Peygamberimizin bilgiye verdi�i �nem nedir?

“De ki: Ey Rabbim! �lmimi art�r!”
T�h� 20/114

�lim, k�saca bilmek demektir. “Ger�e�e ve vak�aya uygun d��en bilgi ve kanaat; bir �eyi oldu�u gibi idrak etmek” diye de t�rif edilmi�tir. Z�dd� ise ceh�lettir.

�sl�m dini ilme ve ilim tahsiline, b�ylece zihin ve kalp �lemini tenv�re b�y�k ehemmiyet verir. Ceh�leti ve karanl�klar� ortadan kald�rmay� hedefler. All�h Te�l� ilk vahyetti�i �yetlerde, Res�l�'ne ve onun �ahs�nda b�t�n insanlara okumay� ve ��renmeyi ��yle emretmektedir:

“Yaratan Rabbinin ad�yla oku! O, insan� bir alaktan (rahim duvar�na tutunmu� as�l� bir h�creden) yaratt�. Oku, Rabbin en b�y�k kerem sahibidir. O, kalemle ��retendir. �nsana bilmedi�i �eyleri O ��retti.” (el-Alak 96/1-5)

“Oku!” emrinin, ilk olarak inen �yetlerin i�inde iki kez tekrar edilmesi, �sl�m'�n ilme, ilim ��renmeye ve ��retmeye verdi�i ehemmiyeti g�sterir. Bu �yetlerde ilmi ��retenin esasen ALLAH (c.c.) Te�l� oldu�u bildirilerek insana: “Rabbinin ad�n� zikret, indirdi�i �yetleri O'nun ad�na ve r�zas�na uygun olarak oku, engin m�nalar�n� anla, kendini oku, k�in�t� oku ve ma'rifet-i il�h�ye ererek ihsan derecesinde bir kulluk hayat� ya�a!” telkininde bulunulmaktad�r.

Cen�b-� Hak, Peygamber Efendimiz'i ilminin artmas� i�in du�ya te�vik ederek:

“De ki: Ey Rabbim! �lmimi art�r!” (T�h� 20/114) buyurmu�tur. Bu m�nada Peygamber Efendimiz; “ALLAH (c.c.)'a yakla�t�racak bir ilim ��renmeksizin ge�en g�nde, benim i�in hay�r yoktur.” (Ali el-M�ttaki, X, 136) s�z�yle bu emre icabet etti�ini g�stermi�tir. ��nk� ilim bitip t�kenmeyen bir hazine olup yaln�zca sahibine de�il di�er insanlara ve hatta b�t�n canl�lara da fayda verir. Zira hak ile b�t�l� ay�rman�n en �nemli vas�tas� ilimdir. �lmin artmas� insana y�k de�il, aksine onu y�celten bir fazilettir. Bu m�nada insan�n ilmi artt�k�a tev�zuu da artar; l�zumsuz d��nce, havat�r ve vesveselerden kurtulur; ger�e�i anlar ve elinden geldi�ince iyi bir insan olmaya gayret g�sterir. ALLAH (c.c.) Te�l�, ilim ile me�gul olan ve ��rendiklerinin gere�ini yerine getiren �limleri �st�n derecelere ve makamlara kavu�turaca�� hus�sunda:

“ALLAH (c.c.) i�inizden iman edenlerin ve kendilerine ilim verilenlerin derecelerini y�kseltir.” buyurmaktad�r. (el-M�c�dele 58/11)

Res�l-i Ekrem Efendimiz de hadis-i �eriflerinde �limleri ��yle medhetmektedir:

“ALLAH (c.c.), hakk�nda hay�r mur�d etti�i kimseyi dinde ince anlay�� s�hibi k�lar.” (Buh�r� , �lim, 10; M�slim, �m�re, 175)

“D�nya ve onun i�inde olan �eyler de�ersizdir. Sadece ALLAH (c.c.)'� zikretmek ve O'na yakla�t�ran �eylerle, ilim ��reten �lim ve ��renmek isteyen talebe bundan m�stesnad�r.” (Tirmiz�, Z�hd, 14)

�nsan�n ��rendi�i ilmi ba�kalar�na ��retmesi en b�y�k infak ve hay�rlardan biridir. Mesel� talebe yeti�tirmek, kitap yazmak ve yay�mlamak, g�n�m�z�n modern imk�nlar�ndan faydalanarak ilmini kendisinden sonraki nesillere intikal ettirmek, hadis-i �erifte belirtildi�i �zere ki�inin amel defterinin kapanmamas�na ve sevab�n�n devaml� olmas�na vesile olacak s�lih ameller z�mresindendir. (M�slim, Vasiyyet, 14)

Safvan bin Ass�l -rad�yall�hu anh- bir g�n mescidde bulunan Peygamber Efendimiz'in yan�na gider ve:

– Y� Res�lall�h, ilim ��renmek i�in geldim, der.

Efendimiz:

“ – �lim ��renmek isteyene merhaba! Melekler ilme olan sevgilerinden �t�r� kanatlar�yla ilim t�libinin �evresinde birinci kat sem�ya kadar halka olu�tururlar.” buyurur. (Heysem�, I, 131)

Res�l-i Ekrem Efendimiz, bizleri daha samimi bir �ekilde ilme talip olmaya te�vik i�in ��yle buyurmaktad�r:

“Kim ilim tahsiline y�nelirse, ALLAH (c.c.) o ki�iye cennetin yolunu kolayla�t�r�r. Melekler yapt��ndan ho�nut olduklar� i�in ilim ��renmek isteyen kimsenin �zerine kanatlar�n� gererler. G�klerde ve yerde bulunanlar, hatta suyun i�indeki bal�klar bile �lim i�in ALLAH (c.c.)'tan ma�firet dilerler. �limin �bide kar�� st�nl��, ay�n di�er y�ld�zlara olan �st�nl�� gibidir. ��phesiz ki �limler, peygamberlerin v�risleridir. Peygamberler alt�n ve g�m�� miras b�rakmazlar; sadece ilmi miras b�rak�rlar. O miras� alan kimse, bol nasip ve k�smet alm�� olur.” (Eb� D�v�d, �lim, 1; Tirmiz�, �lim, 19)

Kur'an-� Kerim ilmin, insana m�spet vas�flar kazand�ran, onu ALLAH (c.c.)'a kar�� daha �uurlu h�le getiren bir keyfiyete s�hip oldu�unu haber vermektedir. “De ki: Hi� bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” (ez-Z�mer 39/9) �yet-i kerimesini siy�k ve sib�k (�ncesi ve sonras�) itibariyle tetkik etti�imizde, bu hak�kat b�t�n a��kl��yla ortaya ��kacakt�r.

Bu �yetin yer ald�� Z�mer suresinin ba��nda “Dini ancak ALLAH (c.c.)'a h�lis k�larak, O'na kullukta bulunmak”tan bahsedilir. Daha sonra g�klerin ve yerin yarat�l��, gece ile g�nd�z�n pe�pe�e geli�i, g�ne� ve ay�n belli bir y�r�ngede ak�p gitmeleri, insan�n yarat�l�� gibi ALLAH (c.c.)'�n varl��n� g�steren ve �zerinde tefekk�r edildik�e insan� marifetullaha eri�tiren kevn� �yetlere yer verilir. Ard�ndan marifetullah ve ALLAH (c.c.)'a kulluk hususunda insanlar�n durumu beyan edilmekte ve “�lim” ile “c�hil”in vas�flar� say�lmaktad�r. Y�ce Rabbimiz ��yle buyurur:

“�nsana bir zarar dokundu�unda, sam�m� bir �ekilde Rabbine y�nelerek du� eder. Sonra ALLAH (c.c.), kat�ndan ona bir nimet verdi�inde, daha �nce Rabbine du� etmekte oldu�unu unutur da, (insanlar�) O'nun yolundan sapt�rmak i�in ALLAH (c.c.)'a ortaklar ko�ar. De ki: K�fr�nle biraz e�lenedur. ��nk� sen cehennem ehlindensin!

Gece saatlerinde secde ederek ve ayakta durarak ib�det eden, �hiret azab�ndan sak�nan ve Rabbinin rahmetini arzulayan kimse hi� (az �nce zikri ge�en kimse) gibi olur mu?

De ki: Hi� bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Ancak selim ak�l sahipleri ibret ve ��t al�r.” (ez-Z�mer 39/8-9)

Bu �yet-i kerimelerde:

1) K�f�r ve nank�rl�k,

2) S�dece ba�� dara d��t�� zaman ALLAH (c.c.)'a yalvarmak,

3) Rahata erdi�i zaman kulluk ve yakar�� terketmek,

4) �nsanlar� ALLAH (c.c.) yolundan sapt�rmak i�in O'na ortaklar ko�mak gibi menf� durumlar, ceh�letin ve bilgiden nasipsizli�in tez�h�rleri olarak bildirilmi�tir.

Di�er taraftan:

1) Geceleri secde ve k�y�m h�linde sam�mi olarak kullu�a devam etmek,

2) ALLAH (c.c.) Te�l�'n�n �hiretteki hesap ve azab�ndan korkup O'ndan sak�nmak,

3) Rahmeti sonsuz olan Rabbinin merhametini �mit etmek gibi g�zel hasletler de hakiki ilmin tez�h�rleri olarak takdim edilmi�tir. Bu vas�flara sahip olanlar okuma yazma bilmeseler de �limdirler, zira insan�n kurtulu�u ilimle amel etmeye ba�l�d�r.1

Birbirine z�t iki karaktere sahip bu insanlar mukayese edildikten sonra birinci gruptakiler “bilmeyenler”, ikinci gruptakiler ise “bilenler” olarak tavsif edilir. Daha sonra da bunlar�n birbirine m�s�v� olmad�� il�n edilir. “Bilenler” s�n�f�na d�hil olabilmenin yollar� ise devam eden �yette (ez-Z�mer 39/10) ��yle dile getirilir:

1) D�ima ALLAH (c.c.)'�n murakabesinde takv� �zere bir hayat ya�amak,

2) �hs�n s�hibi olmak,

3) Dini muhafaza i�in gerekirse hicret etmek,

4) Dinin ya�anmas� ve tebli�i hususunda kar��la��lan me�akkatlere sabretmek.

B�t�n bu �yetlerden anla��ld�� zere ger�ek ilim, marifettir; hakikati kavramakt�r. Bu ilim, insan�n basiret ve firasetini a�arak k�inatta var olan de�i�mez ger�eklerle irtibat kurmas�n� sa�lar. Ba�ka bir ifadeyle eserden m�essire g�t�r�r. Bir ilim dal� ki�iyi H�kim-i Mutlak olan ALLAH (c.c.)'a g�t�r�yorsa hakik� ilim say�l�r. Aksi takdirde, zihni dolduran fakat k�inat�n hak�katlerine ula�t�rmayan, kopuk ve m�cerred bilgiler, Kur'an'�n tarifine g�re ilim de�ildir.2

K�inattaki fizik� kanunlarla ve m�spet ilimlerle me�guliyet de b�yledir. Bunlar insan� marifet-i ilahiyeye ula�t�rmak i�in birer vas�ta olmal�d�r. Aksi takdirde bunlar da perde olmaktan �teye ge�emezler. Bunun yan�nda ALLAH (c.c.)'�n emirlerini g�z ard� ederek d�nyev� rahat ve zevkleri i�in �al��p “Benim yapt��m ALLAH (c.c.)'�n emridir.” diyenler, ilim ��reniyoruz diye me�ru ve m�sait olmayan ortamlarda okuyanlar, �stelik i�ledikleri f�cur ve isyana �yet ve hadisleri de delil g�sterenler, sonunda hatalar�n� anlayacaklard�r.

Z�hiren ki�inin bilgisi art�yor fakat manev� hallerinde bir terakki g�r�lm�yorsa; burada tehlikeli bir durum var demektir. H�lbuki insan�n ilmi artt�k�a, ALLAH (c.c.) Te�l�'ya olan takvas�, sayg�s� ve ha�yeti de artmal�d�r. Hakiki �limler, Cen�b-� Hakk'� nas�l bilip tan�mak gerekirse �ylece bilirler. G�n�llerinde ALLAH (c.c.)'a sonsuz ta'z�m ve muhabbet hisleri ta��rlar. �yet-i kerimede:

“ALLAH (c.c.)'tan kullar� i�inde ancak �limler (hakk�yla) korkar.” buyrulmaktad�r. (el-F�t�r 35/28)

Peygamber Efendimiz de:

“Sizin ALLAH (c.c.)'tan en �ok korkan�n�z ve en fazla takv� sahibi olan�n�z benim . ” buyurmaktad�r. (Buh�r�, Nik�h, 1; M�slim, S�y�m, 74)

B�t�n bunlarla birlikte insano�lunun ilmi ALLAH (c.c.)'�n ilmi yan�nda pek azd�r. Nitekim Cen�b-� Hak:

“Size ancak az bir ilim verilmi�tir...” buyurmaktad�r. (el-�sr� 17/85) Ancak, verilen bu az ilimle amel edilip takv�ya v�s�l olunabilirse, All�h'�n l�tuf ve ihs�n�yla kul, �rif h�le gelir. B�ylece m�rifetten, y�ni All�h'� hakk�yla ta****n�yabilmekten hisse almaya ba�lar ve ona esr�r-� il�h� a��l�r. �yet-i ker�mede:

“All�h'tan ittik� edin ki All�h size (ihtiy�c�n�z olan �eyleri) ��retsin.” (el-Bakara 2/282) buyrulur.3 Ha****d�s-i �e****r�f****te de bu m�nay� teyiden:

“��****ren****dik****le****riy****le amel ede****ne Al****l�h Te****�l� bil****me****dik****le****ri****ni ��****re****tir.” bu****y****rul****mu�****tur. (Eb� Nu****aym, X, 15)

Fahr-i K�in�t Efendimiz, faydal� ilmi te�vik ederken faydas�z ilimden de ALLAH (c.c.)'a s��nm�� ve ashab�n� bundan sak�nd�rm��t�r. Onlar� ilim ve h�l bak�m�ndan en faydal� olana y�nlendirmi�tir. Peygamber Efendimiz bir muallim olarak ashab�na l�zumlu bilgileri ��retmesinin yan�nda onun terbiye ve tezkiye gibi m�him bir vazifesi daha vard�r.