[KK] R�nesans (Renaissance) D�nemi (R�nesans D�neminde K�lt�r, Sanat ve Felsefe)

MsXLabs (https://www.msxlabs.org/forum/)

- K�lt�r (https://www.msxlabs.org/forum/kultur/)

- - R�nesans (Renaissance) D�nemi (R�nesans D�neminde K�lt�r, Sanat ve Felsefe) (https://www.msxlabs.org/forum/kultur/9599-ronesans-renaissance-donemi-ronesans-doneminde-kultur-sanat-ve-felsefe.html)

R�nesans

anlam olarak yeniden do�u� anlam�na gelmektedir. Avrupa'da ger�ekle�mi� olan bir olayd�r, ancak �zellikle Bat� Roma'n�n s�rd�r�c�s� olan Latin b�l�m�n�n, bu geli�meleri sa�lad�� s�ylenebilir, Do�u Roma'n�n r�nesans�n geli�iminde do�rudan bir etkisi ya da rol� olmam��t�r. Bat� k�lt�r� ve Bat� felsefesi bu d�nemde bir anlamda yeniden do�mu�tur.

�lk�a�da ve orta�a�daki d��ncelerin tekrar incelenmesi ya da tekrar de�erlendirilmesi de�il, �ok daha kapsaml� bir anlamda o zamana kadar tart��lagelen konular�n tamamen yeni bir bi�imde ortaya konulmalar�, �nceki �a�lardan �ok farkl� bir insan tipinin ortaya ��kmas� ve d��nceler geli�tirmesi s�zkonusudur.
R�nesans felsefesi ayn� zamanda bir ge�i� d�nemi felsefesi oldu�u i�in �nceki �a�lar ile daha sonra iyice belirginle�ecek olan yeni�a� d��ncesi aras�nda bir k�pr� i�levi de g�rm��t�r; b�ylece �nceki tart��malar yeni formlar ve i�eriklerle yeni geli�melere aktar�lm��t�r. R�nesans co�kulu, par�al� ve yarat�c� yeniliklerle dolu bir d�nemdir.

Tarihsel olarak r�nesans�n ba�lang�c�n� kesin bir �ekilde belirlemek g��t�r; bu noktada bir �ok saptamalar vard�r. Genel olarak bunun i�in 1517'deki reformasyon'nun ba�lamas�na i�aret edilmektedir. R�nesansa etki eden geli�melerin 14. y�zy�l�n sonlar�ndan itibaren g�rmek m�mk�nd�r. Bu d�nem kilisenin g�c�n� hem ekonomik hem de d��nsel anlamda kaybetmeye ba�lad�� bir d�nemdir. Ekonomik, sosyal ve k�lt�rel geli�meler belirli bir �ekilde felsefi geli�meleri etkilemi� ve bu d�nemde yeni s��ramalar g�stermi�tir.

Dinsel otoritenin zay�flamas�na paralel olarak r�nesansta felsefe, kendini ba��ms�zla�t�rmaya ba�lam��t�r; bunu da deneyi ve akl� �ne ��kararak yapmaya �al��m��t�r. B�ylece orta�a�daki kapal� d��nce bi�imi a��lmaya ve par�al� bir g�r�n�mle �o�ulla�maya ba�lam��t�r. Felsefe din adamlar�n�n etkisinden ��k�p farkl� konumlara sahip yazarlar ve d��n�rlerin ilgi alan�nda yer almaya ba�lam��t�r. Kurulan �niversiteler bu bak�mdan �nemli bir rol oynam��t�r. R�nesans felsefesi buna ba�l� olarak farkl� d��ncelerin, felsefe sorular�n� farkl� yollardan de�erlendiren felsefe e�ilimlerinin varolmas�n� sa�lam��t�r. Bu y�nelimlerin ortak bir paydas� varsa, o da skolastik felsefeye kar�� koymak olarak belirtilebilinir.

Skolastik felsefe inan� ile bilgi ya da din ile felsefe aras�ndaki ili�kinin belirlenmesi konular�nda a��k olmayan bir yol izlemi� ve bunlar� birbirlerine indirgemeye y�nelmi�tir. Orta �a��n sonlar�na do�ru bu yakla��m iyice ��z�lmeye ba�lam�� ve din-felsefe ili�kisi birbirinden uzakla�maya y�nelmi�tir. Felsefe giderek ba��ms�zla�acak ve r�nesansta kendi ba��na bir g�� kazanacakt�r. �zellikle bu nominalizmin etkisini belirtmek gerekir. Do�runun �ift niteliklili�i, bilgi bak�m�ndan do�ru olmayan bir �eyin inan� bak�m�ndan do�ru olabilece�i d��ncesi bu d�nemde temelendirilmi�tir. B�ylece inan� ile bilginin s�n�rlar� kesin olarak birbirinden ayr��t�r�lm�� olunmaktad�r. Skolasti�in son d�nemleri bu anlamda r�nesans felsefesinin olu�mas�n�n ipu�lar�n� verir.

Bu �zerkle�me s�re�lerinin bir par�as� olarak birey �ne ��km��, felesefe de insan d��ncesinde sorun olan her �eyin irdelendi�i bir disiplin olarak yeniden ele al�nmaya ba�lanm��t�r. Par�al�, renkli, monolitik olmayan r�nesans d��ncesi b�ylece ortaya ��km��t�r.

R�nesans felsefesi, 14. y�zy�l sonlar�ndan ba�lay�p 16. y�zy�l ortalar�na kadar ge�en d�nemde, �zellikle de 15. y�zy�lda ortaya ��kan �ok y�nl� felsefi geli�meleri adland�r�r. R�nesans felsefesi, genel olarak felsefe tarihinde bir ge�i� d�nemi felsefesi olarak kabul edilir. Bilimde ve d��nce alan�nda yeni geli�meler meydana gelmeye ba�lam��, ortaya ��kan yeni perspektifler ve bilgiler r�nesans felsefesini, orta�a� d��ncesiyle yeni �a� d��ncesi aras�nda k�pr� rol�n� oynamaya y�neltmi�tir.

H�manizm

R�nesans felsefesinin g�ndeme getiridi�i en �nemli sorunun insan sorunu olmas�na ba�l� olarak g�ndeme giren bir y�nelimdir. �nsan� temel alan ve onun ne oldu�unu, bu d�nyadaki yerinin ve anlam�n�n ne oldu�unu g�ndeme getiren e�ilim bu anlamda h�manizmdir. Bir ba�ka anlamda da h�manizm, antik�a� felsefesinin kaynaklar�na ve anla��lmas�na y�neli� ve onlar�n yeniden bir de�erlendirilmesi giri�imi olarak ortaya ��km��t�r. Ancak h�manizm esas ve yayg�n anlamda, yeni meydana gelen modern insan�n yeni d�nya g�r�� ve ya�am anlay�� olarak anlam kazanm��t�r.

R�nesans �zellikle �talya'da meydana gelen g��l� bir ak�m olmu�tur; ayn� �ekilde h�manizm de ilk olarak ortaya ��kar. H�manizm bu anlamda bir ger�ek insan aray��d�r ya da insan� ger�ek olarak temellendirme aray��. Bireysellik bu ak�mda �nemli bir ��edir. �air Francesca Petrarca h�manist d��ncenin ilk atalar�ndand�r. Bireyselli�i ve h�manizmi ile en �nemli isimlerden biri ise Michel de Montaigne 'dir. Ayr�ca h�manist d��ncenin �nl� ve kurucu isimlerinden biri olarak Erasmus'u da anmak gerekir." (Vikipedi, �zg�r ansiklopedi)
Orta�a�'�n ya�am, d��nce, din, ve sanat sorunlar�n� kendine �zg� bir anlay��la ele alma ve i�leme y�ntemi vard�r. Edebiyat ve sanat, dinsel ve ahlaki �l��tlere y�neliktir. �nsan en �ok yarad�l�� ve yok olu� kavramlar� i�inde ele al�n�yordu. Hemen hemen her �ey yaln�zca H�r�stiyanl��n ama�lar�na uygun, ahlaki bir ya�ant�n�n ko�ullar�n� ger�ekle�tirme amac�yla de�erlendiriliyordu.

R�nesans, elbette d��ncenin bu dar s�n�rland�r�l��n� ani bir �ekilde y�km�� de�ildir. Ger�ek�ili�in getirdi�i g��l� bir ak�m, kal�pla�m�� d��nce bi�imine kar�� tepkiye yol a�m��, dinle oldu�u gibi d�nya ile de, ahlak ve metafizikle oldu�u gibi, bunlar�n d��ndaki kavramlarla da ilgilenme e�ilimini ortaya ��karm��t�r.

H�manizm (�nsanc�l�k)-2

H�manizm, 14. y�zy�lda �talya'da do�an, insan� evrende tek ve en y�ce de�er sayan, insan� geli�tirme ve y�celtme amac�n� g�den d��n��t�r.
Bu d��ncenin do�u�unda, kilise ve devlet bask�s�na dayanan Orta�a� zihniyetine kar�� zg�r d��ncenin tepkisi ve eski Yunan ve Latin edebiyatlar�na duyulan hayranl�k rol oynam��t�r.
H�manizm ak�m� �talya'dan ba�layarak ispanya, Fransa, �ngiltere gibi �lkelerde R�nesans edebiyat� ad� alt�nda toplanan yap�tlar�n temelini olu�turmu�tur.

H�manist Sanat��lar�n Ba�l�ca Ortak �zellikleri:

Sanat� do�an�n bir taklidi (mimesis) olarak kabul etmi�lerdir.
H�manistlere g�re sanat�n ve edebiyat�n as�l konusu insand�r. �nsan, �z�nde m�kemmel bir varl�k olabilme potansiyelini ta��r. Edebiyat�n amac� insan� bu m�kemmelli�e do�ru g�t�rmektir.
H�manist sanat��lar, beslendikleri en �nemli kaynak olan eski Yunan ve Latin edebiyat� eserlerini �rnek alm��lard�r.
�nsan sevgisinden yola ��kan h�manistler, i�inde ya�ad�klar� �a�a, topluma, yerel ve ulusal de�erlere uzak kalm��lar; evrenselli�i hedeflemi�lerdir.
H�manist sanat��lar, eserlerini i�inde ya�ad�klar� aristokrat tabakan�n be�enisine uygun olarak bi�imlendirmi�lerdir.

H�manizmin �nemli Temsilcileri

Dante (1265 -1321): �talyan edebiyat�n�n kurucusu En �nemli eseri yapma destan niteli�indeki "�lahi Komedya"d�r.
Petrarca (1304 -1374): �talyan �airi. Soneleriyle tan�n�r.
Boccacio (1313-1375): �talyan yazar�. Hik�ye t�r�n�n yarat�c�s�d�r. "Decameron" adl� eseriyle �nl�d�r.
Villon (1431 -1463): Frans�z edebiyat�n�n kurucusu say�lan �air.
Rabelais (1490 -1553): Frans�z yazar�. Pantagruel ve Gargantua adl� mizahi ve fantastik eserleriyle roman t�r�n�n do�mas�nda �nc�l�k etmi�tir.
Ronsard (1524-1585): Frans�z �airi.
Montaigne (1533 -1592): Frans�z yazar� ve d��n�r�. Deneme t�r�n�n babas�.
Cervantes (1547 -1616): T�r�n�n ilk �rne�i say�lan Don Ki�ot roman�yla d�nyaca tan�nm�� spanyol yazar�.
Shakespeare (1564 -1616): �ngiliz ve d�nya tiyatro edebiyat�n�n b�y�k sanat��s�. Romeo ve Juliet, Hamlet, Othello, Kral Lear, Machbeth gibi tragedyalar� ve Yanl��l�klar Komedisi, H�r��n K�z gibi komedyalar�yla tan�n�r.

T�rk Edebiyat�nda H�manizm
H�manist d��n�� T�rkiye'de ancak Cumhuriyet d�neminde etkili olmu�tur. Nurullah Ata�, Orhan Burian, Sabahattin Ey�bo�lu ve Vedat G�nyol'un ba��n� �ekti�i baz� deneme yazarlar� �a�da� d��nceyle beslenmi� bir h�manizmi savunmu�lard�r. Bu yazarlara g�re, h�manizm ak�m�yla bir ilgisi olmasa da ilk T�rk h�manisti Yunus Emre'dir. Ancak Yunus Emre'de insan sevgisinin tasavvuftan kaynakland�� da unutulmamal�d�r.

R�nesans d��n�rleri

Erasmus
Nikolas Kopernikus (Kopernik)
Montaigne
Thomas More
Francis Bacon
Machiavelli

1. �talyan H�manizmi

�talya'da XV. y�zy�l, her�eyden �nce, bireycili�in kendine �zg� eylem kural�n� koydu�u t�re d�� davran��lar y�zy�l�d�r. Bu y�zy�lda akl�n d�zeni, g�c� ve es nekli�inin zaferi haz�rland�. Dogmatik etkiden kurtulan insan yeni ufuklar arad� ve Bat� k�lt�r�n�n iki etkin kayna��na y�neldi. Bunlar Yunan ve Roma kaynaklar�yd�.

Eski edebiyat tutkusunun sonu�lar� neler olmu�tur?
Eski edebiyat sevgisi, yazarlar�, b�t�n elyazmalar�n� ara�t�rmaya y�neltti. R�nesans insanlar� bu elyazmalar�n� iyi anlamak i�in eski dili ��renmeye koyuldular. Metinleri ilk ar�l�klar� i�inde yeniden yazmaya �al��t�lar. B�ylece R�nesans i�inde iki farkl� hareket ortaya ��kt�. Biri ele�tiriye, d�zeltilmi� metinlerin ve yorumlar�n yay�mlanmas�na y�nelikti. Di�eri ise edebiyat �r�nlerini yaratma amac� g�d�yordu.

XIV. y�zy�lda �talyada yeni d��nce bi�imi nas�l geli�mi�tir?
XIV. y�zy�lla birlikte, yeni d��nce bi�imi ilk kez �talya'da ortaya ��kt�. Bu �lkede, Orta�a� anlay��n�n son temsilcisi Dante'dir. Dante'nin �nl� eseri ilahi Komedya's�ndaki Beatrice'i, sevilmi� ve bu y�zden �vg�ler d�z�lm�� bir kad�n de�il, ozan� Tanr�ya g�t�ren bir �st�n varl�kt�r. Sonraki ku�aktan Petrarca (1304-1374) R�nesans yazar�d�r. Esenlendi�i g�zellik ger�ektir ve insanla ilgilidir. �a�da�� Boccaccio, �a��n toplumunu yans�tan "�l Decamerone" adl� eserinde �talyan R�nesans�n�n niteliklerinden biri oldu�unu ahlak d��y�nelimin (amoralizmin) bir tasvirini verir.

XV. y�zy�l �talyan H�manizminin sonu�lar� neler olmu�tur?
XV. y�zy�lla birlikte �talyan H�manizmi doru�una ula�m��t�r. Eski�a�'�n b�y�k ekolleri �rnek al�narak Floransa'da, Rucellai'ler Eflatuncu Akademisi'ni kurmu�lard�r. Lorenzo Valla, Yunan metinlerini incelemi�ve klasik flolojinin ilk verilerini ortaya koymu�tur. �stanbul'un Osmanl�lar�n eline ge�mesi �zerine �stanbul'dan ka�an Bizansl� bilginler Floransa'ya s��nd�lar. Bunlardan Gemistos Plethon, Bat�da hen�z bilinmeyen Eflatun'un "Diyaloglar"�n� getirdi. Floransa �ans�lyesi Poggio (1380-1459) Lucretius'un "De Nature Rerum" (Do�a �st�ne) adl�eserini ve Horatius'un od'lar�n� (lirik �iir) buldu. Ayr�ca bir Floransa tarihi ve ola�an�st� serbestlikle f�kralar yazd�. Lorenzo �l Magnifico'nun lalas� Angelo Poliziano, "Orfeo" ve "Stanze" adl� eserlerinde Yunanl�lar� �rnek ald�. Mediciler'in koruyuculu�una giren Pico della Mirandola b�t�n�yle felsefi olarak H�r�stiyanl�k, Eflatunculuk �skenderiyecilik ve Do�u anlay��lar�n�uzla�t�rma �abas�na girdi. Kilisenin �im�eklerini �zerine �ekerek Fransa'ya ka�mak zorunda kald�. Eflatuncu felsefeyi benimseyen Marsilio Ficino Eflatun'dan, Plodinos'dan �ambilikhos'dan ilk �evirileri yapt�. Aristoteles ile Eflatun'u uzla�t�rd��n� iddia etmeye ba�lad�. Nihayet, Pietro Pomponazzi, Aristoteles'in eserlerini �zg�r bir bi�imde inceleyerek ruhun ahlaks�zl��n� reddetme cesaretini g�sterdi ve ataizme yak�n bir ��reti �nerdi. Leon Battista Alberti, insan �st�ne edinilen bilgilerin bir sentezini yaparak Leonardo da Vinci'nin yolunu a�t�. B�t�n yeni eserler i�in Gutenberg'in ke�fetti�i ya da en az�ndan geli�tirdi�i bas�mevi ola�an�st� bir ara� oldu. Venedik'e yerle�en Aldolar ilk Yunan metinlerini bast�.

XV. y�zy�l h�manistlerinin ara�t�rmalar�, d��ncenin yeni y�nelimi, Leonardo da Vinci (1452-1519)'nin ki�ili�inde tam bir yans�mas�n� buldu. Bu d�h�, �e�itli y�zlerin bi�imi ve yap�s�nda duygu d�nyas�n�ke�fetti. Bilgisinin evrenselli�i ve �al��ma g�c� ona ayn� zamanda astronom, jeolog, biyolog, anatomici, mimar, d��n�r, ozan ve ressam olma imkan� verdi. Leonardo, evreni canl� bir varl�k gibi duymu� ve bir bak��ta bu evrenin yasalar�n� yakalam��t�r. Daha sonra yasalar�n ke�finden uygulamalar�na ge�mi�tir. "Cornet"lerinde, zaman�m�zda sadece maddi olarak ger�ekli�ini s�rd�ren say�s�z d��nce b�rakm��t�r. Bir�ey bulmak, onun ya�ama nedenlerinden biriydi. O, ya�aman�n anlamak oldu�unu s�yl�yordu. Sanat ve edebiyat�n bu e�siz geli�imi Lorenzo il Magnifico (1448-1492)'nun ki�ili�inde ko ruyucusunu bulmu�tur. Lorenzo, ayr�ca Toscana halk t�rk�leri bi�iminde g�zel �ark�lar da b�rakm��t�r.

�talyan Sava�lar�n�n �talyan d��ncesine etkisi ne olmu�tur?
XVI. y�zy�lda �talya Sava�lar�ile birlikte �talyan d��ncesi g�c�n� yitirdi, devrin siyasi ve dini karga�as�n�n etkisinde kald�. Bir yandan �a��n felaketleri, yazarlar�, bir d�� edebiyat�na do�ru s�r�klerken �te yandan bu felaketlerin tasar�m� tarih�i ve d��n�rleri �a�lar�n�n ger�eklerini anlama �abas�na itiyordu.

Eski �talya'da daima g�zde olan bu d��edebiyat�, bu yi�itlik hikayeleri Ariosto ile yeni bir canl�l�k kazand�. Ludovico Ariosto, bir s�re sonra edebiyat ve �iiri incele meye koyuldu. Boiardo'nun XV. y�zy�lda izledi�i bir konuyu yeniden ele alarak Ariosto, "Orlando Frioso" (1516) adl� eserini yazd�. Bu eser sava� ba�ar�lar�yla a�k hikayelerinin birbirine girdi�i tarihi bir romand�r. Romanc�, Petrarca ve Boccaccio'dan esinlenmi�, Eski�a�'�n etkisi alt�nda kalm��t�.

Ariosto'nun eseri, XVI. y�zy�l �talyan edebiyat�n�derin bir �ekilde etkiledi. Yaratt�� de�erler tart��ld�. Di�er klasiklerle kar��la�t�r�ld�. Tasso, belli bir �l��de Ariosto'nun halefi oldu. Bu yazar, eski destanlar� yaratma d�� i�indeydi ve Homeros, Vergilius ve H�r�stiyanl�k �iirlerini yeni bir eserde toplamak istiyordu. "Aminta"y�ve "Gerusalemme Liberata"y�yazd�. Eserlerine dini bir tema vererek kar��re formcu d��nce izlerine, devrinin gereklerine uymu�tu. Tasso, kutsal �eylere dinsizli�i kar��t�rmakla su�land�.

�talyada edebiyat alan�nda R�nesans Tasso ile amac�na ula�t�. Duygu ve ifade �z g�rl�� Trento Konsili taraf�ndan yenilenen dini d��ncenin sald�r�lar� alt�nda kayboldu. Roma uzla�mazl�� ve �spanyol Tiranl��n�n hakim oldu�u yeni bir devir a��ld�.

Machiavelli'nin sundu�u d��nce yap�s� nedir?
Di�er �nemli bir ki�ilik de Machiavelli (1467-1527)idi. �talyada g��l� bir devlet d�� i�inde, zeki ve cesaretli Cesare Borgia'n�n hizmetine girdi. Medicilerin d�n�� zerine resmi g�revinden �ekilen Machiavelli, zaman�n�"�l Principe" adl�eserini yazmaya verdi. Yazar�n amac� �talyan birli�ini ger�ekle�tirmekti. Ge�mi� olaylar�n so�ukkanl�ve nesnel olarak incelenmesi onu, insanlar�olduklar�gibi ele alan t�m tedirginliklerinden ar�nm�� bir h�k�mdar�n bu birli�i kurabilece�i d��ncesine g�t�rd�. Koyu milliyet�ili�i ve h�manizmi, onda t�m ahlaki duygular� yoketti. "Discorsi Sopra la Prima Decca di Tito Livio" (Tito Livio �st�ne S�ylevler) adl�kitab�nda k��k �l��de de olsa ayn�ilkeleri i�ler. Machiavelli, her yerde bireysel istekle bi�imlenen her �eyi devlet u�runa feda etme gereklili�ini bulur. Zaman ve ko�ullara g�re yazar�n d��ncesi bir devlet sosyalizmine veya anar�ik bir bireycili�e var�r.

Her t�r �nyarg�y� kenara atarak ki�isel yarar�n �st�nl��n� bildiren Guicciardini, belki de daha �ok Machiavelli'ci idi. "Storia d'�talia" adl�eserini tam bir tarafs�zl�kla yazacak ve �lkesinin gerilemesinde kayg�s�z kalabilecektir. Daima uyan�k g�zlemleri ve tarafs�zl��yla Guicciardini, bilimsel d��nceyle ayn� kurallardan esinlenir. Ger�ekten, h�manizm ; insan�, d�nyan�n merkezine �ekinmeden yerle�tirip, ele�tirici ak�l kurallar�n� getirerek fiziksel ger�eklerin incelenmesine ve d�n yan�n ak�lc� yap�s�n�n i�lenmesine elveri�li ko�ullar� do�urmu�tur.

T�p alan�ndaki geli�me nas�l olmu�tur?
Bu d�nemde, edebiyat ve sanat alan�ndaki geli�meye g��l� bir bilim hareketi e�lik etti. �talyanlar�n ilgisini �zellikle t�p �ekmi�tir. �lk kez hastal�k belirtilerini do�ru bir �ekilde tasvir eden ve bunlar� s�n�fland�ran �talyanlar oldu. Frengi tesbit edildi ve epidemioloji alan�nda yeni bir ��r a��ld�. anatomi ve cerrahi Floransal� Antonoi Benivieni, Colombo ve Cesalpini ile b�y�k bir geli�im g�sterdi. Benivieni, patolojik anatomiyi kurdu. Bu arada organlar�n anatomosi incelendi ve otopsilerin sonu�lar� saptand�.

Matematik ve astronomi alan�nda �talyada Galilei'ye kadar ger�ek bir bilgin ��kmad�. H�manist d��ncenin miras��s�olan Galilei, Leonardo da Vinci'nin bilimde, Machiavelli'nin tarihte yapt�� gibi olaylar�n dolays�z g�zleminden hareket etti. Matematik�i, fizik�i ve astronom olan bu bilgin, Venedik'in verdi�i �zg�rl�kten yararlanarak dinamik ve astronomi �al��malar�n� yay�mlad�. Aristoteles'i reddederek Kopernik'in kuramlar�n� destekledi ve bu y�zden din bilginlerinin muhalefetiyle kar��la�t�. Engizisyon mahkemesi �n�ne ��kt� ve yerin g�ne� �evresinde d�nd��n� bildirdi�i "Dialogo Soprai due Massimi Sistemi del Mondo, Ptolomaico e Copernico" (�ki B�y�k Yer Sistemi, Ptolemaios ve Kopernik Sistemleri �st�ne Konu�malar) adl� eserinde bulunan hatalardan vazge�mek zorunda kald�.

2. �talyan R�nesans�

�talya'da bilginler gibi �air ve d��n�rler �lk�a�ekol�n� �rnek alm��, mimar, heykeltra� ve ressamlar �lk�a� an�tlar�n�n kal�nt�lar� �st�ne e�ilmi�ti. Gotik �slubun vard�� a��r�l�k ve abartmalar�n yerini, R�nesans eserlerinde sadelik ve ar�l�k ald�. Ba�ka �lkelerde oldu�u gibi burada da XV. ve XVI. y�zy�l insanlar� art�k ge�mi�ten kopma bilincine varm��t�.

Floransa'da R�nesansa ili�kin geli�meler nedir?
Floransa, h�manizmin be�i�i olmu�tu. Ayr�ca sanatlar�n da merkezi durumuna gelmi�ti. Brunelleschi (1377-1446) mimari mant��a uygun yeni anlay�� hissedilir hale ilk getiren ustad�r. San Lorenzo da �lk�a� mimarisinin anlam�n� yeniden buldu. Mimari kuramc� Leon Battista Alberti (1404-1472), Rimini'de Malatestiano Tap�na��'nda ve Napoli'de Alphonse d'Aragon Zafer An�t�'nda, R�nesans sanat�na kesin bi�imini verdi.

Ki�ili�i ve i� dram�yla Michelangelo, R�nesans sanat�na son bi�imini verdi. Eserlerinde �z�nt�l� kar��tl�klarla dolu ya�am�n�n panteizmini yans�tt�. Giovanni Bologna ile R�nesans heykelcili�i son ereslerini getirdi. R�nesans sanat�bi�im tutkusuyla heykel ve resmin s�k� bir dayan��ma yapmas�n� sa�lad�.

XV. y�zy�l�n ilk yar�s�nda ger�ekten orijinal bir d��nceye varabilmek i�in ba�ka yerlere de bakmak gerekiyordu. Bu bak�mdan Pablo Uccello kendine �zg� d��ncesi olan ressamlardan biri idi.
Botticelli sadece ressam de�il, ayr�ca ilk�a�mitolojisi ile dolu H�r�stiyan simgecili�i ile payen simgecili�i aras�nda kalm�� bir h�manistti.

Floransa yan�nda Padova ve Ombria'da ba�ka ekoller geli�ti. Leonardo da Vinci, Rafaello ve Michelangelo ile resim sanat� yeni bir devre, R�nesans'�n en parlak devrine girdi. Adriyatik'e �zg� ��k oyunlar�n�verme arzusu ve do�uya y�nelmi� t�ccar �ehrinin bollu�unun esinlendirdi�i yeni bir R�nesans Venedik'ten ��km��t�. R�nesans, Bellini ve Vittore Carpaccio ile Venedik'de do�du. Bu sanat��lar Venedik bayramlar�n�n �ekicili�ini ve parlakl��n� vermek �abas�nda idiler. Bunlar�n halefleri Giorgone, Lorenzo Lotto ve Palma Vecchio nefse ili�kin ve par�lt�l�resimlerinde Venedik ekol�n�n �� b�y�k ustas�n�n, Tziano, Tintoretto ve Veronese'in �nc�leridir.Tintoretto, �talyan R�nesans�n�n son temsilcisi ve XVII. y�zy�l resim sanat�n�n bi�im �nc�s�d�r.

3. Frans�z H�manizmi

Frans�z R�nesans�, ger�ekte �talyan uygarl�� ile uzun bir ili�ki sonucunda do�mu�tur. 1494'de �talyan Sava�lar�s�ras�nda Frans�zlar h�manizmin yeni g�zelliklerini tan�d�lar. Nitekim XV. Y�zy�l�n ba��ndan beri Floransa, yeni bir edebiyat ve sanata sahipken Paris i� sava�lar�n deh�etini ya��yordu. Fransa ancak Louis XI, ile huzura kavu�abilmi�, h�manizmin tohumlar� da bu h�k�mdar�n saltanat� s�ras�nda at�labilmi�ti.

H�manizmin geli�imi nas�l olmu�tur?
Humanizm, olu�umunu her�eyden �nce matbaa makinesinin yayg�nla�mas�na bor�ludur. Jean de la Pierre ve Guillaune Fichet, 1470'de matbaa makinesini Fransa'ya getirince Yunan ve Latin metinlerini basma imkan�do�du. Orta�a�da edebiyat ��retimi yap�lmaz, sanat fak�ltesi ��rencileri Homeros, Eflatun, Cicero ve Horatius'u tan�mazken, R�nesans ustalar�klasikleri incelemeye ba�lad�. �nce metin leri a��k�a anla��l�r hale getirmeye �al��an bu ustalar sonradan ��retmenler yorumlamaya ve a��klamaya koyuldular. Bir s�re sonra �talya'dan gelen hocalar metinlerin Yunan bask�lar�n� da birlikte getirdiler ve Fransa'da Yunan �lk�a�� zevkinin do�mas�na yard�mc�oldular. Art�k �talyanlar�n �zellikle Erasmus'un etkisiyle Fransa h�manizme y�nelmi�ti. Jacques Lef�vre d'Etaples �ncil'i ele�tirel bir y�ntemle a��klamaya giri�ti ve b�ylece ilk Frans�z reformcu ak�m�n� kurdu. Fransa'da Yunan ve Roma uygarl�klar�n� tan�ma tutkusuna d��en ayd�n bir kesim olu�tu. Fran�ois I'in tahta ��k�� ile de h�manizm doru�una ula�t�. �lk�a�la ilgili her�eye merak saran bu kral, klasik yazarlar�n eserlerini yay�mlatt�, College de France'� kurdu. Bu okulda; Yunanca, Latince, �branice ve Matematik okutulmaya ba�land�. Kral� �rnek alan seny�rler ve �ehirler de h�manizmi korudu.

XVI. y�zy�l�n ilk yar�s�nda iki �nemli isim Rabelais ve Montaigne'dir. Bu iki sanat�� Frans�z d��ncesinin farkl�iki g�r�n��n� yans�tt�lar. Rabelais, R�nesans ba�lang�c�n�n adam�yd�. Montaigne ise bir din sava��s�, insan mizac�na pek g�venmeyen kan�lar�nda pek emin olmayan, ihtiyat ve bilgelikle yo�rulmu�bir yazard�. �talyan uygarl��ve kamu ya�am�ile olan ili�ki Montaigne'i yumu�att�. Ba�lang��taki Stoac�l�k daha esnek, daha kendine �zg� bir bilgeli�e yerini b�rakt�.

4. Frans�z R�nesans�

Frans�z R�nesans��talyan d��ncesinden hareket ederek edebiyat ve sanat alan�nda �zg�n eserler verdi. D��nce alan�nda Fransa Gotik anlay��la R�nesans anlay�� aras�nda b�l�nm��t�. �talyan anlay�� yava� yava� zafere ula�t� ve k�sa s�re sonra yerini Frans�z anlay��na b�rakt�.

Fransa'da R�nesans, �nce ya�ama bi�iminin geni�lemesiyle belirgin hale geldi. Sava� gerekleri ve bask�s�ndan kurtulan sivil mimari askeri �geleri bir yana itti. �atolar en iyi yerle�me yerleri oldu ve �ehirler art�k savunma duygusundan esinlenmeyen sanat an�tlar�yla doldu.

R�nesans mimarisi ancak Henry II devrinden ba�layarak zafere ula�t�. Bu devri, Pierre Lescot, Philibert de l'Orme ve Jean Bullant gibi �� b�y�k sanat�� temsil etti. T�pk� mimari gibi heykeltra�l�k da Frans�z gelene�i ile �talyan gelene�i aras�ndaki bu etki sava��n� yans�t�r. Bunda hi� ku�kusuz �talyan Sava�lar�n�n pay� olmu�tur. Resim sanat�, mimari ve heykeltra�l��a oranla daha s�n�k kalm��t�r. XV. y�zy�l ustalar� Jean Fouquet ve Avignon Okulu hen�z Orta�a� gelene�ine ba�l�yd�. R�nesans ilkelerinin etkinli�ini g�rmek i�in Fontainebleau Okulunu beklemek gerekecekti. Resimde Frans�z r�nesans� Clouet ile ba�lad�.

5. Kuzey �lkelerinde H�manizm ve R�nesans

Avrupa'n�n kuzey �lkelerinde R�nesans �ok daha ge� ba�lad� ve �talya ile Fransa kadar b�t�nl�k sa�layamad�. Bunun nedeni, yeni k�lt�r�n Latin ruhundan hareket etmesi ve bu �lkelerde dinin d��nce eylemlerinin erkenden tekeline alm��ol mas�yd�. Almanya, Holonda ve �ngiltere s�ra ile R�nesans hareketine kat�ld�lar. H�manizmin b�t�n Avrupa �lkelerine yay�lmas�n� sa�layan bask� makinesi Almanya'da icat edildi.

�braniceyi inceleyen ve Yahudi olmayan ilk bilim adam� Johannes Reuchlin bilgilerinin evrenselli�i ile h�manizm hareketinin ba��nda yerald�. Yahudi dili ve filolojisi �st�ne yorumlar getirdi. Bu bilginin reformcu e�ilimi ve �branice eserlerin toplat�lmas�na kar��n yapt�� bir protesto din �evrelerinin hakk�nda kovu�turma a�mas� ile sonu�land�.

Kuzey �lkelerinin en b�y�k humanizm temsilcisi Erasmus oldu. Alayc�ve liberal kafal�olan Erasmus, ara�t�rmalar�nda teolojik ve skolastik y�ntemlerin s�k�nt�s� ile erkenden kar��la�t�. Manast�r hayat�onu Yunan ve Latin k�lt�r�n� incelemeye itti. Erasmus'un dostu ve tilmizi �ngiltere �ans�lyesi Thomas More'da d��nce �zg�rl��n�n ve ilgin� bir g�z�pekli�in kan�tlar�n�verdi. D��ncesinin geni�li�ini Eflatun'un "Devlet"i �rne�i �zerine kurulmu�ve zaman�n gereklerine uyarlanm�� olan "�topya" adl�eserinde ortaya koydu ve d��nce �zg�rl��ne ba�l�l��ya�am�na maloldu.

Kuzey �lkelerinde h�manizm, parlak bir ba�lang��tan sonra dini �at��malar ve h�k�mdarlar�n ho�g�r�s�z davran��lar� ile engellendi. Bununla birlikte k�lt�r alan�nda Erasmus'un kitaplar� gibi temel eserler b�rakt�. Ayr�ca fen dal�nda getir dikleri ile �talya ve Fransa'y�geride b�rakt�. Almanya, do�u bilimleri mineroloji ve co�rafya alan�nda b�y�k �al��malara sahne oldu. Polonya, modern astronomi kurucusunu Micolaj Copernik'i (1473) yeti�tirdi.

Buna kar��l�k sanat dal�nda r�nesans, kuzey �lkelerinde g�neye oranla daha zay�f kald�. Almanya bu y�zden XVI. y�zy�l�n sonuna kadar klasik mimariyi tan�mad�. R�nesans, Hollanda'da da Almanya'da oldu�u gibi ge� ba�lad�.

R�nesans

, Orta �a� ve Reformasyon aras�ndaki tarihi d�nem olarak anla��l�r. 15 - 16. y�zy�l �talya�s�nda bat� ile klasik antikite aras�nda sanat, bilim, felsefe ve mimarl�kta ba��n tekrar kurulmas�n� sa�layan, �slam filozof ve bilim insanlar�n�n �al��malar�n�n �eviri yoluyla al�nd��, deneysel d��ncenin canland��, insan ya�am� (h�manizm) �zerine yo�unla��ld��, matbaan�n bulunmas�yla bilginin geni� kitlelerle payla��m�n�n artt�� ve radikal de�i�imlerin ya�and�� d�nemdir. Bu �a� uzun zamand�r geriye d��m�� olan Avrupa'n�n ticaret ve Co�rafi Ke�ifler'le y�kseli�inin �nc�s� olmu�tur.

�talyan r�nesans� bu d�nemin ba�lang�c� sanatsal ve bilimsel geli�meyi ifade eder. �lk kez �talyan sanat�� Giorgio Vasari taraf�ndan Vite'de kullan�lm��, 1550 y�l�nda bas�lm��t�r. R�nesans teriminin k�keni Frans�zca'd�r. Frans�z tarih�i Jules Michelet taraf�ndan kullan�lm��, ve �svi�reli tarih�i Jacob Burckhardt taraf�ndan geli�tirilmi�tir (1860'larda). Yeniden do�u� iki anlam� i�erir. �lki antik klasik metinlerin tekrar ke�fi, ��renimi, sanat ve bilimdeki uygulamalar�n�n tesbitidir. �kinci olarak bu entelekt�el aktivitelerin sonu�lar�n�n Avrupal�l�k k�lt�r�n� genelde g��lendirmesidir. Bu y�zden R�nesans'tan bahsederken iki farkl� fakat anlaml� yoldan s�z edilebilir: Klasik ��renmenin ve bilimin antik metinlerin tekrardan ke�fiyle yeniden do�mas� ve genel anlamda bir Avrupal�l�k k�lt�r�n�n yeniden do�u�u. Raphael Sanzio ve Michelangelo gibi bir�ok ressam mevcuttur.

R�nesans'�n Nedenleri

�stanbul'un fethedilmesiyle bilim adamlar�n�n �talya'ya g�� etmesi.
Arap�aya �evrilmi� eski Arap ve Roma eserlerinin terc�me edilmesi.
Kuzey Avrupa'dan gelen Novgorod kavimlerinin medeni Avrupa topluluklar� �zerindeki y�k�c� etkisi.
Co�rafi ke�ifler sonucunda zenginle�en ve g�zel sanatlar gibi alanlara destek veren, koruyan bir s�n�f�n olu�mas� (co�rafi ke�ifleri yapan Burjuva s�n�f�)

R�nesans �u temel anlay��lara dayan�yordu:

Yery�z� ilgi �ekici ve ara�t�r�lmaya de�er bir yerdir,
�nsan g��l�d�r ve bu g�c�yle b�y�k ba�ar�lar elde edebilir,
�nsan�n s�rekli faal olmas� �erefli bir �eydir.
Ger�ek g�zeldir. Bu anlay��lara ba�l� olarak da ya�ad��m�z d�nya o kadar ilgi �ekici bir yerdir ki, 'Ba�ka d�nyalar� d��nmenin hi�bir anlam� yoktur' anlay�� hakimdir.

R�nesans d�neminin yarat�c�l��n�n esas y�r�t�c� g�c� t�ccarlard�r. Bunlar en k�rl� ticaretin hangi alanda oldu�unu ara�t�rd�lar ve bu yoldan sa�lad�klar� zenginlikleri sanat ve end�stri yeniliklerine yat�rd�lar. R�nesans; Floransa, Venedik, �ngiltere, Portekiz, Hollanda gibi b�y�k kent-devletlerinde ya da metropollerde do�mu�tur.
R�nesans �zerinde derin ara�t�rmalar yapan Burkhard:

�R�nesans insan�n ke�fedilmesidir.�

demektedir. Ger�ekten de Orta�a�'da Avrupa�da insan�n hi�bir k�ymeti yoktu. Engizisyon mahkemelerinde y�zbinlerce insan haks�z yere ve �ok defa s�rf servetlerini ele ge�irebilmek i�in �ld�r�ld�. Papazlar �e�itli menfaatler kar��l��nda g�nahlar� affediyorlard�. Hatta cennetten yerler sat�yorlard�. Mant�k ve insani esaslar kaybolmu�tu. �sl�m �limlerinin kitaplar�n� okuyarak d�nyan�n d�nd��n� ilan eden Galile ve daha pek�ok d��n�r �e�itli i�kenceler g�rm�� pek �o�u �ld�r�lm��t�r. Bu itibarla R�nesans hareketi ilim ve teknikteki ilerlemenin yan� s�ra insan ve tabiat sevgisini de beraberinde getirdi. R�nesans�n �nc�leri, sanat faaliyetlerinin yan� s�ra edebiyat, tarih ve arkeolojiye de �nem verdiler. Resim ve tasvir anlay�� geli�ti. Mimaride gotik tarz� terk edilerek barok ve rokoko �slubu geli�tirildi. R�nesans mimarl��n�n ba�l�ca �zellikleri �l��, sadelik ve tabiiliktir.

Bu �ekilde �talya�da ba�layan R�nesans hareketi k�sa zamanda b�t�n Avrupa�da yay�ld�. R�nesans daha ziyade Fransa�da sanat; Almanya�da dini tablo ve resimler; �ngiltere�de edebiyat; �spanya�da resim ve edebiyat alan�nda geli�ti. �talya�daki r�nesans hareketinde eski Yunan ve Roma ediplerinden Tacitus, Sophokles, Domosten, Platon, �i�eron ve Virgil�in eserleri tekrar ortaya ��kar�ld�. �talyan fikir adam� ve yazarlar�ndan Machiavel (1469-1531), Ariosto (1474-1535), Tasso (1544-1595) yeti�ip eserler verdiler. Machiavel�in H�k�mdar adl� eseri me�hurdur. Ressamlardan Rafael (1483-1520) ayn� zamanda heykeltra�, mimar ve edebiyat�� da olan Leonardo da Vinci (1452-1519), Mikelanj (1475-1564) bu devirde �talya�da yeti�en sanatkarlard�r.

Fransa, edebiyat ve fikir sahalar�nda �talya�y� ge�erek; Ronsard (1525-1585), Montaigne (1533-1592), Rabelais (1495-1555), mimarl�kta Louvre Saray�'n� yapan Pierre Loscot, Tuileries Saray�n� yapan Jean Bullant, resimde de Fran�ois Clouet yeti�tiler. Frans�z krallar�ndan I. Fran�ois (1515-1547) zaman�nda Coll�ge de France kuruldu. Almanya�da daha �ok dini alanda de�i�iklikler oldu. Almanya�da h�manizm ak�m�nda Erasmus (1467-1536), R�klen (1452-1522), Luther (1483-1546), resimde Albrecht D�rer (1471-1528) yeti�ti. �ngiltere�de tiyatro sahas�nda eserleriyle tan�nan ve The Game'in yazar� Shakespeare (1564-1610), �spanya�da Donki�ot yazar� Cervantes (1547-16921), ressam Velasquez (1599-1660), Hollanda�da ressam Rembrandt (1607-1669), Polonya�da ilk defa d�nyan�n g�ne� etraf�nda d�nd��n� s�yleyen Kopernik'e yeti�tiler. R�nesans devrinde yap�lan eserler Avrupa�da hala mevcuttur. Ressam ve heykeltra�lar�n tablo ve heykelleri m�zelerde bulunmaktad�r.

R�nesans��n sonu�lar�

Avrupa kilisesinin bask�s�ndan ve dinden kurtulup modernle�me �a��na ge�mesinde b�y�k rol oynam��t�r.
Skolastik g�r�� (kilisenin dar g�r��) y�k�lm��t�r.
Yerine pozitif (bilimsel) d��nce hakim olmu�tur.
Reform hareketlerini haz�rlam��t�r.
Bilim ve teknikteki geli�meler h�zlanm��t�r.
Avrupa�da sanattan zevk alan ayd�n (Mesen) s�n�f ve halk s�n�f� olu�mu�tur.
Din adamlar�n�n ve kilisenin halk �zerindeki otoritesi sars�lm��t�r.
Avrupa�n�n her y�nden geli�mesine ve g��lenmesine �nc�l�k etmi�tir.

R�nesans

Avrupa'da Orta �a�'dan sonra h�manizmin etkisiyle ortaya ��kan, Antik Yunan ve L�tin k�lt�r�ne dayanan bilim ve sanat ��r� (�talyanca: Rinascimento=Yenidendo�u�). R�nesans, b�y�k ilerleme ve de�i�imlerin ger�ekle�ti�i bir d�nemdir. R�nesans'�n geli�mesinde, Reform hareketinin Katolik Kilisesi'nin otoritesini sarsmas�, h�manizmin geli�imi, g��l� krallar�n y�netimindeki ulusal devletlerin ortaya ��kmas�, ke�if gezileri ve bireyin toplum i�indeki yerinin giderek daha fazla vurgulanmas� gibi etkenler �nemli rol oynad�. R�nesans'�n k�kenleri g�n�m�zde de h�l� tart��mal�d�r. Kimi sanat tarih�ileri, R�nesans'� 12. y�zy�la dayand�r�rlar ve Aristoteles'in yap�tlar�n�n yeniden ke�fedilmesinin Hristiyan d��ncesinde yaratt�� sars�nt�y� ��k�� noktas� olarak al�rlar. Kimileriyse, Romal� pagan yazar Vergilius'u yeniden canland�ran Dante'nin, R�nesans'�n ba�lat�c�lar�ndan biri oldu�unu savunurlar.

Yine de, R�nesans'� 1440'larda matbaa makinesinin bulunmas�yla ba�latmak gelenekselle�mi�tir. Amerika k�tas�n�n ke�fi (1492) ve �stanbul'un T�rkler taraf�ndan al�nmas� da (1453), R�nesans'�n yolunu a�an olaylardan say�l�r. R�nesans'�n ilk ortaya ��kt�� lke �talya'yd�. O d�nemde �talya, hareketli bir politik ortama sahipti, hepsi birer ticaret ve man�fakt�r merkezi olan bir�ok kentleri vard�. Klasik L�tin d�nemine duyulan ilgi de, ilk kez �talya'da ortaya ��kt�. Bu ilginin do�urdu�u ayr�nt�l� dilbilgisi �al��malar�, L�tincenin edebiyatta kullan�lan tek dil olmaktan ��kmas�na ve y�resel dillerin geli�mesine yol a�t�. Bir�ok zengin k�t�phane kuruldu, �niversitelerin i�levi, Kilise i�in e�itim yapmakla s�n�rl� olmaktan ��kt�. Teolojiye ve d�nyan�n a��klanmas�na y�nelik eski skolastik d��nce, do�aya ve insana y�nelik yeni bir d��nce sistemini do�urmaya ba�lad�. Eskiden bir toplumsal grubun, bir ailenin, bir loncan�n ve kilisenin �yesi olarak de�erlendirilen insan, birey olarak de�erlendirilmeye ba�land�. Bu yeni de�erlendirme, edebiyatta biyografi, g�zel sanatlarda da portre gibi yeni bi�imlerin do�mas�na yol a�t�. �a��n ideali, "evrensel insan" oldu. "Evrensel insan", �ok y�nl� yetenekleri sayesinde sanat��, asker, zanaatk�r, politikac� vb. insan tiplerinin hepsinin i�levlerinin ayn� anda ve ayn� yetkinlikle �stlenebilecek bir tipti. Leonardo da Vinci, bu fikre kaynakl�k eden en �nemli bireylerden biridir.

15. ve 16. y�zy�llar boyunca, Bat� Avrupa devletlerinin co�raf� ve ekonomik geni�lemeleri sonucunda R�nesans �talya'dan �spanya, Fransa, Almanya, �ngiltere ve kuzey �lkelerine yay�ld�, onlar�n k�lt�rleriyle kar��arak yeni sentezler do�urdu. �talyan etkilerinin en do�rudan g�zlendi�i �lke Fransa oldu. Edebiyatta, Pierre de Ronsard ve du Bellay, yap�tlar�nda klasik �slubu yans�tt�lar. Rabelais, yeni hiciv t�rleri geli�tirdi. G�zel sanatlardaysa Jean Fouquet ve Fran�ois Clouet, �talyan sanat�n�n �slubuna yak�n �slupta yap�tlar ortaya koydular. Mimar�de �rk�t�c� g�r�n�ml� ve �irkin kalelerin yerini Fontainebleau ve Azay-le-Rideau gibi �atolar ald�. Kral I. Fran�ois'n�n himayesinde geli�en sanat��lar aras�nda ressam Andrea del Sarto, heykelt�ra� Benvonuto Cellini ve Leonardo da Vinci vard�. Almanya'da R�nesans'�n getirdi�i yeni kavramlar ve bi�imler, �lkenin �zg�n mistik gelene�iyle birle�ti�i ve ortaya Reform hareketinde ifade bulan din� bir canlanma ��kt�. Alman sanat� en parlak d�nemini 1475-1500 y�llar� aras�nda ya�ad�. Bu d�nemin �nde gelen sanat��lar� Matthias Gr�newarld, Hans Holbein ve Albrecht D�rer'di. Kendi portresini yapan ilk sanat��lardan biri olan D�rer, ayn� zamanda grafik sanatlara da bir�ok yenilik getirdi.

1400'lerin ortalar�nda J. Gutenberg ilk matbaa makinesini buldu. Hollanda'da, h�manist d��nce, yap�tlar� ve g�r��leriyle evrensel bir �zellik kazanan Erasmus'u do�urdu. 14. y�zy�l�n sonlar�nda ve 15. y�zy�l�n ba�lar�nda Flaman ressamlar�, �talyan resim sanat� �zerinde ger�ek�ili�in geli�mesi ve portrelerin yayg�nl�k kazanmas� gibi etkilerde bulundular. Roger van der Weyden ve Van Eyck Karde�ler gibi sanat��lar �talyan resmini b�y�k �l��de etkilediler. Ancak, 15. y�zy�l sonlar� ve 16. y�zy�l ba�lar�nda Hans Memling, H. Bosch ve Bruegel gibi ressamlar�n �talyan tekniklerini ve geleneklerini benimsemeleri �zerine bu etki tersine d�nd�. Ba�lang��ta Erasmus'un d��ncelerinden etkilenen daha sonra da kendi b�nyesinden John Colet, John Fisher ve Sir Thomas More gibi d��n�rler ��karan �ngiltere, h�manist d��ncenin merkezi oldu. I. Elizabeth d�nemi, edebiyat alan�nda b�y�k geli�melerin ya�and�� bir �a�d�. Bu geli�meler ifadesini Spenser ve Sidney'in �iirlerinde, W. Shakespeare'in �l�ms�z yap�tlar�nda buldu. Arap d�nyas�yla olan ili�kileri y�z�nden �spanya'n�n, klasik �r�nlerle ve �zellikle de �brani k�lt�r�yle yak�ndan ili�kisi vard�.

�spanya'n�n 1494'ten sonra �talya ile girdi�i asker� ili�kiler de, "yeni d��nce"nin �spanya'da da geli�mesine yol a�t�. Oyun yazar� Lope de Vega, tiyatroya yeni temalar getirdi. Cervantes, bir�ok ele�tirmen taraf�ndan "ilk modern roman" olarak de�erlendirilen "Don Ki�ot" adl� yap�t�n� yazd�. �spanya'da h�manist d��ncenin geli�imi Katolik kar�� reformunun etkileriyle k�steklendi ve �talyan tekniklerini kullanan resim sanat� Velasquez'e kadar pek bir ilerleme g�steremedi. R�nesans'�n en son ula�t�� b�lge �skandinavya idi. �sve� Krali�esi Christina, sanat��lar� koruyuculu�uyla tan�nd�. Christina, ayn� zamanda Frans�z us�u filozofu Descartes'�n da destekleyicisiydi.

17. y�zy�la gelindi�inde, insan ve do�a �zerine odaklanan R�nesans d��ncesinin ilgi alan�, pozitif bilimlere kayd�. Kopernik ve Galilei'nin g�zlemleri ve bulu�lar�, D�nya merkezli evren fikrini b�t�n�yle sarst�, yerini G�ne� merkezli bir evren anlay��na b�rakt�. Yeni �lkelerle ve yeni topraklarla girilen ili�kiler sonucunda, botanik ve zooloji gibi bilim dallar� geli�meye ba�lad�. �ngiliz bilgini ve devlet adam� Francis Bacon, hipotezlerin deneylerle do�rulanmas�n� ve g�zlemlenen verilerin d�zenli bir bi�imde s�n�flanmas�n� �neren yeni bir bilimsel y�ntem ortaya att�. Katolik d�nya g�r��yle neredeyse taban tabana kar��t olan bu yeni bilimsel bak�� a��s�, b�t�n alanlar� kapsayan yeni bir d�nyev� felsefe yaratamad�. Ortaya koydu�u yeni hareket ve �ekim yasalar�n�n Katolik d�nya g�r��n� ne �l��de sarsaca��n�n �ok iyi bilincinde olan Newton bile, b�t�n bunlar�n geleneksel Tanr� fikriyle �eli�medi�ini g�stermek i�in �zel bir �aba harcad�. 18. y�zy�l�n Ayd�nlanma �a��'na dek de, R�nesans d��ncesinin h�manist �zellikleri mant�ksal sonu�lar�na ula�amad�lar.

MsXLabs.org & MORPA Genel K�lt�r Ansiklopedisi

R�nesans (Renaissance) D�nemi

Geleneksel anlamda R�nesans, Orta �a� ve Reformasyon aras�ndaki tarihi d�nem olarak anla��l�r. 15. y�zy�ldaki �talyan R�nesans� bat� ile klasik antikite aras�nda ba��n tekrar kurulmas�n� sa�lam��t�r. Arap bilimi �zellikle matematik al�nm��, deneyselli�e geri d�n�lm��, ya�am�n �nemi hakk�nda yo�unla��lm�� (�rne�in R�nesans h�manizmi), matbaan�n bulunmas�yla ve sanat, �iir ve mimari'de ortaya ��kan yeni tekniklerle bilgi yay�labilmi�, b�ylece radikal bir de�i�im ba�lam��t�r. Bu �a� uzun zamand�r geriye d��m�� olan Avrupa'n�n ticaret ve ke�iflerle y�kseli�inin �nc�s� olmu�tur. �talyan r�nesans� bu d�nemin ba�lang�c� olarak kabul edilir.
G�n�m�z tarih�ileri yukar�daki tan�ma ku�kuyla yakla�maktad�r.

K�saca Tarihi

Yeniden do�u� (R�nesans) kelimesi, �talya'da 1300'l� y�llarda ba�layan sanatsal ve bilimsel geli�meyi ifade eder, ilk kez �talyan sanat�� Giorgio Vasari taraf�ndan Vite'de kullan�lm��, 1550 y�l�nda bas�lm��t�r. R�nesans teriminin k�keni Frans�zcad�r , Frans�z tarih�i Jules Michelet taraf�ndan kullan�lm�� ve �svi�reli tarih�i Jacob Burckhardt taraf�ndan geli�tirilmi�tir (1860'larda). Yeniden do�u� iki anlam� i�erir. �lki antik klasik metinlerin tekrar ke�fi ve ��renimi ve sanat ve bilimdeki uygulamalar�n�n tesbitidir. �kinci olarak bu entellekt�el aktivitelerin sonu�lar�n�n Avrupal�l�k k�lt�r�n� genelde g��lendirmesidir. Bu y�zden R�nesans'tan bahsederken iki farkl� fakat anlaml� yoldan s�z edilebilir: Klasik ��renmenin ve bilimin antik metinlerin takrardan ke�fiyle yeniden do�mas� ve genel anlamda bir Avrupal�l�k k�lt�r�n�n yeniden do�u�u. Raphael Sanzio ve Michelangelo gibi bir�ok ressam mevcuttur.

R�nesans orta�a� ile yeni�a� aras�nda (�zellikle 17. y�zy�la kadar) ya�anm�� olan bir ge�i� d�nemidir. Yeniden uyan��, yeniden do�u� anlam�nda kullan�lan bir isimlendirme bu �a� i�in �ok uygundur. ��nk� bu �a� her bak�mdan yepyeni d��nce ve yakla��mlar�n, anlay�� ve uygulamalar�n (Sanat, felsefe, din konular� �zerinde) ortaya kondu�u ve yepyeni bir insan olgusunun tarih sahnesine ��kt�� a�d�r.

R�nesans bir yeniden yap�lanma hareketi olmas�na kar��n hemen hemen i�ledi�i b�t�n konu ve sorunlarda Antik �a� felsefesini temel ve �rnek alm��, onu yeniden inceleyip, de�erlendirmi�tir. Antik �a� felsefesinden �ok �ey ��renmi�, bu felsefe ile pi�mi� ve sonralar� kendinden de ��eler katarak geli�tirmi� ve kendisinden sonraki 17. y�zy�l ve yeni�a� felsefesinin hizmetine sunmu�tur. B�ylece de bug�n bile ge�erli olan modern insan kavram�n�n yarat�c�s� olmu�tur.

Asl�nda R�nesans ak�m�n� Antik �a� felsefe ve k�lt�r�n�n ve otoritelerinin tekrar canland�r�l�p, taklit edilmesi olarak kabul etmek de tam do�ru de�ildir. Bu yakla��m yanl�� olmasa bile ancak �ok dar kapsaml� bir yakla��m olabilir. ��nk� R�nesans olu�umu �ok daha geni� ve temelli bir olu�umdur.

Bu �a��n insan� d��nen, kendine d�n�k, kendini inceleyen, soran, yarg�layan ve kendi �z yarg�lar�n� �zg�rce ortaya koyan insand�r. Kendini b�t�n dogmalardan ve �n yarg�lardan ar�nd�rma yolundad�r. Akl�n� kullan�r, akl�n� kendine k�lavuz bilir. Bu olguyu daha somut bir �ekilde a��klayabilmek i�in R�nesans�� orta�a� ile kar��la�t�rmakta fayda var.

Orta�a�da insan ya�am ve k�lt�r�n� d�zenleyen hiristiyan dini ve onun y�neticisi olan katolik kilisesidir. Kilise her konuda mutlak otoritedir. Onun d��nce ve inan�lar� kutsald�r ve �zerlerinde tart��lmas� bile olas� de�ildir. Orta�a� filozof ve d��n�r�ne d��en g�rev kilise ��retisini (skolastik ��reti) mant�ksal bir tak�m oyunlarla temellendirmek ve savunmakt�r. Buna kar��l�k R�nesans��n ana e�ilimi kendini her t�rl� ba�l�l�ktan s�y�rmak, kendini �zg�rce incelemektir. R�nesans insan� do�a ve ya�am �zerindeki ger�ekleri arar ve bu ger�eklere yaln�zca ak�l ve deney yolu ile ula�maya �al��r.
Orta�a� skolastik felsefesi tamamen kiliseye ba�l� ve b�t�n hiristiyan alemini bir �emsiye gibi saran ve b�t�n bu alem i�inde etkili olan bir felsefedir. Yaln�zca Latince ile i�lenir. Ana temas� hiristiyan inan�lar�n�n savunulup, temellendirilmesidir. Bu felsefede �e�itli �rklar ve uluslar yoktur, yaln�zca hiristiyan alemi vard�r.
R�nesans felsefesi ise kar��m�za art�k kendi ulusunun karakterleri ve �zellikleri ile ��kar, yapt�klar�n� kendi ulusal dilinde verir.
Konular� �e�itlilik kazanm�� ve �n yarg�lardan, do�malardan s�yr�lm��t�r, do�rular� kendi �z yarg�lar� ve g�zlemleri ile arar.
Orta�a� d��n�r ve filozoflar�n�n tamam� din adam�, yani hiristiyan kilisesinin hizmetkarlar�d�r. R�nesans d��n�r ve filozoflar� ise yazarlar, ara�t�rmac�lar ve �niversite ��rencileridir.
Orta�a� insan�n�n belirmi� bir ki�ili�i yoktur. Ondan beklenen �dev tanr�n�n buyruklar�na itaat etmektir. Bu d�nyan�n nimetlerine y�z �evirmek, kendini �teki d�nya nimetlerine lay�k hale getirmektir. R�nesans insan� ise ki�ili�ini arayan, soran, ara�t�ran, benli�inin b�t�n canl�l��n� ortaya koyan ki�ili�i ve �zelli�i olan bir bireydir, individualisttir.
R�nesans Avrupa k�lt�r tarihinde ya�anm�� olan bir �a�d�r. Avrupa k�lt�r�ne �zg� ve ona ait olan bir olu�umdur. Hatta bu k�lt�r�nde Latin-German yelpazesinin bir eseridir.
Ba�lang�c� ve ilk filizleri �talya�da olu�mu�, sonralar� Fransa, Almanya, Hollanda ve �ngiltere gibi di�er Avrupa �lkelerine yay�lm��t�r. Bizans �rk ve k�lt�r�n�n temsilcileri olan �skandinav d�nyas� bu olu�uma pek katk�da bulunamam��, fakat benimsemi� ve ona uymu�tur.

R�nesans��n ba�lang�c� olarak genellikle 1453 (�stanbul�un Fethi) veya 1517 (Reformation�un ba�lamas�) y�llar� kabul edilmektedir. Bu tarihler kesin de�ildirler ve yaln�zca �a�lar i�inde bir say�sal de�er ifade ederler. ��nk� daha 14.�nc� y�zy�lda bile R�nesans olu�umunun belirtileri tarih sahnesinde g�r�lmeye ba�lanm��t�r.

Kaynak: denizce.com

R�nesans insan�, EVRENSEL �NSAN olarak da bilinir, �talyanca UOMO UN�VERSALE

R�nesans �talyas��nda ortaya ��kan ve Leon Battista Alberti�nin �insan isterse her �eyi yapabilir� �zdeyi�inde en iyi ifadesini bulan ideal insan kavram�. Bu ideal, insan�n geli�me yetene�inin s�n�rs�z oldu�unu kabul eden ve onu evrenin merkezine yerle�tiren R�nesans h�manizminin temel d��ncesini yans�t�r. Giderek insan�n b�t�n bilgileri edinmesinin ve yeteneklerini olabildi�ince geli�tirmesinin zorunlu oldu�u anlay��na yol a�m��t�r.

B�ylece yetenekli R�nesans insan�, her t�rl� bilgiyi edinmenin, toplumsal ili�kilerde ve sanat dallar�nda becerisini ilerletmenin, v�cudunu fiziksel bak�mdan geli�tirmenin yollar�n� aram��t�r. R�nesans insan�n�n en parlak �rne�i Alberti�dir. Alberti �st�n bir mimar, ressam, sanat kuramc�s�, �air, bilim adam� ve matematik�i oldu�u kadar yetenekli bir binici, usta bir sporcuydu. Leonardo da Vinci de sanat, m�zik ve edebiyattaki �st�n yeteneklerini kan�tlam��, bulu�lar�yla bilim alan�nda d�neminin ilerisinde oldu�unu g�stermi� bir ba�ka R�nesans insan�yd�.

Kaynak: Ana Britannica

R�nesans D�nemi