir ortamda 4-5 km. kadar uza�a gidebilir. Hareketli ses kayna��n�n h�z�, sesin yay�lma h�z�n� ge�ince, ses, patlama sesi olarak duyulur. Bu durumda dalga ��n gibi konik bir alana yay�l�r ve �ok dalgalar� olarak isimlendirilir. B�yle durumlarda sesin yay�lma h�z�n�n kayna��n yay�lma h�z�na oran�na Mach say�s� denir.

Kaynak