[KK] Ses hangi ortamlarda yay�l�r?

SES
Ses kaynaklar� titre�erek ses meydana getirir Titre�im, bir cismin ileri geri gidip gelme hareketidir Ses veren her �ey titre�ir Titre�en cisimler ses olu�turur Ses veren cisimler esnektirEsnek olan cisimler ses dalgalar� meydana getirebilir ve ses dalgalar�n� iletebilir
Ses �reten varl�klara ses kayna�� denirSes madde de�il, enerjidir
SES�N OLU�MASI VE YAYILMASI
Ses dalgalar� titre�im kayna��ndan enerji ta��rlar Bu enerji, �e�itli ortamlar taraf�ndan iletilir Bu esnada ortam yer de�i�tirmez, hareket eden madde de�il, hareket enerjisidirSu y�zeyindeki dalgalar ile havada yay�lan ses dalgalar� farkl�d�r Su dalgalar�n� g�rd��m�z halde, ses dalgalar�n� g�remeyiz Ses dalgalar� havada k�resel olarak yay�l�r Cisimlerin titre�mesi ile meydana gelen sesin kula��m�za kadar gelebilmesi i�in ses kayna�� ile kula��m�z aras�nda kat�-s�v�-gaz gibi esnek bir ortam�n bulunmas� gerekir
Yani ses bo�lukta yay�lmaz Sesin farkl� ortamlarda yay�lma h�z� da farkl�d�r
Sesin yay�lma h�z� baz� etkenlere ba�l� olarak de�i�irBunlar;
1- Sesin yay�lma h�z� ortam�n s�cakl��na ba�l�d�r
Sesin 0�C de havada yay�lma h�z� 331m/s oldu�u halde 20�C de 344 m/s �dir S�cakl�k art�k�a sesin o ortamdaki yay�lma h�z� da artar
2- Sesin yay�lma h�z� ortam�n cinsine ba�l�d�r
Ses kat� maddelerde en h�zl�, gaz maddelerde ise en yava�t�r
3-Sesin yay�lma h�z� ortam�n yo�unlu�una ba�l�d�r
Ortam�n yo�unlu�u artt�k�a sesin yay�lma h�z� da artar
Ses olu�tu�u ortamlarda dalgalar halinde yay�l�r

Ses Nas�l Yay�l�r?

Ses bir enerji t�r�d�r ve dalgalar halinde yay�l�r Ses dalgalar�n�n yay�labilmesi i�in ses dalgalar�n�n kayna��ndan ��kt�� ortamda taneciklerin olmas� gerekir Bu nedenle ses dalgalar� kat�, s�v� ve gaz gibi maddelerde yani maddesel ortamlarda yay�labilir Bo�lukta, maddesel ortam yani tanecikler olmad�� i�in ses kayna��n�n titre�im sonucu yayd�� titre�im enerjisi ta��namaz ve ses bo�lukta yay�lmaz
Ses dalgalar� su dalgalar�na benzer fakat su dalgalar� gibi g�r�nen dairesel dalgalar �eklinde de�il, g�r�nmeyen k�resel dalgalar �eklinde yay�l�r
Ses dalgalar�, ortamdaki taneciklerin kendilerinin de�il, taneciklerin titre�im enerjilerinin ta��nmas� sonucu olu�ur Ses kayna��ndan ��kan ses dalgalar�, yay�ld�� ortamdaki maddenin taneciklerini titre�tirir Titre�en tanecik etraf�ndaki di�er tanecikleri titre�tirir ve bu nedenle ses bir tanecikten di�erine yay�l�r
Cisimlerin titre�mesi ile meydana gelen sesin kula��m�za kadar gelebilmesi i�in ses kayna�� ile kula��m�z aras�nda kat� � s�v� � gaz gibi esnek bir ortam�n bulunmas� gerekir

NOT :
1- �evremizde ses ��karan say�s�z varl�k vard�r �nsanlar, hayvanlar, ta��tlar, m�zik aletleri, �elale, r�zg�r, ya�mur ses ��karan varl�klardand�r
2- �nsanlar�n birbirleriyle ileti�im kurmalar�, duygu ve d��ncelerini aktarabilmeleri i�in konu�malar� gerekir Konu�man�n temel ��esi sestir ve insan sesi de titre�im sonucu olu�ur
3- G�ne��in yayd�� k D�nya�ya ula�t�� halde G�ne��te olu�an patlamalar�n sesi duyulamaz Bunun nedeni sesin yay�lmas� i�in maddesel ortam gereklidir Uzay bo�lu�unda maddesel ortam olmad�� i�in G�ne��te olu�an patlamalar duyulamaz
4- Saat, hava dolu fanusta iken �alarsa sesi duyulabilir Fakat havas� tamamen bo�alt�lm�� fanusta �alarsa sesi duyulamaz Bunun nedeni, sesin bo�lukta yay�lamamas� ve sesin yay�labilmesi i�in maddeye ihtiya� duymas�d�r
5- Sesin Yay�lmas�na �rnekler :
� Sesin yay�lmas� yan yana dizili madeni paralara benzetilebilir Ba�taki paraya kuvvet uygulan�nca bu paran�n enerjisi s�ras�yla di�er paralar taraf�ndan en sondaki paraya iletilir
� �ki pet bardak ve bunlar� birbirine ba�layan iple sesin yay�lmas� sa�lanabilir
▪ Ses bu olayda kat� ve gaz halindeki maddelerde yay�lm��t�r
▪ Ses, 1 ki�inin a�z�ndan ��kar ve hava taraf�ndan 1 pet barda�a ula��r
▪ Ses, 1 pet bardaktan ipe ve ipten de ikinci pet barda�a ula��r
▪ 2 pet bardaktan havaya yay�l�r ve 2 ki�iye ula��r
� Bir y�z�c�n�n su alt�nda ��kard�� ses, su alt�ndaki di�er ki�iler taraf�ndan duyulabilir
� Diyapazona lastik tokma�� ile vurulunca, tokma��n enerjisi diyapazona aktar�l�r Diyapazonun titre�en kolu, kendisine de�en hava molek�llerini titre�tirir Bu hava molek�lleri titre�irken (ileri � geri hareket ederken) etraf�ndaki di�er hava molek�llerini de titre�tirir ve havada g�r�nmez bir dalga hareketi olu�ur
� Bir hoparl�rden ses yay�l�rken hoparl�rdeki ka��t (koni) ileri � geri titre�ir Bu ka��t ileri (d��a) do�ru hareket etti�inde �n�ndeki hava molek�llerini iterek s�k��t�r�r Hoparl�rdeki ka��t geriye (i�eri) do�ru hareket etti�inde �n�ndeki hava molek�llerinin aras�n� a�ar Bu �ekilde s�rekli s�k��an ve ayr�lan hava molek�lleri ses dalgalar�n� olu�turur
� K�r�c� ile delme i�lemi yap�l�rken k�r�c�n�n ucunun titre�mesi ile olu�an ses, hava tanecikleri sayesinde dalgalar halinde yay�l�r