Do�al afetler nerelerde g�r�l�r?

DO�AL AFETLER

Jeolojik Afetler
Meteorolojik Afetler

Do�ada hi�bir �ey dura�an de�ildir. Ger�ekte do�a, d�zenli de�i�imlere sahiptir.

Bu de�i�imler bazen �nceden tahmin edilebilir geli�melerdir veya mevsimsel hava ko�ullar�nda oldu�u gibi normal bir d�ng�sel olaylar dizisidir. Buna ra�men b�y�k �o�unlu�u �nceden tahmin edilememektedir. �nceden tahmin edilemeyen bir olay meydana geldi�inde ve bu olay ola�an�st� bir �zellik g�sterdi�inde hem insanlar, hem de �evrenin di�er ��eleri i�in bir tehlike halini al�r. Bu durumda, b�ylesi bir olay, do�al afet olarak tan�mlan�r.

Do�al afet kavram�n�n ortaya ��k�� ile ilgili bir di�er �zellik ise, do�al bir �evrede varl��n� s�rd�ren toplumlar�n beklenmedik bir anda canlar�n�n, mallar�n�n ya da g�venliklerinin tehlikeye girmesi veya yok olmas�d�r. Bunlar ��, k�y� erozyonu, kurakl�k, deprem, sel, sis, don, dolu, toprak kaymas�, y�ld�r�m, kar, kas�rga (tropikal siklon, tayfun), hortum, volkanik patlamalar, tsunami ve r�zg�rd�r. Baz� �evresel bozulmalar da bir afet nedeni olabilir veya bunlar�n yay�lmalar� bir afetin ortaya ��kmas�na sebep olabilir (s�zgelimi, ormanlar�n yok edilmesi ve ��lle�me gibi ).

En genel tan�m�yla afet; insanlar�n yaralanmalar�na ya da ya�amlar�n� yitirmelerine neden olan ve/veya mal, tar�m ve �evreye zarar veren tehlikeli durumlar veya olaylard�r.

S�kl�k ve tehdit: Baz�lar� �ok s�k meydana gelirler ve bu nedenle de di�erlerine g�re �ok daha b�y�k bir tehdit olu�tururlar

Etki s�resi: Baz�lar� uzun bir d�nem sonras�nda biterken, baz�lar� ise s�re s�n�rlamas�na sahip de�ildir (bir hortum s�n�rl� bir s�rede sona ererken, bir kurakl�k y�llarca s�rebilir).

Ba�lang�� h�z�: Baz� felaketler aniden baz�lar� da g�nler ya da saatler �ncesinden uyararak meydana gelirler

Etki alan�: Baz� felaketler k��k bir alanda etkili olurken baz�lar� �lkenin tamam�n� etkileyebilirler. Baz�lar� ise tek bir afetin neden oldu�u ve ba�lang��ta k��k bir alanda etkili olan fakat zincirleme reaksiyonlarla di�er bir�ok afete de sebep te�kil eden ve b�ylece �ok daha b�y�k alanlarda etkisini g�steren felaketlerdir

Tahrip g�c�: Bu durum �o�unlukla zarar�n tipine g�re de�i�ir.

�nceden tahmin edilebilirli�i: Baz� afetler belirli bir d�zende ve belirli bir yolu izlerler, baz�lar� ise aniden ortaya ��karlar ve etkileri tahmin edilemez (s�zgelimi, bir nehir ta�k�n�, genellikle, ta�k�n ovas� olarak bilinen bir alanla s�n�rl�yken, zehirli gaz s�z�nt�lar� s�n�r tan�mazlar ).

Kontrol edilebilirli�i ve insanlara zarar�: Baz� felaketlerde, bizler, tamamen �aresiz kal�r�z ve felaketleri kendi do�al ak��lar�na b�rakmak zorunda oluruz. Baz�lar�nda ise, olu�umlar�n� �nleyemesek bile etkilerini en aza indirebilecek �nlemleri almam�z m�mk�nd�r (s�zgelimi,

tornadolar ve orman yang�nlar� i�in �nceden tedbir al�nabilir ve kontrol alt�nda tutulabilir.).

Do�al Afetler Nelerdir?

a) Deprem

b) Kurakl�k,

c) Su Bask�n� (sel),

d) Volkan Patlamas�

e) Kaya D��mesi,

f) F�rt�nana, Kas�rga, Tayfun, Hortumlar,

g) heyelan,

h) Tsunami (Dev dalgalar),

i) ��.

j) G�kta�� d��mesi

k) Ani iklim de�i�imleri

l) Do�al radyasyon

Ba�a d�n

JEOLOJ�K AFETLER

Yer K�renin Yap�s�
Levha Hareketleri
Deprem ve Faylar

Yer hareketlerinin meydana getirdi�i Afetlere, Jeolojik afetler denir.

Bunlar deprem, volkan patlamalar�, toprak kaymas�, Tsunami ve benzerleri dir.

Ba�a d�n

Yerk�re'nin Yap�s�

Yerk�re’nin i�i ile ilgili bilgilerimiz en �st katmanlar d��nda ikinci elden. Yerbilim (jeoloji) �al��malar� ile yap�s� anla��lmaya �al��lan Yerk�re’ye ait bilgilerin �o�u, sismik dalgalar�n incelenmesi sayesinde elde ediliyor. Depremler sonucu olu�an do�al veya bilim adamlar�n�n olu�turdu�u yapay sismik dalgalar�n, farkl� yap�lardaki katmanlarda farkl� davrand�klar� biliniyor. Yerk�re i�inde hareket eden bu dalgalar�n davran��lar�n�n incelenmesi sonucunda Yerk�re’nin i� yap�s� anla��labiliyor.

Yerk�re’nin merkezinde kat� haldeki nikel ve demirden olu�an �� ekirdek bulunuyor. Bu �ekirde�i �evreleyen D�� ekirdek ise, i�indeki s�lf�r ve oksijen nedeniyle ergime noktas� d��t�� i�in s�v� halde bulunan nikel ve demirden olu�uyor. 4.5 milyar y�ld�r so�umas�na ra�men hala �ok s�cak olan �ekirdek, Yerk�re’nin manyetik alan�n�n olu�mas�ndaki etken. Daha sonra gelen ve Alt Manto ve �st Manto diye ikiye ayr�lan Manto ise, k�smen ya da t�m�yle eriyik durumdaki kaya�lardan olu�an magmay� i�eriyor. Demir, magnezyum, silikat ve oksijence zengin mineralleri i�eren Manto’dan sonra, bu katmanlar�n en incesi olan ve okyanuslar ile k�talar� bar�nd�ran Yerkabu�u bulunuyor. Oksijen ve silikatca zengin Yerkabu�u’nda, okyanus kabu�unu olu�turan bazalt, en �ok

bulunan kaya�. K�talardan olu�an kabuk k�sm� ise bazalt ile daha az yo�un olan granit, kumta��, kire�ta�� gibi kaya�lar� bar�nd�r�yor..

Yerk�re’nin �st katmanlar� fiziksel olarak ayr� bir b�l�mlemeyle de incelenebilir. Litosfer (ta�k�re) ad� verilen sert katman, Yerkabu�u ve �st Manto’nun en �st k�sm�ndan olu�ur. Astenosfer ise Litosfer’in alt�ndaki, plastik �zellikleri g�steren ak��kan �st Manto b�l�m�d�r. Litosfer tek par�a de�ildir, okyanus ve k�talar�n s�n�rlar�ndan farkl� �ekilde levhalara b�l�nm��t�r.

Manto katman�, yery�z�ndeki hareketlili�in en b�y�k nedenidir. Manto’nun alt b�l�mleri �st b�l�mlerine g�re �ok daha s�cakt�r. Burada olu�an konveksiyonda, daha s�cak olan magma y�kselir, so�ur, kat�la��r ve �st Manto’daki daha so�uk kayalar�n batmas�na neden olur. Batan bu kayalar, tekrar �s�n�r, ergir ve y�kselir. Hen�z tam anlam�yla modellenemeyen bu devinim, Litosfer’deki levhalar�n hareket etmesine neden olur.

Levha Hareketleri
Ba�a d�n

Yerk�re’nin �st katmanlar�, bir b�t�n halinde olmay�p, s�rekli hareket halinde olan levhalardan olu�uyor. Manto’daki �s� ak�mlar�n�n neden oldu�u bu hareketler s�ras�nda levhalar birbirinden uzakla��r, yakla��r birbirlerine �arpar veya birbirlerine g�re yanal olarak kayarlar . Bu hareketlilik sonucunda, levha s�n�rlar�nda, uzun zaman dilimleri ile bakt��m�zda yeni okyanuslar, yeni k�talar, s�rada�lar ve yanarda�lar olu�ur. Depremler ve volkanik aktivitelerin nedeni de t�m bu hareketliliktir.

G�n�m�zde Litosfer’de 1 ila 15 cm/y�l aras�nda h�zlarla hareket halinde bulunan 7 ana ve bir�ok k��k levha vard�r. Bunlar�n hareketleri �ok karma��kt�r ve bu hareketlerin niteli�inin tam olarak saptanmas�, depremlerin zaman�n�n �nceden kestirilmesi i�in gereklidir.

Levhalar�n birbirleriyle etkile�imleri bak�m�ndan levha hareketlerini 3 ana ba�l�kta toplayabiliriz. Uzakla�ma-ayr�lma; yak�nla�ma-�arp��ma; yanal yer de�i�tirme-s�y�rma. Bu hareket t�rleri, ayn� zamanda bu s�n�rlarda olu�an depremlerin ve volkanik faaliyetlerin niteliklerini de belirler.

Ba�a d�n

Uzakla�an-Ayr�lan Levhalar
Birbirinden uzakla�an levhalar�n aralar�ndaki yar�ktan , Astenosfer’den gelen magma yery�z�ne yay�l�r. Bu eriyik y�zeye ��kt�k�a kat�la��r ve yerkabu�una eklenir. Astenosfer’den gelen eriyik kuvvet uygulamaya ve b�ylece levhalar birbirinden ayr�lmaya devam eder. Bu ayr�lma genelde daha ince olan okyanus taban�nda g�r�l�r ve Atlas Okyanusu ortas�ndaki s�rt buna �ok iyi bir �rnektir. Bu ayr�lma k�tada meydana gelirse yeni bir okyanus taban� olu�uyor demektir. Do�u Afrika’daki ayr�lma hen�z bir deniz olu�mas� i�in yeterli de�ilse de, gidi� o y�ndedir. Bu t�r ayr�lmalar, Astenosfer’den gelen eriyi�in kat�la�arak ta�la�mas�na ve levhalar�n b�y�mesine neden olur.
Uzakla�an levhalar aras�nda Litosfer �ok ince oldu�u i�in, buralarda b�y�k depremlere yol a�acak enerji birikimleri olmaz. Buradaki depremlerin odaklar� �o�u zaman y�zeye yak�nd�r.

Yak�nla�an-�arp��an Levhalar
Levhalar�n birbirine yakla�mas� ve �arp��mas� ise �� de�i�ik �ekilde olabilir:
Okyanusal ve k�tasal levha kar��la�malar�nda, daha yo�un olan okyanusal levha (yo�unlu�u 2.8 - 3.0 gr/cm3) , k�tasal levhan�n (yo�unlu�u 2.7 gr/cm3) alt�na dalar. Alta dalan k�s�m derinlere indi�inde ergimeye ba�lar ve bu magman�n bir k�sm�, k�ta taraf�nda yanarda� k�melerinin olu�umuna neden olur. G�ney Amerika Levhas�’n�n alt�na dalan Nazca Levhas�’n�n yol a�t�� And Da�lar� buna bir �rnektir.
�ki okyanusal levhan�n kar��la�mas�nda da, yine bir levha di�erinin alt�na dalar. Yukar�dakine benzer �ekilde y�zeye ��kan magma okyanus taban�nda yanarda�lar olu�turmaya ba�lar. E�er bu aktivite devam ederse, yanarda� okyanus y�zeyini a�abilecek y�ksekli�e eri�ir ve adalar olu�ur. Filipinler’deki bir�ok volkanik ada bu �ekilde olu�mu�tur.
�ki k�tasal levhan�n kar��la�mas�nda ise, genellikle levhalardan hi�biri di�erinin alt�na dalmaz. Levhalar�n arada s�k��an b�l�mleri yeni da�lar olu�turur. Himalayalar’�n halen s�ren olu�umu buna iyi bir �rnektir. Yak�nla�an ve �arp��an levhalar�n s�n�rlar�nda olu�an depremler �ok de�i�ik derinliklerde ve b�y�kl�klerde olabilir. �zellikle bir levhan�n di�erinin alt�na dald�� b�lgelerde odaklar� derinlerde b�y�k depremler olu�ur.

Yak�n

Yanal Yer De�i�tirme-S�y�rma
�ki levhan�n birbirini s�y�rarak yer de�i�tirmesi s�ras�nda Litosfer’de artma veya azalma olmaz. �ki levha aras�ndaki s�rt�nme �ok fazla oldu�u i�in harekete belli bir s�re diren� g�sterirler. Bu b�lgede artan gerilim periyodik b�y�k depremler ile ��z�l�r. Kuzey Anadolu fay hatt� ve Kaliforniya’daki San Andreas fay hatt�nda bu tip levha hareketi g�zlenir.
Bu tip levha hareketlerinde olu�an depremlerin odaklar� �o�unlukla y�zeye yak�n veya orta derinliktedir. S�rt�nme ve k�r�lma uzunca bir hat boyunca olu�abilece�i i�in b�y�k depremler meydana gelebilir.

S�cak Noktalar
Depremlerin ve volkanik aktivitenin b�y�k bir k�sm� levha s�n�rlar� �evresinde olu�ur.

Ancak volkanik k�kenli olan Hawaii ve �evresindeki adalar �rne�inde oldu�u gibi levha s�n�rlar�na �ok uzak volkanik olu�umlar da vard�r. Bunlar mantoda s�cakl�� ok y�ksek olan ve bu nedenle s�cak nokta ad� verilen k��k b�lgelerden yerkabu�u d��na kadar y�kselen magma etkisiyle olu�ur. Levhalar hareketli ama s�cak noktalar sabit oldu�u i�in s�ra s�ra yanarda�lar veya yanarda� adalar� ortaya ��kar.

Levha hareketlerinin incelenmesi sayesinde bug�n, b�y�k depremlerin % 90’n�n nerelerde olaca��n� bilebiliyoruz. Ancak zamanlar�n� kestirmek i�in levha s�n�rlar�ndaki davran��lar�n detayl� olarak ara�t�r�lmas� gerekiyor.

Depremler ve Faylar
Ba�a d�n

Hareket eden levhalar birbirleri �zerine kuvvet uygularlar. Bu kuvvet yerkabu�undaki kaya�lar�n diren� g�stermesi y�z�nden belli b�lgelerde enerji birikimine yol a�ar. Bu enerji, kaya�lar�n k�r�lma s�n�r�n� a�t�� anda da k�r�lma (faylanma) olur ve biriken enerji a��a ��kar. Levha hareketleri y�z�nden birikmi� gerilme enerjisinin aniden bo�almas�na deprem diyoruz. (Ayr�ca aktif volkanlar�n i�indeki hareketlilik nedeniyle olu�an ve yap�lar� farkl� olan k��k depremler de vard�r.)

Normal Fay
Ters Fay
Do�rultu At�ml� Faylar

��k�nt�: �ki normal faylanma aras�ndaki blo�un ��kmesi sonucu olu�ur
Y�kselti: �ki normal faylanma aras�nda y�ksekte kalan blo�a denir

Deprem s�ras�nda a��a ��kan enerji, ses veya su dalgalar�na benzeyen ve sismik dalgalar ad� verilen dalgalar ile yay�l�r. Bu dalgalardan Cisim Dalgalar�, P dalgalar� ve S dalgalar� olarak ikiye ayr�l�r. P dalgalar�, en h�zl� yay�lan bu y�zden deprem kay�t aletlerinde (sismograf) en �nce g�r�len dalgalard�r. P dalgalar�nda, titre�im hareketi yay�lma do�rultusu ile ayn�d�r. Daha yava� yay�lan S dalgalar�, kay�t aletlerinde ikincil olarak g�r�len ve titre�im hareketi yay�lma do�rultusuna dik olan dalgalard�r. S dalgalar� s�v� i�inde yay�lamazlar. Y�zey Dalgalar� ise Cisim Dalgalar�’na g�re daha yava� yay�l�rlar ancak genlikleri daha b�y�kt�r. H�z� daha fazla olan Love ve genli�i daha b�y�k olan Rayleigh dalgalar� olarak ikiye ayr�l�rlar. Yap�larda y�k�ma yol a�an dalgalar S dalgalar� ile y�zey dalgalar�d�r.

Deprem s�ras�nda yer y�zeyinde de �e�itli de�i�imler g�zlenir:

Y�zey K�r�klar�: Deprem oda�� e�er y�zeye yak�nsa y�zeyde de k�r�lmalar g�r�l�r.

Heyelanlar, ��kmeler: Sa�lam olmayan zeminlerde, sismik dalgalar nedeniyle toprak hareket eder.

�amur Ak�nt�lar�: Yeralt� sular�n�n harekete ge�mesiyle olu�ur.

Zemin S�v�la�mas�: Suya doygun zeminler sismik dalgalar nedeniyle s�v� gibi davran�r.

Tsunamiler: Okyanus k�y�lar�nda dev deniz dalgalar� olu�ur.

Ba�a d�n

METEOROLOJ�K AFETLER

Seller ve Nehir Ta�k�nlar�
Kar ve Buzlanma
�� Tehlikesi

Kurakl�k, ��lle�me ve K�resel Is�nma
�evre Kirlili�i ve K�tl�k Tehlikesi
Di�erleri

Atmosfer olaylar� sonucu ortaya ��kan afetlerdir.

Ba�a d�n

Bunlar, atmosfer olaylar�n�n, insan i�in yararl� oldu�u en uygun s�n�r� a�mas�yla meydana gelirler. Meteorolojik olaylar, atmosfer olaylar� ve �zelliklerinin insana yararl� olma s�n�r�n� a�t�� andan itibaren afet �zelli�ini kazanmaktad�r. Ba�ka bir ifadeyle bunlar normale g�re; a��r�, fazla �iddetli ya da eksik oldu�u zaman, zararl� olmakta ve art�k afet �eklinde nitelendirilmektedir.

Yery�z�ndeki do�al afetlerin �ok b�y�k bir b�l�m� meteorolojik tehlikelerden kaynaklan�r. Atmosferdeki hava hareketleriyle, okyanus y�zeyi ve yery�z� �artlar�na ba�l� olarak geli�ir, yer yer b�y�k zararlar do�ururlar. �lkeler ve mevsimlere g�re de�i�en etkileri vard�r. Baz�lar� ba�l� ba��na do�al afettir. Bireysel veya toplum d�zeyde zaman zaman hayati derecede etkili sonu�lar do�uruyor.

Meteorolojik ve Hidrolojik Karakterli Do�al Afetler

1) Seller- Nehir Ta�k�nlar�-Su Bask�n�

2) Kar, Buzlanma ve Tipi

3) ��

4) Don-a��r� so�uk

5) F�rt�na �iddetli r�zg�rlar, Hortumlar, Tayfunlar,

6) Dev dalgalar, Tsunami

7) �klim de�i�ikli�i, Kurakl�k , k�resel �s�nma

8) Y�ld�r�m

9) S�cak hava dalgalar�,

10) Sa�anak ya��, Dolu

11) Sis

12) Orman yang�n�

1) SELLER ve NEH�R TA�KINLARI

Ba�a d�n

Sel hasar�

A��r� ya��lar veya di�er nedenlerle bir yerin ge�ici olarak sular alt�nda kalmas� sonucu meydana gelen hasar ve kay�plard�r. Yerle�im b�lgelerinde, ekili alanlarda, ula��m g�zerg�hlar�nda etkili olur.

Ani sel

K�sa s�reli ve �iddetli ya��lar neticesinde nehirlerde, su kanallar�nda ya�mur sular�n�n h�zla y�kselerek, cadde ve sokaklarda akmas�yla olu�an hasarlar su alt�nda b�rakarak ve ula��m� aksatarak etkili olur.

Nehir ta�k�nlar�

Meteorolojik nedenlerle kendili�inden geli�en hallerde veya baraj kapaklar�n�n a��lmas�yla nehrin normal yata��n�n d��na ta�arak �evreye zarar vermesi durumu su alt�nda b�rakarak, evleri ve altyap�y� y�karak etkili olur.

Nas�l etkiliyor

Bir kar�� sel suyu bile insan� d��rebilir,

Diz seviyesindeki sel suyu otomobili s�r�kler,

G��l� seller, a�a�lar� ve kayalar� yuvarlar,

Enerji ve ileti�im hatlar�n� tahrip eder,

Sellerin getirdi�i �amur ve mil tabakas� �evreyi kaplar,

Toprak kaymalar�na neden olur,

Toprak kaymalar�yla akarsu yata�� geni�ler,

Nehir yataklar�nda bulunan yerle�im alanlar�n� ve end�striyel tesisleri y�kar,

Altyap�y� kullan�lmaz hale getirir,

Hayvan bar�naklar�nda kay�plara neden olur,

Sulara kap�lan canl�lar bo�ulup �lebilir veya kaybolabilir,

Neler yap�lmal�

Nehir ve dere yataklar� mutlaka �slah edilmelidir,

Sel tehlikesine maruz alanlar yerle�ime ve end�striye kapat�lmal�d�r,

Var olan yerle�imler daha g�venli b�lgeleri nakledilmelidir,

Meteorolojik g�zlem ve tahminler dikkatle takip edilmelidir,

S�rekli tehdit alt�nda olan yerlerde erken uyar� sistemi olu�turulmal�d�r,

Erken uyar� mesaj�yla tehlikeli b�lge tahliye edilmelidir.

2) KAR VE BUZLANMA

Ba�a d�n

S�f�r derecenin alt�ndaki hava s�cakl��nda, buz kristalleri halinde yere ula�an ya��n donarak buzlanmas� ve ya�am� olumsuz etkilemesi.

Tipi

Kar ya�� ve �iddetli r�zg�r nedeniyle g�r�� mesafesinin ortadan kalkmas�n�n, yaratt�� hayati tehlike.

Nas�l etkiliyor

Hava, deniz ve kara ula��m� yava�lar veya tamamen durur,

Enerji hatlar� ve da��t�m noktalar� sorunlar ��kar,

Kazalar nedeniyle �nemli ekonomik kay�plar olu�ur,

Donma sebebiyle can kayb�na neden olur.

Neler yap�lmal�

Meteorolojik tahminler ve uyar�lar do�rultusunda davran�lmal�d�r,

Zorunlu olmad�k�a seyahat edilmemelidir,

Ula��ma ��kan ara�lar gerekli tedbirleri almal�d�r,

Sa��l�kla ilgili tedbirleri almadan evden d��ar� ��k�lmamal�d�r.

Don:

Hava s�cakl��n�n kritik de�erin alt�na d��mesi bitkilerin geli�imini engelledi�i i�in �zellikle meyve ve sebze yeti�tiricili�inde bir �ok zararlara neden olur. �lkemizde don olay�, daha �ok Akdeniz ve Ege B�lgesinde Mart, �� Anadolu ve Trakya’da Nisan, Do�u Anadolu B�lgesi’nde Haziran ay�na kadar g�r�lebilmektedir.

Don gerekli �nlemler al�nmad��nda �retimin d��mesine neden olarak �lkemizin ekonomisini olumsuz y�nde etkilemektedir. Don tahmini ve uyar�lar� �zellikle hem tar�m hem de ula��m sekt�rleri i�in �nemlidir.

Dolu:

K�m�lonimbus gibi konvektif bulutlardan yere d��en, farkl� �ekil ve b�y�kl��e sahip, topa benzer veya d�zensiz par�alar halindeki sert buz �eklindeki ya�� t�r�. B�y�kl�kleri ve h�zl� d��leri nedeniyle insan, hayvan ve bitkiler i�in tehlike yaratabilirler. Ayn� tehlike u�aklar i�inde s�z konusudur. Dolu k�� ya�� de�il yaz ya��d�r.

Kar erimesinin etkileri

Hidrolojik-Atmosferik modeller ve yeni izleme ve veri i�leme teknolojilerin kullan�m� ile kar suyundan sa�lanacak faydalar ve ta�k�n zararlar�n�n azalt�lmas� �nemli bir konudur. �lkbahar mevsimlerinde, da�l�k b�lgelerde kar erimesinden kaynaklanan su potansiyelinin belirlenmesi ve ta�k�nlar�n do�uraca�� zararlar�n �nlenmesi yurdumuz a��s�ndan �nemlidir. Karla kapl� alanlar, uydu teknolojileri ile tespit edilebilir ve y�ksek kotlara yerle�tirilecek otomatik kar-meteorolojik rasat parklar� ile su potansiyeli saptanarak ani erimelerden ve sa�anak ya��lardan olu�acak sel felaketleri azalt�labilir.

3) �I� TEHL�KES�

Ba�a d�n

Da�l�k ve e�imli arazilerde, vadi yama�lar�nda, tabakalar halinde birikmi� olan kar k�tlesinin i� ve d�� etkilerle a�a�� do�ru h�zla kaymas� �� olarak adland�r�l�r.

Kendili�inden geli�en,

Yer hareketleri (deprem, volkan patlamas� vb.) ile tetiklenen,

Kayak��lar taraf�ndan olu�turulan,

Ses sonucu meydana gelen, �� olabilir.

Nas�l etkiliyor

��, �lkemizde genellikle k�� aylar�nda olu�ur,

H�zla harekete ge�erek yerle�im yerlerini, tesisleri ve yollar� tamamen kapatabilir,

�� alt�nda kalanlar�n ya�ama �ans� �ok az olur,

Neler yap�lmal�

Meteorolojik g�zlemlere ba�l� olarak �� uyar�lar takip edilmelidir,

�� tehlikesi ve risk haritalar� haz�rlanmal�d�r,

�� tehlikesi olan yerlerde �� kalkanlar� ve t�neller yap�lmal�d�r,

Tetikleyici olabilecek g�r�lt�lere sebep olunmamal�d�r.

4) KURAKLIK, ��LLE�ME ve K�RESEL ISINMA

Ba�a d�n

Kurakl�k

�klimin nem y�n�nden olumsuz de�i�mesi sonucu (bir b�lgede nem miktar�ndaki ge�ici dengesizli�in o b�lgedeki su k�tl��na neden olmas�) su kaynaklar�n�, tar�m� ve t�m canl�lar� olumsuz etkilemesidir. Kurakl�k, yava� geli�en ancak �ok derin zararlara neden olan do�al afettir. Kurakl�k do�a kanunudur.

ETK�LER�

Su kaynaklar� azal�r,

N�fus art��yla birlikte artan su ihtiyac� yeterince kar��lanamaz,

Tar�msal �retim d��er, giderek n�fusunun ihtiyac�na yetmez.

Neler yap�lmal�

Var olan su kaynaklar�n�n y�netimi i�in planlar geli�tirilmeli,

Suyun d�nyadaki dola��m� olan “Hidrolojik �evrim” bozulmamal�,

��lle�me

Kurakl�k nedeniyle d�nya �zerindeki verimli toprak miktar�n�n belirli b�lgelerde h�zla azalmas�, �orak hale gelmesidir. ��lle�en topra�� bir daha geri kazanmak m�mk�n olmaz.

Ne yap�labilir

Akarsu havzalar� ve rejimleri kontrol alt�na al�nmal�,

A�a�land�rma ve orman geli�tirme programlar� uygulanmal�,

Uluslar aras� anla�ma ve s�zle�melere uyulmal�d�r.

K�resel �s�nma

Atmosferdeki do�al sera etkisinin, insan faaliyetleri sonucunda daha da artarak k�resel boyutta a��r� �s�nmaya neden olmas�d�r.

Nedenleri; Fosil yak�tlar�n duman� ve end�stri gazlar� dengeyi bozmas�,

CO2, metan, vb gazlar kontrols�z olarak atmosfere sal�nmas�,

Yer atmosfer aras�nda, do�al “Karbon D�ng�s�”n�n dengesinin bozulmas�,

Maliyet art��lar� getirece�i i�in yeterli derecede �nlem al�nmamas�d�r.

ETK�LER�

Her y�l milyonlarca ton “Karbon”un atmosferde birikmesi,

Atmosferdeki fazla �s�nman�n h�zl� bir iklim de�i�imi yaratmas�,

Kutuplar�n ve da� buzullar�n erimesine sebep olmas�,

K�y�larda deniz seviyesinin y�kselmesi,

Okyanus ak�nt�lar�n�n de�i�imi ile iklim dengesizli�i,

1998 y�l� tarihteki en s�cak y�l olarak kayda ge�mi�tir.

Deniz Seviyesi De�i�imleri

G�n�m�z�n en �nemli �evre sorunlar�ndan biri k�resel �s�nma ve k�resel iklim de�i�imidir. �klim de�i�imi senaryolar�na g�re iklim de�i�ikli�inden en fazla, deniz seviyesinin y�kselmesinden dolay�, k�y� b�lgelerimiz etkilenecektir. �zellikle deniz su seviyesi artan bir h�zla y�kselmeye devam ederse gelecekte tuzlu deniz suyu ve dalgalar, denizlerin f�rt�nalardan dolay� kabarmalar� �ok daha y�k�c� etkilere sahip olabilecektir. Bu etkiler,

a. Al�ak arazinin su alt�nda kalmas�,

b. Plajlar ve dik sahillerde erozyon,

c. Yeralt� ve y�zey sular�n�n tuzlanmas�,

d. Taban suyunun y�kselmesi,

e. F�rt�na ve sel tahribat�n�n artmas�,

f. Deniz suyu seviyesindeki y�kselme �eklinde �zetlenebilir.

Neler yap�lmal�

Atmosfere sal�nan gazlar kontrol alt�na al�n�p azalt�lmal�,

“Kyoto Protokol�” h�k�mleri istisnas�z uygulanmal�,

Birle�mi� Milletler s�zle�melerinin uygulamas� denetlenmeli,

�hlal eden �lkelere a��r yapt�r�mlar getirilmelidir.

5)�EVRE K�RL�L�� ve KITLIK TEHL�KES�

Ba�a d�n

K�tl�k tehlikesi

K�tl�k, tar�msal �retimin sa�l�kl� bir hayat s�rmek i�in gerekli beslenmeye imkan vermeyecek d�zeye d��mesidir.

SEBEPLER�

Kurakl�k ve yetersiz sulaman�n, �r�n verimini d��rmesi,

�evre kirli�i ve tar�m alanlar�n�n yerle�ime a��lmas�n�n �retimi azaltmas�,

NELER YAPILAB�L�R

Uzun vadeli kurakl�kla m�cadele planlar� haz�rlan�p uygulanmal�.

6)D��ERLER�

Ba�a d�n

Hortum ve su hortumu:

Hortum (tornado), d�nyan�n her yerinde meydana gelen insanlar�n can� ve mal� i�in �nemli tehlikeler olu�turan atmosfer olaylar�ndan biridir.

Orman Yang�nlar�:

Orman yang�nlar�n�n �o�una bilerek veya bilmeyerek insanlar neden olur; hava �artlar� ise yang�nlarda �nemli bir �evre ve tetik fakt�r�d�r.

S�cak Hava Dalgalar�:

�ok s�cak ve nemli havalarda, havadaki y�ksek nem v�cuttan terin buharla�mas�n� yava�lat�r. Terin buharla�mas� canl�lar i�in do�al bir so�uma mekanizmas�d�r. S�cak, nemli hava sadece bunalt�c� de�il ayn� zamanda insan sa�l�� i�in de tehlikelidir. Y�ksek s�cakl�k ile nemin birlikte olu�mas� �l�mlere sebep olabilir. K�resel �s�nma ile birlikte �lkemizde s�cak hava dalgalar� daha s�k, daha uzun s�reli ve �iddetli olabilecektir.

Y�ld�r�m:

Tek bir y�ld�r�m, 100,000 amper kadar b�y�kl�kte elektrik ak�m� olu�turabilir �arpt��nda insanlar� ve hayvanlar� elektrikle y�kleyebilirler. Bir�ok kurban tarlada �al��rken, ata binerken, d��ar�da oynarken, spor veya �obanl�k yaparken, da�larda gezerken ya da k��k teknelerle denize a��lm��ken dolayl� veya do�rudan y�ld�r�m taraf�ndan �arp�lm��t�r. Y�ld�r�mlardan dolay� olan can ve mal kay�plar�n� azaltabilmemiz i�in insanlar�m�z�n a��k arazide, bina i�inde ve otomobilde nas�l davranmalar� gerekti�i ve y�ld�r�mla ilgili uyar�lar�n, ilk yard�m hakk�ndaki bilgilerin, gerekli zamanlarda hava durumu programlar� ile verilmesi gerekir.

Meteorolojik-Hidrolojik karakterli do�al afetleri deprem gibi di�er do�al afetlerden ay�ran en �nemli �zellik, meteorolojik afetlerin “�nceden Tahmin Edilerek Erken Uyar�lar�n�n Yap�labilmesi" dir. Bu �zellikten de yararlanarak, geli�mi� �lkelerin afet y�netim programlar�n�n bir par�as� olan meteorolojik tahmin ve erken uyar�, planlama ve e�itim ile can kay�plar�nda �nemli azalmalar ve ekonomik zararlarda da �nemli d��ler sa�lam��t�r. Bu nedenle �lkemizde de meteorolojik karakterli sel, ta�k�n, �� d��mesi dolu ve f�rt�na gibi do�al afetlerin zararlar�n� azaltmak ve gerekli tedbirleri alabilmek i�in bu t�r afetlere y�nelik tahminlerin yap�lmas� ve erken uyar� sistemlerinin geli�tirilmesi gerekmektedir.

Bu tehlikeler hakk�nda bilgili olmak ve �nerilen �nlemleri uygulamakla etkileri azalt�r.