Dünyamýzýn Esrarengiz Ýþçileri

Mikroorganizmalar sularda ve fabrikalarýn sývý artýklarýnda bulunarak besin maddelerinin pislenmesine yol açarlar. Ama ayný zamanda, katý veya sularda erimiþ halde bulunan organik artýk maddelerin ortadan kalkmasýný da saðlarlar. Mikroplarýn tesiriyle artýklarýn parçalanmaya uðramasý, sanayi mikrobiyolojisinin dünya üzerinde gerçekleþtirdiði en mühim iþlerden biri olacaktýr.

Kullanýlmýþ sularýn arýtýlmasý, sadece saðlýk bakýmýndan deðil, su tasarrufu bakýmýndan da büyük ehemmiyet arzeder.

Biyolojik arýtmanýn birinci devresinde elde edilen artýklar, sindirici bir makineye konularak mayalanmaya býrakýlýr ve neticede de metan gazý elde edilir. Bu gaz, þehir hava gazýna karýþtýrýlarak yüksek bir yanma gücü elde edilmiþ olur. Sindirilmiþ artýklarda birçok besleyici madde vardýr.

Bugün kullanýlmýþ sularda tek hücreli çeþitli yosunlarýn yetiþtirilmesi konusunda, birçok ülkede mühim çalýþmalar yapýlmaktadýr. Meselâ, Japonya'daki bir fabrikada yosunlar, kullanýlmýþ sularýn karbon gazýný almakta ve böylece temiz su istihsali saðlanmaktadýr. Ýlk denemelerin yapýldýðý bu fabrikada, günde 27 kilo yosun ve 908.781 kilo arýtýlmýþ su üretilmektedir. Bu yosunlar yoðunlaþtýrýlarak hayvan yemine katýlmaktadýr. Ayrýca Prag Mikrobiyoloji Enstitüsüne baðlý bir araþtýrma merkezinde de, buna benzer denemeler yapýlmaktadýr.

Kullanýlmýþ sularýn arýtýlmasý yoluyla elde edilen katý artýklar ve ev çöpleri, hususi bu iþ için kurulmuþ fabrikalarda mayalandýrýlabilir ve böylece organik maddeler bakýmýndan zengin gübre mayalarý elde edilebilir.

Avrupa ülkelerinde, ev çöplerinin miktarý, adam baþýna ve günlük olarak 650 ila 1000 gram arasýnda deðiþir. Brezilya'da tropikal bölgede, þehir kesimlerinde, adam baþýna ve günlük olarak 600 gram; Fas'ta, Rabat'ta ise, 500 gram olarak tesbit edilmiþtir. Tropikaltý ve tropik bölgelerinde, kasaba ve köylerde ise, küçümsenmeyecek ölçüde azalma görülür. Buralarda adam baþýna, günlük ortalama 250 gramdýr.

Taze çöplerin bir gramýnda milyonlarca tek hücreli canlý bulunur. Bunlarýn ameliyelerden geçirilmesi çeþitli zamanlarda olur. Sonunda, hastalýk yapan mikroplar ve parazitler ölür; elde edilen gübre mayasý da, antibiyotik maddeler ve toprak mikroplarýnýn düþmaný olmayan tek hücreli organizmalar kalýr. Çöplerin bu ameliyeden geçirilmesinde, 40 kg. maya elde etmek için 100 kg. çöp kullanmak gerekir.

Gübre mayasý kullanýmýnýn dozlarý deðiþiktir. Hektar baþýna 20 ila 40 ton arasýnda. Þerbet, topraðýn fizik özellikleri üzerinde ödemli bir tesir yapar. Kumlu topraklara döküldüðü zaman, bu topraklarýn suyu ve gübreyi tutabilme kabiliyetini güçlendirir ve böylece verimi artýrýr. (Meselâ narenciye söz konusu olduðu zaman, % 15 ile % 20 arasýnda bir artýþ saðlanýr) Hatta, yoðun topraklarýn su geçirebilirliliðini saðlar ve yaðmur mevsiminde çamura dönüþmesine mani olur. Bayýrlarda ise, önemli ölçüde erozyonlarýn önüne geçer.

100.000 ile 150.000 kiþilik þehirden, günde 50 ile 100 ton arasýnda çöp çýkar. Bu, günde 17 ile 25 ton arasýnda gübre mayasý demektir. 200 ile 300 hektar arasýnda bir toprak için bu miktar gübre mayasý yeterlidir.

Bu gün, bakýr, nikel, krom, kalay ve molibden bakýmýndan zengin maden filizlerinin pek güç bulunduðu bilinmektedir. Zengin olmayan filizleri, yoðunluk bakamýndan zengin veya orta derecedeki filizlerle tatbik edilen madencilik iþlerinde arýtmak, pahalýya mal olmaktadýr. Ama, suda veya sülfirik asitte erimiþ bu madenleri çýkarmak için mikroplarý kullanma imkâný da vardýr.

On - onbeþ yýl önce, Rio Tinto'da Thiobacillus ferroxidans'a benzeyen bir bakteri elde edildi. Bu bakteri nevi, daha önce, Pensilvanya kömür ocaklarýnda yapýlan araþtýrmalar sýrasýnda bulunmuþtu. Bakteri, kömürdeki pritin yýkanmasý için kullanýlan sulardan elde edilmiþtir. Artýk sularýn yüksek asitli olmasý, çevredeki bitkilerin kurumasýna sebep olmuþ ve bu alâka çekici hadise yýkanma olayýnýn keyfiyeti üzerinde araþtýrmalar yapýlmasýna yol açmýþtý. Daha sonra, Birleþik Devletlerde Bingham'da, bakýr yüklü sulardan, buna benzer baþka bir mikrop elde edildi. Laboratuvarlarda yapýlan çalýþmalar, en az sekiz madeni içine alan kükürtlü sularýn bu mikroplarýn tesirinde kaldýðýný gösterdi.

Bu mikrobiyolojik yýkamanýn ehemmiyeti mevzuunda fikir vermek için Birleþik Devletler'de, 1965'de bakýr madenlerinde 370 milyon ton cüruf elde edildiðini ve mikroorganizmalarýn faaliyeti neticesinde bu cüruftan elde edilen bakýrýn A.B.D.'nin 1966’daki bakýr üretiminin % 10'unu saðladýðýný söylemek kâfidir.

Bu yolla elde edilen bakýrýn tonunun 1000 dolara mal olduðu da bilinmektedir. Oysa, dünya piyasasýnda bu rakam 14.000 dolar kadardýr. Demek ki, 1 milyon ton cürufta, % 0,3 oranýnda bulunan bakýrýn % 50 si elde edilebilirse, 600.000 dolarlýk bir kazanç saðlanacaktýr. Þimdilik mikrobiyolojik yýkama, ekonomik bakýmdan verimli görünmektedir. Meksika, SSCB ve Birleþik Devletler gibi on ülke bu usulü kullanmaktadýr.

''Tkioba siller" ve ''Ferrobakteriler'' brannit gibi bazý maden filizlerinden uranyum çýkarýlmasýnda da kullanýlabilir. Uranyum, uranil sülfat olarak çözülmüþ durumuna geçer ve çeþitli þekillerde bu çözülmüþ þeyden uranyum elde edilir.

1985'te uranyum ihtiyacýnýn iki katýna çýkacaðý ve bundan dolayý biyolojik yýkama ile maden çýkarma yolunun çok faydalý olacaðý tahmin edilmektedir.

Kanada'da "Stanrock" ocaklarýndan bu yolla, ayda 7500 kilo uranyum elde edilmektedir. Madenciler mikroplarýn tesirli olduðu ocak duvarlarýný ýslatmakta, elde edilen çözülmüþ þeyler toprak yüzüne aktarýlmakta ve bundan uranyum çýkarýlmaktadýr. Böylece, pek deðerli olmayan tonlarca maden filizinin taþýnmasý gereði de ortadan kalkmaktadýr.

Ýsveç'te, içinde pek az uranyum bulunan geniþ þist yataklarý vardýr. Bakterilerin dolaylý tesiri sayesinde, bu uranyum yoðun hale getirilebilmektedir. (Uranyum tonunun 30.000 dolar olduðu göz önüne alýnacak olursa, masraflarýn pek yüksek sayýlamayacaðý kolaylýkla anlaþýlýr.)

Batý Afrika'daki yataklardan altýn çýkarýlmasý konusunda da, dýþ beslenen bakterilerden faydalanýlmaktadýr. Butonolda eriyen ve bu bakteri tarafýndan oluþturulan organik bileþimde büyük ölçüde altýn bulunmaktadýr.

Ýrkutsk'da, Deðerli Madenler Enstitüsünde çalýþan Rus araþtýrmacýlarý, altýnýn erimesi ve çökmesiyle alâkalý biometalürjik usulleri incelemektedirler. Bu araþtýrmacýlar, filizdeki altýnýn % 30'unun yirmi saat içinde çýkarýldýðýný ve çözülmüþ hale getirildiðini açýklamýþlardýr.

Manganez çýkarýlmasýnda kullanýlan filizler, umumiyetle, manganit ve pirolüzit gibi oksitlerdir. Ýkinci durumda oksitlenme, Ferrobakteriler olarak bilinen Leptothriks ve Godionella çeþitleri tarafýndan gerçekleþtirilir.

Bazý madenlerin çýkarýlmasý için mikroorganizmalarýn kullanýlmasýnýn çeþitli avantajlarý da vardýr. Enerjiye hemen hiç, ya da pek az gerek duyulmasý, az yatýrým, kullanýlan âletlerin ucuz olmasý. Ama, bu, hayli zaman isteyen bir iþtir. Bu yeni metodun verimli olabilmesi için, eskiden beri kullanýlan, usûllerle birlikte veya onlarýn ardýndan kullanýlmasý þarttýr. Ayrýca Mikrobiyolojinin bu tatbîkî yönünden, jeoloji, maden kimyasý, biyokimya, mikrobiyoloji ve maden sanayi gibi dallarda ortaklaþa çalýþmayý gerekli kýldýðýný da belirtmeliyiz.

Ýlim ve teknik geliþmelerin varabileceði oldukça üst seviyeye yaklaþtýðý günümüzde, her yeni keþif; bize kâinatda yer alan madde ve canlý her þeyin yaratýlmasýnda, insaný hedef alan bir gâyenin gözetildiðini, gözle görülmeyen en küçük bir canlýnýn dahi -benzetecek olursak- insanýn idare ettiði bir orkestrada, yerinin ve vazifesinin çok mühim olduðunu ve herþeyin önceden hazýrlanmýþ bir program ve plânýn düblörleri bulunduklarýný bize göstermektedir.

BAKINIZ
Ekoloji Bilimi
Çevre ve Ekoloji Haberleri
Çevre Bilimi Nedir?
Ekosistem
Çevre Nedir? Çevre Hakkýnda Genel Bilgiler

Öldüren Sular
 

Öldüren Sular

http://www.sizinti.com.tr/images/konular/83/430_1.jpgResimde çevre kirlenmesi ve zararlý sanayi artýklarý sebebiyle kirlenen kar ve yaðmur sularýndan gelen sülfirik ve nitrik asitle ölen alabalýklar görülmektedir.
Kar ve yaðmur sularýndan gelen sülfirik ve nitrik asitle kirlenmiþ dere suyundan dolayý, Adirondack ýrmaðýnda, tel kafese konulan dere alabalýklarý oksijensizliðe dayanamayarak öldüler.

Binlerce Ýskandinav, yüzlerce A.B.D. ve Kanada göllerinde þimdi asit yaðmurlarýndan dolayý balýk yaþamamaktadýr. Ýlim adamlarý fosil yakýtlarýn yanmasýndan dolayý oluþan asitlerle bu göllerin kirlendiðine inanmaktalar. Bu göllerin nasýl öldürücü bir hal aldýðý bilmecesi ise tamamen çözülememiþtir.

http://www.sizinti.com.tr/images/konular/83/430_2.jpgYayýlan sanayi artýklarý çeþitli canlýlarýn hayatýný tehdit etmektedir. Resimde 5.0 pH deðerindeki asitli sularda solungaçlarý bodurlaþmýþ, omurgasý deforme olmuþ bir semender görülmektedir.
Avrupanýn sânayi merkezlerinden yayýlan ve rüzgar vasýtasýyla gelen kirleticilerin, Ýskandinav ülkelerinde bilhassa Norveç'in güney kýsýmlarýnda tesirli olduðu görülmektedir. Bu bölgede zararlý maddeler tesirsiz hale getirilememekte ve binlerce canlý yok olmaktadýr. Ekolojist Dr. Hans Hultberg Ýsveçte 4000 gölde artýk balýk yaþamadýðýný, diðer 14000 gölün de asitli hale geldiðini söylüyor. Ýsveçli ilim adamlarý da diðer ülkelerden gelen rüzgarlarýn bu kirlenmeyi doðurduðunu savunuyorlar.

Zararlý maddelerle kirlenmemiþ yaðmur sularý çok zayýf asittirler. 5,6 pH deðeri taþýrlar. Midyelerin 6 pH deðerindeki sularda; küçük aðýzlý levreklerin 5,5 pH deðerindeki sularda öldüklerini biliyoruz. Fýrýldak böceði ve su kayýkçýsý gibi aside dayanýklý böceklerin 3,5 pH deðerindeki sularda bile yaþadýðý görülmüþtür.

Cornell Üniversitesinde birkaç günlük semender embriyonlarý 5.0 pH deðerinde asitli suya maruz býrakýldýlar. Bu embriyonlarýn beslenme problemleri belirdi.

Ýkibuçuk haftalýk embriyonda ise kalbinin yanýnda þiþlikler ve diðer uzuvlarýnda bodurlaþmalar görüldü. Bu bozukluklar umumiyetle öldürücüdür.

Dr. Pough 6,0 pH deðerindeki sularda bu yaratýklarýn yumurtalarýnýn yüzde altmýþýnýn (%60) öldüðünü görerek, beslenme zincirinde kuþlar veya küçük memeliler için önemli yeri olan semenderlerin de geleceðinin balýklar gibi yok olmak olduðunu belirtirken, onlarýn sayýsýndaki bu þiddetli deðiþmenin, çevredeki canlýlarýn dengesini bozacaðýný ileri sürdü.

Bazý ilim adamlarýna göre, yaðmurun asitlik derecesi aðaçtan topraða geçinceye kadar bir miktar deðiþir. Yaðmur sularý çam, köknar gibi aðaçlarýn yapraklarýndan geçerken organik ve mineral asitleri de alarak pH deðeri 4,0’dan 3,9’a doðru deðiþir ve aðacýn tepesinden dibine ininceye kadar bir kat daha kuvvetli asit haline gelir.

Bunun tam aksine, sert aðaçlarýn yapraklarýndaki tuzlar da yaðmur sularýnýn asitliðini 5.0 pH deðerine kadar hafifletirler, fakat kaybedilen tuzlarýn yeniden kazanýlmasý için bu sert aðaçlar topraða asitli hidrojen iyonlarý salýverirler.

Her iki halde de topraktan kalsiyum ve potasyum filtre edilip süzüldüðü için aðaç kökleri bu gýdalardan mahrum kalýrlar. Ayný zamanda filtre edilen alüminyum ve hidrojen iyonlarý da balýklar için zehirdir.

Ahtapot kollarý gibi yeryüzünü kaplayan yirminci yüzyýl teknolojisi oksijeni emip zehirli maddeler salýveren dev bir yaratýða benzemekte. Evet, insanlar da hayvanlar da oksijen için nefes alýrlar ama nefes verdiklerinde hayatý tehdid eden zehirler yaymadýklarý gibi nebatat için gýda sayabileceðimiz CO2 neþrederler ve bu muvazene binlerce yýldýr sürer gelir.

Dünyada canlýlar muvazenesi öyle bir keyfiyet taþýmaktadýr ki; herhangi bir yerinden yapýlan bir müdahele hiç umulmadýk yerlerde umulmadýk neticeler ve zararlar vermektedir. Üzerinde yaþadýðýmýz þu Küre-i Arzda mutlu ve huzur dolu bir hayat en tabii hakkýmýz olmakla beraber, bu hakkýn korunmasý da; kendi ellerimizle geliþtirdiðimiz teknolojinin yaratýlýþ gayemize uygun olmasýna ve bu gaye içinde hareket etmemize baðlý olsa gerektir.

http://www.sizinti.com.tr/images/konular/52/132.jpgDünyanýn birçok büyük þehirlerindeki kirliliði, bugünlerde hasmýmýzda büyük çapta yer almaktadýr. Atmosferdeki kirletici ajanlarýn birikimi ile, bu hâdise kendinden söz ettirmektedir. Hava kirleticilerinin veya hava kirliliðinin ekolojik ehemmiyeti ve tesiri henüz yeni yeni anlaþýlmaya baþlanmýþtýr. Hava kirliliði, malûm olduðu üzere insanlar ve hususiyle göz, boðaz ve bronþlar gibi organlara büyük nisbette tesir etmektedir. Ayný zamanda bu ajanlarýn kanserojenik (kanser yapýcý) yapýda olduðu da bugün tesbit edilmiþ bulunmaktadýr. Bazý mikroorganizmalar havayý kirletici ajanlarýn insan hücresi üzerinde meydana getirdiði düzensizliðin araþtýrýlmasýnda indikatör olarak kullanýlabilir.

Hava kirliliðini meydana getiren birçok sebebler vardýr. Meselâ, orman yangýnlarý, eksozdan çýkan dumanlar, fabrika bacalarý vs. Bugün hava kirliliði neticesi meydana gelen hava zehirlenmesi bilhassa Ankara'da büyük bir mesele olmuþtur. 1969 yýlýnda Ankara'da yapýlan bir araþtýrmaya göre þehrin üzerine çöken zehir bulutunda 70.000 ton karbonmonoksit, 50.000 ton kükürtoksit, 25.000 ton kurum, 15.000 ton azotoksit, 15.000 ton Hidrokarbon tesbit edilmiþdi. Bu yoðun gaz birikimi astým, bronþit, nezle, zatüre, akciðer kanseri, akciðer veremi gibi solunum hastalýklarýný meydana getirmekte, ayrýca müzmin, romatizma, damar sertliði, kalp hastalýðý ve çeþitli sinirsel hastalýklara yol açmaktadýr.

Hava kirletici ajanlar atmosfere, kimyevî ve mikrobiyolojik faaliyetler neticesinde girebilmektedirler. Hava kirliliðinin var olduðu þehir çevresinde havanýn terkibi, fosil kaynaklý yakýtlarýn kullanýlmasý ile deðiþtirilebilir. Çoðu þehirlerimizde hava kirliliðinin birinci kaynaðý otomobillerdir. Bu kaynak bütün hava kirleticilerinin % 60'ýný teþkil etmektedir. Endüstrinin ve güç santrallerinden kaynaklanan kirleticilerin nisbeti % 30'a tekabül etmektedir. Hava kirliliðinin % 10'u ise, merkezî ýsýtma ve çöplerin yakýlmasýndan kaynaklanmaktadýr.
http://www.sizinti.com.tr/images/konular/52/133_1.jpg
Havayý kirleten ajanlarýn en önemlileri CO2, CO, Kükürt ve Azot oksitleri, hidrokarbonlar ve partiküllerdir.
http://www.sizinti.com.tr/images/konular/52/133_2.jpg
Tabloda otomobillerin, hidrokarbon ve azot oksitlerinin atmosfere yayýlmasýnda mes'ûl durumda olduðu görülmektedir. Endüstri ve güç santralleri gibi kirletici ajan kaynaklan, kükürt oksitlerinin hemen hepsinden mes'ûldür. CO, benzinin otomobiller tarafýndan yakýlmasý ile meydana gelir. Kýsmî yoðunluðu 100 ppm.'e kadar ulaþabilir. CO ise yakýtlarýn yakýlmasýndan ve heterotrofik (baþka canlýlarla beslenebilen, kendi besinini kendisi yapamýyan) canlýlarýn solunumundan istihsal edilmektedir. Yeþil bitkilerce de bu ajan kullanýlmaktadýr. Hava kirliliðinde mühim yeri olan endüstriyel kaynaklý hava kirleticilerinin nisbeti son 60 yýlda 15 kat artmýþtýr. Buna mukabil bitki prodüktivitesi hiçbir zaman bu artýþa paralel olarak yükselmemiþtir. CO2'in atmosferde büyük nisbetlerde birikimi, ilim adamlarýnca yeryüzünde "Sera tesiri"ne sebep olacaðýný düþündürmüþtür. Buna göre, güneþin kýsa dalga boylu ýþýnlarýnýn atmosferdeki CO2 tabakasýndan geçmesi ile dünya ýsýsýnýn yükseleceðini yine CO2 in, güneþin kýrmýzý ötesi ýþýnlarýný absorbe edip tekrar yeryüzüne geri gönderileceðini ve böylelikle de dünya atmosferindeki CO2 miktarýnýn yükselmesi ile, dünya ýsýsýnýn yükseleceðini savunmuþlardýr. Dünya atmosferindeki C02 miktarýnýn her % 10 artýþý için, atmosferik ýsýnýn 0,5 °C yükseleceðini de hesab etmiþlerdir. Fakat az önce de yine ilim adamlarýnca hesap edilen, son 60 yýlda atmosferin kirletici ajaný olan CO2 in, 15 kat artmasýna raðmen bugün dünyamýzda bu artýþa paralel olarak atmosferin sýcaklýðýnda mühim deðiþmeler olmamýþtýr. Bunun muhtemel sebebi, atmosferdeki, insanlarýn yaþamasýna imkân vermeyecek kadar sýcaklýk yükselmesine sebep olacak CO2 birikiminin okyanuslarca absorblanmasý neticesinde artýþýna mani olunmasýdýr. Bu düzen ve denge herhalde dünyadaki bütün canlýlarýn ihtiyacýný ve okyanuslardaki hayat þartlarýný bilen birisi tarafýndan ayarlanmaktadýr.

Bazý kirletici ajanlarýn mühim miktarý ya tabii mikrobiolojik faaliyetlerin bir neticesi olarak, veya insan faaliyetleri neticesi meydana gelmiþ artýklarýn parçalanmasý esnasýnda ortaya çýkar. Mikrobiyolojik faaliyetler ile hava kirletilmesine sebep olan bu organizmalar, bazý hallerde yine kendi faaliyetleri neticesi ortadan kaldýrabilirler. Þöyle ki, her yýl 3 ila 10 milyon ton arasý CO2'in okyanuslarda üretildiði hesap edilmiþse de, okyanuslardaki CO2'in esas kaynaðýnýn ne olduðu sorusu hâlâ zihinleri meþgul etmektedir. Ancak yine de bu CO2'in kaynaðýnýn okyanuslarda yaþayan bakteriler ve algler olabileceði tahmin edilmektedir. Bu kadar yüksek miktarlarda okyanuslarda üretilen CO2'in atmosferimizde yüksek yoðunluklarda bulunmayýþý ise tesirli bir þekilde CO2'in bir takým yollardan kullanýldýðýna iþaret etmektedir. Nitekim birçok mikroorganizma fotosentezde "C" kaynaðý olarak CO2'i kullanmaktadýr. Ayný þekilde toprak mikroflorasý (toprakta yaþayan bakteriler ve algler), populasyon ve tabii yüklerin dengelenmesi için kâfi miktarda CO2'i kullanarak atmosferde CO2'i yok edici birer kurtarýcý olarak iþ gördürülmektedir.

Yine son 50 yýlda, endüstri ve teknikte olan ilerlemeler neticesinde, atmosferimizde CO2 miktarýnda korkunç derecede artýþlar olmaktadýr. Fakat bu artýþlar insanlýðýn hayatýný tehdit etmemektedir. Çünki bu eþsiz düzeni kuran Zât, bunda da kendisini göstermiþ ve okyanuslarý CO2 tutucusu olarak vazifelendirmiþtir. Atmosferde insanlýk için zarar verebilecek seviyeye eriþen CO2, deniz algleri (bir hücreli yeþil bitkiler) tarafýndan kullanýlmak üzere okyanuslarda erir. Daha sonra bu karbonun büyük bir kýsmý okyanus tabanýnda, dolomit, kalsiyum karbonat (kireç taþý) þeklinde biriktirilerek zararsýz hale getirilir. Bu yönü ile okyanuslar atmosferin CO2 kirlenmesine karþý kuvvetli bir tamponlama tesirine sahip kýlýnmýþtýr.

Atmosferi kirletici ajanlarýn artýþý eðer bu þekilde tamponlanmasaydý ne olurdu, biraz da onun üzerinde duralým: 1952 yýlýnda Londra'da atmosferi kirletici ajanlarýn hayatý tehdit edici hudutlarýn biraz üzerine çýkmasý ile 4000'den çok insanýn hayatýný kaybetmesine sebep olmuþtur.

Birçok kirletici ajanlar da kanserojeniktir. Kirli havanýn yoðun olduðu bölgelerde en çok görülen kanserojenik hidrokarbonlar 3,4 -benzipiren ve 1,2,5,6- dibenzenthracen'dir. Tablo 3. de dünyanýn bazý büyük þehirlerindeki 3,4 benzipren kesafeti görülmektedir.

Tablo'da görüldüðü gibi 3,4 -Benzipiren'in Oslo ve Moskova'da düþük oluþu, otomobillerin az sayýda oluþundan kaynaklanmaktadýr. Bronþitis -emfizeme kronik bir akciðer hastalýðýdýr ve hava kirletici ajanlar ile bu hastalýðýn daha da belirginleþtiði görülmektedir. Normal akciðerlerdeki hava oksijeninin kana transferi milyonlarca küçük hücreler ve hava kesecikleri (alveol'ler) vasýtasýyla yapýlmaktadýr. Hastalýklý ciðerlerde ise bu alveoller iþ yapamaz, böylece oksijen transfer edici çok az sayýda membran'lar (zar) tarafýndan bu iþin yapýlmasý da mümkün olamaz, ayný zamanda oksijen taþýyýcý bronþiollerin çaplarý o kadar daralýr ki, oksijenin transferi daha da güçleþir ve netice ölüme kadar gider.

Tropikal Ormanlarda Armoni
 

Tropikal Ormanlarda Armoni

Tarýk ÇELÝK
Selim ÇALDIRANLI

Bugün bilinebildiði kadarýyla en çok canlý barýndýran sahalar tropik ormanlardýr. Bu ormanlarda birbirleriyle fevkalâde âhenkli bir münasebet içinde yaþayan bir canlýlar meþheri vardýr. Canlý nev'ileri bu ormanlarda öylesine zengindir ki, dünyanýn baþka hiç bir yerinde mümkün olmayacak þekilde bir saatte 50 ayrý kelebek nev'ini ve bir gün içinde tek bir kelebek nev'inin 50 ýrkýný görmek kabildir. Bir hektarlýk arazide 300–500 çeþit bitki ve hayvan bulunur. Yapýlan bir araþtýrmada Filipinler'de bir volkanýn eteklerinde yetiþen aðaç çeþitlerinin sayýsýnýn, bütün Amerika'da yetiþenden fazla olduðu tesbit edilmiþtir. Dünyanýn en büyük kartallarý tropik ormanlarda bulunur. Kudreti Sonsuz, "Kuddüs" sýfatýnýn tecellisi olarak ormanlarýn temizlik iþleriyle vazifelendirdiði kartallara ve onlarla birlikte yaþayan akbabalara görevlerini gereðince yapabilmeleri için çok kuvvetli koku alma hissi, güçlü gaga ve pençeler vererek, tropik ormanlardaki temizlik iþlerinin aksamadan yürümesini ve leþler sebebiyle etrafa salgýn hastalýklarýn yayýlmasýný engellemiþtir.

Tropik ormanlardaki uzun aðaçlar, kýsa ve kalýn köklerle topraða tutunurlar. Toprak sathýndan baþlayarak dallar öyle bir organizasyona tâbi tutulurlar, aðýrlýklarý âhenkli bir biçimde aðacýn etrafýna paylaþtýrýlarak denge saðlanmýþ olur. Aðaçlarýn en üst kýsýmlarýndaki dallar da þemsiyevari bir organizasyona sahiptirler. Ormanlardaki bitki örtüsünün çok muhtelif olmasý, burada çok çeþitli hayvanlarýn yaþamasýna vesile olmuþtur. Zira besin miktarý ve çeþidi bol olduðundan herkes kendi hayatýna uygun bölgede varlýðýný devam ettirmektedir. Balta girmeyen bu ormanlarda yaþayan esrarengiz canlýlardan bir arar böceði nev'i, topraðýn bir metre altýnda 17 yýl bekler. Sonra yeryüzüne çýkar. Toprak altý yuvalarýndan yeryüzüne çýkýþlarý, bir ordunun emir karþýsýndaki davranýþlarýný andýrýr. Hepsi gizli bir emir almýþçasýna aniden 300-400'lü gruplar halinde çevreye daðýlýrlar. Bu canlýnýn erkeði karýn kaslarýný saniyede 600 defa titreþtirerek diþisinin dikkatini çeker. Bu titreþim sayesinde diþi eþini bulmada hiç zorluk çekmez. Çiftleþmeden bir iki hafta sonra da erkek ve diþi ölür. Bunlarýn en modern "havalandýrma" tertibatlarýný aþan yuvalarý incelendiðinde, akýl sahibi herkes bunun kendi kendine ve tesadüfen olamayacaðýný, ancak ve ancak herþeyin ihtiyacýný gören ve bilen bir Zat tarafýndan inþa ettirilebileceðini tasdik edecektir. Havalandýrma Tertibatý ile donatýlmýþ yuvalarýnda, aðaçlarýn köklerinden özsularý emerek beslenirler.

Merhameti Sonsuz'un þaþmaz adaletinin mükemmel bir misali burada gerçekleþiyor. 17 yýl bekledikleri yeraltý yuvalarýnda hava ve besin ihtiyaçlarý mükemmel bir tertibatla karþýlanan ve daha sonra çýktýklarý yeryüzünde kalan iki haftalýk ömür süreleri içinde nesillerini devam ettirebilmek için çiftleþmek zorunda olan bu küçük canlý nev'i, kendisine uzanan merhamet eli ve fýtratýna bahþedilen kabiliyetleriyle eþini en kýsa zamanda bularak neslini devam ettirmektedir. Üzerinde yaþadýðýmýz büyük kâinat seyrangâhýnda en küçük bir canlý dahi istisna edilmeksizin uygulanan bu eþsiz adalet ve nizam karþýsýnda akýllarýyla gerçeði göremeyen insanlara þaþmamak elde mi ?..

Sarmaþýklarýn Serencâmesi
Aðaçlara sarýlan sarmaþýklar, öyle bir dayanýþma içerisine girmiþtir ki, aðaç kesildiðinde bile birbirlerinden ayrýlmazlar. Bu þekildeki aðaçlarýn bulunduðu bölgeden aðacýn biri kesildiðinde en az 20 aðaç bundan zarar görür. Sarmaþýklarýn aðaçlarla sarmaþ dolaþ olduðu yerlerde bunlara naðme yakan papaðanlar ormana ayrý bir âhenk katarlar. Sabahýn erken saatlerinden akþama kadar kuþlar namýna, bitkilere olan þiddetli alâka ve ihtiyaçlarýný ilân ederek Yaratýcý'ya medh ve senalarýný dile getirirler. Kanatlarý üzerindeki hârika kamuflaj tekniðiyle kendilerini zehirli canlýlara benzeterek ürkütücü bir hâle giren muhtelif renklere sahip kelebekler, bu renk cümbüþü ile ormana ayrý bir güzellik katarlar. Akþam olunca da kurbaðalar ve bazý kuþ nev'ileri papaðanlardan vazifeyi devralýp bu enfes teþekkür naðmelerini devam ettirirler. Kýsacasý tropik ormanlarda öylesine güzel bir denge kurulmuþtur ki, büyük canlýlarýn býraktýðý artýklar toprak solucanlarý, mantarlar bakteriler tarafýndan iþlenerek tekrar kullanýlabilir hale getirilir. Hasýlý gýda zinciri, bu ormanlarda mükemmel bir þekilde cereyan eder.

Bu bölgelerde bütün bir sene boyunca toprak ve orman sýcaklýðý 20 – 25 °C'dir. Çok uzun aðaçlarýn üst kýsýmlarý, buharlaþmayý önlemek için mumla kaplý kalýn yapraklarla örtülmüþtür. Bu yüksek aðaçlarýn altýnda kalan kýsým fýtri bir sera þeklindedir. Yukarýlarda birdenbire baþlayan þiddetli rüzgar ve fýrtýnalar aþaðýlarda çok hafif bir esinti olarak duyulur. Yaðmurlarýn þiddeti azalýr ve alt kýsýmlara çiseleyerek düþerler.

Güneþ ýþýðý aþaðý kýsýmlara çok az ulaþacaðýndan Þefkat ve Rahmet eli, bazý bitkilerin, ýþýktan azami derecede faydalanabilmeleri için yapraklarýnýn alt kýsmýný kýrmýzý renk maddesiyle donatmýþtýr. Bu renk maddesi gelen ýþýðý tekrar yansýtýr. Güneþ ýþýðý yapraklar arasýnda adeta pinpon topu gibi dolaþtýrýlarak kendisinden azami ölçüde faydalanýlýr. Ormanýn zemini, çürümüþ yapraklar ve kuru dallarla örtülüdür. Bunun altýnda da kýrmýzýya yakýn renkte kumlu çamur þeklinde bir tabaka yer alýr. Kýrmýzý rengi veren madde milyonlarca senedir biriken alüminyum dioksitdir. Orman topraðýnda bulunan bu bileþiðe "oksizol" denir. Topraðýn mineral ihtiyacý, ormanda kurulan kapalý devre çalýþan gýda devri daimiyle halledilmiþtir. Zemine düþen yapraklar, topraktaki mikroorganizmalar tarafýndan aðaç ve bitki köklerinin emebileceði maddelere dönüþtürülür. Topraðýn sathýndaki bu tabii gübreler ve zemindeki vitaminler yaðmur vasýtasýyla bitki köklerine ulaþtýrýlýr. Ömrünü tamamlayan bir yapraðýn düþmesinden evvel, baðlý bulunduðu aðaç, yapraðýn bütün gýda maddelerini emer. Yapraklarýn sararýp solmasý da bu yüzdendir. Köklerle müþterek bir hayat süren mantarlar olmasaydý bu gýda devri daimi bir nizam içerisinde iþleyemezdi. Çünkü köklerdeki mantarlara verilen vazife organik maddeleri inorganik þekle dönüþtürerek tekrar kullanýlabilir hale getirmektir. Aðaç da mantarlar için hayati önem taþýyan azot ve þekeri onlara verir. Mantarlar, ayrýca ifraz ettikleri hususi maddelerle ormana düþen yapraklarýn büyük bir kýsmýný gübre haline dönüþtürürler. Bu dönüþtürme hýzý dünyanýn diðer yerlerine nazaran 50 defa daha fazladýr. Bakterilerin ve mantarlarýn parçalayamadýðý kalýn dallarý ve odunlarý da termitler iþler. Ormana düþen dal parçalarýnýn % 80'i termitler tarafýndan toz haline getirilir. Odun tozlarý da tek hücreli mikroorganizmalarca kimyevi bir ameliyeye tâbii tutulur.

Kâinatýn insan eli deðmemiþ ender köþelerinden biri olan tropik ormanlarda birbirine girmiþ bu hayati faâliyetlerin arzettiði görünüþteki karmaþýklýk içinde öylesine âhenkli bir düzen kurulmuþtur ki, anlatýmý dahi bir þiir gibi akýp gitmektedir. Yüce Yaratýcý'nýn sanatýnýn mükemmelliðini gördüðümüz tropik ormanlarda, en küçük bir madde dahi israf edilmemekte, ömür süresini tamamlayan yaratýklar diðer vazifeliler tarafýndan çok kýsa bir sürede yeniden iþlenerek ormana yararlý bir hale getirilmektedir. Milyonlarca seneden beri devam eden bu âhenkli nizama, bu mükemmel iþ bölümüne, bitki ve hayvan gibi farklý yaratýlýþtaki canlýlar arasýnda dahi gerçekleþtirilen bu yardýmlaþma zincirine insanoðlu acaba ulaþabilecek mi?

Günümüz insaný bugün gömüldüðü beton yýðýnlarý arasýndan, uyum, anlayýþ ve yardýmlaþmadan uzak cemiyetinin içinde böylesi güzel günlerin özlemini çekmektedir.

Toprak Alltý Hizmetçileri
 

Toprak Alltý Hizmetçileri

Tarýk ÇELÝK

Günümüzde toprak hakkýnda yapýlan araþtýrmalar hýzla ilerlemektedir. Toprak analiz laboratuvarlarý en çok baþvurulan yerler arasýna girmiþtir. Çiftçiler topraklarýný uzun süre kimyevi gübreyle gübreledikleri halde, gittikçe fiyatý artan bu madde ile umduklarýný elde edememiþlerdir. Böylece topraktan en iyi þekilde faydalanmak için araþtýrmalar baþlamýþtýr. Çalýþmalar esnasýnda topraðýn içinde bulunan maddelerin ve canlýlarýn da sayým ve dökümü yapýlmaktadýr. Meselâ, 1 m2 toprakta milyarlarca bakteri, milyarlarca ýþýnlý mantar, 23.000 sýçrayýcý böcek, 18.000 uyuz böceði, 800 böcek ve böcek larvalarý, 550 çok ayaklý, 320 karýnca, 300 kurtçuk, 240 sinek kurdu, 230 örümcek ve en az 180 tane de solucan tesbit edilmiþtir. Toprak içinde farkedemediðimiz birçok küçük canlý ve bakteriler, solucan ve diðer böceklerle birlikte verimi artýrmakta, toprak üzerinde bir þeyler yetiþmesini saðlamaktadýr. Toprak Ýçindeki bu yaratýklar kendi hayatlarýný Ýdame ettirirken biz insanlara da faydalý olmaktadýrlar.

Toprak içi hayat, yeme, sindirme, yenme veya çürüme safhalarýný ihtiva etmektedir. Birçok yönleriyle topraða fayda saðlayan canlýlardan birisi bakterilerdir. Bunlar toprakta çok mühim bir iþ görmektedirler. Ölmüþ bitki ve hayvanlarý bitkiler için gýda haline getirme en büyük vazifeleridir. Böylece bin bakteri grubu azot muhtevalý protein baðlarýný oksijen muhtevalý azotlu maddelere dönüþtürmekte ve neticede bitkiler kökleriyle bu yeni maddeyi almaktadýrlar. Topraktaki muayyen iþler için yine hususi iþler yapabilen bakteri ve mikroorganizmalar mevcuttur. Meselâ, bakteri ve mantarlar alemi arasýnda yer alan Aktino-misetlerin selülozu, odun maddesi sayýlan lignini ve böceklerin vücutlarýný kaplayan kitini parçalamada rakibi yoktur. Mesela bu maddeler insan organizmasý tarafýndan sindirilip parçalanamamaktadýr. Aktinomisetler diðer canlýlar gibi bir aðýza sahip olmadýklarý halde, gýdalarý olan organik maddelere, iplikçiklerden salgýladýklarý enzimlerle tesir ederler. Karbonhidratlarý parçalayýp þekere dönüþtürürler.

Bakteriler de parçalanmýþ maddeleri vücut satýhlarýyla gýda olarak alabilirler. Böylece lignin ve selülozdan da faydalanmýþ olurlar. Parçalanmýþ olan kitinin azotlu bileþiklerini bakteriler alýr ve boþaltým organlarý olmadýðý için bünyelerinde kalýr. Bakteri ancak öldüðünde azot açýða çýkarak bu defa bitkilere faydalý hale geçer. Eðer topraðý karýþtýrdýðýnýzda tipik bir koku duyarsanýz, iþte bu aktinomisetlerin faaliyetlerini göstermektedir. Toprakaltý dünyasýnýn daha pek çok sýrlarý vardýr. Mesela, bakterilerin faaliyetleri hava sýcaklýðýyla yakýndan ilgilidir. Sýcaklýk arttýkça madde alýþveriþi artmakta ve tabii ki, bakteriler de daha hýzlý ölmektedir.
http://www.sizinti.com.tr/images/konular/72/470.jpg
Sýcaklýðýn her on derece artýþýnda topraktaki madde deðiþimi iki misline çýkmaktadýr. Ölmüþ bitki ve hayvan artýklarýnýn topraðý besleyecek madde haline gelmeleri 9–15 ay sürmektedir. Güneþ enerjisinin de yardýmýyla bitkiler organik maddeler sentez ederler. Bitkilerin bu materyali,bir gýda zinciri içerisinde toprak içi canlýlarý tarafýndan iþlendikten sonra geriye kalan küçük artýklar ise bakterilere yarar. Çürümüþ bitki artýklarýný yiyen toprak içi canlýlar ayrýca bunlarý sindirdikten sonra zengin bir gübre halinde býrakýrlar. Tropik bölgelerin topraðýnda ise Kuzey Yarýmküreye nisbetle, böcekler toprakta daha az bulunurlar. Burada her türlü organik artýðý hýzla Ýþleyen bakteriler mevcuttur. Kuzey Yarýmkürede de böcekler, bakteriler ve nebatlar bir gýda zinciri içerisinde birbirine baðlýdýr. Topraktaki canlýlarýn faydalarý bunlarla da kalmaz, kendi kabiliyetleri dâhilinde topraðý havalandýrýr açar ve iþlerler. Böylece topraðýn verimi de artmýþ olur. Örümcekler, solucanlar, çokayaklýlar, salyangoz gibi toprak sathýna yakýn canlýlar, hareketleriyle ölmüþ nebati artýklarý kendi gübreleriyle de birleþtirerek topraðý zenginleþtirirler.

Bu mukavim maddeler, toprakta su tutma hususiyetini artýrmaktan baþka topraðý erezyondan da korurlar. Ayrýca toprak katmanlarý arasýndaki sularda yaþayan küçük canlýlar, daha hiç araþtýrýlmýþ deðildir. Yerleri az olsa da diðer hayvanlara gýda olmaktadýrlar. Mesela bîr kum tanesinin etrafýndaki nemli kesimde çeþitli kurtçuklar ve kamçýlý mikroorganizmalar yaþar.

Kendisi beslenip hayatiyetini sürdürürken toprak verimini artýran canlýlardan birisi de solucanlardýr. Bugün artýk toprakta 70cm. derinliðe kadar solucanlarýn yuva yaptýðý bilinmektedir. Bu derinlikten sonra enlemesine hareket ederler. Hareketleri sayesinde üstteki humusu derinlere ve mineral Ýhtiva eden alt topraðý da üste çýkarýrlar. Yer biyologlarýndan C. A. Edward'a göre, solucanlar bu sayede yýlda 2-25 ton topraðý alt kesimden satha çýkarmaktadýrlar.

Bir noktada denilebilir ki, solucanlar kendi baþlarýna toprak havalandýrmada rakipsizdirler. http://www.sizinti.com.tr/images/konular/72/471.jpgTopraktaki dolaþým, hayvanlar bitkileri yer sindiririrler 1) Solucanlar bitki artýklarýný yuvalarýna çekerler. Tesbih böcekleri de bunlardan faydalanýr. 3) Küçük böcekleri daha büyükleri yer. 4) Ýplikli kurtlar ve algý kabuklu hayvanlarýn (böceklerin) kitin tabakalar, yerler. 5) Bakteriler en küçük parçalarý dahi iþlerler. Böylece bu safhalarda gýda maddeleri teþekkül ederi 7) Bunlar da yeni bitkilere gýda olurlar.
Bavyera'da yapýlan bir tecrübede, açtýklarý deliklere kuru yapraklarý çeken solucanlarýn topraðýn erozyona uðramasýný engelledikleri tesbit edilmiþtir. Yaðan yaðmur, topraðý çekip götürmeyerek bu delikler vasýtasýyla dengeli olarak toprak Ýçine geçip depolanmaktadýr. Solucanlarýn deliklere yerleþtirdikleri kuru yapraklar da sindirildikten sonra çok faydalý gübre haline gelmektedir. Fakat umumiyetle 30–40 cm. derinlikte yapýlan mekânize ziraat, solucanlara çok zarar vermektedir. Solucan yönünden zengin olan yerlerde topraðýn sadece üstten 5 – 10 cm. kadarlýk bölümünün havalandýrýlmasý yeterli olacaktýr. Þayet, daha derin havalandýrma yapýlýrsa zengin humus tabakasý çok altlara ve verimsiz toprak da üste çýkacaðýndan, ilâve olarak kuvvetli gübreleme gerekir. Fakat, kimyevi gübreler de solucanlar üzerine menfi bir tesir yapmakta ve bu canlýlarýn sayýlarýnýn azalmasýna sebeb olmaktadýr. Milyonlarca yýldan beri Yaratýcý'nýn emriyle; suni gübrelerin ne pahalý oluþ ne de verimsizleþtiricilik gibi mahsurlarýna sebeb olmadan topraðýn verimini artýrma konusunda vazife gören bütün bu küçük canlýlarý korumasý, insan için bir zarurettir.

Çöplerdeki Gizli Güzellik
 

Çöplerdeki Gizli Güzellik

Dr. Muvaffak AYVAZ
T.Çelikbilek

Ýnsanoðlu, eþyanýn ruhundaki güzellikleri keþfedip bütünüyle ortaya koyduðu gün, en çirkin, en-pes görünen þeylerin dahi, göz kamaþtýrýcý bir güzelliðe sahib olduðu, gök kuþaðý gibi belirip ortaya çýkacakdir.

Sanayileþmenin doðurduðu hýzlý þehir büyümesi, içtimâî meseleler yanýnda bîr takým maddi problemleri de beraberinde getirdi.

Bu maddî problemlerin baþýnda hiç Þüphe yok ki, çevre kirliliði gelmektedir. Hava ve sularýn kirlenmesiyle ortaya çýkan zararlý neticeler hepimizin malumudur. Gürültü de ayrý bir "kirlilik" çeþididir. Bunlarýn yanýnda çöp dediðimiz katý artýklar da mühim bir yer iþgal etmektedir.

Yerleþme merkezlerinin küçük üniteler halinde olduðu ve arazi temininin bir mesele teþkil etmediði moda tabiriyle "kýrsal kesim" de ev artýklarý ekseriyetle beslenen ehli hayvanlarýn yiyeceði olmasý sebebiyle bir problem olmamaktadýr.

Halbuki þehirlerde durum çok farklýdýr: Bir yandan ambalajlý ve kullanma mallarýnýn çokluðu, diðer yandan artýklarý tabii bir þekilde yok edecek "mahlukatýn" bulunmayýþý, çöpleri "hall-i müþkil" bir problem haline getirmiþtir.

Bunlarý Ýlk önce zararsýz, eðer mümkünse faydalý hale getirmek için çeþitli çalýþmalar yapýlmýþtýr. Çöpleri yakma, zararsýz hale getirmenin yollarýndan bir tanesidir. Bu durumda ekolojik bir fayda temin edilememektedir. Merkezi Amsterdam'da bulunan VAM adlý þirket, çöpün organik kýsýmlarýnýn, bakteri ye mantarlar yardýmýyla parçalanmasýný (çürümesini) temin ederek onlarý "kompost" adý verilen zengin muhtevalý tabii bir gübre haline dönüþtürmeyi baþarmýþtýr. Bakteriler ve diðer mikroorganizmalarýn parçalama faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için, kâfi nem ve hava gereklidir. Ayrýca sýcaklýk da 60°C'dan yukarýya çýkmamalýdýr. Aksi halde bu canlýlar yok olacaklardýr.

Müsait vasat temin edildiðinde, çöplerin bu þekildeki biyolojik ameliye ile gübreye dönüþtürülmesi 8 ay sürmektedir. Çöp yýðýnlarýndan sýzan sularýn topraktaki zemin suyuna karýþmamasý için de depolama mahallinin tabaný izole edilmektedir.

Çöp yýðýnlarýnda yaþayan fare ve mantarlarýn da çevreye pek zarar vermedikleri tespit edilmiþtir.

Bu þekilde yýlda 1 milyon ton çöp iþlenerek, 100 bin ton kompost gübre elde edilebilmektedir. Çiftçiler ve balýkçýlar bunun % 20'lik bir kýsmýný kullanýrlar. Geri kalan kýsmý orman ve bahçe müdürlükleri ile büyük yeþillendirme projesiyle uðraþan kurumlara gitmektedir.

Çöpler içindeki metal, suni maddeler ve kaðýt ise çürüme iþleminden önce ayrýlarak deðerlendirilmek durumundadýr.

Bu þekilde þehirleri pis kokusuyla taciz eden çöpler, Yaradanýn bahþettiði tabii biyolojik çürüme ameliyesi sayesinde yeniden insanlýðýn hizmetine sunulacaktýr.

Þehirlerin Akciðeri
 

Þehirlerin Akciðeri

Süleyman AYDIN

Ülkemizde, son asýrlarda iki þeyin baltalanmasý bir türlü önlenemedi: Neslimiz ve ormanlarýmýz. Her ikisi etrafýnda da ne kadar þey yazýlýp çizildi ama, gaddâr, yine gaddar, zâlim yine zâlim; maðdur yine maðdur, mazlum yine mazlum...!

Ormanlar þimdiye kadar odun hammaddesi baþta olmak üzere reçine, mantar, kauçuk, sepi maddesi ve týbda kullanýlan çeþitli bitkiler, kestane, kocayemiþ, çilek, böðürtlen, keçi boynuzu gibi yenebilen meyve þeklinde yan ürünleri veren kaynak olarak görülüyordu. Son zamanlarda ormanlarýn koruyucu hekimlik bakýmýndan çok mühim olduðu da ortaya çýkarýlmýþtýr. Dünya nüfusunun hýzla artýþý, teknolojideki hýzlý geliþmeler beraberinde birçok problemi de getirmiþtir. Problemlerin en önemlilerinden olan çevre kirliliðine karþý ormanlarýn müessir bir koruyucu fonksiyonu olduðu ve bu koruyucu fonksiyonunun sýhhat bakýmýndan çok büyük Önemi haiz olduðu çeþitli ilmî araþtýrmalarla ispat edilmiþtir.

Þehirlerin civarýndaki ormanlar, insanlara saðladýklarý hijyenik fonksiyonlarý ile âdeta þehirlerin akciðerlerini meydana getirmektedirler.

Ormanlarýn akarsu rejimlerini düzenlediði, kaynaklan beslediði, açýk alanlara nisbetle husûsî bir iklime sahip olduðu, topraklarýn yýkanýp gitmesini önlediði, rüzgârýn hýzýný frenlemek suretiyle onun zararlý tesirlerini azalttýðý ve havayý temizlediði günümüzde bilinen hususlardandýr. Ormanlar fizikî hava kirlenmesini meydana getiren tozlara karþý da aktif bir filtre vazifesini görürler.

Ormanlar aktif filtre vazifesini icra etmelerini þu þekilde yaparlar:
1 -) Yerçekimi ve taþýma momenti neticesi, kirli maddelere karþý frenleyici fonksiyonu ile onlarýn aþaðýya düþmesini saðlamasý.

2-) Geniþ bir satýh oluþturan aðaç tepelerinin, kirli maddeleri adsorbsiyon {emme tutma) ve absorbsiyon yoluyla tutmasý ve bunu yaygýnlaþtýrmasý.

3-) Rüzgârla taþýnan sediment haldeki kirli maddelerin hareketini önlemesi.

Ayrýca orman, rüzgârýn yönünü deðiþtirip rüzgâr akýmýna karþý bir perde oluþturarak kirleticilerin tesirini azaltýr. Ormanlarýn bu filtre iþine te'sir eden birçok faktörler vardýr. Ormanýn yeri, yerleþim merkezi ile kirliliðin oluþtuðu yerin arasýnda olmasý, hava kirliliðinin tür ve konsantrasyonu, ormanýn yapýsý v.s.

Ormanýn rüzgâr yönüne bakan kýsmýnýn tabakalý olmasý, geniþ bir tepe tacý sathýný kaplamasý, iyi bir bitki topluluðu ile örtülü oluþu topraðýn filtre etme hususiyetini artýrýr.

Bununla ilgili yapýlan bir çalýþmada 1 cm3 havadaki gaz tanecikleri sayýldý; gaz fabrikasý civarýnda 43.000 tanecik, orman içinde 4400 tanecik ve ormanýn batý kenarýnda 1200 tanecik ortaya çýkdý. Ormanýn hava kirliliðini azaltýcý veya frenleyici tesiri üzerindeki diðer bir çalýþma da, bir þehrin caddesindeki 1 cm3 havada 500-800 bakteri, hemen yakýnýnda bulunan bir ormanda 1 cm3 havada ise sadece 40-50 bakteri tespit edilmiþtir. Ormanýn filtre fonksiyonunda sýklýk ve aðaçlarýn boyu ile tepe kýsýmlarýnýn pürüzlülük dereceleri oldukça önemlidir.

Ormanlar hava kirliliðini oluþturan CO2 gazýný özümleme esnasýnda kullanmalarý ve neticede O2 ve besin kaynaðý sentezlemeleriyle de fýtrî bir filtre fonksiyonu görürler. Ormanlarýn hasýl ettiði O sadece bizim hayatýmýzý devam ettirmede rol almaz; ayný zamanda Ozon tabakasýnýn devamlýlýðýný saðlar.

Ormanlarýn radyoaktif kirlenmeye karþý da koruyucu fonksiyonlarý mevcuttur. Ormanlar oluþturduklarý yaprak, dal ve j gövde kütleleri ile temas ettikleri hava içinde bulunan kirletici maddelerin konsantrasyon ve karýþým nisbetlerini deðiþtirir ve böylece kiri süzerek saðlýðý koruyucu bir iþ görürler.

Bir çok ülkede bulunan atom reaktörlerinde, zaman zaman kazalar olabilmekte ve radyoaktif maddeler etrafa yayýlarak ciddi problemler doðurmaktadýr. 1957 yýlýnda Ýngiltere'deki bir reaktördeki kazada 2200 curie radyoaktif madde serbest býrakýlmýþ ve 500 km2 lik bir sahada süt üretimi yasaklanmýþ ve 2 milyon litre süt kullanýlmadan yok edilmiþtir. Ormanlar bu gibi radyoaktif maddelerin yayýlýþýný %30-%60 nisbetinde frenlerler ve aðaçlar, gövde, dal ve yapraklarý ile rüzgara siper olup onun hýzýný ve yönünü deðiþtirdikleri gibi, beraberinde taþýdýklarý radyoaktif parçacýklarý da tutarlar.

Zihin ve sinir hastalýklarýna yol açan gürültüyü önlemede ormanlarýn müessir rolleri vardýr. Gürültü o kadar zararlý bir þeydir ki, kan dolaþýmý bozukluklarýnda, kalp hastalýklarýnda ve miyokard enfarktüsünden meydana gelen ölümlerin artýþýnda müessir olmaktadýr. (Bak Sýzýntý sayý 58) Ormanlar ve benzeri bitki örtüleri gürültüyü yansýtma ve absorbe etmek suretiyle bu mevzuda da faydalý hizmet görürler. Hususiyle motor sesinin söz konusu olduðu yollarda, trafik gürültüsünün önlenmesi için yolun her iki yanýnda belirli geniþlik ve kapalýlýkda bir orman þeridinin bulunmasý gerekir. Bir araþtýrmaya göre 50 m. geniþliðinde bir park, trafik gürültüsünü 20 – 30 desibel kadar azaltmaktadýr.

Büyük þehirler ve endüstri merkezleri civarýnda bulunan ormanlar hususî bir Ýklime sahiptirler. Açýk sahalara oranla gündüzleri daha serin, geceleri daha sýcak bir havasý vardýr. Fazla buharlaþma sebebi ile ormanlarýn tepe tabakasý, sýcak yaz günlerinde çevreyi serinletir. Yüksek miktarlarda ýþýk tuttuklarý için kýþýn sýcak olurlar. Orman havasý koruyucu bir iklim hususiyetine de sahiptir. Ormanýn gölgelerinde, ýþýðýn spektral bir þekilde yayýlýþý ile, insan gözünü en az rahatsýz eden dinlendirici, ferahlatýcý bir vasat meydana getirilir.

Sâkin hava, derinin soðumasýný azaltýr. Orman atmosferinde soluk alýndýðýnda açýk hava ve yerleþim merkezlerine nisbetle daha fazla nem ciðerlere gider. Ormanlarda gergin sinirleri yumuþatan bir sükûnet de vardýr. Yüksek frekanslý gürültü yapýcý ses tonlarý, aðaç gövdeleri tarafýndan zararsýz hâle getirilir. Ormandaki bu sessiz ve sâkin hava þehirlerde bunalmýþ insanlar için çok faydalý bir fizikî dinlenme, tedavi ortamý oluþturur.

Þehir içinde bulunan her aðacýn enerji ve ýsý bakýmýndan atmosfer havasýna müsbet bir tesiri vardýr. Terleme yapmasý ile rutûbet kaynaðý düþük sýcaklýk sebebi ile, radrasyon ve sýcaklýk kaynaðý, oluþturur. Yeþillikleri ile radyasyonun zararlý tesirlerini azaltýr, toz ve gürültüyü minimum seviyeye düþürür.

lsopren, pinen limonen, mytren gibi tedavi yönünden insana tesir edecek eterik
http://www.sizinti.com.tr/images/konular/64/145.jpg
yaðlarý ihtiva etmesi ve az toz bulundurmasý ormanlarýn bir baþka deðerli yönüdür. Orman mikro iklimindeki insanlar için son derece kýymetli ve güzel kokan maddelere hava vitaminleri ismi verilir.

Ýðne yapraklý ormanlarýn yayýlýþ gösterdiði yerlerin havasýndaki eterik yaðlar, bronþit ve üst solunum hastalýklarý için tabiî bir tedavi imkâný saðlar ve bu gibi hastalarýn âdeta bir Ýnhalasyon (teneffüs) merkezleridir. Çam ormanlarýnda bulunan eterik sahalarýn akciðer tüberkulozu tedavisinde tesiri olduðuna dair deliller de vardýr.

Netice olarak diyebiliriz ki, ormanlarýn hammadde kaynaðý olmasýndan daha mühim olan, topraðý koruyucu ve su ekonomisini tanzim edici, hususî iklimi ile büyük þehirler civarýndaki halkýn gezme, eðlenme, dinlenme ihtiyaçlarýný karþýlayýcý fonksiyonlarý vardýr. Etrafýmýzý çepeçevre saran nimetleriyle, bizlere kendi rahmet ve keremini tanýttýrmak isteyen Rahmet-i Sonsuz'a ne kadar teþekkür etsek az deðil mi?

Asit Yaðmuru
 

http://www.sizinti.com.tr/images/konular/53/187.jpg
gibi, toplama sahalarý da deðiþti. Ne var ki, Ýskandinavya'da birçok yerdeki çökeltilerin asiditesi geçen yirmi yýlda artýþ gösterdi. ABD'nin doðu eyaletlerinde 1950, 1960 ve 1970 yýllarýnda yürütülen üç araþtýrma, asiditenin arttýðýný ve geniþ bir þekilde yayýldýðýný isbat etti. Hatta, asid yaðmuru gittikçe kötüleþmese bile o göller ve dereler için açýk bir tehlikedir.

ASÝT KAYNAÐININ ARANMASI
Çökeltilerdeki kuvvetli asit tabiî kaynaklardan da çýkabilir. 1939 da Ottaviano Bottini, Vezüv'ün çevresindeki yaðmurda hidroklorik asit buldu. Bu asit sadece volkandan gelebilirdi ve yaðmur bir hayli asidik idi. 2,8 pH'a sahip olan bu yaðmur sirkeyle kýyaslanabilecek kadar yüksek asit ihtiva ediyordu (1).

1979 da Thomas Hutchinson ve arkadaþlarý Arktik Kanada'da Smoking Hills'te asit birikintileri bulunduðunu bildirdiler. Orada, kömür yataklarýndan çýkarýlan linyitin yanmasý atmosferde sülfirik asite çevrilen bol miktarda kükürt oksitleri üretir. Yakýn gölcüklerde pH deðerleri 1,8'e kadar düþen -limonla kýyaslanabilir- aþýrý yüksek sülfirik asit konsantrasyonlarý bulundu.

Sahillerdeki ve deniz seviyesinden aþaðýdaki tuzlu bataklýklar da asit birikmelerinin tabiî kaynaklarý olabilirler. Bunlar atmosferde sülfirik asit yapan kükürtlü gazlar salarlar. Bunlar asit emisyonunun muhtemelen ana kaynaðý deðildir. Zira, ABD'nin sahil kesimleri pek fazla asidik deðildir. Bir þey daha var ki, sahilden içlere doðru ilerlerken, sodyum ve klor iyonlarýnda bariz bir düþme görülürken sülfirik asidi oluþturan kükürt ve hidrojen iyonlarýnda ayný düþüþ görülmez. Bu da onlarýn sahil þeridi bataklýklarýnda yapýldýklarýna çok az ihtimal verdirir. Bu bataklýklar, keza, amonyak da çýkarýrlar ki, bu sülfirik asidin bir kýsmýný nötrleþtirir.

Her halûkârda sanayi ve trafik, asit birikmesinin baþlýca kaynaðýdýr. Pek çok kükürt oksitleri elektrik üretim tesislerinden gelir. Keza fuel oil yakan veya kükürt ihtiva eden metal filizlerini iþleyen endüstriler de önemlidir. Azot oksitleri ekseriya otomobil ve elektrik santrâllerinden kaynaklanýr.

Bu gazlar rüzgârla ilerledikçe atmosferle reaksiyona girerek sülfirik ve nitrik asit yaparlar, bunlar sadece çýktýklarý yeri deðil uzak bölgeleri de kirletirler. Yüzlerce kilometrelik yolculuk esnasýnda asitler tamamen veya kýsmen nötrleþir. (Meselâ; çimento tesislerinden çýkan tozlar, ziraat alanlarýndan rüzgârýn getirdiði partiküller ve hayvan dýþkýsýndaki amonyak, bu asidleri nötrleþtirir) Bütün bu nötrleþtirici maddeler kendileri de problem ortaya çýkarýrlar. Bu sebeple bunlar asit yaðmuruna tam bir çözüm deðildir; Aksine onlar, asid yaðmurunu kaynaðýna kadar takip etme teþebbüslerini zorlaþtýrýrlar.

Tabiî hidroklorik asit yaðmurunun Vezüv yakýnlarýnda veya tabiî sülfirik asit yaðmurunun Smoking Hills yakýnlarýnda olduðu gibi, asitli yaðmur yakýnlara yaðdýðýnda kaynaðý yakalamak çok kolaydýr. Angus Smith ve Growther ile Ruston'un diðer ekibi Ýngiltere'de Manchester ve Leeds'ten uzaklaþtýkça yaðmurdaki asitin düþtüðünü ve kömür yakmadan hasýl olan emisyonlarýn tarým alanlarýnda asit yaðmuruna sebep olduðunu anladýlar.

Ayný þekilde diðer bir durum Wawa'da Superior gölünün kuzeyduðusundaki demir döküm tesisleri için de söylenebilir. Bu bölgedeki göllerin pH'i normalde 6 veya 7 iken, döküm tesislerine yaklaþtýkça yüksek olan 3,2'ye kadar düþer. Bölgede tabiî olarak asitli suyla çamur ve çerçöp ihtiva eden göller vardýr. Fakat bunlar kahverenkli oluþlarýyla kolayca ayýrd edilebilirler.

Döküm tesisleri yakýnýndaki göllerin asiditesi diðer bir þekilde de tesbit edilebilir. Herhangi bir çözeltinin asiditesi pozitif hidrojen iyonlarýnýn konsantrasyonuyla ölçülür. Sülfirik asit durumunda bunlar negatif yüklü sülfat iyonlarý tarafýndan dengelenir. Nitrik asitte ise negatif yüklü nitrat iyonlarý bulunur. Döküm tesislerine yakýn göllerde yalnýz pozitif hidrojen iyonlarý yüksek asidite meydana getirecek þekilde konsantre edilmez, ayný zamanda sülfat iyonlarý da on kat artar. Bunlar sadece fabrika artýðý kükürtdioksidin havadaki oksijenle birleþmesiyle ortaya çýkmýþ olabilir. Kaynaklarýndan fazla uzakta olsalar bile asit kaynaðýný tesbit etmek hâlâ mümkün olabilir. Ýngiltere Göller Bölgesinde rüzgâr kuzeydoðudan estiðinde yaðmur, sülfatça yüksek, kurumlu ve asidiktir. Aksine Ýrlanda denizinden batýya estiðinde, temiz, asiditesi düþük ve deniz tuzu yönüyle zengindir.

Asit yaðmurunun vuku bulduðu yerlerde göl, nehir, deniz ve muhtemelen orman ve diðer çevrelerde muhtelif hayat þekilleri bozulur. Asit yaðmuru lüzumlu besleyici gýdalarý topraktan uzaklaþtýrýr. Ayrýca aliminyum, mangen ve çinko gibi zehirli metalleri topraktan alarak nehir ve göllere katar. Göl ve nehir sularý gayr-ý tabiî hale gelir. Bitki ve hayvan topluluklarý deðiþir ve hassas cinsler, bilhassa balýklar neticede ölür giderler.

Sanayileþmiþ ülkeleri tehdit eden bu hadiseden, memleketimiz gibi geliþmekte olan ülkelerin alacaðý dersler olmalýdýr. Yaðmurlarýmýzdaki asitlik derecesi belki çok yüksek deðildir ama iþ iþten geçmeden gerekli tedbirler alýnmalý medeniyetimiz üzerinde "asitli bulutlar"_ oluþmasýna meydan verilmemelidir.

Bir Aðaç Kessek Ne Olur?
 

Ekolojik Tarým
 

Ekolojik Tarým

Harun AVCI

* Ekolojik tarým anlayýþýyla, kimyevî maddelerin kullanýldýðý modern tarým faalxiyetler hangi hususlarda birbirinden ayrýlmaktadýr?
* Tarýmda kimyevi maddelerin aþýn kullanýlmasý, toprakta ne gibi menfi durumlarýn ortaya çýkmasýna zemin hazýrlamaktadýr?
* Böcek ilâçlarý ve kimyevî gübrelerle sürekli temas hâlinde olan çiftçilerde beyin, mide, prostat, bað dokusu kanseri ve lösemiye yakalanma riski daha mý yüksektir?
* Ekolojik ürünlerle, kimyevî gübre ve ilâçlar kullanýlarak üretilen ürünler arasýnda gýda deðeri bakýmýndan bir farklýlýk var mýdýr?
* Ekolojik tarýmda verimliliði koruma ve zararlýlarla mücadele metotlarý... * Ekolojik ürünlerin tercih edilme sebepleri..

Günümüzde yaygýn olarak uygulanmakta olan ziraat (tarým) sistemi, sentetik kimyevî madde (ziraî ilâç, kimyevî gübre ve hormon) kullanýmýna dayanmaktadýr. Bunun esas sebebi, birim alan baþýna daha fazla verim almaktýr. Ancak bu sistemde kimyevî maddeler çoðunlukla bilinçsizce ve aþýrý kullanýlmaktadýr. Bu da, topraklarý, yeraltý ve yerüstü sularýný kirletmekte ve ekolojik dengeyi bozmaktadýr. Ýçindeki mikroorganizmalar, böcekler ve solucanlarla canlý bir ekosistem olarak yaratýlan topraktaki dengenin kimyevî maddeler ve erozyonla bozulmasý, onu gittikçe verimsiz hâle getirmektedir. Âdeta yumuþak bir döþek gibi yeryüzüne serilip bütün canlýlarýn istifadesine sunulan ve insanoðlu için en önemli üretim kaynaklarýndan biri olan toprak, maalesef kendi elimizle dinamik canlýlýðýný ve bu canlýlar vasýtasýyla saðlanan verimliliðini kaybetmekte, âdeta yarý ölü bir yýðýn hâline dönüþtürülmektedir. Yapýlan her yanlýþ müdahale, onun kendine gelmesine ve üretken canlýlýðýný yeniden kazanmasýna mâni olmaktadýr. Bu yanlýþlýða son verilmez, verimliliði artýrmak için daha fazla gübre ve üzerindeki bitkiler hastalandýkça daha fazla ilâç kullanýlýrsa, gelecek nesiller bu yarý ölü topraða da hasret kalabilecektir.

Diðer yandan hormon, kimyevî ilâç ve gübre kullanýlarak üretilen ürünler, insan saðlýðý için de bir tehdit hâline gelmiþtir. Dünya Saðlýk Teþkilâtý (WHO), geliþmekte olan ülkelerde her yýl yaklaþýk 500 bin kiþinin ziraat ilâçlarýndan zehirlendiðini ve beþ bin kiþinin hayatýný kaybettiðini bildirmektedir. Kimyevî ilâç ve gübrelerin zehirlenme gibi kýsa dönemli tesirleri yanýnda; kanserojen, mutajen (genlerde tahribat yaparak canlýyý genetik deðiþime uðratan), teratojen (anne karnýndaki yavruda anormalliðe sebep olan) ve alerjen tesirleri de görülmektedir. Özellikle organoklorlu ziraat ilâçlarýnýn kullanýmý birçok canlý türünün giderek yok olmasýna yol açmaktadýr. Bunun yanýsýra, aþýrý dozdaki azot ve azotlu bileþikler insanlarda solunum yolu hastalýklarýna ve çocuk hastalýklarýna sebep olmaktadýr. Yapýlan araþtýrmalar, sanayileþmiþ ülkelerdeki çiftçilerin, rahat hayat þartlarýna raðmen, bazý kanser türlerine yakalanma riskinin daha fazla olduðunu göstermiþtir. Böcek ilâçlarý ve kimyevî gübrelerle sürekli iç içe ve temas hâlinde olan çiftçilerin beyin, mide, prostat, bað dokusu kanserine ve lösemiye yakalanma riski daha yüksektir.

Ziraatta bu kötüye gidiþ 1960-70'li yýllarda baþlamýþtýr. Sentetik kimyevî ilâç ve gübrelerin icadý ve özellikle Batý'da sadece verim artýþýnýn hedeflenmiþ olmasý, ziraatta menfî yöndeki deðiþimi hýzlandýrmýþtýr. Daha sonra bu sistem hemen hemen bütün dünyaya yayýlmýþtýr. Bununla beraber, ilk olumsuz tesirler de yine bu girdilerin ilk andan itibaren yoðun olarak kullanýldýðý geliþmiþ ülkelerde görülmüþtür. Bu yanlýþlýðýn fark edilmesiyle birlikte alternatif ziraat yöntemi arayýþlarý da baþlamýþtýr.

Ekolojik tarým gerçekten ekolojik mi?
Bu arayýþ sonunda bulunan metodun adý "ekolojik tarým"dýr. "Organik tarým" veya "biyolojik tarým" adý da verilen bu metot, çeþitli þekillerde tanýmlanmaktadýr. Basit olarak, ekolojik tarým, sun'î gübre ve ziraî ilâç kullanmaksýzýn nebatî (bitkisel) ve hayvanî mahsül üretimidir. Ekolojik tarýmda gaye; topraðý, su kaynaklarýný ve havayý kirletmeden bitki, hayvan ve insan saðlýðýný korumaktýr.

Dünyada insan müdahalesi olmadan da çok geniþ alanlarda otlar ve aðaçlar yetiþmektedir. Hatta pek çok orman arazisi, ziraat topraklarýndan daha verimlidir. Çünkü oralarda Yaratýcý'nýn kurduðu ekolojik denge bozulmamýþ, solucanlar, böcekler ve toprak mikroorganizmalarý kendilerine verilen vazifeleri þevkle yerine getirmekte, âdeta bitkiler için çalýþmaktadýrlar. Meselâ toprak mikroorganizmalarý onlar için þu vazifeleri yapmaktadýrlar: Atmosfer azotunu fikse etmek (baðlamak), organik atýklar ve kalýntýlarý parçalamak, toprak menþeli patojenleri baskýlamak, bitki besin maddelerinin yarayýþlýlýðýný artýrmak ve dönüþümlerini saðlamak, pestisitler de dahil olmak üzere toksik bileþikleri bozmak, antibiyotikleri, biyoaktif maddeleri ve bitkilerin alabileceði basit organik molekülleri üretmek, aðýr metal iyonlarýný baðlayarak bitkilerce daha az alýmýný saðlamak, çözünemeyen besin kaynaklarýný çözünür hâle getirmek, polisakkarit üreterek toprak agregasyonunu artýrmak.

Solucanlar ve toprakta yaþayan böcekler ise; topraðýn karýþtýrýlmasý, havalandýrmasý ve agregasyonun saðlanmasý gibi vazifeleri yerine getirirler.

Topraða verilen kimyevî ilâç ve gübreler, hem mikroorganizmalara, hem de solucan ve böceklere zarar vermekte, onlarýn ölüp azalmasýna ve böylece vazifelerinin aksamasýna yol açmaktadýr. Bu da topraðýn verimsizleþmesi demektir.

Ekolojik tarým anlayýþýnda bu hatadan dönülmekte, topraða sentetik gübre yerine, hayvan gübresi, bitki artýklarý, deniz yosunu, yeþil gübre gibi organik maddeler verilerek toprak içindeki biyolojik aktivitenin artmasýna ve bu sayede verimliliðin korunmasýna çalýþýlmaktadýr. Bunlara ek olarak tabiî fosfat, potasyum, kalsiyum, kireç, magnezyum kayaçlarý ile bakýr, demir, mangan, molibden, çinko, bor gibi mikro besin maddeleri ve kükürt içeren tabiî maddeler de ihtiyaç duyulmasý hâlinde kullanýlabilmektedir.

Ekolojik tarým anlayýþýnda uyulmasý gereken diðer önemli bir husus, hastalýk ve zararlýlara karþý kimyevî ilâç kullanýlmamasýdýr. Bunun yerine, hastalýk þartlarýnýn meydana gelmesi baþtan alýnan tedbirlerle önlenmeye çalýþýlýr. Buna raðmen bir hastalýk veya zararlý musallat olursa, bunlarýn önüne biyolojik mücadeleyle veya organik menþeli ilâçlarla geçilir. Ekolojik tarýmda mücadele metodu olarak þunlar sayýlabilir: zararlýlarýn bulaþmasýnýn önlenmesi, saðlýklý bitki yetiþtirilmesi, araziye uygun bitkilerin seçilmesi, topraðýn uygun þekilde iþlenmesi, gübrelenmesi ve sulanmasý, gençleþtirme ve budama yapýlmasý, dayanýklý türlerin seçilmesi, ekim, dikim ve hasat zamanýnýn ayarlanmasý, bitki artýklarý ve yabancý otlarýn temizlenmesi, böceklere tuzak kurulmasý ve zararlýlara karþý diðer canlýlarýn kullanýlmasý. Zararlý ve hastalýklarla mücadelede, bunlara ek olarak ekolojik denge üzerinde olumsuz bir tesir meydana getirmeyen balmumu, kaya tuzu, kükürt, bordo bulamacý, sodyum silikat, sodyum bikarbonat, potasyum sabunu (arap sabunu), bitki ve hayvan yaðlarý ile parafin yaðý kullanýlabilir.

Ekolojik tarýmda verimliliði koruma ve zaralýlarla mücadele etmede baþvurulan diðer bir yol ekim nöbetidir (münavebe). Bitki yetiþtiriciliðinde ekim nöbeti; toprak saðlýðýný artýrmak, verimli ve kaliteli ürün elde etmek gâyesiyle ayný tarlada farklý tür bitkilerin sýrayla yetiþtirilmesidir. Yetiþtiriciliði birbirini takip edecek bitki türleri bir plân ve program dahilinde seçilir. Bir üretim alanýnda ekim nöbeti izlenmediðinde; toprak menþeli hastalýklar ve nematodlar artar, topraktaki organik madde miktarý sürekli olarak azalýr ve mineral elementlerin dengesi bozulur. Meselâ; þekerpancarýnýn topraktan dekar baþýna aldýðý besin maddesi ile yoncanýn aldýðý besin maddesi farklýdýr. Þeker pancarý besin maddesi olarak ortalama 15 kg N ve 17,5 kg K2O kaldýrýrken, yonca 25 kg N ve 14,5 kg K2O kaldýrýr. Bu tarlaya her yýl yonca ekilirse azot eksikliði, þekerpancarý ekilirse potasyum eksikliði meydana gelir. Ama bunlar münavebeli ekilirse, besin maddesi alýnmasý dengelenir. Ayrýca; ayný familyaya ait bitki türleri, ayný hastalýk ve zararlýlara hassas olurlar. Meselâ, fusarium; fasulye ve bezelyeyi de içine alan birçok sebze türüne önemli ölçüde zarar veren bir hastalýktýr. Ayný tarlaya iki-üç yýl bu bitkiler ekilmezse, bu hastalýkla baþa çýkýlabilmektedir. Ekim nöbetinde arka arkaya dikilecek bitkilerin sýralamasýnda kök derinliði, topraða býraktýðý organik madde miktarý, hassas olduðu hastalýk veya zararlý çeþidi, topraktan kaldýrdýðý besin maddesi çeþidi gibi hususlar dikkate alýnýr.

Ekolojik ürün farklý mýdýr?
Ekolojik ürünler, kimyevî gübre ve ilâç kullanýlarak üretilenlere göre gýda deðeri bakýmýndan daha kaliteli ürün elde etmek için üretilmezler. Ekolojik ürünlerin tüketicilerce tercih edilmesinin en önemli sebebi saðlýk, özellikle çocuklarýn saðlýðýdýr. ABD'de, 0-2 yaþ çocuk mamalarýnýn ekolojik ürünlerden yapýlma zorunluluðunun getirilmesi bu bakýmdan oldukça dikkat çekicidir. Alýþýlmýþ metotlarla üretilen ürünlerdeki ilâç kalýntýlarý büyükler için de zararlý olmakla birlikte, bunlarýn bebekler üzerindeki tesirinin daha fazla olduðu düþünülmektedir. Ekolojik ürünlerin tercih edilmesin diðer sebepleri arasýnda, bu ürünlerin çevreye zarar ve hayvanlara eziyet vermeden üretilmesi, lezzet ve aroma bakýmýndan insana daha hoþ gelmesi önemli bir yer tutmaktadýr.

Ekolojik tarým daha fazla iþgücü gerektirir ve birim alandan daha az verim alýnýr, bundan dolayý bu metotla elde edilen ürünler pahalýdýr. Buna raðmen ekolojik üretim miktarý hýzla artmaktadýr. Þu an OECD ülkelerindeki ziraî üretimin yaklaþýk % 2'si ekolojik ürün iken, bu oran ABD'de % 0,2 gibi oldukça düþük bir sevide bulunmakta, AB ülkelerinde ise % 10'a kadar çýkmaktadýr. Ekolojik üretim yapanlar genelde küçük aile iþletmeleridir. Bu iþletmelerde hem bitki, hem de hayvan yetiþtiriciliðinin yapýlmasý, ekolojik tarým anlayýþýna da uymaktadýr. Ekolojik tarým uygulamalarýnýn çoðalmasý için, ekolojik üretimin standartlarýnýn belirlenmesi, resmî kontrol ve sertifikasyon sistemi ile devlet garantisini simgeleyen etiket sisteminin geliþtirilmesi, araþtýrma, eðitim ve pazarlama konularýnda maddî destek saðlanmasý gerekmektedir.

Ülkemizde üretilen ekolojik ürünler büyük ölçüde yurt dýþý pazarlara gönderildiðinden, ekolojik mahsul üretim miktarý ve çeþitliliði yurt dýþýndan gelen taleplere göre deðiþmektedir. Ýhracatýn bir gereði olarak, üretim, ihracatçý firmalar ile çiftçiler arasýnda yapýlan sözleþmeye göre yapýlmaktadýr. Sözleþmede fiyat ve satýþ garantisi olmasý çiftçilere avantaj saðlamaktadýr. Diðer yandan firma, üretimde ekolojik tarým için konan yasaklara uyulup uyulmadýðýný kontrol ettirmektedir. Kontrol ve sertifikasyon, ekolojik tarýmýn önemli basamaklarýndan biridir. Ýç ve dýþ piyasalarda bir ürünün ekolojik olarak satýlabilmesi için ekolojik ürün sertifikasýna sahip olmasý gerekmektedir. Sertifika sistemi ürünlerin ekolojik standartlara göre üretildiðinin, iþlendiðinin, paketlendiðinin garantisidir. Bu da tüketiciye güvence vermenin yanýnda üreticileri ve firmalarý da haksýz rekabete karþý korumaktadýr.

Meyve ve sebzeler, taze kümes hayvaný ve yumurta, taze süt, tereyaðý ve peynir piyasada bulunan baþlýca ekolojik ürünlerdir. Bütün dünyada hýzla artan ekolojik tarýmda genellikle ülkelerin eskiden beri yetiþtirmekte olduklarý ürünleri ön sýralarda yer almaktadýr. Meselâ Hindistan'da çay, Danimarka'da süt ve ürünleri, Arjantin'de et ve mamulleri, Afrika ve Orta Amerika ülkelerinde muz, Tunus'ta hurma, zeytin yaðý ekolojik olarak üretilen ilk ürünlerdir. Türkiye'de ise ekolojik ürün olarak üretilen ve ihraç edilen ürünlerin baþýnda, kurutulmuþ meyveler ve sert kabuklu meyveler, yaþ meyve ve sebzeler, tahýllar ve týbbî bitkiler gelmektedir.

Ülkemizdeki ziraat arazilerinin çoðu sanayiden uzak, suyu ve topraðý az kirlenmiþ durumdadýr. Diðer yandan çiftçi baþýna düþen arazi miktarý Batýlý ülkelerdekine göre oldukça küçüktür. Bunlar þu an için ekolojik üretime geçiþi kolaylaþtýran önemli iki faktördür. Türkiye bunu deðerlendirebilirse, küçük ziraî iþletme yapýsýyla ekolojik tarýmda hýzlý bir ilerleme saðlayabilir. Bu ise hem çiftçi kesiminin gelirinde bir iyileþmeye, hem de çevreye ve insan saðlýðýna zararlý ziraî üretim sisteminden vazgeçmeye vesile olur.

Enerji Nimetlerinden Jeotermal
 

Enerji Nimetlerinden Jeotermal

Prof.Dr. M. Ubeyde CAN

* Yaratýlýþtan depo edilmiþ 'yerküre ýsýsý' olarak tarif edebileceðimiz jeotermal enerji, günümüzde hangi sahalarda kullanýlmaktadýr?
* Jeotermal enerji, günümüzde kullanýlan diðer enerji kaynaklarýna göre, gerek maddî açýdan, gerekse saðlýk açýsýndan hangi avantajlara sahip kýlýnmýþtýr?
* Jeotermal enerji sisteminin uygulanmasýnda, bazý teknolojik tedbirlerin alýnmasý
neden önemlidir?
* Jeotermal enerji kaynaklarý bakýmýndan ülkemizin dünyadaki yeri…
* Çevre kirliliðinin önlenmesinde jeotermal enerjinin rolü…

http://www.sizinti.com.tr/images/konular/318/jeotermal2.jpgDr. Ýsmail Bey kýþ mevsiminin bu soðuk günlerinde, sokaklarda maske ile dolaþýyor olmasýna çok içerliyordu. Ama maskesiz dolaþýnca da hava kirliliðinin tesiriyle öksürmeye baþlýyordu. Hele bebekler ve çocuklar bu durumdan daha müteessir oluyordu. “Ne garip durum!” dedi içinden. “Ýnsan, kendinin ve baþkalarýnýn hayatýný bilerek veya bilmeyerek tehlikeye atýyor. Koca koca akýllar bir hava kirliliðine çözüm üretemiyor.” diye düþündü.

Biraz ilerleyince yol ortasýndaki mazgallarýn arasýndan yükselen buhar dikkatini çekti. Yakýnlardaki kaplýca suyu buradan geçiyor olmalýydý. Birden hava kirliliðine çözümün, tam karþýsýnda olduðunu fark etti. Suyun öylesine akarken hâl diliyle “Beni neden deðerlendirmiyorsunuz? Benden niye yeterince faydalanmýyorsunuz? Sizi ve beni yaratan Kudret, sizin için bende nice faydalar yarattý; bir bilseniz ve bunu deðerlendirseniz!” dediðini duyar gibi oldu.

Tarih boyunca ülkelerin kalkýnmasýnda önemli bir faktör olan enerji, ayný zamanda çevre kirliliðinin de önemli sebeplerinden biri olmuþtur. Hýzlý nüfus artýþýyla birlikte sanayileþme ve þehirleþme büyük bir ivme kazanmýþ, ancak, bunlarýn yol açtýðý çevre kirliliði geleceðimizi tehdit eder hâle gelmiþtir.

Sanayileþmiþ ülkeler, artan enerji ihtiyaçlarýný gidermek için, çevreyi kirletmeyen, temiz, ucuz ve yenilenebilir kaynak arayýþýna girmiþtir.

Ülkemizin enerji ihtiyacýnýn yarýsý; petrol, doðalgaz ve kömür gibi ithalata dayalý kaynaklardan karþýlanmaktadýr. Bilhassa petrol ve doðalgazda büyük ölçüde dýþ kaynaklara baðýmlýlýk söz konusudur. Son 20 yýl içinde petrol fiyatlarý, dünyadaki petrol arzýndaki azalmalar ve bazý politik geliþmeler sebebiyle aþýrý ölçüde artmýþtýr. Bu artýþlar diðer yakýt fiyatlarýna da belirli ölçüde yansýmaktadýr. Bu yüzden ülke ekonomisi zaman zaman zor durumlarda kalabilmektedir. Dolayýsýyla enerji harcamalarý önümüzdeki yýllarda da devlet ve aile bütçesinde önemli bir yer tutmaya devam edecektir.

Üretimi oldukça pahalý olan fosil yakýtlý enerji kaynaklarýnýn belli bir süre sonra bitecek olmasý, yeni alternatif kaynaklarýn bulunmasýný mecbur kýlmaktadýr. Alternatif enerji kaynaklarýyla ilgili çalýþmalarda, üretilecek enerjinin ekonomik olmasý kadar, ülkeyi dýþa baðýmlýlýktan mümkün olduðunca kurtarmasý ve çevreyi en az kirletmesi hususlarý göz önünde bulundurulmaktadýr. Ülkemiz açýsýndan bunlar dikkate alýndýðýnda, alternatif enerji kaynaklarýnýn ne kadar önemli olduðu ortaya çýkmaktadýr.

Bir yandan dünya enerji kaynaklarýnýn kýsýtlý ve üretilen enerjinin pahalý oluþu, diðer yandan da çevre ve insan saðlýðýyla ilgili hassasiyetlerin geliþmesi; güneþ, rüzgâr, hidrojen ve jeotermal gibi temiz, yenilenebilir ve çevre dostu kaynaklarý gündeme getirmiþtir.

Jeotermal enerji nedir?
Jeotermal enerji, yerkabuðunun çeþitli derinliklerinde birikmiþ basýnç altýndaki sýcak su, buhar, gaz veya sýcak kuru kayaçlarýn içerisindeki ýsý enerjisidir. Yaðmur ve kar sularý yerkabuðundaki çatlaklardan yer altýna süzülerek, magmanýn ýsýttýðý kayalýk katmanlara ulaþarak ýsýnýr. Isýnan sular, sýcak su kaynaklarý, buhar veya sýcak su-buhar karýþýmý olarak yeryüzüne ulaþýr. Bir baþka ifadeyle, jeotermal enerji, yaratýlýþtan depo edilmiþ "yerküre ýsýsý" olarak da tarif edilebilir. Yerküre'nin merkezi çok sýcak olduðundan yüzeyden derine inildikçe sýcaklýk artmaktadýr. Yer merkezine doðru ortalama sýcaklýk artýþý 30 oC/km'dir. Sýcaklýk artýþý termal olmayan bölgelerde 10-40 oC/km, semitermal (yarý termal) bölgelerde 70 oC/km, hipotermal bölgelerde ise 70 oC/km'den fazladýr. Deprem kuþaklarý ve volkanik bölgelerde, yerkabuðunun zayýf noktalarýnda yüzeye yakýn kýsýmlara sokulmuþ magma sebebiyle bunun çok üstünde jeotermal gradyen (Yerkürenin belirli bir noktasýnda yer kabuðunun jeotermal sýcaklýðýný 1oC artýran derinlik) gözlenir. Ayrýca fazla miktardaki radyoaktivite, sedimantasyon (çökelme) sýrasýnda oluþan kimyevî tepkimeler de, jeotermal gradyenin yükselme sebebi olabilir.

Yerküre ýsý kaynaklarýnýn baþlýcalarý; yerküre içerisindeki radyoaktif maddelerin bozunumu, ekzotermik (ýsý veren) kimyevî reaksiyonlar (reaksiyonlar baþlamak için gereken enerjinin tepkime oluþurken çýkan enerjiden daha az olduðu tepkimeler), yerküre büzülmeleri, fay (yerkabuðu kýrýklarý) oluþumlarýnýn ortaya çýkardýðý sürtünme enerjisi, ergimiþ kayalarýn soðumasýyla meydana gelen kristal ve katýlaþma gizli ýsýlarýdýr.

Jeotermal akýþkaný meydana getiren sýcak sular, genellikle yaðmur sularýnýn yer altýna sýzmasýyla oluþan az tuzlu, asidik ve oksince zengin sular olduðundan, yeraltýndaki su haznelerinin sürekli beslendiði ve yenilendiði söylenebilir. Bu sebeple pratikte beslenmenin üzerinde kullanma olmadýkça jeotermal kaynaklarýn azalmasý söz konusu deðildir.

Jeotermal enerji nerelerde kullanýlýr?
Jeotermal enerji, ýsý enerjisinin elektrik enerjisine dönüþtürülmesinde; ýsýtma ve kurutma iþlemlerinde (þeker, kâðýt, tekstil, ilâç, konserve, meyve suyu, deri, süt, orman ve su ürünleri gibi); merkezî sistemle ev ve sera ýsýtýlmasýnda (seralarýn, topraðýn ve hayvan barýnaklarýnýn, sert iklim þartlarýnda yollarýn, toplu konutlarýn, kampüslerin ve kent merkezlerinin ýsýtýlmasý veya soðutulmasý); kimyevî madde üretiminde [tatlý su, mineral üretimi, kimyevî tuzlar, aðýr su (nükleer santrallerde kullanýlan reaksiyon suyu), karbondioksit buzu, amonyum bikarbonat ve sülfirik asit vb. elde edilmesinde]; ayrýca tedavi maksatlý olarak kaplýcalarda ve kültür balýkçýlýðýnda (30 ºC) kullanýlýr.

Jeotermal enerjinin avantajlarý
Jeotermal enerji; yenilenebilir oluþu, reenjeksiyon (jeotermal akýþkanýn yer altýna geri basýlmasý) metoduyla kaynaðýnýn sürekli beslenebilmesi, diðer enerji kaynaklarýna nispetle oldukça ekonomik oluþu, inþa süresinin kýsa oluþu ve çok ileri teknoloji gerektirmemesi, en önemlisi temiz oluþu ve çevreyi kirletmemesi, % 99'a varan verimlilikte ve güvenilir þekilde iþletilebilir olmasý itibariyle giderek ön plâna çýkmaktadýr. Buna karþýlýk, jeotermal akýþkanýn paslanmaya, çürümeye, kireçlenme veya siliþleþmeye (kabuklaþmaya) sebep olmasý, býrakýldýðý yüzey sularýný ihtiva ettiði bor elementi yüzünden kirletmesi, bünyesinde karbondioksit ve hidrojen sülfür gibi çevreye zararlý gazlar bulunmasý, jeotermal enerji sisteminin uygulanmasýnda bazý teknolojik tedbirlerin alýnmasýný gerektirmektedir.

Bugün dünyada birçok ülkede jeotermal enerji ile þehir, ev ve sera ýsýtmasý yapýlmaktadýr. Dünyada ilk jeotermal ýsýtma sistemi Boise, Ýdaho'da (ABD) 1890 yýlýnda inþa edilmiþtir. Ýzlanda'nýn % 85'i jeotermal enerji ile ýsýtýlmaktadýr ve hâlen dünyadaki en uzun jeotermal akýþkan hattý bu ülkededir.

Dünyada genç tektonizma ve volkanizma gibi jeolojik özellikleri sebebiyle birçok jeotermal kuþak bulunmaktadýr. Bunlardan Alp-Himalaya kuþaðýnda yer alan Ýtalya, Yunanistan, Tibet ve Çin Halk Cumhuriyeti ile beraber ülkemiz de oldukça yüksek jeotermal enerji potansiyeline sahiptir.

Yurdumuz; Batý Anadolu Bölgesi'nde graben (çöküntü alaný), Orta Anadolu'daki havza rejimi, doðuda sýkýþma tektoniði ve kuzeyde, Kuzey Anadolu fay hattýndan dolayý tektonik açýdan oldukça hareketli bir bölge üzerindedir. Yüksek sýcaklý jeotermal kaynaklar genellikle Batý Anadolu, düþük ve orta sýcaklý kaynaklar ise Orta ve Doðu Anadolu'dadýr. Türkiye, ýsýtma maksatlý, jeotermal enerji potansiyeli ile dünyada ilk yedi ülke arasýna girmektedir. Sýcaklýk alt sýnýrý 20 oC olarak kabul edildiðinde 600 kaynak grubuyla (1000 adet kaynak) ülkemiz, Avrupa'da birinci sýrayý almaktadýr. Isý enerjisi olarak yararlanmak için 35 oC sýnýrý kabul edildiðinde ise, karþýmýza 170 adet jeotermal alan çýkmaktadýr. Ülkemizde jeotermal enerjiden yararlanma oraný elektrik üretimine göre konut ýsýtmacýlýðýnda daha fazla olmaktadýr. Türkiye'de az sayýda da olsa yüksek sýcaklýk deðerine sahip jeotermal alanlar da keþfedilmiþtir. Ancak ülkemizde jeotermale dayalý elektrik üretimi yeterli düzeye ulaþamamýþtýr. Bugün arama yapýlmýþ sahalar içinde, yeni teknolojiler kullanýlarak on kadar jeotermal sahadan elektrik üretmek mümkündür. Bunlar þunlardýr: Kýzýldere (Denizli), Germencik, Salavatlý, Yýlmazköy (Aydýn), Tuzla (Çanakkale), Caferbeyli, Salihli-Göbekli (Manisa), Simav (Kütahya), Seferihisar, Dikili (Ýzmir).

Ülkemizin jeotermal potansiyeli açýsýndan zenginliði, jeotermal enerjinin önemini artýrmaktadýr. Jeotermal kaynaklarýn daðýlýmý mahallî olarak enerji ihtiyacý ile paralellik göstermektedir. Elektrik üretimine elveriþli jeotermal kaynaklar yoðun olarak enerji talebi yüksek, ancak fosil kaynaklar ile hidrolik potansiyeli daha az olan Batý ve Kuzeybatý Anadolu'da bulunduðundan, buralarda jeotermal enerji, diðer üretim tekniklerine alternatif olabilir.

Bugünkü verilere göre yurdumuzda Gönen'de 3.400, Simav'da 3.200, Kýrþehir'de 1800, Kýzýlcahamam'da 2.500, Balçova'da 11.500, Afyon'da 4.500, Kozaklý'da 1.000, Sandýklý'da 2.000, Diyadin'de 400, Narlýdere'de 1.500, Salihli'de 2.000 ve Bigadiç'de yüzlerce ev jeotermal merkezi ýsýtma sistemiyle ýsýtýlmaktadýr. Bunlara ilâveten termal tesis ve 565 dönüm sera ýsýtmasý (Þanlýurfa, Balçova vb.) bulunmaktadýr.

Dünyada jeotermal zenginliðiyle yedinci sýrada yer alan Türkiye, jeotermal potansiyeliyle toplam elektrik enerjisi ihtiyacýnýn % 5'ine, ýsý enerjisi ihtiyacýnýn % 30'una kadar karþýlayabilecektir. Ancak bunlarýn aðýrlýk ortalamasý alýndýðýnda Türkiye enerji (elektrik + ýsý enerjisi) ihtiyacýnýn % 14'ünü karþýlamaya tâliptir.

Toplam jeotermal potansiyelimizin (2.000 MWe, 31.500 MWt) elektrik üretimi, þehir ýsýtma, soðutma, sera ýsýtma, termal tesis ýsýtma, kaplýca kullanýmý, kimyevî maddeler üretimi, sanayide kullaným vb. uygulamalarda tam deðerlendirilmesi ile saðlanacak hedef yýllýk net yurt içi katma deðer 20 milyar Amerikan dolarý civarýndadýr.

Türkiye'nin teorik jeotermal toplam kapasitesi 31.500 MWt'týr ve bunun eþdeðeri de 5 milyon evin ýsýtýlmasýdýr. Ancak, bu muhtemel bir deðer olup hedef olarak 1 milyon ev tahmin edilebilir. Bunun sebebi, bazý jeotermal kaynaklarýmýzýn yerleþim birimlerine uzak veya bunlarýn küçük yerleþim birimleri olmasý sebebiyle, jeotermal ýsýnýn bu bölgelerde sera ve endüstriyel ýsýtma, kaplýca, kimyevî madde üretimi ve balýk çiftliklerinde kullanýlmalarýdýr.

Bugün jeotermal kaynaklarýmýzýn binde bir-ikisini ancak deðerlendirebilmekteyiz. Ülkemizde jeotermal araþtýrmalar için yeterince jeofizik etüt ve sondaj yapýlmamaktadýr. Kendi öz varlýðýmýz olan, dýþa baðýmlý olmayan, bulunduðu yerlerde deðerlendirilerek teknik ve ekonomik avantajlara sahip olan çevre dostu jeotermal enerji konusunda, bir an önce daha kuþatýcý ve yaygýn çalýþmalara baþlanmasý, ülkemiz için önemli bir kamu hizmeti olacaktýr.

Allah (cc), dünyamýzý yaratýrken insaný akýl yönüyle oldukça üstün bir donanýmda yaratmýþ ve dünyamýzý insanýn kullanýmýna vermiþtir. Ýnsanlýða, var olduðu günden beri ve varlýðýnýn biteceði güne kadar, bütün ihtiyaçlarý dünya denen bu gezegende sunulmuþtur. Ýnsana düþen, bütün nimetleri ihtiyacýna göre ve ihtiyacý kadar, bir gün tükeneceði þuuruyla kullanmasý ve buna göre hareket etmesidir. Gerçi Allah, her dönemde insanlarýn ihtiyaçlarýný gidermek için kullanacaðý enerjiyi, çeþitli yollardan saðlamayý insanlýða lütfetmiþtir. Hasýlý O, Kendisinden dilediðiniz her þeyi verdi. “Öyle ki Allah'ýn size verdiði nimetleri birer birer saymaya kalkarsanýz, mümkün deðil, onlarý toptan olarak bile sayamazsýnýz. Gerçekten insan zalim ve nankördür.” (Ýbrahim, 34) Ýlâhî beyaný, enerji alanýnda da geçerlidir. Bu bir dönem kömür, bir dönem petrol, bir dönem de jeotermal enerji olabilir. Bu yönüyle jeotermal enerji, Allah'ýn insanlara lütfettiði ve faydalanýlmasý gereken bir nimet olarak karþýmýzda durmaktadýr.

Karla Gelen Güzellik
 

Karla Gelen Güzellik

Prof.Dr. Mustafa NUTKU

Çocuklara; "Tavuk mu yumurtadan, yoksa yumurta mý tavuktan çýkar?” diye sorarlar. Bu soruya benzer þekilde soracak olursak: “Kar yaðdýðý için mi hava soðuk olur, yoksa hava soðuk olduðu için mi kar yaðar?” Bu iki soru birbirine benzese de, cevaplar birbirinden farklýdýr.

Okullarda, ansiklopedilerde ve kitaplarda 'Kar niçin yaðar?' baþlýðý altýnda anlatýlanlar, aslýnda 'kar'ýn niçin yaðdýðýna deðil, nasýl yaðdýðýna dâirdir. Çoðu zaman 'nasýl' ve 'niçin' sorularýnýn doðru yerde kullanýlýp kullanýlmadýðýna dikkat edilmez. 'Ýlim' ve 'bilim' kelimelerinin doðru yerlerde kullanýlmadýðýna da çok rastlanýr. 'Ýlmî hakikatler' ve 'bilimsel gerçekler' her zaman birbirinin yerine kullanýlabilecek mânâda deðildir.

Yale Üniversitesi profesörlerinden Arthur Thomson , bu yanlýþlýðý þöyle izah ediyor:
"Hakikat, yalnýz bilimin gösterdiðidir.' demek doðru deðildir. Çünkü bilim þunlarý arar: 'Bu nedir ve hangi sebeplerle meydana gelmiþtir?' 'Bu niçin böyledir? Bunun mânâ ve gâyesi nedir?' gibi sorular bilimin sahasýna girmez. Her þeyin 'niçin'i bilimi aþar, bu bilimin ötesidir. Bu problemleri felsefe cevaplandýrmaya çalýþýr; fakat felsefe de dinden kopuksa, bu sorularý doðru cevaplayamaz. Beþerin sorularýný onlarý huzura sevk edecek tarzda hikmetlerle cevaplayan ise dindir."

'Kar niçin yaðar?' sorusuna verilecek doðru bilgiler, 'kar'ýn yaðmasýnýn hikmetleridir. Bu hikmetleri, 'kar'ýn kendisinden bilmek büyük bir yanlýþlýk olur. Bunlar, ilâhî hikmetlerdir.
'Kar'ýn nasýl yaðdýðýnýn cevabý ise, fizik ve kimyanýn araþtýrma metotlarýyla yazýlmýþ fen kitaplarýnda mevcuttur.

Aslýnda, yalnýz karýn yaðmasýnda deðil, varlýk âleminde gördüðümüz ve göremediðimiz her þeyde, Allah'ýn diðer isimleri ile birlikte bilhassa Hakîm isminin tecellileri vardýr. Çünkü, bu dünya dârü'l-hikmet; insanýn ölüm kapýsýndan geçerek gideceði âhiret âlemi ise dârü'l-kudrettir. Bu dünyada olanlar, Allah'ýn koyduðu sebepler perdesiyle cereyan eder; bu sebepleri yapan ve çalýþtýran Müsebbibü'l-Esbâb'ý (bütün sebepleri meydana getiren Allah) bu perdede takýlýp kalmadan tanýmak, insanýn bu dünyada en mühim imtihanýdýr. Âhirette ise, imtihan olmadýðýndan, Allah (cc), kudretini sebepler perdesini kullanmadan doðrudan tecellî ettirir.

Bu dünya dârü'l-hikmet ise, 'hikmet' ne demektir? Bir âyet-i kerimede: 'O hikmeti dilediðine verir. Kime hikmet nasip edilmiþse, doðrusu, o büyük bir hayra mazhar olmuþtur.' (Bakara, 269) buyrulmaktadýr. Erkek ve kadýnlara isim olarak da verilen hikmet kelimesinin lûgat mânâsý: ‘Ýnsanýn, mevcudatýn hakikatlerini bilip, hayýrlý iþleri yapmak sýfatý’dýr.

Þimdi, 'Kar yaðdýðý için mi hava soðuk olur?' sorusunun cevabý olabilecek bir hikmetten bahsedebiliriz. Kar, havanýn soðuk olduðunu gösterir; fakat kar yaðdýðý için hava soðumaz, aksine kar soðuðu azaltýr. Bunu þöyle izah edebiliriz: Bir gram maddenin erimesi için gerekli ýsýya o maddenin 'erime ýsýsý' denir. Buz, su haline gelirken gram baþýna 80 kalori ýsý alýr. Bu, buzun erime ýsýsýdýr. Su, buz hâline gelirken erime ýsýsýný verir ve her bir gram suyun donup kar kristali haline gelmesi esnasýnda atmosfere 80 kalori verilir. Bu hesaba göre, 10 ton karla atmosfere verilen ýsý, 100 kilo iyi cins maden kömürünün yanmasýyla verdiði ýsýya eþittir. Bunun hesabý basittir: 10 ton = 10.000.000 gram. Bu kadar suyun kar haline gelirken atmosfere verdiði ýsý = 10.000.000 x 80 kalori = 800.000.000 kalori. Bir gram iyi cins maden kömürünün yanmasýyla verdiði ýsýnýn 8.000 kalori olduðu göz önüne alýnýrsa, on ton suyun kar hâline gelirken verdiði ýsý, 800.000.000 / 8.000 = 100.000 gram = 100 kilogram iyi cins maden kömürünün verdiði ýsýya denk bulunur. Atmosferdeki suyun kar haline gelirken verdiði bu ýsý, soðuðun þiddetini kýrmaktadýr. Hava 0 ºC civarýnda iken, 10 ton yaðmurun teþekkülü esnasýnda atmosfere yayýlan ýsý, yaklaþýk 750 kg iyi cins kömürün yanmasýyla verdiði ýsý kadardýr. Bitki, hayvan ve insanlar, karýn diðer faydalarý yanýnda, aþýrý soðuðun meydana getireceði çeþitli zararlardan da korunmaktadýr. Baharda, karlarýn erirken atmosferden aldýðý gram baþýna 80 kalori ýsý ile, atmosferdeki sýcaklýk azaltýlmakta, böylece yeni filizlenen bitkilerin sýcaktan zarar görmesi önlenmektedir. Kar yaðmasýnýn bazý hikmetleri de þunlar olabilir: Karlarýn erimesi neticesi meydana getirilen sular, dengeli þekilde topraða karýþýp yeraltýna geçer, böylece toprak muhtemel sel ve erozyonun tesirlerinden korunur. Ayrýca havadaki toz ve zehirli parçacýklar, karla yere indirilerek hava temizlenir.

Yazýnýn baþýndaki soruya tekrar dönecek olursak; kar yaðdýðý için hava soðuk olmamakta, hava soðuk olduðu için kar yaðmaktadýr. Yaðan kar hem atmosfere ýsý vermekte hem de (kendisi de soðuk olmasýna raðmen) yeri bir yorgan gibi örterek bazý bitki ve hayvanlarýn aþýrý soðuktan telef olmasýný önlemede rol almaktadýr.

Su Devr-i Dâimi
 

Su Devr-i Dâimi

Ali KURTOÐLU

http://www.sizinti.com.tr/images/konular/315/yaprak.jpgCanlýlarýn yapýsýndaki temel unsurlardan biri sudur. Su, canlýlar için hayatî bir önem taþýr. Nitekim Allah (cc); "Hakký inkâr edenler görüp bilmediler mi ki, göklerle yer bitiþik (bir bütün) idi, onlarý Biz ayýrdýk, hayat sahibi olan her þeyi sudan yaptýk. Hâlâ inanmayacaklar mý?" (Enbiya, 30) beyânýyla suyun canlýlar için önemini bildirmektedir.

Su; okyanuslara, denizlere, göllere, akarsulara, yer altýna ve atmosfere çeþitli formlar (katý, sývý veya gaz) halinde depolanmýþtýr. Yerkabuðunda sývý halde bulunan su kitlesine, hidrosfer (su küre) adý verilir. Yeryüzündeki suyun % 97'si deniz ve okyanuslarda tuzlu olarak, % 2,2'si de kutuplarda buz halinde bulunur. Geriye kalan % 0,8'i ise, yer altý ile göl ve nehirlerdeki tatlý sulardýr. Eðer her yýl tatlý suyun eksilen kýsmý kadar, yaðýþlarla yeni tatlý su verilmeseydi, yeryüzünde kuraklýk hâkim olur ve bundan canlýlar büyük zarar görürdü.

Allah'ýn (cc) ilâhî icraatýna perde olan kanunlarla, okyanus ve denizlerdeki su buharlaþtýrýlýr ve bulut halinde karalarýn üstüne taþýnýr; http://www.sizinti.com.tr/images/konular/315/devridaim.jpgsonra onlardan yaðmur hâsýl edilip ihtiyaç sahiplerine ulaþtýrýlýr. Ýþte deniz ve okyanuslardaki suyun buhar halinde atmosfere, atmosferdeki suyun yaðýþlarla yeryüzüne, yeryüzündeki suyun akarsularla tekrar denizlere ulaþmasý þeklinde devam eden ölçülü, dengeli ve dinamik su hareketine 'hidrolojik devr-i daim' (su çevrimi) adý verilmektedir (Þekil 1).

Okyanus ve denizlerde sýcaklýðýn 0,1 °C'lik yükselmesiyle, buharlaþmada % 2,4'lük bir artýþ meydana gelebilmektedir. Atmosfere taþýnan buharýn % 88'i okyanuslardan kaynaklandýðýndan, karalara düþen yaðýþ miktarý da önemli derecede okyanuslardaki buharlaþmaya baðlýdýr. Diðer yandan denizlerin % 71'inin tropik kuþakta bulunmasý sebebiyle, buradaki deðiþmelerin tesiri dünya çapýnda hissedilmektedir. Nitekim atmosfere býrakýlan karbondioksitin artmasý neticesinde, aþaðý atmosferin genel ýsýnmasýna baðlý olarak, son yýllarda yaþadýðýmýz anormal iklim deðiþiklikleri sebebiyle görülen sel ve kuraklýklar, yeryüzünün hassas dengeler üzerine kurulduðunu açýk olarak göstermektedir.

Atmosfere dönen buharýn diðer kaynaklarý ise, akarsu, göl ve topraktan kaynaklanan buharlaþma ile bitkilerden çýkan terlerdir. Bitkilerden terleme sebebiyle saniyede 16 milyon ton su, yeryüzünden atmosfere geri dönmektedir.

Dünya üzerine yýlda ortalama 1.000 mm yaðýþ düþmektedir. Bu miktar yýlda 505 trilyon ton suya tekabül etmektedir. Suyu, sürekli bir denge içinde, bir ölçüye göre döndüren Allah (cc); "Biz gökten, belirlediðimiz bir ölçüye göre su indirir ve onu yerde dinlendiririz. Ama dilersek, onu yerden gidermeye de kâdiriz." (Mü'minun, 18) beyânýyla dikkatimizi su devr-i dâimine çekmektedir. Âyetin ifadesinden de anlaþýldýðý gibi yeryüzündeki sular, Allah'ýn (cc) rahmet hazinelerinden indirilmekte, inen sularýn bir kýsmý yer altýnda depolanmakta, bir kýsmý da pýnar ve nehirlerle göl ve denizlere ulaþtýrýlmaktadýr.

Havada buhar halinde daima su bulunmaktadýr. Bu þekilde tutulan su ise, ancak 24 mm yaðýþ verebilecek miktardadýr. Buna göre bir su molekülü atmosferde ortalama dokuz gün kalmakta ve atmosferde tutulan su yýlda yaklaþýk 40 defa yenilenmektedir. Buharlaþan bir su molekülü günde 100-1.000 km uzaklýða taþýnmakta, buna karþýlýk denizlerdeki su molekülü ortalama 3.000 yýl kadar denizde tutulmaktadýr.

Su devr-i dâiminde insan faktörü
Su devr-i dâiminin karalardaki basamaðýnda, sulak alanlar ve ormanlar önemli bir vazife görmektedir. Tarým alanlarýnýn çoðaltýlmasý, turizmden para kazanma ve buna benzer bazý yaklaþýmlar sebebiyle, sulak alanlarýn tahrip edilmesi ve ormanlarýn azaltýlmasýyla su devr-i dâimindeki denge bozulmuþtur.

Ormanlardaki aðaçlar, yaðmur damlacýklarýný karþýlayarak, onlarýn yaprak-dal-gövde üzerinden topraða yumuþak bir geçiþ yapmasýna vesile olur. Sonbaharda, topraðý örten yaprak tabakasý ise, yaðmur damlacýklarýnýn vurucu gücünü azaltan diðer bir unsurdur. Ayrýþarak humus formuna dönüþmüþ bu yaprak tabakasý, kendi aðýrlýðýnýn 9-10 katý su tutma kapasitesine sahip kýlýnmýþtýr. Yaðýþ sularýnýn arazi eðimi yönünde akýp gitmesi, bu yaprak tabakasýyla engellenerek, sularýn yer altýna sýzmasý saðlanýr. Yaðýþ esnasýnda topraða süzülen su ne kadar fazla olursa, yaðýþtan faydalanma da o kadar artar. Uzun bir süre yaðýþ olmasa bile, zengin yer altý su kaynaklarý ihtiyacýmýz olan suyu karþýlayabilir.

Su, toplumlarýn ekonomik ve sosyal yönden geliþmesinde de önemli bir faktördür. Ancak coðrafî konum (daðlýk ve ovalýk alan farklýlýklarý), denize olan mesafe, hava akýmlarý, enlem ve iklim gibi çeþitli faktörlere baðlý olarak dünyanýn bazý bölgeleri diðer yerlere nazaran daha az yaðýþ alabilmektedir. Bugün dünya nüfusunun 1/4'ünün yeterli miktar ve kalitede su bulamadýðý bilinmektedir. Suya olan talep, 20. yüzyýl boyunca, nüfus artýþý ve sanayileþmeye baðlý olarak yaklaþýk 8 kat artmýþtýr. Geliþen dünya, kalkýnma programlarýný tatlý su kaynaklarýnýn sürdürülebilirliðiyle uyum içinde yürütmediði takdirde, tabiata verilen zararda artýþ, bunun neticesi olarak da kullanýlabilir su miktarýnda azalma olabilir.

Bilindiði gibi, bir ülke veya bölgedeki su varlýðý sadece yaðýþ miktarýna baðlý deðildir. Yaðýþ kadar önemli bir baþka husus da, bu yaðýþtan ne kadar istifade edilebilindiðidir. Yaðýþtan faydalanma nispeti üzerinde, arazinin þekli, jeolojik yapýsý, toprak özellikleri, bitki örtüsü; yaðýþlarýn þekli, mevsimlere göre daðýlýþý; sýcaklýk ve buna benzer faktörler önemli roller oynamaktadýr. Ýnsan; bitki örtüsü ve arazi kullaným þekli gibi faktörlere kolayca müdahale edebilmektedir. Bu müdahale yaðýþtan faydalanmayý artýrma yönünde olduðu gibi, aksi yönde de olabilir. Ne yazýk ki, insanoðlu kendisine rahmet olarak indirilen yaðmurdan yeterince yararlanamamaktadýr. Buna örnek olarak ülkemizi gösterebiliriz. Türkiye'ye yýlda ortalama 642,6 mm yaðýþla toplam 501 milyar m3 su indirilmektedir. Fakat sulak alanlarla ormanlar tarým ve turizm alanlarýna dönüþtürüldüðünden, ülkemize indirilen yaðmurun büyük kýsmý topraða süzülme imkâný bulamadan akýp gitmektedir. Tahrip edilen sulak alan büyüklüðünün, Van Gölü'nün 3 katýndan daha fazla olduðu, yýllar öncesinde Türkiye'nin % 72'si ormanlarla kaplýyken bugün bunun % 26'lara kadar düþtüðü dikkate alýnýrsa, ülkemizi kuraklýða kendi elimizle nasýl sürüklediðimiz gayet iyi anlaþýlýr. Su çevrimi, stoðun ve akýþ süreçlerinin iç içe geçtiði bir rahmet tablosu gibidir. Bu tablo; insanýn dünya hayatýnda canlý, saðlýklý ve temiz kalabilmesi için, su gibi bulanmadan ve donmadan sürekli hareket halinde olmasý gerektiðini göstermektedir.

Kâinatta canlý-cansýz bütün varlýklar, yaratýlýþ gâyeleri doðrultusunda bir saatin çarklarý gibi uyum içinde çalýþýr. Ýnsan bu hassas düzenin iþleyiþine dikkatle baktýðýnda, ne bir kusur, ne de bir israf bulur. Su devr-i dâimiyle; kutuplarda buz halinde tutulan, okyanus ve denizlerde dinlendirilen, ýrmaklarda akýtýlan, yer altýnda depolanan, gökyüzüne yükseltilen ve sonra bulutlarla tekrar yere indirilen su kütlelerinin dinamik denge hareketinde tefekkür edilecek birçok husus olduðunu görürüz. Yaðmurun kültürümüzde neden "rahmet" olarak isimlendirildiðini bu çerçevede daha iyi anlayabiliriz.

Küresel Isýnma ve Ormanlar
 

Küresel Isýnma ve Ormanlar

Ahmet TARIK

Sel felaketlerinin, açlýk ve ölümlere yol açan kuraklýklarýn, orman yangýnlarýnýn, tayfunlarýn ve buzul erimelerinin sayýsý ve þiddeti giderek artýyor mu? Eðer böyle bir artýþ varsa, bunun sebebi nedir?

Maalesef, Sanayi Ýnkýlâbý’ndan sonra baþlayan hýzlý endüstriyel büyümeye paralel olarak, atmosferdeki karbondioksit ve diðer sera gazý birikimlerinde ve küresel ortalama yeryüzü sýcaklýklarýnda belirgin bir artýþ gözlenmektedir. En yeni küresel deðerlendirmelere göre, bu sýcaklýk artýþlarý, son 150 yýldýr yaklaþýk 0,4-0,8 °C kadar olmuþtur. 1980'li yýllardan sonra bu ýsýnma daha da belirginleþmiþ ve bu dönemin hemen her yýlýnda yüksek sýcaklýk rekorlarý kýrýlmýþtýr (Þekil 1). 1998 yýlý, küresel ortalamalar açýsýndan, aletli sýcaklýk gözlemlerinin yapýlmaya baþlandýðý 1860 yýlýndan beri yaþanan en sýcak yýl olarak kaydedilmiþtir. Ortalama yeryüzü sýcaklýðýnda 2100 yýlýna kadar, 1990 yýlýna göre 1-3,5 °C arasýnda bir artýþ olacaðý ve bu artýþa baðlý olarak iklimde gözlenen deðiþikliklerin süreceði tahmin edilmektedir.

Küresel ýsýnma böyle devam ederse neler olabilir? Tahmin edilen þudur: Kýsmen bugün de karþýlaþýldýðý gibi, kar örtüsünün, kara ve deniz buzullarýnýn erimesiyle deniz seviyesi yükselir, iklim kuþaklarý yer deðiþtirir, þiddetli yaðýþlar, taþkýnlar ve seller daha sýk meydana gelir, pek çok yer kuraklýk ve çölleþmeye maruz kalýr, salgýn hastalýklar ve tarým zararlýlarý artar.

Sera gazlarý ve sera tesiri
Cam veya plâstik örtüyle kapatýlarak içerisinde genellikle turfanda sebze ve süs bitkileri yetiþtirilen mekâna sera denir. Güneþten gelen ýþýnlar seraya kolayca girebilir; ancak toprak ve bitki örtüsüne çarptýktan sonra ýsý enerjisine dönüþür, ýþýnlarýn dalga boylarý kýsalýr ve enerjileri azalýr. Dolayýsýyla bu kýsa dalga boyundaki ýþýnlarýn sera dýþýna çýkmasý, cam veya plâstik örtü tarafýndan engellenir. Bunun sonucunda da, seranýn ýsýnmasý, güneþ enerjisi geldiði sürece artar. Bu hâdise sera tesiri olarak isimlendirilir.

Benzer þekilde, dünyayý çevreleyen atmosfer tabakalarý içerisinde bulunan bazý gazlara, yeryüzü için sera tesiri oluþturduklarýndan, "sera gazlarý" denir. Bu gazlarýn baþlýcalarý; karbondioksit, metan, azot oksitler, ozon, kloroflorokarbon ve su buharýdýr. Bu gazlar, güneþten gelen ýþýk enerjisinin (güneþ radyasyonu) yeryüzüne kadar gelmesini engellemeyecek veya çok az engelleyecek, fakat bu enerjinin yeryüzüne çarpmasýndan sonra oluþan kýzýl ötesi ýsý enerjisi dalgalarýnýn yeniden atmosferin üst katmanlarýna doðru ýþýmasýný (yükselmesini) engelleyecek nitelikte yaratýlmýþtýr. Bu gazlarla hem yeryüzünün, hem de yeryüzüne yakýn atmosfer tabakalarýnýn ýsýnmasý saðlanýr (Þekil 2). Yerkürenin etrafýný bir manto gibi saran bu gazlar olmasaydý, yapýlan tahminlere göre yeryüzü, günümüzdekinden yaklaþýk 33oC daha soðuk olacaktý. Atmosfer gazlarý arasýnda dünya sýcaklýðýnýn yaþanabilir seviyede sabit olarak kalmasýný saðlayacak hassas bir denge ve ölçü varken, insan kendi aleyhine bu dengeyi bozacak iþler yapmýþ ve yapmaya devam etmektedir. Bugün bir tehlike olarak görülen küresel ýsýnmanýn sorumlusu insandýr.

Karbondioksit
Karbondioksit, tek baþýna toplam sera tesirinin % 50'sine sebeptir. Bu gaz, fosil yakýtlarýn Küresel yýllýk ortalama yüzey sýcaklýðý anomalilerinin 1860-1998 dönemindeki deðiþimleri.
kullanýlmasý, insan, hayvan ve bitkilerin solunumu ve organik maddelerin parçalanmasýyla meydana gelmektedir. Sanayinin geliþmesi atmosferdeki karbondioksit nispetinin çok hýzlý bir þekilde artmasýna sebep olmuþtur. Zira, atmosfere býrakýlan karbondioksit miktarýnýn % 80-85'inin fosil yakýtlardan, % 15-20'sinin canlýlarýn solunumundan ve diðer ekolojik devr-i daimlerinden kaynaklandýðý bilinmektedir.

Her yýl, insan kaynaklý 3,2 milyar ton (Gt) karbon atmosfere katýlmaktadýr. Bunda en büyük pay, enerji üretimi için fosil yakýt kullanýlmasýna ve sanayi üretimine aittir . Son 150 yýl içerisinde fosil yakýt kullanýlmasý ve çimento üretiminden 265 Gt, arazi kullaným deðiþikliðinden 124 Gt olmak üzere toplam 389 Gt karbon atmosfere salýnmýþtýr. Bunun 214 Gt'si kara eko-sistemleri ve okyanuslar tarafýndan geri alýnmýþ, atmosferde 175 Gt karbon fazlalýðý ortaya çýkmýþtýr.

Ormanlarýn önemi
Ormanlar, gerek atmosfere býrakýlan sera gazý yayýlýmlarýnýn azaltýlmasýnda, gerekse atmosferden sera gazý emme yoluyla 'karbon yutaðý' oluþturulmasýnda önemli roller oynamaktadýr. Nitekim tortul kayaçlar dýþýnda, karalarda tutulan karbonun yaklaþýk % 67'si orman ekosistemlerinde depolanmýþ durumdadýr. Bitki örtüsü tarafýndan tutulan karbonun % 75'i de ormanlarda depolanmýþtýr. Ayrýca, çok uzun ömürlü odun ürünleri (ahþap binalar, mobilya vb.) çürüyüp yanmadýklarý sürece karbon depolarý olarak kalmaktadýr.

Bilindiði gibi fotosentez esnasýnda, atmosferden alýnan karbondioksit, karbon ve oksijen moleküllerine ayrýlýr; sonra karbon, karbonhidratlarýn meydana getirilmesinde kullanýlýp kök, gövde, dallar ve yapraklarda depolanýrken, oksijen atmosfere býrakýlýr. Böylece sera gazlarýndan en önemlisi olan karbondioksit miktarýnýn, atmosferde belli bir dengede tutulmasý saðlanýr. Bunu, sessiz sedasýz, hiçbir gürültü çýkarmadan iþleyen ve tek bir atýk oluþturmayan dev bir fabrikaya benzetebiliriz. Öyle bir fabrika ki, zararlý maddeleri faydalý hale dönüþtürüyor. Böylesine faydalý bir fabrikanýn veya kaynaðýn kýymetinin bilindiðini ve korunduðunu söyleyemiyoruz. Günümüzde 3,87 milyar hektar bir alana sahip olan ormanlar, karalarýn yaklaþýk % 30'unu kaplamasýna raðmen, 1990-2000 yýllarý arasýnda bütün dünyada, yýlda ortalama 9,4 milyon hektar orman alaný ortadan kaldýrýlmýþtýr. Yani, ayný dönemde, dünya orman alanýnda, % 2'lik bir azalma meydana gelmiþtir. Bu olumsuz geliþmeler sonucunda, bitki örtüsü, toprak ve organik maddelerin karbon dengeleri bozulduðundan, insanoðluna rahmet vesilesi olarak verilen ormanlar, suiistimalimiz yüzünden bir karbondioksit ve felaket kaynaðý haline gelmektedir.

Orman eko-sistemleri, odunsu canlý kitlelerin her yýl artmasý ve dökülen yapraklarýn toprak karbon deposuna katýlmasýyla karbon tutmaktadýr. Aðaçlar dikildiklerinde, her yýl emdikleri karbondioksitin büyük bir kýsmý, geliþen bitki biyokitlesine gitmektedir. Bu durum, aðacýn geliþmesinin ilk 30-40 yýllýk döneminde yüksek oranda karbon tutulmasýna sebep olmaktadýr. Orman eko-sistemi olgunlaþtýkça, topraðýn organik madde miktarý ve ekosistemdeki toplam solunum (karbondioksit emilmesi) artmaktadýr. Eko-sistem tamamýyla olgun hale geldiðinde ise, artýk bir karbondioksit yutaðý özelliði taþýmamaktadýr. Bu durumda, atmosferden alýnan karbon miktarý, aðaçlarýn biyo-kitlelerinden geri verilene ve toprakta tutulan karbona eþit olmaktadýr. Aðaçlarýn olgunluða ulaþma yaþlarý, aðaç türü ve iklim bölgelerine göre deðiþmektedir. Ancak, karbon tutulmasýnýn çok büyük bölümü ilk 60-100 yýl içerisinde gerçekleþmektedir. Ýyi geliþmiþ, 100 yaþýndaki bir kayýn aðacýnýn, fotosentez için 40 milyon m3 havayý yapraklarýyla emerek, bu hava içerisindeki 1200 m3 karbondioksiti, 6 ton karbon olarak baðladýðý da araþtýrmalarla belirlenmiþtir.
Ormanlar, bir aðaç topluluðu olmanýn yaný sýra, binlerce yýlda yaratýlmýþ topraðýyla, içinde barýndýrdýðý milyonlarca bitki, hayvan ve mikroorganizmayla ve bunlarýn karþýlýklý münasebetleriyle bir çevre sistemi ve yaþama birliðidir. Ýnsan eliyle yok edilen bu sistemin tekrar insan eliyle geri getirilmesi son derece güçtür. Binlerce yýldýr, fotosentez, bitki ve topraktaki canlýlýk faaliyetlerine baðlý olan solunumla, karadaki biyosferle atmosfer arasýnda sürekli ve dengeli bir karbon akýþýnda hayatî hizmet gören ormanlar, dünyanýn akciðerleridir.

Bütün bu bilgilerin ýþýðý altýnda, insanlara düþen görev; dünya üzerindeki bitki örtüsünü korumak, orman arazisi göründüðü halde çýplak olan sahalarý aðaçlandýrmak, mevcut ormanlar üzerindeki insan baskýsýný azaltmak ve tahrip edilen orman alanlarýný ýslah etmek olmalýdýr.

Hayatýn devamlýlýðý için devr-i daimler þeklinde yaratýlan oksijen, azot, su buharý ve karbondioksit hazinelerinin insanýn hýrsýyla bozulmasý tekrar insana pahalý bir maliyetle dönüyor. Bunda doðrudan vebali olmayan milyarlarca insan da zarar görüyor. Daha az tüketimin yapýldýðý, dolayýsýyla daha az maddenin üretildiði daha sade ve mütevazý bir hayatla bu hassas dengeler eski halini alabilir. Ama bunu öncelikle anlamasý gerekenlerin Yaratýcý'ya saygýlý insanlar olmaya söz vermeleri ve kendilerini deðiþtirmeleri gerekiyor. Þu anda üzerimize düþen sorumluluðu yerine getirsek bile, tahrip edici tesiri daha yüksek olanlarýn böyle bir ruh inkýlâbýný istemelerini temenni etmekten baþka, bugün için elimizden bir þey gelmiyor.

Çevre Temizliði
 

Çevre Temizliði

Dr. Aslan MAYDA
http://www.sizinti.com.tr/images/konular/287/12.jpgTemizlik; tek yönlü tedbirlerle elde edilen bir iyilik hali deðildir. Bilim otoriteleri temizliði þu baþlýklarla ele almýþtýr.
1) Ferdî (beden-elbise-yiyecek) temizlik.
2) Ev (mutfak-banyo- tuvalet) temizliði.
3) Çevre (atýklarýn uygun þekilde uzaklaþtýrýlmasý) temizliði,
4) Yeterli temiz su saðlanmasý.
Ferdî temizlik dendiði zaman, beden temizliði akla gelir. Bunlardan cilt, el, aðýz, burun, göz temizliði; saç, týrnak, koltukaltý, yüz, diþ ve ayak bakýmý akla gelir. Dünya Saðlýk Örgütü'nün, beden temizliði, el temizliði, aðýz ve diþ bakýmýnýn, önemi ve bunlarýn korunma yollarýna ait bilgileri mevcuttur. Fakat, Dünya Saðlýk Örgütü'nün týrnaklarýn bulaþýcý hastalýklardaki tesirine, kýllarýn temizliðine ve bulaþýcý hastalýklardaki rolüne ait ciddi yayýnlarý yoktur. Efendimiz (sas); týrnak, saç, sakal, býyýk bakýmýna, koltukaltý kýllarý ve avret yerlerinin temizliðine önem vermiþtir.

Ferdî temizliðe raðmen, insan çevreden hastalýk kapabilir. Kiþi ne kadar temiz olursa olsun, çevresi temiz olmadýðý zaman, hiçbir þeye dokunmasa bile; hava, rüzgâr, böcekler ve diðer taþýyýcýlar yüzünden hastalanabilir.

Çevre Temizliðini þu baþlýklar altýnda toplayabiliriz:
1) Elbiselerin temizliði.
2) Yiyeceklerin temizliði (Yakýn çevre).
3) Ev temizliði.
4) Sokak, cadde, mahalle, þehrin temizliði (Uzak çevre).
5) Yeterli temiz su saðlanmasý.

1. Elbise Temizliði
Giyim eþyalarýnýn seçim ve bakýmý, enfeksiyon yönünden önem taþýr. Orta Çað'da, Avrupa'da yaþayanlar sýcak tutan ama temizlenmesi güç, yünlü giysiler giyerlerdi. O çaðlarda insanlar pek yýkanmaz, giysileri kirlenir, kokar, bitlenir ya da pirelenirdi. Kokuyu gidermek için de otlardan yapýlan esans kullanýrlardý. Ancak 18. yüzyýlda pamuk ticaretinin baþlamasýyla Avrupalýlar, ilk kez ucuz, hafif, kolayca yýkanabilen iç çamaþýrlarýna kavuþtular. Üst sýnýflarda ferdî temizlik yeniden önem kazandý. 19. yüzyýlda ferdî temizlik iyi yaþamanýn bir þartý sayýlmaya baþlandý. Vücut temizliði ve giyim eþyalarýnýn daha sýk deðiþtirilip yýkanmasý sonucunda, bit ve pirelerle birlikte veba ve tifüs gibi hastalýklar da kayboldu.

Müslümanlarda ise, namaz kýlabilmenin olmazsa olmaz þartlarýndan birisi de elbise temizliðidir. Dýþký ve idrar bulaþmýþ bir elbise ile namaz kýlýnamaz. Yani Müslümanlar günde beþ kez elbiselerinin temizliðini kontrol etmek mecburiyetindedirler. Temiz giyinme konusunda Peygamber Efendimiz (sas)'in þu sözü, O'nun temizliðe verdiði ehemmiyeti açýkça göstermektedir: "Beyaz elbise giyiniz. Zira beyaz elbise daha güzel ve temizlik açýsýndan daha elveriþlidir. Ölülerinizi de bununla kefenleyiniz." Beyaz ve açýk renkliler, üzerlerindeki kiri gösterdiðinden onlarýn temizliðine ihtimam göstermek gerekir. Avrupa'da 19. yüzyýlda temiz giyimin deðeri yeni yeni anlaþýlýrken, Müslümanlýðý gerçek manada yaþayan insanlar, 7. yüzyýldan beri elbise temizliðine dikkat ediyorlardý.

2. Yiyecek Temizliði
Çoðu mikrop ve parazit, içtiðimiz su ve yediðimiz yiyeceklerle bulaþýr. Bunun için annelerin ve özellikle gýda sektöründe çalýþanlarýn, yiyecekleri koruma hususunda özel bir itina göstermeleri gerekir. Besin zehirlenmesine sebep olan bakterilerin baþlýca kaynaðý insandýr.

Ýnsanlarýn boðaz, burun, el, deri, baðýrsak ve dýþkýsý bakteri yüklüdür. Tüketilen diðer bir besin kaynaðý da hayvanî ürünlerdir. Tüketilen hayvanî besinler, bazen bakteri yataðý olabilmektedir. Kedi, köpek vb evcil hayvanlar da bakteri yaymada oldukça tesirli olabilir. Evcil hayvanlar, dolaþtýklarý yerlerden bakterileri eve taþýr. Sinek, böcek, haþere ve fareler de mikroplarý taþýr ve bulaþtýrýr. Mutfak ortamýndaki çöpler, mikroplarýn oluþtuðu bir yerdir. Zamanýnda kaldýrýlmayan çöpler, böcek, sinek ve fareler aracýlýðý ile besinlere bakteri bulaþtýrabilir.

Besinlere bakteri bulaþmasýný önlemek için þunlara dikkat etmek gerekir:
- El yýkama.
- Burun temizliði.
- Týrnaklarýn kesilmesi.
- Tuvaletten sonra ellerin iyice yýkanmasý.
- Yemek ve su kaplarýnýn üzerlerini kapatmak.

Ýnsanýn, tükürük, hapþýrýk ve aksýrýktan besinleri korumasý gerekir. 1 gram tükürükte 100 milyon, 1 gram burun ifrazatýnda 10 milyon bakteri bulunmaktadýr. Ýnsanlarýn % 30-50'sinin burnunda besin zehirlenmesi yapan stafilococcus aureus bakterisini taþýdýklarý bilinmektedir. Bu oran hastahanede çalýþan personelde % 65-80'e çýkmaktadýr. Normalde aðýz, burun ve solunum yollarýnda bulunan bakteriler, solunum sýrasýnda havaya daðýlýr. Normal konuþmada bu daðýlým azdýr. Öksürme, aksýrma ve yüksek sesle konuþma esnasýnda havaya verilen bakteri sayýsý artar. Kuvvetli bir öksürmede aðýzdan 5.000 damlacýk çýktýðý tahmin edilmektedir. Hapþýrmada ise bu damlacýklarýn sayýsý 1 milyondan fazladýr. Bu damlacýklar, havada birkaç saat asýlý kalabilir. Besin taþýyan birisi konuþur, öksürür veya hapþýrýrsa, aðzýndaki bakterileri, taþýdýðý besine bulaþtýrýr.

Evde öksüren birisi varsa, açýk kaplara mikrop bulaþtýrýr. Ayrýca evcil hayvanlarla, sinek, böcek ve kemirgenlerle bakteri bulaþýmýný önlemek için, yiyecek ve içecek kaplarý kapalý tutulmalýdýr. Ýnsanoðlu sadece apartmanlarda ve korumalý evlerde oturmamaktadýr. Ýnsanlarýn büyük çoðunluðu yüzyýllardýr tek katlý evlerde veya çadýrlarda yaþamýþtýr ve halen yaþamaktadýr. Dolayýsý ile evcil hayvanlar sürekli, sinek ve kemirgenlerle iç içe yaþamaktadýr. Besin kaplarýnýn üzerlerinin örtülmesi bu zararlýlardan hastalýk bulaþtýrmasýný önler. Zamanýmýzdaki ev ve apartmanlarda yaygýn halde bulunan kalorifer böcekleri de açýk kalmýþ yiyeceklerimize yeterince ortak olmaktadýr. Ve bazý hastalýklarý bulaþtýrmakta tesirli olmaktadýr. Bunu önlemek için; çöpleri zamanýnda mutfaklardan uzaklaþtýrmalý ve gýdalarý evcil hayvanlardan korumalýdýr.

El yýkama, burun temizliði, týrnaklarýn kesilmesi ve tuvaletten sonra ellerin suyla yýkanmasý ile ilgili Peygamber Efendimiz (sas)'in emir ve tavsiyeleri beden temizliðinde koruyucu hekimliktir. Burada gýdalarýn bakterilerden korunmasýyla ilgili diðer hadislerini de hatýrlayalým: "Kaplarýn üzerini örtünüz. Tulumbalarýn aðzýný da baðlayýnýz. Çünkü senede bir gece vardýr ki, o gecede veba iner. Kapaðý olmayan her bir kabýn yahut üzerinde baðý bulunmayan hiçbir tulumun yanýndan geçmez ki, içine bu vebadan bir þey inmesin." Vebanýn pirelerle bulaþmasýna karþýlýk, veba zatüreye sebep olmuþsa, o insan vebayý öksürük ve solunum havasý ile de bulaþtýrýr. Zaten vebanýn hýzlý yayýlmasý bu þekilde olur. Eskiden veba zatüreye sebep olmuþsa, o kiþi mutlaka ölmekteydi. Avrupalý bir tabip yazdýðý Lâtince bir mektupta, veba salgýnýnda bir gecede dört bin kiþinin öldüðünden bahseder. Yani veba bir yere girdiði zaman, çok kýsa bir zamanda yayýlýyor ve hemen çoðu insanýn ölümüne neden olabiliyordu. Hadiste belirtilen, kaplarýn aðýzlarýnýn örtülmesidir. Yalnýz veba mikrobu deðil, diðer mikroplar da hava yoluyla gelip açýk kaba yerleþebilir. Peygamberimiz, kendisine açýk bir kapta süt getirilmesi üzerine, "Üzerini kapatsanýz olmaz mýydý? Bir tahta parçasý ile de olsa üzerini kapatmalýydýnýz." buyurmuþtur. Yolda üzeri açýk bir kapla yiyecek taþýndýðýnda, taþýyan kiþinin öksürüðüyle veya hava yoluyla mikroplar bulaþabilir.

3. Ev Temizliði
Geniþ ve temiz evler salgýn hastalýklarýn bulaþmasýný azaltýr. Evlerde mutfaklarýn temiz tutulmasý, çöplerin biriktirilmemesi önemlidir. Çünkü çöpler bakterilerin üremesi için ideal bir ortam oluþturur. Ayrýca böcekleri de davet eder. Meskenlerin gerek alan, gerekse oda sayýsý itibariyle yeterli olmasý gerekir. Peygamber (sas)'in ev plânýný örnek alan Müslüman mimarlar, evin avlusunu binanýn tamamlayýcýsý olarak görmüþ, avluyu evin dýþa açýlmýþ unsuru olarak kabul etmiþler.

Konuyla ilgili hadisler:
"Geniþ ev, dürüst komþu ve rahat bir binek Müslüman kiþinin saadetindendir."
"Meskenlerin en iyisi geniþ olanýdýr."
"Evin kötü olmasý, darlýðý sebebiyle oturanlara kâfi gelmemesi ve kötü komþularýnýn olmasýdýr."
"Çevrenizi ve evlerinizi temiz tutunuz. Yahudilere benzemeyiniz. Çünkü onlar süprüntüleri evlerinde biriktirirler.
"Evde çer çöp, süprüntü bulunduðu zaman o evden bereket kaldýrýlýr."
"Kirli bezleri evlerinizden dýþarý çýkartýnýz. Süprüntüleri evlerinizde biriktirmeyiniz. Zira süprüntüler zararlý þeylerin barýnaðýdýr."
Hz. Ömer (ra) de: "Peygamber (sas), çöplüklerde, mezbahalarda, hamamlarda, aðýllarda ve insanlarýn gelip geçtiði yerlerde namaz kýlýnmasýný yasakladý." demiþtir.

Dar ve kalabalýk evlerde üst solunum yolu enfeksiyonlarý ve bulaþýcý hastalýklar çok yaygýndýr. Ýnsanlar çok yakýn mesafelerde (70 cm'den aþaðýda) günlük hayatlarýný sürdürürken damlacýk yoluyla hastalýk aile bireyleri arasýnda sýk yayýlýr. O halde ev; geniþ, temiz, çöplerin bekletilmediði bir yer olmalý.

Kur'ân-ý Kerim'de Kâbe'nin temizliðine dikkat çekilmesi çok önemlidir. Kâbe özellikle Hac döneminde çok kalabalýk olmaktadýr. Salgýn hastalýklar, kalabalýk ortamlarda çok kolay yayýlýr. Kur'ân'ýn mesajý evrensel olduðundan insanýn yaþadýðý her mekânýn temiz tutulmasýný emreder. O halde insanlarýn ortak kullandýklarý mekânlarýn temiz olmasýna Kur'ân'ýn bir emri olarak dikkat etmemiz gerekir. Bu ayný zamanda hijyenin de bir gereðidir. Tarihten bugüne mescitlerimizin oldukça temiz tutulduðu malumumuzdur.

4. Çevre Temizliði
Peygamberimiz çevre temizliðine gereken önemi vermiþ, Müslümanlar da her zaman bu emir ve tavsiyelere uymaya özen göstermiþlerdir. Çevreyi ve su kaynaklarýný kirletmeme hakkýndaki hadis-i þerifleri bir kez daha hatýrlayalým:

"Sizden biriniz sakýn su içine idrar yapmasýn. Belki o sudan sonra abdest almasý veya gusletmesi icap eder. Yine sizden biriniz cünup olduðu zaman durgun suyun içine girerek yýkanmasýn. O sudan bir kap ile alarak dýþarýda yýkansýn."

"Ýþlek yol üzerinde konaklamayýnýz (oturmayýnýz, yatýp kalkmayýnýz). Yol üzerinde abdest bozmayýnýz."

Efendimiz (sas); "Sakýn lânete uðrayanlardan olmayýnýz," buyurunca, sahabeler, 'Bunlar kimlerdir?' diye sordular. Peygamberimiz de, "Herkesin gelip geçtiði yollara, gölgeliklere, su kenarlarýna ve aðaçlarýn altýna abdest bozup kirletenlerdir." diye cevap verdi.

5. Yeterli Miktarda Temiz Su Saðlanmasý
Dünya Saðlýk Örgütü (WHO) temiz ve yeterli suya ulaþma hakkýný temel insan hakký kabul etmiþtir: "Bütün insanlarýn, sosyal ve ekonomik durumu ne olursa olsun, temel ihtiyaçlarýný karþýlayacak temiz ve yeterli miktarda içme suyu elde etmeye hakký vardýr."(Birleþmiþ Milletler Konferansý, 1977)

Peygamber Efendimiz (sas)'in bu konferanstan 1340 yýl önce, temiz içme suyu temin edilmesini teþvik eden sözlerine bakalým: "Yedi þeyin ecir ve sevabý kiþiye ölümünden sonra da ulaþýr, defteri kapanmaz, sevap yazýlmaya devam eder: Ýlim öðretmek, su getirmek, kuyu kazdýrmak, kitap vakfetmek, ölümünden sonra kendisine arkasýndan dua edecek hayýrlý çocuk yetiþtirmek..." Peygamberimiz insanlara temiz su saðlamanýn sadece dünyada deðil, ahirette de büyük faydalar saðlayacaðýný, açýk bir þekilde dile getirmiþtir. Nitekim bu buyruklarla yetiþen Müslümanlar, gittikleri her yerde su kanallarý yapmýþlardýr. Mimar Sinan'ýn yaptýðý su yollarý ve çeþmeler buna güzel bir örnek oluþturur.

Peygamber Efendimiz'in getirdiði kurallar uygulansaydý, tarihteki salgýn hastalýklardan hiçbiri olmayacaktý. Nitekim WHO (Dünya Saðlýk Örgütü)'da, temizlik kurallarýnýn uygulanmasý ile ayný sonuca varýlacaðýný iddia etmektedir. Halbuki Ýslâmiyet'in getirdiði kurallar, temiz bir hayatý mümkün kýlýyordu. Ýslâmiyet, insanlarýn hayat biçimini þekillendiren bir din olarak inmiþtir. Medeniyetin giremediði, girse bile etkili olamadýðý ücra köþelerde yaþayan kiþilerin, ferdî temizlik ve çevre temizliði konularýnda yeterli bilgi birikimi yoktur. Bütün insanlarýn tertemiz bir ortamda yaþama hakký vardýr. Ýslâmiyet öncesi devirlerde de insanlara bu güzellikleri diðer peygamberler hediye etmiþti.

Hassas Dengede Kuþlar ve Böcekler
 

Hassas Dengede Kuþlar ve Böcekler

Hacý DURAN
http://www.sizinti.com.tr/images/konular/280/7.jpgÝçinde yaþadýðýmýz dünya, Güneþ Sistemi'nde yer alan dokuz gezegenden canlý hayatýna uygun olan yegâne gezegendir. Milyonlarca farklý canlý türü, gezegenimizde yaþamakta olup yaratýlýþlarýnda kendilerine yüklenmiþ programlar çerçevesinde, birbirlerine ihtiyaç duymaktadýrlar. Tabiatta, çoðunun farkýnda bile olmadýðýmýz ahenkli bir denge ve yardýmlaþma söz konusudur. Toprak, aðaçlar, omurgalýlar, omurgasýzlar vb... Aslýnda atomlardan Güneþ'e kadar, canlý ve cansýz herþey birbiriyle çok girift, âhenkli, sýrlý ve mükemmel bir münasebet içindedir. Hepimiz etrafýmýzda çok sayýda kuþ ve böcek türlerine rastlamýþýzdýr. Bu hayvanlarýn hassas denge içerisindeki görevlerini hiç düþündük mü?
Ekosistemde; kuþlar ve böcekleri, asýl hayat ortamlarý olan ormanlarla birlikte ele almak konunun anlaþýlmasýnda daha faydalý olacaktýr. Hassas dengede önemli rol üstlenen ormanlarýn (yeþil bitki örtüsü), faydalarý kereste temini ve yakacak odunla sýnýrlý kalmayýp, 6.000 civarýndadýr. Bugün kullandýðýmýz yakýtlarýn milyonlarca yýl önceki ormanlardan oluþtuðunu hepimiz bilmekteyiz. Erozyonu önleme, su kalitesini iyileþtirme, barajlarýn ömrünü uzatma, ormanlarýn faydalarýndan sadece birkaçýdýr Orman ekosisteminde, mevcut aðaçlardan baþka alçak boylu bitkilere ait türler, yaban hayvanlarý, kuþlar, toprak içinde yaþayan ve topraðýn havalanmasýna, iyileþmesine katkýda bulunan çok sayýda organizma da mevcuttur.

Mevcut ekosistemde kuþlarýn da çok önemli görevleri vardýr. Ormanlar; kuþlar için yuva görevini üstlenirken, kuþlar da ormanlara bazý faydalar saðlamaktadýrlar. Meselâ aðaçkakanlarýn aðaç gövdelerini geliþigüzel gagaladýklarýný düþünebilirsiniz. Tam tersine aðaçlarýn gövdesindeki zararlý böcekleri temizlemektedirler. Gövde içerisinde bulunan ve aðaçlarýn iletim demetlerini tahrip eden birkaç milimetre büyüklüðündeki bu böcekler, rahatlýkla dev cüsseli aðaçlarý bile öldürebilmektedirler. Baþtankaralar, daha çok böcek zararý olan alanlarda yoðunlaþmakta, böcekleri toplayarak yemektedirler. Guguk kuþu, aðaçlarýn yapraklarýný yemek suretiyle zararlý olan kese týrtýllarýndan yüzlercesini bir günde yiyebilmektedir. Kese týrtýllarýndan olup, ayný zamanda yurdumuzda da yaþayan çam aðaçlarýna zarar veren, bunun yaný sýra insanlarda alerji oluþturan bu türü çoðumuz görmüþüzdür. Alerji, týrtýllardaki kýllarýn insan vücuduna dokunmasý ile oluþmaktadýr. Üreme enerjisi fazla olan bu türün diþisi yýlda bir nesil vermektedir. Yumurtalar, dýþ tesirlerden zarar görmemesi için iki iðne yaprak birleþtirilerek helozonik þekilde býrakýlmakta ve kelebeðin vücudunun sonundaki pullarla kiremit þeklinde örtülmektedir. Bu türün diþisinin koyduðu yumurta miktarý 270 ve cinsiyet faktörü 0,5'dir. Yani býrakýlan yumurtalarýn yarýsýndan erkek, yarýsýndan ise diþi fertler yaratýlmaktadýr. Birinci nesilde 270 olan fert sayýsý ikinci nesilde 36.450, üçüncü ve sonraki nesillerde kolaylýkla milyarlara ulaþabilmektedir. Üreme enerjisi yüksek olan bu türün populasyonu vaktiyle Ýstanbul Adalarda (Büyük Ada) o kadar artmýþ ki, týrtýllar evlere, çatýlara, pencerelere, telefon direklerine ve yollara besin bulmak maksadýyla daðýlmýþlardýr Týrtýllar, Adalarda tek ulaþým vasýtasý olarak kullanýlan faytonlarý çeken atlarýn kayarak düþmelerine sebep olmuþlardýr. Söz konusu týrtýllar, yýlda yaklaþýk 7-8 ay aðaçlarýn iðne yapraklarýyla beslenmekte ve son dönemlerinde baþka bir canlýya besin olmaktadýrlar. Týrtýlý besin olarak tüketen ve kilometrelerce uzaklardan gelen guguk kuþu (Cuculus canorus L.), günlük yaklaþýk 80-100 civarýnda týrtýl yiyebilmektedir. Böylece oluþabilecek milyarlarca týrtýl imha edilmektedir. Yine kuþlardan bir adet mavi karabaþ (Parus coeruleýýs L.), günde binden fazla böcek yumurtasý ile beslenmektedir. Hepimizin bildiði sýðýrcýk, bülbül, çoban aldatan, tavuk ve benzerleri böcek yiyen kuþlardan sadece bazýlarýdýr. Ayrýca, ardýç ve porsuk aðacý tohumlarý, çimlenebilmeleri için kuþlarýn midesinden geçmeye ihtiyaç duymaktadýrlar. Leylekler, bataklýklardaki yýlanlarý yemekte, yýlanlar ise besin olarak fareleri kullanmaktadýrlar. Besin zinciri bu þekilde devam etmektedir.

Ekosistemdeki hassas dengede parazit ve yýrtýcý türler de sýnýrlayýcý faktör olarak önemli rol oynamaktadýr. Ekosistemde her canlý, ömrünü tamamlayarak yerini yeni nesle býrakýrken, çeþitli faktörlerin tesiriyle hassas denge korunmaktadýr. Dengenin korunmadýðý düþünüldüðünde kýsa sürede olumsuz durumlar ortaya çýkar. En basitinden yaz aylarýnda bizleri rahatsýz eden sivrisineklerin tamamý yaþamýþ olsaydý, yeryüzü santimetrelerce kalýnlýkta sinekle kaplanmýþ olurdu.

Yukarýda kýsmen bahsedildiði gibi, potansiyel üreme enerjisi bakýmýndan düþünüldüðünde, böcek topluluklarýnýn azalmasýnda, ekolojik denge içerisindeki kuþlarýn rolü küçümsenemeyecek derecededir.

Geliþmiþ ülkelerde böceklere karþý kullanýlan kimyevî mücadeleden vazgeçilerek, biyolojik mücadeleye aðýrlýk verilmektedir. Ülkemiz gibi geliþmekte olan ülkelerde ise, kimyevî mücadele tek çözüm yolu olarak görülmektedir. Oysa kimyevî ilâçlara karþý böcekler, kýsa sürede baðýþýklýk sistemlerinde uygun stratejiler geliþtirerek korunmaktadýrlar.

Yanlýþ uygulamalar sonucu küresel ýsýnma, balýklarýn toplu ölümleri, asit yaðmurlarý ve sayýlarý artan çeþitli hastalýklar ve benzerleri hassas dengeyi kendi ellerimizle bozduðumuzun bir göstergesi olsa gerek. Denge bozulduðunda zincirleme olarak diðerleri de durumdan olumsuz etkilenmektedir.

Bahsedilenler sadece görebildiklerimizin birkaçý... Aslýnda dünyamýzda her varlýðýn ayrý bir görevi olduðu, bir yardýmlaþmanýn süregeldiði çok açýktýr. Her yönüyle mükemmel yaratýlmýþ olan dünya, herkesin sorumluluðu ölçüsünde görevlerini yerine getirmesi ve çevreyi korumasý ile daha mutlu ve daha güzel olacaktýr.

Tabiattan Kopan Þehir
 

Tabiattan Kopan Þehir

Dr. Ömer Said GÖNÜLLÜ
Sosyal bir varlýk olarak yaratýlmýþýz. Tabiatýmýza toplum halinde ve yerleþik düzende yaþama temayülü konmuþ. Artan nüfus ve ihtiyaçlara paralel olarak bugün geniþ ve kalabalýk alanlarda yaþýyoruz. Mezopotamya'da þekillenen dünyanýn ilk þehirlerinin nüfusu sadece yüzlerle ifade edilirken, bugün Mexico City'nin nüfusu 30 milyonu geçmiþ durumda. Birkaçý istisna, baþka hiçbir canlý türe ait topluluk birim alanda bu ölçüde bir nüfus yoðunluðuna ulaþmýþ deðil. Artýk "þehir" denilen bir gerçek var. Þehir, insanýn tabiatý derinden etkilediði, ondan koptuðu ve sürekliliðine en büyük darbeyi vurduðu yer.
Sanayi inkýlâbýyla birlikte iþgücü talebinin giderek artmasý köyden þehre göçü baþlattý. Bilim ve teknolojideki geliþmelerin hýzlanmasý, þehirleri daha çok ve çeþitli mal ve hizmetin bulunduðu câzip yerler durumuna getirdi. Ýþ ve haberleþme imkânlarýnýn artmasýyla birlikte kýrsal bölgeler þehirlerin bu özelliðini farketti. Sonuçta þehirler büyük göç aldý. Birçok devletten daha fazla nüfus barýndýran büyük þehirler ortaya çýktý. Geliþmiþ ülkelerde modern imkânlar ve yüksek hayat standardý ülke geneline yayýlýrken, þehirler de altyapý açýsýndan saðlýklý büyüdü. Buna karþýlýk bizim gibi ülkelerde þehirleþme süreçleri sancýlý yaþandý, yaþanýyor. Bunun en çarpýcý misâli olan Ýstanbul'da trafik yoðunluðu ve park yeri azlýðýndan sonraki en önemli sýkýntý, aþýrý göç alma sonucu giderek büyüyen ve þehirden uzaklaþan kimi kaçak durumdaki yeni gecekondu alanlarýna su, elektrik, ulaþým, haberleþme ve kanalizasyon gibi altyapý; alýþveriþ, saðlýk ve kültür merkezi, okul gibi temel ihtiyaçlarla ilgili genel hizmetleri götürmenin aþýrý maliyetli bir hâl almasýdýr. Göçün önlenememesi sonucu þehir ve çevresi, tabiatý olmayan büyük bir köye dönüþmekte, ekosistem dengesini yitirerek tabiî ve teknolojik felaket riskine daha açýk hâle gelmektedir.

Geliþmiþ ülkelerde ise þehirler önemli bir göç almasa da, normal geliþme süreçleri genellikle insan unsuruyla ilgili tahminler, þehrin ve çevrenin morfolojik ve tabiî özellikleri dikkate alýnarak planlanýr. Þehrin daire mi, dikdörtgen mi yoksa baþka bir geometride mi, yani kaç eksenli geniþleyeceði düþünülür. Bu, hem tabiatýn ve tarým alanlarýnýn bozulmamasý, hem altyapý ve diðer temel hizmetlerin saðlýklý götürülmesi, hem de þehir merkezindeki ortak mekan ve imkânlara insanlarýn her taraftan olabildiðince rahat ulaþmasý içindir.

Plansýz yaþayan ülkelerdeki saðlýksýz þehirleþme meselesinin çözümüyle ilgili ilk adým olarak, insanýn tabiatý bozan ve sonuçta yine kendisini tehdit eden etkilerini, dolayýsýyla tabiî çevresine nasýl daha iyi entegre olabileceðini anlamak, bunun için de, hem insan ile tabiat arasýndaki en zor karþýlaþma alaný, hem de gezegeni tehdit eden en önemli kirlilik kaynaðý olarak þehir ekosistemini tanýmak gerekiyor.

Þehir Ekosistemi
Ekosistemi enerji, madde ve bilgi alýþveriþi için kendi aralarýnda ve çevreleriyle etkileþimde bulunan canlý organizmalardan, ayrýca inorganik tabiî bileþenlerden oluþan bir hareket sahasý olarak tarif edersek, insan faaliyeti çerçevesinde tarým, orman ve teknik (þehir, sanayi) ekoslar þekillenir. Þehirde yoðun olarak bina, altyapý ve makina bulunur, ayrýca çevredeki endüstri de þehir ekosistemini etkiler. Dolayýsýyla þehir ve çevresi abiyotik ve biyotik unsurlarýyla diðer ekosistemlerden ayrýlýr. Þehir, tabiî çevre ile etkileþimde bulunan uç bir ekosistem örneði olduðundan, burada önemli çevre problemleri ortaya çýkar: yerleþim alanlarýnýn ve sanayi zonlarýnýn geniþletilmesi amacýyla inþaat ve yol yapýlmasý, zeminin kaplanmasý (asfalt, beton), çevredeki tabiî potansiyelin kullanýlmasý, bazý hayvan ve bitki türlerinin kent dýþýna göçetmesi, enerji, mal ve hizmet üreten kuruluþlarýn emisyonlarý (gaz, kül, aerosol, kimyasal, radyoaktif ve týbbî atýklar), büyük miktarda eksoz gazý ve ev atýklarý (gaz, çöp, su vb) çýkmasý gibi. Ayrýca þehir ekosisteminde: daha az güneþ ýþýðý alma, göðün daha fazla bulutla kaplý olmasý, aerosollerden kaynaklanan sisin kýþýn ve yazýn daha fazla olmasý, yýl boyunca buharlaþmanýn daha az, yaðýþýn daha fazla olmasý gibi farklýlýklar görülür (Heinrich & Hergt, 1993).

1) Þehir atmosferi
Þehir ekosisteminde en problemli ortam gaz ve tozlardan dolayý atmosferdir. Bunlar ev, endüstri ve termik santrallerde kömür kullanýmýndan ayrýca benzin ve dizele dayalý motorlu araçlardan ileri gelen azot ve kükürt oksitler, karbon monoksit ve dioksit, kurþun tetraetil ve metan gibi gazlardýr.

Azot ve kükürt oksitler doðrudan alýnmalarý durumunda organizma için tok*****r. Su buharý ile birleþtiklerinde oluþan nitrik asit ve sülfürik asit hem þehir sisi, hem asit yaðmurlarý içinde tehlikeli korozif faktörlerdir. 1950'li yýllarda Londra'da anormal oranda kükürt içeren kalýn bir sis tabakasý 4000'den fazla kiþinin ölümüne yolaçmýþtý. Zehirli karbon monoksit gazý ise yeterli havalandýrma olmadýðýnda eksoz gazýný soluyanlarý zehirler, yangýnlarda soluk týkanmasýna (asphyxies) yolaçar. Kirli siste çok bulunduðundan baþaðrýsý, baþdönmesi ve sersemliðe yolaçar. Akciðerden oksijen alan kýrmýzý kan hücrelerini aldatýr, böylece bunlar beyin ve kalbi oksijen yerine karbon monoksit ile besler (Bockris, & Veziroðlu, 1991). Esas olarak atmosferde sera etkisi meydana getiren karbon dioksit global ýsýnmaya, dolayýsýyla iklim deðiþikliðine yolaçmasý cihetiyle zararlýdýr. Solunduðunda toksik etki gösteren ozon ise megapollerde ürkütücü boyutlarda olup, azot oksitlerin, organik gazlarýn ve güneþ ýþýðýnýn kompleks etkileþimiyle ortaya çýkar.

Benzinin otomobillerde patlamalý yanmamasý için yakýta eklenen kurþun tetraetil eksoz gazlarýyla birlikte þehir atmosferine karýþýr. Yüksek dozlara ulaþtýðýnda ölüme yolaçan satürnizm hastalýðýna, düþük dozlarda ise, çocuklarda tedavisi zor olan çok ciddi sinir ve zihin bozukluklarýna sebebiyet verir. Benzinin yanmasýyla oluþan diðer zararlý maddelerden peroksiasilnitrat (PAN) gýrtlakta ve gözlerde tahriþe yolaçarken, benzopiren insan vücuduna uzun vadede kalýcý zarar verir. Hidrokarbonlar ise, katalitik yakýt deposu ve rafinaj endüstrisinden kaynaklanan sebeplerle þehir atmosferini kokutmaktadýr (bilhassa eski Sovyetler ve Hindistan).

Bütün bu gazlarýn canlý organizma üzerindeki zararlarýný þu misâl daha iyi anlatabilir: bir insan günde 2 litre su içer ve 1,5 kilogram yiyecek yerse, 100 metreküp hacme karþýlýk gelen 13,5 kilogram hava teneffüs etmiþ olur. Akciðerlerin her teneffüste biraz toksik gaz tutmasýyla meydana gelen gaz birikimi süratle lezyon üretir. Fakat en tehlikeli ürünler, aerosol denilen þehir atmosferindeki deniz tuzu kristalcikleri, sanayi ve topraktan ileri gelen tozlardýr. 30 mikrondan büyük tanecikler burun ve soluk borusundaki çeþitli filtrajlar tarafýndan tutulurken, diðerleri akciðer tarafýndan absorbe edilir, bronþlarý týkar, cidarlarý tahriþ eder ve bunlar eðer kömür tozu ise uzun vadede kansere yolaçabilir. Tozlarýn yoðunluðu gazlarýnki gibi yere doðru arttýðýndan, çocuklar için durum daha trajiktir. Ortalama yoðunluk yerden bir metre yükseklikte 100 mikrogram/metreküp, yer seviyesinde üç kat daha fazladýr. Bu yüzden, þehirde büyüyen çocuklar büyük oranda kronik bronþit veya astýmdan muzdariptirler. Bu tozlar çok büyük oranda ev ve endüstride kömür kullanýmýndan, ayrýca motorlu araçlardan ileri gelir. Burada en kirletici faktör dizel yakýttýr. Geliþen eksoz sistemleri büyük tanecikleri filtre etmekle birlikte, otomobillerin yolaçtýðý toz kirliliði halen önemini korumaktadýr. Bunlarýn doðrudan mekanik etkileri yanýnda dolaylý etkileri daha önemlidir: bu tozlar gaz ve su için çekirdek görevi görür; sonuçta oldukça kirli ve zehirli bir sis (smog) meydana gelir. Gözlerde yorgunluða, gerginliðe yolaçan, görüþü engelleyecek ölçüde kalýnlaþabilen smog yukarýdaki kirleticileri içerdiðinden ve büyük þehirler bundan uzak kalamadýðýndan, nüfusun önemli kýsmý bundan etkilenir. Bu kirleticiler yapraklardaki gözenekleri týkayarak fotosentez ve solunumu durdurur, aðaçlarýn ölümüne yolaçar. Meþhur Londra smogu ev ve endüstride kömür kullanýmýnýn yasaklanmasýyla ortadan kalkmýþtýr.

Diðer yandan þehirlerin mikrometeorolojisini incelemek ve lokal þartlarý modellemek de önemlidir. Bu noktada, hava durgunluklarýnýn oluþmamasý için, bilgisayar ortamýnda yapýlan mikrometeoroloji simülasyonlarý çeþitli binalarýn inþa veya yýkýmýnýn hava sirkülasyonunu nasýl deðiþtirdiðini anlama imkâný saðlamaktadýr. Böylece, cadde ve sokaklarýn düzenlenmesi, ýsý kaynaklarýnýn belirlenmesi ve idaresi daha bilinçli gerçekleþtirilir. Özellikle deniz kenarýndaki þehirlerde, eðer çok geç kalýnmadýysa, hâkim rüzgarlara göre planlanan geniþ caddeler açarak ve ýsý kaynaklarýnýn daðýlýmý deðiþtirilerek hava kirliliði azaltýlabilir. Fakat trafiðe çýkan otomobil yoðunluðunun yönetimi konusunda henüz mâkul, pratik ve toplumca kabul edilebilir formüller bulunamamýþtýr. Kýsa vadede LPG'li ve elektrikli, orta vadede hidrojenli otomobiller petrolle çalýþanlarýn yerini alacaktýr.

2) Þehir hidrosferi
Su, þehir için öncelikle içme-kullanma suyu, atýk sular, yeraltý sularý ve þehrin içinden geçen nehirler bakýmýndan önemlidir.

Ýçme suyu problemi þehirden þehire farklýlýk gösterir. Meselâ sürekli veya bazen kurak bölgelerde, su sýkýntýsý þehrin yakýnýnda yeterli su kaynaðý olmamasýndan ileri gelir. Bu durumda uzaktan boru hatlarýyla su getirmek gerekir.

Atýksularýn arzettiði ilk problem bunlarýn nereye býrakýlacaðýdýr. Eðer büyük bir nehre býrakýlýrsa, aþýrý yaðýþ sonucu taþkýn meydana geldiðinde bir çevre felaketi ihtimali büyüktür. Deniz kýyýsýnda bulunup da kanalizasyon sistemine sahip þehir sayýsý genelde azdýr. Bunlarýn bazýsý atýksularýný kýyýdan denize, bazýsý açýða býrakmaktadýr. Kýyýdan boþaltma tehlikelidir; fakat atýksular açýða, derin sulara býrakýldýðýnda deniz dibine yakýn kesimlerde biyolojik bir zenginleþme saðlayabilir. Boþaltma orta ölçekte bir nehre veya yeraltýna sýzdýrma þeklinde olduðunda kirlenme tehlikesi yeraltý suyu için de yüksektir. Bu durumda, kullanýlmýþ sularý yeraltýna býrakmadan önce kesinlikle arýtmak gerekir.

Þehir yakýnýndaki yeraltý sularý endüstriyel toksik madde, hatta nükleer atýklar içerdiðinde özellikle tehlikelidir. Ayrýca, kullanýlmýþ sularýn arýtýlýp yeniden kullanýlmasý gerekiyorsa, þehir yakýný yeraltý sularýnýn kapasitesi, beslenme yönü, yenilenme ve arýtýlma hýzlarýnýn bilinmesi gerekir.

Þehir içinden geçen nehirlerin getirdiði en önemli tehlike taþkýnlardýr. Tabiatý koruma ve aðaçlandýrma gibi genel tedbirlerin yanýsýra, büyük nehirleri, geldikleri tarafta yapýlacak barajlarla kontrol etmek gerekmektedir. Debi kontrolünün yanýsýra, nehrin çok dar bir yataða sokulmamasý ve yamaçlarýn düzenlenmesi de önemlidir. Diðer yandan kaldýrým ve yollarý, suyun yeraltýna süzülmesini saðlayacak þekilde yapmak, þehrin altýnda su toplama kanallarý geliþtirmek gerekmektedir. Çünkü, plansýz kurulmuþ þehirler su baskýnlarý sýrasýnda aþýrý su giriþinin etkilerini artýrmaktadýr: suyu toplamakta, þebeke görevi gören sokak ve caddeler sayesinde gölcükler meydana getirmekte ve taþkýný bizzat organize etmektedir. Bu konuda alýnacak bir diðer önemli tedbir, su baskýný riskinin yüksek olduðu zonlarda yapýlaþmaya izin vermemektir.

Nehirlerin yolaçabileceði ikinci tehlike, suyun kalitesiyle ilgilidir. Genellikle içme ve sulama suyu amacýyla yararlanýlan nehirlerde belli tür ve sayýda canlý da yaþamaktadýr. Bu noktada endüstri ve ev atýklarý tehlike arzetmektedir. Teknik çözüm olarak, nehir suyundaki kimyasal elementlerin, organik, toksik ve süspansiyon maddelerin oranýný, canlý topluluklarýn durumunu analiz edecek istasyonlarýn aralýklý olarak nehir kenarýna kurulmasý gerekir.

3) Þehir jeolojisi
Þehirlerin, özellikle de megapollerin jeolojileri problemlidir. Gerek bina yapýmý, gerek altyapý amacýyla tünel açma, gerekse kablo ve boru döþeme çalýþmalarýyla þehirlerin altý zayýflamýþtýr. Dað eteklerine kurulu þehirlerde mahalleler kayabilmektedir. Þiddetli deprem riskiyle karþý karþýya olan þehirlerde yeraltýndaki jeolojik birimler bir yer sarsýntýsýnýn etkisini artýrabilir veya hafifletebilir. Uzun zaman boyunca yeraltýný saðlamlaþtýrmak için uygulanan metod yüksek kaliteli sývý beton enjekte etmek idi. Artýk büyük kentlerin yeraltýndaki ilk yüz metrelik kýsýmlarýnýn üç boyutlu haritasýný çýkartmak ve uygun düzenlemeleri yapmak gerekiyor. Bunun için yeraltýnýn belli derinliðe kadar görüntüsünü veren modern jeofizik teknikler (radar, manyetik ve sonik) mevcuttur.

4) Þehir biyosferi
Þehir biyosferi dünya genelinde dar ve fakir bir özellik arzediyor. Sadece küçük yapýlý bitkiler ve birkaç hayvan türü ile sýnýrlý kalýyor. Þehir biyosferi problemi yeþil alan azlýðý ve böceklerle belirginleþiyor. Þehirde belli oranda alanýn yeþil hale getirilmesiyle ilgili olarak iki tip tedbir önem arzediyor: 1) yeni yerleþim yerleri planlarken yeþil alan oranýnýn yüksek tutulmasý; 2) oksijen üretimini maksimize edecek þekilde fotosentez verimi yüksek bitkilerin seçilmesi. Þehirlerdeki böcek problemi de dünya genelinde ürkütücü boyutlardadýr. Birçok þehirde deðiþik türde hamamböceði, beyaz karýnca ve örümcek (ayrýca sinek, sivrisinek, bakteri ve virüsler) çoðalmýþtýr. Bunlara bazý yerlerde hýzla çoðalan fareler de eklenebilir. Böylece þehirlerde böcek öldürücülere karþý dirençli ve hastalýk yayan bir fauna geliþmiþ, bunlarla mücadele tarýmda olduðu gibi þehirlerde de önemli bir mesele hâline gelmiþtir. Havadan yapýlan ilaçlamalarla þehir atmosferinde toksik gaz yayýlmakta, fakat böcekler üzerinde kalýcý tesir göstermemektedir (Allegre, 1993).

Zor bir mesele: þehir
Hýzlý ve saðlýksýz þehirleþme meselesine, þehirlerinin büyük kýsmý tam bir keþmekeþlik merkezi hâline gelmiþ Türkiye açýsýndan baktýðýmýzda iç içe çeliþkiler yaþadýðýmýzý görebiliriz. Ülkemizde, nisbeten hýzlý nüfus artýþý ve göç, þehir (bilhassa büyükþehir) idarelerinin süratle artan altyapý talebini karþýlamasýný, þehri güneþsiz ve havasýz býrakan sýk aralýklý yüksek bina yapýlaþmasý yerine daha geniþ alanlara yayýlan bir imar politikasý uygulamasýný, insanlarýn nefes almak, çocuklarýn güven içinde oynamak gibi ihtiyaçlarýný giderecek alanlar oluþturmasýný, tabiî afetlere karþý yeterli tedbirleri almasýný güçleþtirmektedir. Zâten bütün bunlar, altyapýnýn daha uzak mesafelere götürülmesi anlamýna geleceðinden pahalý yatýrýmlar gerektirmekte, bu yüzden de þehrin daraltýlmýþ bir alanda yükselen beton yýðýnlarý hâlini almasý mahallî idarelerin de iþine gelmektedir. Fakat bu politikayý, kýrsaldan gelerek þehrin merkezinden uzakta yeni varoþlar oluþturan göç dalgalarý bozmaktadýr. Kaçak yapýlaþmaya izin vermeme hususunda belediyeler ne kadar kararlý olurlarsa olsunlar, çeþitli mülahazalarla hareket ettiklerinden, sonuçta altyapý bekleyen yeni banliyölerin ortaya çýkmasýna engel olamamaktadýrlar. Böylece hýzlý ve saðlýksýz bir þehirleþmeyle, tehlikeye açýk alanlarda daha fazla insanýn yerleþmesi ekosistemdeki dengeleri bozmaktadýr. Yine insandan kaynaklanan global iklim deðiþikliðine baðlý meteorolojik afetler daha sýk meydana gelmekte, þehirde teknolojik ve tabiî karakterli felaketler yoðunlaþmakta, depremler daha büyük can ve mal kaybýna yolaçmaktadýr. Bütün bunlar þehir ekosistemine telafisi zor ve yüksek maliyetli zararlar vermekte, tabiî bir dengeye ulaþmasýný giderek zorlaþtýrmaktadýr.

Sonuçta þehirler, bilhassa geleceðe yönelik ciddi bir planlama politikasý olmayan, günübirlik yaþayan ülkelerdeki büyükþehirler havasýyla, suyuyla, yerleþim mekanlarýyla ve kamuya açýk alanlarýyla yaþanmaz hale gelmiþtir. Dolayýsýyla, þehir ekosistemlerinin insan ve çevre saðlýðý açýsýndan elveriþli ve tabiata uyumlu hale getirilmesi için þehir ekosistemini tabiî bir dengeye ulaþtýrmak gerekmektedir. Bunun için eþzamanlý olarak, 1) Hava, su ve topraðý etkileyen her türlü faaliyeti makûl, verimli ve çevre dostu formüllerle gerçekleþtirmek; 2) Þehir ekosistemini tabiî ekosisteme yakýnlaþtýrmaya yönelik tedbirler almak (þehir içi motorlu araç trafiðini yeniden düzenlemek, kalabalýklarýn bulunduðu merkezî kesimleri trafiðe kapatarak gürültü kirliliði olmayan, temiz hava koridorlarý oluþturmak, beton ve asfalt yüzeyleri toprak ve yeþil alana dönüþtürmek, yaðmur suyunun yeraltýna daha fazla süzülmesini saðlamak, yürüyüþ ve bisiklet yollarýný artýrmak, yeþil alan aðýrlýklý bir imar politikasý izlemek) ve 3) Yapýlaþmayý herhangi bir teknolojik veya tabiî afetten fazla etkilenmeyecek þekilde düzenlemek (meteorolojik afetlerde aþýrý su giriþinin yönetimi, zemin-yapý-deprem optimizasyonu, patlama, yangýn yönetimi gibi) gerekmektedir.

Kimilerine göre þehir tabiattan kopunca kente dönüþtü. Bu yüzden bu yazýda "þehir" yerine "kent" mi demeliydik? Bu, kavramla ilgili bir problem. Tamamen mücerret bir konuyu ele almadýðýmýz için, burada kent-þehir tartýþmasý, meselenin vehameti yanýnda ikinci derecede kalýyor.

Þehir de bir realite; onu daðýtma lüksümüz de yok. Fakat, insan ve çevre saðlýðý açýsýndan arzettiði problemlerle þehir bugün insan tabiatýna ne ölçüde uygun? Bizi bu denli rahatsýz eden bir koca mekaný düzeltme hususunda orta yolu nasýl bulabiliriz? Hem de bu saatten sonra!

Çok önemli bir diðer konu, özellikle büyükþehirlerde yaþayan insanlarýn zihin ve sinir sistemlerinin, düþünce ve duygu merkezlerinin ne ölçüde saðlýklý kalabildiði ve iþleyebildiðidir? Trafiðin ve bacalarýn kirlettiði havayý her teneffüs ediþimizde zehirlendiðimizi bilmek, köþe baþlarýndaki eski çeþmeleri kurumuþ görmek, cadde kenarlarý ve kaldýrýmlar park etmiþ otomobillerle kaplý olduðundan yürüyecek yer bulamamak (þehirde insanlar yürümüyor artýk, otomobiller dolaþýyor), dört bir yandan gelen gürültülerle ruhen ve bedenen rahatsýz olmak, kalabalýklara karþý yalnýzlýk, tek tek insanlara karþý yabancýlýk duygusuna kapýlmak ve insan yanýmýzdan kopmak acaba saðlýklý düþünmemizi engelliyor, bizi farkýnda olmadan önyargýlý ve toptancý düþünme kolaycýlýðýna itiyor olabilir mi? Tanýsak da tanýmasak da, tek tek her bir insaný insan yanýyla görme irademizi kaybediyor muyuz þehirde? Tabiattan kopan þehir acaba bizi de insanî özümüzden mi kopardý? Göz ve gönül açan, insana güzel duygular ilham eden asûde bir tabiatýn, hafif bir su þýrýltýsýnýn artýk birçoðumuz için "kýrk yýlda bir" deyimini hakedecek kadar lüks sýnýfýna girmiþ olmasý, "acaba þehirlerimiz ve hatta tabiat birer ümitsiz vak'a mý?" sorusunu sýk sýk aklýmýza getirmiyor mu?

Ýnsanî tarafýnýn törpülenmesine direnen insanlar olduðu gibi, kentleþmeye direnen þehirler de var dünyada. Ýnsaný merkeze alsalar, geçmiþin ruhunu bir yanýyla cami avlularýndaki asýrlýk çýnar gölgelerinde, þehre yayýlmýþ mezarlýklarda ve sokak aralarýnda kýsmen yaþatsalar bile, buna ne kadar direnecekleri bilinmez o "eski"(meyen) þehirlerin. Kaldý ki, onlarýn da saðlýklý hâle getirilmeyi gerektiren yanlarý var, fakat bunu onlarýn ruhunu daha fazla bozmadan kim yapacak?

Biz, insan türü olarak bu dünyaya gelmeden önce, on milyonlarca canlý türün çok uzun bir zaman boyunca çok hassas denge þartlarýnda yaþadýðý bir tabiat vardý. Ve bu tabiatýn yüksek esneklik sýnýrlarý bizim yaptýklarýmýzý sürekli olarak tolere etti. Bugün bu sýnýrlarý özellikle þehirlerde iyice zorlar hale geldiðimiz anlaþýlýyor. Ýnsanýn yaþadýðý bir dünyada tabiatý eski haline döndüremeyeceðimiz açýk. Fakat ne olursa olsun, yapabileceðimiz bir þey var: tabiatý þehre, þehri de tabiata taþýmak. Tabiatý þehre taþýrken temel unsurlarýyla þehrin bundan birþey kaybetmesini istemediðimiz gibi, þehri tabiatýn içine yayarken de tabiatý yoketmemeliyiz. Hem hayatý, tabiatý ve bizi Yaratan'a, hem insan olarak kendimize saygýnýn bir gereði olarak, hem de çocuklarýmýzýn yüzüne bakabilmek için buna mecburuz. Unutmayalým ki, þehir de tabiat da insan için. Eðer, insansýz ve tabiatsýz þehirler istemiyorsak, yeniden insana dönmek ve onu bulmak istiyorsak, bir de bunun yolunun, insaný insan, tabiatý tabiat gibi Yaratan'a dönmekten, O'nu bulmaktan, O'nun yaptýðý iþi hatasýz yaptýðýný aklederek ölçüyü O'ndan istemekten geçtiðini düþünsek. Kendimize raðmen kendimize bir þans daha versek.

Meþe ve Sincap Yardýmlaþmasý
 

Meþe ve Sincap Yardýmlaþmasý

Halit SALÝHOÐLU

Çoðu bitkiler sabit bir yerde durduklarýndan çoðalmalarý için dýþarýdan bir yardýma ihtiyaç duyarlar. Rüzgar bu yardýmcýlardan biridir. Bazý bitkilerin tohumlarý ise lezzetli meyveler içerisinde bu meyveleri yiyen hayvanlar tarafýndan baþka yerlere taþýnýr.

Meþe aðaçlarýnda da benzer bir durum görülür. Büyük bir kýsmý gýda dokusundan meydana gelen ve içinde bitki embriyosu bulunan meþe tohumu yani palamut, sincap tarafýndan daðýtýlýr. Sonbaharda palamut tanecikleri aðaçtan düþtüðünde bu çalýþkan kemiriciler onlarý toplar ve muhtelif yerlere gömerek depo ederler. Bu durum ilk bakýþta sadece palamutun iþine yarar gibi görünmektedir. Nazik palamut böylece soðuk ve tehlikeli bir kýþý topraðýn altýnda en iyi filizlenme dönemi olan bahara kadar rahatça geçirir. Ancak sincap, palamut tanesini kýþýn yemek üzere gömmüþtür. Sincaplar muntazam bir kýþ uykusuna yatmazlar. Hiçbir sincap da gömmüþ olduðu palamut tanesinin yerini “Kýþ Ýstirahati”nden uyandýktan sonra unutmaz.

http://www.sizinti.com.tr/images/konular/90/207.jpgAkrobasi yapmaya en uygun þekilde yaratýlmýþ vücutlarýyla sincaplar, ormanlarýn minik akrobatlarýdýr. Daldan dala atlama ve sýçramalarda kuyruðu denge ve dümen vazifesi yapar. Palamut ve cevizleri kemirerek yerler. Zira sincabýn ön diþleri devamlý uzadýðýndan kemirme ve diþlerin ayný ve gereken boyda kalmasýný saðlar.
Böylece sincap ile meþe arasýndaki yardýmlaþma baþlar. Meþelerin neslini devam için ne kadar fazla palamut taneciði gömülür ve aðaç yetiþirse kardýr. Buna karþýlýk çok sayýda palamut gömmek sincap için de kýþýn fazla gýda demektir.

Beyaz Meþenin palamut tanecikleri filizlenmek için baharý beklemezler, bilakis sincap tarafýndan gömüldükten hemen sonra filizlenmeye baþlarlar. Toprak altýndaki palamut taneleri üzerinde kökçükler kýþ boyunca yavaþ yavaþ geliþirler. Gerekli enerjiyi de tohumdaki yedek besin depolarýndan temin ederler. Yalnýz bu filizler hemen toprak üstüne çýkmazlar. Kýþýn müthiþ soðuðunda yaþayabilmek imkânsýz olduðundan, filizciklerin toprak üstüne çýkmalarý ölmeleri demektir. Sincap ise uykusundan uyanýp gömmüþ olduðu palamut taneciðini aradýðýnda hemen hemen boþ bir palamut kabuðuyla karþýlaþýr. Sincap palamut taneciðinin artýðýyla yetinmelidir. Çünkü sincap genç filizi yiyecek olarak görmez. Bir canlýnýn rýzký temin edilirken, diðer canlýnýn da neslinin devam etmesine vesile olan bu karþýlýklý münasebet kâinattaki yardýmlaþma prensibinin ayrý bir tezahürüdür. Öte yandan gri sincaplar ise, kendilerine verilen kabiliyetle palamut taneciklerini gömmeden önce gýda dokusunun kat’i surette palamudun içinde kalmasýný saðlarlar. Ayrýca çok küçük olan embriyoyu kök teçhizatýyla koparýp, daha sonra palamudu gömerler. Palamut bu haliyle çimlenemeyeceðinden sincaplar da böylece kýþýn bolca gýdaya sahip olurlar.

Koskoca palamut tohumu içinde milimetrik kök sistemini ve embriyoyu hassas bir þekilde bulup çýkarmasý için acaba gri sincaplarýn çimlenme hakkýnda bir fizyolog kadar malumata sahip olmasý gerekmez mi?

Ancak bir bitki fizyoloðunun bilebileceði çimlenme ve bitki embriyosu hakkýndaki malumatý sincabýn kendi kendine veya “içgüdüleriyle” elde edebilmesi mümkün müdür?

Karýncanýn Omuzlarýnda Aðaç
 

Karýncanýn Omuzlarýnda Aðaç

Dr. Muvaffak AYVAZ

Lancaster Üniversitesi Ökoloji gurubu araþtýrmacýlarý, Dr. John Whittaker baþkanlýðýnda yaptýklarý kontrollü denemeler neticesinde, büyük kýrmýzý orman karýncalarýnýn (Formica rufa) meþe ve çýnar aðaçlarýný, týrtýl ve fidan bitlerine karþý koruduklarýný tespit ettiler. Araþtýrma gurubu, incelemeler için, aðaçlarý iki guruba ayýrdý. Birinci guruptaki aðaçlarýn gövdesine yapýþkan bant sarmak suretiyle, karýncalarýn aðaçlara çýkmasý engellendi. Normal olarak ormanlarda yasayan zararlý böcekler, karýncalar tarafýndan tedirgin edilmeksizin rahatca bu aðaçlarýn yaprak ve özsu/arýndan istifade ettiler. Ýkinci guruptaki aðaçlara ise karýncalarýn çýkmasý engellenmedi ve bunlar zararlýlara karþý korundu. Bu aðaçlara araþtýrmacýlar tarafýndan bu denemeye mahsus kapanlar yerleþtirildi. Bu kapanlar sayesinde karýncalarýn aðaçlardan yuvalarýna dönüþleri engellemekte ve avlarý ellerinden alýnmaktaydý.

Bu karýnca kapanlarýndan elde edilenler ökolog Gary Skinner tarafýndan þöyle açýklandý: 0,4 ha²lik ormanda karýncalar saatte 100 bin fidan biti ve 2000 týrtýl elde etmiþlerdi ki bu, 2 kg kadardý.

Bundan sonra araþtýrma gurubu bir kompüter yardýmýyla, karýncasýz ve böceklere karþý korunmamýþ aðaçlarda %10 yaprak kaybý ve aðaç baþýna 2,5 litre sývý kaybý tespit ettiler. Karýncalar tarafýndan korunan aðaçlardaki yaprak kaybý ise diðerinin sadece %10 u olan % 1 mertebesindeydi. Sývý kaybý da %75 nispetinde azalmýþtý. Bu þundan ileri geliyordu: Böcekler tarafýndan kemirilen yapraklarýn fotosentez gücü azalýyordu. Yapraklarýn alt tarafýndaki yeniklerden su buharlaþmasý artýyor ve bunlar kuraklýða dayanamýyorlardý. Son olarak zararlýlara karþý korunmayan aðaçlarda geliþmenin engellenip engellenmediði gözlendi. Mikroskobik inceleme neticesi karýncalarýn korumasý altýnda olmayan aðaçlarda yýllýk kalýnlýk artýþýnýn korunanlardan %30 daha az olduðu tesbit edildi. Sadece karýncalarla aðaçlar arasýndaki bu mânâlý yardýmlaþma ve diðerini zararlýlara karþý koruma gösteriyor ki, rahmeti sonsuz Yaratýcý, akýlsýz karýncalara rýzýklarýný verirken ayný zamanda baþka bir nev'i, bunlar vasýtasýyla muhafaza etmektedir. Elbette bu þuursuz mahlûklar, bu harikulade iþleri kendileri yapamazlar. Buradan, bütün âlemi kaplayan bir rahmet kanununun ucu ve kanun koyucunun izi çok açýk bir þekilde görülmektedir.

Ekolojik Dengede Parazitlerin Rolü
 

Ekolojik Dengede Parazitlerin Rolü

Prof.Dr. Arif SARSILMAZ

Baþka canlýlarýn üzerinde ve onlarýn aleyhine olarak cereyan eden parazitlerin hayatýný bugüne kadar çoðumuz arýzi ve anormal birþey olarak görür, abes iþin görülmediði kâinatta parazitliðin hikmetini araþtýrýr dururduk.

Son çalýþmalar bu hususta oldukça enteresan neticeleri karþýmýza çýkarmýþtýr. Bu araþtýrmalara göre parazitler konak hayvanýn davranýþlarýný, büyüklüðünü veya rengi gibi morfolojik karakterlerini deðiþtirmekte, neticede onlarý düþmanlarý tarafýndan daha kolay avlanabilir bir hale getirmektedir. Ancak bu þekilde parazitin hayat devresinin icabý olan yeni bir canlýya geçiþ mümkün olmaktadýr.

Tahtakurularýný istila edip onlarýn üzerinde parazit olarak yaþayan dikenli baþa sahip kurtçuklar, tahtakurularýný o kadar çok rahatsýz ederler ki, sonunda tahtakurularý oyuklarýndan çýkmaya mecbur kalarak kuþlara yem olurlar.

Tetrameres americana adlý bir nematod (yuvarlak solucanlardan) larvasý bir çekirgeye girdiði zaman onun kaslarý içinde kistler meydana getirir. Neticede çekirgenin hareketleri azalýr ve felç olmuþ gibi zorlukla kaçabilir. Böylece yeni avlanmayý öðrenen genç kuþlara kolayca yem olurlar.

Bu sayede hem kuþlar beslenmiþ, hem de çekirge sayýsý kontrol altýnda tutulmuþ olur. Bu larvalar ancak genç kuþlarýn vücudunda erginleþebilirler.

Taenia multiceps isimli þeritin larvasý koyun gibi geviþ getiren hayvanlarýn beynine veya omuriliðine yerleþerek baþ dönmesine sebep olan bir hastalýða yol açar. Baþý dönmeye baþlayan geviþ getirici hayvan sürüden ayrýlarak kurtlar ve yabani köpekler tarafýndan parçalanýr. Þeritin larvasý da köpek veya kurta geçerek hayat devresini sürdürür.

Yassý bir kurt olan Dicrocoelium dendriticum adlý parazit, hayatýnýn büyük bir kýsmýný karýncalarda geçirerek koyunda ergin hale gelir. Koyunlar karýnca yemediði halde yassý kurdun larvalarý koyunlara nasýl geçer?

Bir grup kurt larvasý karýncalara saldýrýr, bunlardan biri karýncanýn yemek borusu altýndaki sinir düðümüne yerleþerek orada kist haline geçer. Karýncanýn aðýz parçalarýný ve vücut hareketlerini kontrol eden bu sinir, parazitle enfekte olunca, karýnca sanki bir yerden emir almýþcasýna sürüne sürüne otlarýn uç kýsmýna çýkar. Hava sýcaklýðý da düþükse çeneleriyle otu ýsýran kârýnca çenelerini bir daha açamaz ve kilitli olarak kalýr. Daha sonra orada otlayan bir koyun tarafýndan yenilir. Parazit böylece yeryüzü sahnesinde kendine verilen rolü en iyi þekilde oynayarak hayatýný devam ettirir.

Acanthocephala þubesine dâhil parazitlerin bazý nev'ileri ergin safhalarýný kuþ ve balýklarýn ince baðýrsaklarýnda geçirir. Ýnce baðýrsakta yumurtlayan diþinin yumurtalarý konak hayvanýn dýþkýsý ile dýþarý atýlýr. Bu yumurtalar çeþitli böcek veya kabuklular tarafýndan besin olarak alýndýðýnda onlarýn sindirim kanalýnda açýlýr. Yumurtadan çýkan larva hayvanýn sindirim borusunun duvarýný delerek vücut boþluðuna (soloma) düþerek burada minyatür kurtçuklar (Cystacanth) haline dönüþürler. Paraziti taþýyan bu böcek, kuþ veya balýklar tarafýndan yenildiðinde onlarýn ince barsaðýnda ergin hale gelir. Ýnce baðýrsak içinde hazýr sindirilmiþ gýdayý bulan parazitlerin ince baðýrsaða ihtiyacý olmadýðý için Kudreti Sonsuz, onlarý en mükemmel þekilde baðýrsaksýz yaratmýþtýr. Hazýr sindirilmiþ besinleri bütün vücut satýhlarý ile massederek alýrlar.

Acanthocephal'lerin üç nev'i birinci konak olarak suda yaþayan amphipod'larý kullanýrlar. Ergin hallerine ise çeþitli omurgalýlarda geçerler. Araþtýrmalar her nev'in kendine has olan ikinci konaðýnýn, birinci konaðý yiyebilmesini saðlayacak þekilde davranýþlarýný deðiþtirdiðini göstermiþtir.

Parazite bulaþmamýþ amphipod'lar ýþýktan uzak olan dip sularýnda yaþar, nadiren havuz veya gölün sathýna çýkarlar. Su üstünde iken rahatsýz edilirlerse hemen suyun dibine dalýp çamur içine gömülürler. Polymorphus paradoxus isimli acanthocephal eriþkin devresini yaban ördeði, kunduz ve sýçanlarýn ince baðýrsaðýnda, larva devresini ise amphipod'larda geçirir. Bu kurtun yumurtalarýyla bulaþan bir amphipod normaldekinin tam aksine olarak ýþýða doðru hareket eder. Rahatsýz edildiklerinde de adeta bizi yiyin dercesine su üstünde bir tabaka meydana getirirler. Yahut da su üstündeki bitki veya yüzen cisimlere yapýþýrlar. Bu davranýþ deðiþikliði su sathýnda beslenen yaban ördekleri, kunduz ve misk sýçanlarý için eþi bulunmaz bir fýrsat olup, kolayca karýnlarýný doyurmalarýný saðlar. Akýllarý durduracak hadiseler zinciri içinde her canlý nev'inin sayýsý az çok sabit tutularak hem ekolojik denge kurulmuþ hem de herkesin rýzký en ucuz þekilde temin edilmiþ olur.

Poiymorphus marilis nev'i tarafýndan enfekte olan amphipod'lar da ýþýða doðru hareket ederler, fakat bunlar öncekilerin aksine su sathýnda bir tabaka meydana getirmezler. Rahatsýz edildiklerinde su dibine kaçmak için gayret ederlerse de, parazitin ikinci konaðý olan dalgýç ördekler bu yavaþ kaçabilen nasiblerinin peþini býrakmaz ve dalarak rýzýklarýný yakalarlar.

Corynosoma constrictum adlý parazitin ikinci konaðý ise hem su yüzünde, hem de dalarak beslenen ördeklerdir. Bu parazitin enfekte ettiði amphidop'larýn bir kýsmý su yüzünde bir kýsmý ise dipte yaþarlar. Böylece her hayvanýn beslenme durumuna göre üç tip parazit harika hayat devrelerini devam ettirebilmek için birinci ara konaðýn davranýþlarýný ayrý ayrý deðiþtirirler. Enteresan olan bir husus da amphipod'lardaki bu davranýþ deðiþikliðinin hemen meydana gelmemesidir. Parazit belli bir süre amphipod'un vücudunda geliþir, büyür ve ancak hayat safhasýnýn programlanmýþ zamanýna gelince sanki konak deðiþtirmesi gerektiðini biliyormuþ gibi birçok karýþýk ve sýrlarý henüz çözülmemiþ fizyolojik faaliyetler icra ederek birinci konaðýnýn davranýþlarýný deðiþtirir.

Ötücü kuþlarda parazit olarak yaþayan Plagiorhynchus cylýndraceus eriþkin devresini sýðýrcýk kuþlarýnda, larva safhalarýný ise tesbih böceklerinde geçirir. Bu böcekler normal olarak nemli karanlýk taþ altlarýnda yaþadýklarý halde parazit ile bulaþtýktan sonra tam aksine olarak zamanýnýn büyük kýsmýný açýkta ve aydýnlýk yerlerde geçirmeye baþlar. Böylece sýðýrcýklar tarafýndan kolayca görülerek avlanýrlar.

Hâdiselerin dýþ yüzü bize ilk anda anlaþýlmaz veya abes gibi geldiði halde kâinattaki muhteþem nizamý ve bu Nizamý Koyan'ý ön plana alýnarak araþtýrmalar yapýldýðýnda hâdiselerin iç yüzü aydýnlanmakta, faydasýz gibi görünen parazitler sayesinde beslenen birçok canlý için bunlarýn ehemmiyeti daha iyi anlaþýlmaktadýr.

Sessiz Tehlike
 

Kuþlar ve Çiçekler Diyaloðu
 

Kuþlar ve Çiçekler Diyaloðu

Tarýk ÇELÝK
Güngör KAMER
http://www.sizinti.com.tr/images/konular/70/balcicek.jpgÇiçekler, kuþlar ve böcekler yardýmlaþma zincirinde birer halka. Bu zincirin anlattýðý da, kâinatta tesadüf ve nizamsýzlýk olamayacaðý gibi, canlýlar arasýnda da gayesizlik ve boþuna yaratýlmýþlýðýn olmayacaðýdýr.
Birçok tropik memleketlerde çiçekleri ziyaret ederek onlarý tozlaþtýran ve böylece kendi gýdasýný da temin eden kuþlarý görmek mümkündür. Kuþ araþtýrmacýlarýnýn son senelerde bu bölgelerde yaptýklarý tetkikler pek çok gerçeði gün ýþýðýna çýkarmýþtýr.

Dev mercan aðaçlarý (Erithrina ve Butea) buralardaki muson ormanlarýný adeta kaplamýþ vaziyettedir. Kapalý tohumlular (Angiospermae) grubuna dahil olan bu nebatlarda tohum taslaklarý, meyve yapraklan (Karpetler) tarafýndan çepeçevre kuþatýlmýþ bir ovaryum (Yumurtalýk) Ýçerisinde bulunmaktadýr. Bir ferdin poleni (Erkek üreme hücresi), umumiyetle bir böcek veya kuþ tarafýndan, ya ayný fert-deki baþka bir çiçeðin yahut da diðer bir fertdeki herhangi bir çiçeðin diþi organý tepeciði (Stigma) üzerine getirilerek onun burada çimlenmesi saðlanýr. Çimlenen polenin polen tüpü veya hortumu geliþerek döl yataðýna (Ovaryum) doðru uzanýr. Buraya ulaþan polen tüpünün uç kýsmý yine burada açýlýr ve içerisindeki muhteviyat embriyo kesesine boþaltýlýr. Bu suretle de tozlaþma saðlanmýþ olur. Tozlaþmada aracý olan kuþ veya böcek de bu vazifesine karþýlýk, Sonsuz Ýhsan Sahibi tarafýndan, þekerli bir usareden ibaret olan nektar (Bal-özü) ile mükâfatlandýrýlýr.

Orta Avrupa'da tozlaþma umumiyetle böcekler (Entomogami) ve rüzgârla (Anemogami) gerçekleþtirilirken, tropik sahalarda ise daha ziyade kuþlarla (Ornitogami) yapýlmaktadýr.

Kuþlar, çiçekler tarafýndan çarpýcý renk ve hoþ kokulan yanýnda, büyüklük ve þekilleriyle de cezbedilmektedir. Ýnsan gözüne nispetle kuþlarýn gözleri gündüzün renk tayfýnda kýrmýzýya daha hassastýr. Ve ne enteresandýr ki, kuþlarýn tozlaþtýrdýðý bütün çiçeklerde umumiyetle kýrmýzý ve buna yakýn tondaki renkler hâkimdir. Çok nadir olmak kaydýyla sarý ve mavi rengli çiçekler de bazý kuþlar tarafýndan ziyaret edilebilmektedir. Tabiatta mevcut en güzel çiçeklerin kuþlar ve böcekler tarafýndan tozlaþtýrýlan çiçekler olduðunu da belirtelim.

Çiçek ve kuþ arasýndaki münasebet o kadar hassastýr ki, tozlaþmanýn olabilmesi için çiçeðin yapýsý, büyüklüðü ve tozlaþma organlarýyla, kuþun yapý ve büyüklüðünde tam bir âhenk mevcuttur. Ayrýca, polen tanelerinin, hayvanýn vücuduna yapýþmasýný kolaylaþtýrmak için satýhlarýnýn yapýþkan ve pürüzlü olarak yaratýlmasý da enteresandýr.

Tropik sahalarda yayýlýþ gösteren Erithrina ve Indica nev'ileri ile Butea Frondasa gibi aðaçlar, yapraklanmadan önce çiçek açarlar. Böylece kýrmýzý renkli -çiçekler, kuþlar tarafýndan çok uzaklardan dahi farkedilebilir. Kýrmýzý renk bu yönüyle kuþlar için "bol gýda" mesajý sunmaktadýr. Çünkü, bu çiçeklerin nektar ve polenleri karbonhidrat, protein ve vitamin açýsýndan çok zengindir.

Diðer bazý aðaçlarýn da bol besin ihtiva eden çiçekleri, birtakým kuþ ve hayvanlar tarafýndan yenmektedir. Meselâ, Tabebuin Rosea adý verilen bir aðacýn çiçeklerinin, bu aðaçlarda yaþayan bir çeþit sincap tarafýndan yenildiði gözlenmiþtir. Çiçek, bu canlýlar Ýçin bulunmaz bir gýdadýr.

Erithrina ile yakýndan akraba olan Butea aðaçlan, Erithrina'ya nispetle kelebekler için daha cazip renkli çiçeklere sahiptirler. Butea çiçeðinin rengi parlak kavuniçi olup, ErithrÝna'nýn ise koyu kýrmýzýdýr.

Çiçeðe rengini veren taç yapraklar, Erithrina'da geliþmenin erken safhalarýnda henüz kapalý durumdadýrlar. Bir çiçek topluluðundaki genç ve kapalý olan üst çiçekler, daha yaþlý ve açýk olan alt çiçeklere kýyasla nektar açýsýndan daha zengindirler. Daha az nektar taþýyan yaþlý ve açýk ÇÝçeklerdekÝ nektarýn kuþlar tarafýndan alýnmasý da kolaydýr. Bu sebepten, hareket maharetleri fazla olmayan bülbül, sýðýrcýk ve hatta papaðan gibi iri kuþlar da bu ameliyeyi yapmakta ve dolayýsýyla da tozlaþmaya az çok yardýmcý olmaktadýrlar.

Fakat, kapalý vaziyetteki nektarca zengin üst çiçeklerden nektar toplamak öyle kolay bir iþ deðildir. Oldukça maharet isteyen bu ameliye ancak, havada helikopter gibi uçar halde durabilme kabiliyetinde yaratýlan kuþlar tarafýndan yapýlabilmektedir (x). -Ýþte maharet nispetinde artan mükafat ve en ehemmiyetsiz mevzularda dahi tecellisini gördüðümüz Ýlahi adaletin buradaki zuhuru...

Kapalý çiçekleri oldukça kolay bir þekilde açabilen bu kuþlar, dolayýsýyla onlardaki zengin nektar kaynaklarýna da sahip olmaktadýrlar. Bu husus, onlar için son derece ehemmiyetlidir de. Çünkü, onlarýn havada helikopter gibi durabilmelerini saðlayan, birim zamandaki kanat çýrpma sayýlarýnýn çokluðudur. Bu da ancak, onlarýn güçlü kas ve kemik dokularýna sahip olmalarýyla mümkündür. Bunu saðlamak için, en önemli gýdasý nektar olan bu kuþlarýn, kalori deðeri yüksek zengin nektar kaynaklarýna olan Ýhtiyaçlarý da gayet tabiidir.

Çiçeklerden nektar yalayan canlýlar arasýnda palmiye sincabý da bulunmaktadýr. Bu sincap daha ziyade Bombax çiçeklerini sevmektedir. Bombax çiçeklerinde tepecik ve polen keseleri birbirinden uzaktýr. Bu sebeple tozlaþma umumiyetle aracý bir canlý vasýtasýyla yapýlmaktadýr. Bu aracý canlýlardan biri olan palmiye sincabý kulak, ayak ve býyýk gibi muhtelif yerlerine bulaþan polen tozlarýný baþka bir çiçeðin üzerine rahatlýkla býrakabilmektedir. Avustralya'da da bazý yarasa ve küçük keseli memeliler tozlaþmaya sebebiyet vermektedir.

Bazý hayvanlarla birlikte bilhassa kuþlar ve çiçekler arasýndaki yardýmlaþma, hususiyetle çiçek açma dönemlerinde sýkça görülmektedir.

Acaba renk renk çiçekler ve kuþlar arasýndaki muvazene nasýl ve neye hizmet Ýçin teþekkül etti? Akýl ve idrakleri olmadýðýný kabul ettiðimiz kuþlar ve bilhassa çiçekler, birbirlerine olan ihtiyaçlarýný nasýl da bilebilmiþler?

Varolma Mücadelesindeki Âhenk
 

Varolma Mücadelesindeki Âhenk

Tuncay ÇELÝKBÝLEK

Bir gül tomurcuðunun peyderpey açýlýp ortaya çýkmasýndaki ifâde, mânâ ve güzellik gibi ilmin aydýnlatýcý ýþýklarý altýnda hergün bir bucaðý nurlanan kâinatlar da daha iyi anlaþýlacak, sevilecek ve Yüce Hakikata vesileliði ölçüsünde alkýþlanacakdýr.

Deðiþik renk ve desenlerde çiçeklere sahip *****eler üzerinde çalýþan bir araþtýrmacýnýn, Madagaskar'dan Ýngiltere'ye getirdiði bîr *****e (Angraecum Sesquipedale) biyologlar, arasýnda bir hayli alâka uyandýrmýþtý. Çünkü bu *****e nev'inin çiçeklerinin açýlmalarý gibisi hiç müþahede edilmemiþti. Çok güzel bir fildiþi rengine sahip çiçekler, köþeleriyle âdeta altý kenarlý bir yýldýzý andýrýyordu. Boyu 15 cm. kadar olabilen çiçeðin alt kýsmýnda hortuma benzeyen ne Ýþe yaradýðý da henüz bilinmeyen kör barsak þeklinde ve 30 cm. boyunda uzanmýþ bir kýsmýn dibinde nektar bulunmasý botanikçileri þaþýrtmýþtý. Zira normâl bir çiçekte nektar, çiçeðin hemen altýnda bulunur. Halbuki bu cins *****ede durum deðiþikti. Acaba bunun sýrrý ne idî?

Araþtýrmacýlar bu garip kýsmýn; Madagaskar'da yaþayan ve nektarla beslenen böceklerin aðýz kýsýmlarýna çok iyi uyduðunu tesbit ettiler. Anahtarýn kilide uymasý gibi..

Böylesine mükemmel bir þekilde yaratýlmýþ bitkilerde, çiçekler, böceklerle tozlaþmanýn saðlanacaðý þekilde yerleþtirilmiþtir. Bu çiçeklerin döllenip nesillerini devam etmesini temin edecek böyle bir yapýnýn varlýðý, çiçek ve böceðin kendilerini birbirine uydurmasý ile deðil, ancak bu plânýn kurucusunun dilemesi ile mümkündür. Rüzgâr yoluyla tozlaþan çiçeklerde, böcekleri cezbedecek bir maddeye lüzum yoktur.

Son tespitlere göre 100 milyon seneden beri çiçekler arasýnda tozlaþma belirli böceklerle temin edilmektedir. Çünkü böceklerle bitki arasýnda âhenk ne kadar iyiyse, döllenme de o derece sýhhatli olmaktadýr.

Bu çiçekte tozlaþma mekanizmasý uç kýsýmda bulunmaktadýr. Hususî bir gece kelebeði cinsi, bu bitkinin çiçeðinde bulunan nektarý almaya ve çiçeði tozlaþtýrmaya memurdur. Cereyan eden münasebetin çok büyüleyici ve düþündürücü yönü ise *****enin çýkardýðý kokuyu kelebeðin hissederek yüzlerce metre mesafeden çiçeði bulmasýdýr. Kelebek, çiçek üzerinde uçarak, 2-3 mm. boyundaki açýklýktan nektar toplayýcý organýný daldýrýr ve nektarý emer. Botanikçilere göre bu bitkinin bütün gayesi, gece kelebeðinin bu nevini kendisine celbetmektir. Diðer böcekler çiçeðin ifraz ettiði bu kokuya pek alâka duymazlar.

Aslýna bakýlýrsa bu nebatýn þimdiye kadar çoktan nesli tükenmiþ olmasý gerekirdi, ne var ki, kelebekle arasýndaki karþýlýklý alýþ-veriþ ve istifade sayesinde hem varlýðýný sürdürmüþ, hem de nev'ini devam ettirmiþtir. Bu çiçeðin bir nev'i hâlen Madagaskar'da mevcuttur. Acaba bu muhteþem münasebet ve hayret verici muvazene binlerce yýl nasýl muhafaza edilegeldi; bunu þuursuz kelebeðe veya çiçeðe vermek mümkün müdür?

Bazý tropik bitkiler leþ kokusuna benzer kokular çýkardýklarý ve çürümüþ ete benzedikleri için insanlarýn hoþuna gitmez. Bunlardan biri olan "Aristolochia grandiflora" bitkisi böcekleri kendine çekebilmek için deðiþik tuzaklara sahiptir. Bir piponun aðzý gibi kývrýlmýþ boru, sanki salyangoz kabuðudur. Bazý büyük nev'ilerde bu salyangoz kabuðunu andýran kýsým 35 cm. ye varabilir. Leþ ile beslenen sinek ve böcekler bu bitkinin çiçeklerinin kokusuna aldanarak kapýyý andýran kýsýmdan içeri girerler. Fakat çiçek içindeki tüylerle bir engel oluþturulduðu Ýçin bu böcekler kolay kolay dýþarý çýkamazlar. Tam bu sýrada çiçekte deðiþik bir mekanizma iþlemeye baþlar. Böcek, polenleri diþi organlarýn baþ kýsýmlarýna býraktýðýnda, döllenme baþlar ve çiçeðin hormon seviyesi deðiþir. Büyüme hormanlarý kýsa süre içinde bitkinin çiçeklerinin geliþmesini saðlar. Ayný zamanda çiçeklerin polenleri olgunlaþýr. Döllenme bittikten sonra böceðin çýkmasýný engelleyen tüyler kurur. Böcekleri cezbeden leþ kokusu da sona erer. Böylece güzel bir tuzak ile Aristolochia nev'indeki çiçekler, onlarý bir gýda zanneden sinek ve böcekler tarafýndan tozlaþtýrýlýr.

Ayný zamanda bu tozlaþmada, deðiþik safhalar göz önüne serilmektedir. Umumiyetle bütün çiçeklerde diþi organlarla erkek polenler birarada bulunmakla beraber, bunlarýn kendi kendilerine tozlaþmalarý engellenir. Çiçekte diþi organ o çiçeðin polenleri tarafýndan döllenmeyip bu iþle böcekler vazifelidir. Þayet çiçeðin erkek ve diþi organlarý birbirini dölleyecek olursa Ýrsî hastalýklar zuhur eder. Hatta bazen çiçek nevî'nin varlýðý tehlikeye düþer. Çiçeklerin kendi kendilerine döllenmeleri üç yolla engellenir.

a) Polenler ve tohum taslaklarý ayný zamanda olgunlaþmazlar.

b) Diþi organýn (pistil) stigmasýna en uzak polenler ayný zamanda olgunlaþmaktadýr. Bunlarýn arasýnda ise olgunlaþmamýþ polen keseleri bulunur.

c) Eðer diþi organla polenler ayný zamanda olgunlaþýrsa, böcek lehine bu tozlaþmayý engelleyecek bir mekanizma devreye girer. Yani, çiçek öyle bir vaziyet alýr ki, tozlaþma ancak böcekle olur.

Strelitzia reginae'nin altý çiçeðinden her biri üçü turuncu, üçü de mavi olan yapraklara sahiptir. Bu renkli çiçeðin yapraklarý birbirine karþý gelecek þekilde dizilmiþlerdir. Mavi yapraklardan ikisi alt kýsýmda bulunur. Ve pistilin stigmasýný, polen keselerini kuþatýr. Bu çiçeði ziyaret eden nektar kuþlarý uçarken, polenleri de vücutlarý zamanda olgunlaþmazlar.

Strelitzia reginae'nin altý çiçeðinden her biri üçü turuncu, üçü de mavi olan yapraklara sahiptir. Bu renkli çiçeðin yapraklarý birbirine karþý gelecek þekilde dizilmiþlerdir. Mavi yapraklardan ikisi alt kýsýmda bulunur. Ve pistilin stigmasýný, polen keselerini kuþatýr. Bu çiçeði ziyaret eden nektar kuþlarý uçarken, polenleri de vücutlarýna bulaþtýrýrlar. Tadý çok iyi olan nektarý alabilmek için kuþ, mavi yapraklý kýsma iniþ yapar. Fakat kendisi yapraklar Ýçin aðýr olduðundan mavi renkli yapraklar açýlýr ve bu sayede polenler kuþun vücuduna bulaþýr. Bir sonraki çiçeðe iniþte de bu oyun aynen tekrarlanýr.

Pek gösteriþli olmayan çiçeklere sahip bitkiler çiçeklerini gösterebilmek için çeþitli vaziyetlere baþvururlar. Bunlardan biri Sumatra (Endonozya)'da yetiþen Amorphophallus titanum adlý bitkidir. 50 kg. kadar soðana benzer kökten 2 metre boyunda uzanan bir gövdesi vardýr. Bu kýsmýn dibinde ise çok küçük sarý-beyaz çiçekler bulunur. Çiçek, geliþmesini tamamladýktan sonra dev çiçeði saran, geniþlik bakýmýndan 3 m.yi bulan tek bir yaprak çýkar. Renkleri bize göre pek bâriz olmamaktadýr. Çünkü görüþ sahamýz 400 ile 700 nanometrelik bir saha ile sýnýrlýdýr. Ama böcekler için durum farklýdýr. Onlar bizim görmediðimiz morötesi sahadaki renkleri kolayca seçerler.

Böceklerin bu kadar hassas gözleri olmasýna raðmen bazý çiçekleri yine de farkedemezler. Bu durumun önlenmesi için çiçekler hususî yapýda þekillere sahip kýlýnmýþlardýr. Meselâ birçok çiçek, birleþerek bir çiçek vaziyeti alýrlar.

Aslanaðzý gibi bazý çiçekler de ilk bakýþta normal gibi görünmesine raðmen çok farklý hususiyetlere sahiptir.

Böceklerin faydalanacaðý çiçek tozlarýnýn bulunduðu kýsým kapalýdýr. Bu kapanma mekanizmasýnda üst kýsým kývrýlarak alt kýsmý kapatýr. Öyle ki, büyük böcekler ve iri arýlar alt kýsmý bastýrarak giriþi ancak açabilirler ve nektarý emerler. Çýkýþlarýnda da üst kýsýmda bulunan polenler, böcek yardýmýyla tozlaþmayý saðlamýþ olurlar. Böcek, çiçeði terk ettiðinden aslanaðzý yeniden kapanýr. Böceklerin çiçeðe gelmesi besinleri olan nektarýn çiçekte var olmasýna baðlýdýr. Bazý *****elerde ise daha deðiþik bir yolla erkek arýlarý cezbeden kraliçe arýnýn kokusunu andýran bir koku neþretmeleri ve böylece erkek arýyla *****enin tozlaþmasý saðlanýr.

Orta ve Güney Amerika'daki arýlarýn davranýþý ise çok daha deðiþiktir. Bu arýlar sürülerinden ayrýlarak küçük gruplar teþkil ederler. Ve diðer yabancý böceklere saldýrýrlar. Arýlar, rüzgârda uzun saplarý üzerinde kelebek gibi sallanan "Oncidium" adlý *****eleri düþman zannederler. Bu sebeple *****eye âni bir dalýþla girerler. Bunun üzerine hemen giriþteki polen kesesi yýrtýlýr ve arýnýn baþýna bulaþýrlar. Bir sonraki çiçekte ise *****eler tozlaþmýþ olur. Çünkü arýlar bu *****eleri de düþmana benzeterek dalýþ yapmýþlar ve daha önceki *****eden aldýklarý polenleri aþýlamýþlardýr.

Çiçekler ve böcekler arasýndaki esrarlý münasebet ve alýþveriþler; fýtratýn baðrýndaki faaliyetin lezzetle sürdürülmesi, fýtrî hizmetleri de bunlara bir ücret verilmesi yönünden üzerinde durulmaya deðer. Ne var ki, bizler bu hususlarda henüz emekleme döneminde bulunmaktayýz

Çölle Kucaklaþan Solucan

Ayvaz BAÞARAN
Bizler hâlâ bir kýsým þeyleri imkânsýz, bir kýsým canlýlarý da hakîr görmeye devam edelim!
Solucanla çöl, çokdan zifaf olma yoluna girdiler...
Kimbilir belki de yakýn bir gelecekde bu mutlu izdivaç yeryüzünü yeniden cennetlere çevirecekdir.

Milyonlarca yýl süren fizikî ve kimyevî parçalanmalar neticesi meydana gelen toprak, canlýlar için en mühim ihtiyaçlardan biridir. Her sene erozyonlarla meydana gelen toprak kayýplarýný Önlemek için dünya çapýnda araþtýrmalar yapýlmakta, diðer yandan da bu kaybý azaltýcý tedbirler düþünülmektedir. Bu mevzu ile alâkalý araþtýrma projelerinden birisi de, solucanlarýn çölün yeþertilmesinde kullanýlmasýdýr.

Bu proje ile, hakir ve hor gördüðümüz toprak havalandýrýcýlarý olan solucanlarýn binlercesi, çöpleri ve kumlarý verimli toprak hâline çevirmede kullanýlacaktýr. Çöpleri besin olarak alan solucanlar, bunlarý sindirdikten sonra verimli bir toprak þeklinde geri iade ederler. Laboratuvarda çiçek kasalarýnda neon lâmbasý ile yapýlan küçük bir tecrübe, oldukça müsbet netice verdi. Bunu müteakiben çölde büyük çapta bir tecrübe yapmak için 10 milyon TL, tutarýnda yatýrým yapýldý. Plânlanan çalýþma kýsaca þöyledir; 100 m2 lik bir çölün sathýnda 30 cm. kalýnlýðýnda toprak tabakasý kaldýrýlarak yerine 2 cm kalýnlýðýnda sun'i bir tabaka döþenecek. Sentetik tabaka üzerine 5 cm kalýnlýðýnda yayýlan çöplere solucanlar konarak, üzeri de 25 cm kalýnlýðýnda bir kum tabakasý ile örtülecektir.

Solucanlarýn günde yaklaþýk olarak 2,4 kg. verimli solucan topraðý meydana getirmesi beklenmektedir. Solucanlarýn çok hýzlý ürediði düþünülürse bu deðer oldukça iyidir. Belirli bir müddet sonra çöl kumu, bitki yetiþebilecek bir toprak hâline gelecektir. Solucanlar W.Nickel adlý araþtýrmacý tarafýndan ultra-viyole ýþýnlarý ile çöl sýcaklýðýna dayanacak hale getirilmiþtir. Ama bu ultra-viyole ýþýnlarýna maruz býrakýlan solucanlarýn kumlu bir vasatta yaþayýp yaþayamayacaklarý hususu þüphelidir.

Ýlk bakýþta faydasýz gibi görünen bu canlýlar bile, Ýnsanlýða çok faydalý olabilmektedir.

Çölün Gülü Altýntaþ
 

KarýncaLar
 

Bir karýncayý alýn, suyun içine batýrýn, saatlerce tutun ölmez. Sudan çýkardýðýnýzda ölü gibi görünür ama birkaç saat içinde kendine gelir. Biz insanlar böyle suya batýrýlsak, nefes alamadýðýmýz için oksijensizlikten ölürüz ama su karýncalarýn çok ince olan nefes tüplerinden içeri giremez. Karbondioksitten narkoz yemiþ gibi olurlar.

Tabii ki bu süre çok uzarsa onlar da ölürler ama dayanma süreleri inanýlmazdýr. Ne var ki, karýncalar yaðmur ve seller altýnda bu þekilde nefeslerini tutarak mücadele vermiyorlar. Yaðmuru hissedince yuvalarýna giriyorlar ve giriþ yollarýný týkýyorlar.

Ateþ karýncasý denilen bir türünde ise karýncalar birbirlerine tutunarak sel sularýnýn üstünde yüzüyorlar. Bir yerde karaya vurup çýkýyorlar. Tabii kraliçe karýnca ortada, yüksekte ve mümkün olduðunca kuru tutuluyor. Karýnca yuvalarý inþaat tekniði olarak örnektirler. Yuvanýn giriþine baðlý ve buradaki suyu alýp baþka tarafa verebilen birçok tünel daha inþa ederler.

Bazýlarý ise yuvalarýnýn üstünü öyle saðlam kapatýrlar ki, sel sularýnýn bir evin çatýsýnýn üstünden aþmasý gibi geçip giderler. Yine de bir aksilik olur, yuva su ile dolarsa, karýncalar çöp ve yaprak parçalarýna veya yukarýda belirtildiði gibi birbirlerine tutunup yüzebilirler. Çok þiddetliyaðmurdan sonra oluþan çamur tünellerini kapattýðý zaman ise yuvalarýný yeniden inþa etmek zorunda kalýrlar.

Gündelik hayatta artýk yaygýn olarak kullanýlan mikrodalga fýrýnlarýn kapaklarýnda kaçak yapmamalarý, insanlara zarar vermemeleri için özel tedbirler alýnýr. Ancak bir mikrodalga fýrýnýna girmiþ karýncaya, fýrýn çalýþtýðý sürece bir zarar gelmeyeceðini biliyor muydunuz? Mikrodalga fýrýnlarýnda ýþýn yoðunluðu bir noktaya göre ayarlýdýr. Bu nokta hemen hemen fýrýnýn ortasýdýr.

Bu nedenle yiyecek, her tarafý eþit pissin diye ortada dönen bir tabla üzerine konulur. Karýncalar fýrýnda ýþýnlarýn daha az yoðun olduðu bölgeleri hissederler. Zaten sýcak bölgelere girseler de, vücut yüzey alanlarýnýn hacimlerine oranla yüksek olmasý nedeni ile ýlýk bölgeyi bulana kadar kendilerine zarar gelmez.

Malezya'da Kedi Yaðmuru
 

KUÞ TÜRLERÝ AZALIYOR

ADANA - Ali Güreli - Türkiye'de, sulak alanlarýn kurutulmasý, büyük ölçekli baraj projeleri, kumul, tuzlu çayýr ve bataklýklarýn tarým alanýna dönüþtürülmesi sonucu, son yýllarda her 4 kuþ türünden birinin neslinin tükendiði bildirildi.
Doða Derneði Genel Müdürü Güven Eken, 7-8 Ekim tarihlerini kapsayan Dünya Kuþ Gözlem Günü'nde, Ankara, Bursa, Çorum, Diyarbakýr, Erzurum, Ýstanbul, Ýzmir, Malatya, Osmaniye ve Samsun'da etkinlik düzenleneceðini söyledi.
Bu etkinliklerdeki amacýn kuþ türlerinin korunmasýna dikkati çekmek olduðunu belirten Eken, 20 ilde 600'den fazla kuþ gözlemcisinin türlerdeki sayýlarý güncelleþtirmeye çalýþacaklarýný kaydetti.
Eken, düzenli olarak gözlenen kuþ türü bakýmýndan Avrupa'nýn önde gelen ülkelerinden biri olan Türkiye'deki çoðunluðu yýrtýcý olan 45'e yakýn kuþ türünün neslinin kritik düzeyde ve tehlike altýnda olduðunu söyledi.
Ülkemizde varlýðý bilinen yaklaþýk 460 kuþ türünden 300 kadarýnýn düzenli olarak gözlemlendiðini belirten Eken, Türkiye'nin kuþ türü açýsýndan Avrupa'nýn en zengin ülkesi olma þansýný hýzla kaybetmeye baþladýðýný ifade etti.
Eken, son yýllarda Türkiye'de sulak alanlarýn kurutulmasý, büyük ölçekli baraj projeleri, kumul, tuzlu çayýr ve bataklýklarýn denetimsizlik sonucu tarým alanlarýna dönüþtürülmesinin, türlerin azalmasý ve yok olmasýný hýzlandýrdýðýný belirtti.

Kyoto
 

Kyoto'ya Ýmza Koyup, Çevreyi Katleden de Var (Meral TAMER)

Cumartesi, 03 Mart 2007

Hollanda, ithal palmiye yaðýndan elde edilen biyoyakýtla karbon gazý salýnýmýný aþaðý çekerken, Endonezya'daki yaðmur ormanlarýný katletti! Artýk havadan sudan konuþmak, dünyanýn en ciddi meselelerinden biri haline geldi. Dolayýsýyla bizim deyimler sözlüðüne de galiba küçük bir rötuþ gerekecek.

Küresel ýsýnmaya karþý ivedi önlem alýnmasýnýn gerekliliði, neyse ki artýk medyada da enine boyuna tartýþýlýyor. Dün bizim gazetede bir haber vardý: Eðer Türkiye, sera gazý salýnýmýnda kýsýtlama hedefleyen Kyoto Protokolü'nün altýna imza atacak olursa, taahhütlerini yerine getirmek için 20 milyar dolarlýk yatýrým yapmasý gerekiyormuþ.

Bana soracak olursanýz AKP hükümeti, çevreyi en fazla kirleten zengin-kalkýnmýþ ülkeler için hazýrlanmýþ olan bu protokole imza koymamakla isabet ediyor. Kaldý ki Kyoto Protokolü'ne imza attýðý için sera gazý salýnýmýný azaltacaðým diye uðraþan bazý ülkelerin, aslýnda çevreyi nasýl katlettikleri de ortaya çýkýyor.

Peri masalý kâbus oldu
Önceki hafta yayýnlanan bir raporda, Hollanda'nýn biyoyakýt kullanýmýný hýzla arttýrarak kendi karbon gazý salýnýmýný azaltýrken, eski sömürgesi Endonezya'daki yaðmur ormanlarýný nasýl katlettiði ortaya çýktý. Ve Danimarka ile birlikte AB'nin en çevreci ülkesi diye takdir edilen Hollanda'da son yýllardaki çevreci peri masalý, hýzla çevreci bir kâbusa dönüþtü.

Oysa gerek Hollandalý siyasetçiler gerekse çevreci gruplar, Hollanda'nýn yenilenebilir enerjiye bu kadar çabuk uyum saðlamasýndan ve özellikle de elektrik üretim tesislerinde Güneydoðu Asya'dan getirilen palmiye yaðýnýn (biyoyakýt) belli oranlarda kullanýlmasýndan ne kadar mutluydular.
Hatta hükümetin uyguladýðý sübvansiyonlarla enerji þirketleri, sadece biyoyakýtlarla çalýþacak jeneratörler bile dizayn ettiler.

Endonezya nasýl kirlendi?
Ne var ki bilim adamlarýnýn geçen yýl Endonezya ve Malezya'daki palmiye yaðý ekim alanlarýnda yaptýklarý incelemeler, korkunç bir gerçeði ortaya çýkardý.

International Herald Tribune gazetesine manþet olan yazýya göre Avrupa'nýn palmiye yaðýna olan talebindeki bu artýþ, Güneydoðu Asya'da palmiye yetiþtirmek için yaðmur ormanlarýnýn tahrip edilmesine ve aþýrý gübre tüketimine sebep oldu.

Daha da kötüsü palmiye ekmek için gereken alanlar, o bölgede topraðýn tamamen kurutulmasý, daha sonra da yakýlmasý yoluyla elde ediliyor. Bu da atmosfere çok büyük miktarlarda sera gazý salýnýmýna sebep oluyor.

AB'nin Biyoyakýt Direktifi
Emisyonlarýndaki bu yüksek artýþla Endonezya, aniden ABD ve Çin'in ardýndan dünyada en çok sera gazý üreten 3. ülke haline geldi. Yaðmur ormanlarý sayesinde "dünyanýn akciðeri" diye anýlýrken, "çevreyi koruma þampiyonu bir AB ülkesi tarafýndan" birkaç yýl içinde dünyanýn en kirli ülkelerinden biri haline getirilmek! Kasýtlý deðil kuþkusuz, ama olacak iþ de deðil!

Hollandalý bazý parlamenterler, Endonezya'daki beklenmedik bu tahribatýn faturasýnýn, Hollanda tarafýndan karþýlanmasý gereðine iþaret ediyorlar. Bu arada küresel ýsýnmaya karþý önlem olarak AB üyesi ülkelerde 2010 yýlýna kadar ulaþýmýn % 5.75'ini biyoyakýtla saðlama yönündeki direktifin de deðiþtirileceði belirtiliyor.

Meral Tamer/Milliyet,14.02.2007

Küresel Isýnma ve Burjuva Ýkiyüzlülüðü: Kyoto Protokolü
 

Küresel Isýnma ve Burjuva Ýkiyüzlülüðü: Kyoto Protokolü (Ozan DEMÝRCÝ)

Çarþamba, 28 Þubat 2007

Küresel ýsýnma sorunu son yýllarda yoðun bir þekilde tartýþýlýyor. Yeryüzündeki insan ve canlý hayatý bakýmýndan ciddi birtakým sonuçlarý olacaðý ileri sürülen bu küresel sorunun çözümü için dünya burjuvazisi Kyoto Protokolü’nü gündeme getirdi. 141 ülkenin katýlýmý ile imzalanan protokol 1997 yýlýndan beri sürüncemedeydi ve uygulamaya geçmeyi bekliyordu. Sonunda, bilim adamlarýnýn küresel ýsýnmayla acilen mücadele çaðrýlarý yaptýðý bir dönemde protokolün iþlemesi için düðmeye basýldý ve Kyoto Protokolü nihayet geçtiðimiz Þubat ayýnda yürürlüðe girdi. Burjuva medyanýn geneli tarafýndan da “önemli bir adým olarak” alkýþlandý. Anlaþmanýn yürürlüðe girmesini Kyoto’da törenle kutlayan Japonya hükümeti, ABD’ye, “en çok gaz yayan ülkenin hâlâ bize katýlmamýþ olmasýný esefle karþýlýyoruz” diye seslendi.

Bilim adamlarý eðer müdahale edilmezse 10 yýl içinde gezegenin geri döndürülemez bir mahvolma sürecine gireceðini söylüyor. Diðer taraftan zaten gecikmiþ bir giriþim olan Kyoto Protokolünün derde deva olamayacaðý da anlaþýlýyor.

Kyoto Protokolü nasýl ortaya çýktý?
Dünyanýn ýsýnma sürecine girdiðine ya da kullanýlan fosil yakýtlarýn atmosferde birikerek sera etkisi yapacaðýna iliþkin düþünceler 1880’li yýllardan itibaren zaman zaman ortaya atýldý. Ancak daha çok tahminlerden oluþan, o günün koþullarýnda bilimsel olarak ispatlanamayan bu görüþler yeterince yüksek sesle dile getirilemedi, getirildiðinde de egemen güçler tarafýndan çýkarlarýna dokunduðundan dolayý susturuldu.

1970’li yýllarda bilimsel veriler ýþýðýnda bazý gazlarýn sera etkisi yaratabileceði konusunda bilim çevreleri fikir birliði aþamasýna geldiler. 1979 yýlýnda, Dünya Meteoroloji Örgütü, bilim adamlarýný Birinci Dünya Ýklim Konferansý için Cenevre’de topladý. Konferansýn sonunda hükümetlere insanýn sebep olduðu iklim deðiþiminin olumsuz etkilerinin önlenmesi için çaðrýda bulunuldu. Aradan altý yýl geçtikten sonra Avusturya’da düzenlenen yeni bir konferans ile sera gazýnýn küresel ýsýnmaya etkileri araþtýrýlmaya baþlandý. Burada karbondioksit miktarýnýn 2030’lu yýllarda iki katýna çýkacaðý tahmininde bulunuldu. Buna raðmen konu pek ses getirmedi.

Küresel ýsýnma ile ilgili tezler asýl olarak 1988 yýlýnda ABD’de yapýlan toplantýdan sonra yanký buldu. NASA’ya baðlý olarak çalýþan iklim uzmaný James Hansen, 1988’de katýldýðý bir toplantýda sera gazlarýnýn etkilerinden bahsederken, kuraklýklarýn, sellerin ve daha farklý doðal olaylarýn artma olasýlýklarýný gözler önüne serdi. Hansen bu konuþmayý yaparken –doðanýn bir azizliði mi diyelim– ABD’de yýlýn en sýcak günü idi ve orta batý, tarihinin en kurak dönemlerinden birini yaþýyordu. O ana kadar herhangi bir sýcaklýk deðiþimini kesin olarak kabul etmeyen bilim adamlarý, hükümetler ve ABD yönetimi, olayýn ABD’de gerçekleþmesinin büyük etkisi ile sýcaklýk deðiþimini kabul etmekle kalmadý, bunun “küresel bir ýsýnma” olduðunu da görünürde kabul etti. Vandana Shiva’nýn da dediði gibi, “bundan üç yýl önce Etiyopya ve Sudan’da binlerce kiþinin açlýktan ölmesi Kuzey Hükümetlerinin çölleþmeyi ve kuraklýðý acil küresel çevre sorunlarý olarak deðerlendirerek harekete geçmeleri için yeterli olmamýþtý.… Ne de olsa ölümler Afrika’da, ‘dýþarýlarda bir yerlerde’ olmuþtu.”[1]

Dünyanýn jandarmasýndan böyle bir ses gelmesi elbette bütün bilim adamlarýný ve BM’yi etkiledi. Hansen’in yarattýðý ivme ile BM, Hükümetlerarasý Ýklim Deðiþimi Panelini (IPCC) gerçekleþtirdi. Dünyanýn farklý ülkelerinden yaklaþýk 2000 bilim adamýnýn katýldýðý IPCC, 1990 yýlýnda, küresel ýsýnmaya “insanýn yaptýðý etkinin” henüz ispatlanamadýðýný bildiren bir rapor yayýnladý.

Birinci raporun iki yýl sonrasýnda, 1992’de, Brezilya’nýn Rio de Janerio kentinde UNCED (Birleþmiþ Milletler Çevre ve Kalkýnma Konferansý) toplandý ve 160’tan fazla ülkenin katýlýmý ile Ýklim Deðiþimi Çerçeve Konvansiyonu imzalandý.

1995 yýlýnýn sonlarýna doðru IPCC nihayet ikinci raporunu açýkladý. Bu raporda, yaklaþýk 2000 bilim adamýndan gelen verilere dayanýlarak, iklim deðiþiminin doðal nedenlerden dolayý deðil, “insan etkilerinden” (kuþkusuz burada “insan etkileri” diye bahsedilen olgu aslýnda kapitalist üretimin etkileridir) kaynaklý olduðu açýða kavuþtu.

En sonunda, Nisan 1997’de, eski Japon imparatorluk baþkenti Kyoto’da düzenlenen konferansa katýlan ülkeler, atmosfere karýþtýklarýnda sera etkisi yaratan karbondioksit, metan, kloroflorokarbon, hidroflorokarbon, asitoksit gibi gazlarýn emisyonunu (salým) engelleyecek ya da azaltacak koþullarýn altýna imza attýlar. Ancak bilimsel bulgularla ortaya atýlmasýndan Kyoto Protokolünün imzalanmasýna kadar geçen on sekiz yýllýk süre, hâlâ küresel ýsýnmanýn ve iklim deðiþiminin dünyadaki bütün ülkeler tarafýndan kabul edilmesine yetmemiþti. Özellikle ABD, Rusya Federasyonu ve Avustralya anlaþmayý imzalamamakta direniyorlardý. Rusya dýþýnda bu süreçte hâlâ deðiþen bir þey yok.

Petrol Tekellerinin Gölgesinde: Kyoto Protokolü
1997 yýlýnda imzalanan ve o dönemin ABD baþkaný olan Clinton’ýn da onayladýðý anlaþmayla, sanayileþmiþ ülkeler genelinde, baz yýl olarak kabul edilen 1990’daki sera gazý yayma oranýnýn 2008-2012 arasýnda yüzde 5,2 oranýnda azaltýlmasý hedefleniyor.

Kyoto Protokolü, sonuç olarak burjuva bilim adamlarýnýn hazýrladýklarý ve petrol devlerinin gölgesinde imzalanan bir anlaþmadýr. Ve bundan dolayý anlaþmanýn her satýrý petrol kokmaktadýr.

Örneðin:
“Ýlgili uluslararasý çevre antlaþmalarý kapsamýndaki taahhütler ile sürdürülebilir orman düzenleme uygulamalarý, aðaç dikimi ve aðaç takviyesine/desteðine iliþkin teþvikler dikkate alýnarak Montreal Protokolü ile düzenlenen sera gazlarýna iliþkin rezervlerin korunmasý ve iyileþtirilmesi…”[2]

Doðanýn dengesinin rayýna oturmasý için fosil yakýt kullanýmýnýn ortadan kaldýrýlmasý deðil, daha fazla “aðaç dikerek” karbondioksit emisyon miktarýný normal seviyeye çekmeye çabalama maddesi! Yani bir taraftan doðaya fosil yakýtlardan karbon kökenli maddeleri salmaya devam edelim, ama diðer taraftan da bu karbonu ortadan kaldýrabilmek için çevreyi ormanlýk hale getirelim! Kuþkusuz kimse ormanlýk alanlarýn arttýrýlmasýna hayýr demez. Ancak burjuvazi ve onun “bilim” adamlarý ormanlýk alanlarý kendi üretim alanlarýna dokunmadan arttýrmanýn yolunu arýyorlar ve buldular da. Buna göre eski aðaçlardan oluþan ormanlar yok edilerek, bunlarýn yerine genç ve daha hýzlý büyüyen aðaçlardan oluþan ormanlar oluþturulacak. Bu durum çevreyi korumak adýna yapýlan en büyük cinayettir kuþkusuz. Kâr dýþýnda bir düþüncesi olmayan kapitalistler ve onlarýn yalakalarý, bu ormanlarý kesip yerlerine tek tip aðaç dikmekle birinci olarak doðanýn çeþitliliðini tehlikeye atýyorlar. Diðer taraftan, bu ormanlarda yaþayan canlýlarýn yaþam alanlarýnýn ormanlar yeniden orman haline gelene kadar ellerinden alýnacaðýný biliyor, ama görmezden geliyorlar. Ormanlýk alanlarý fabrika yapmak ya da geniþ tarým arazileri elde etmek için ortadan kaldýran kapitalistlerin çevreyi ormanlaþtýrma projesi tam bir ikiyüzlülüktür.

Anlaþma uyarýnca, protokolün imzalandýðý dönem sürecinde “pazar ekonomisine” yeni geçmiþ olan ülkeler [Rusya ve diðer eski bürokratik diktatörlükler] karbondioksit emisyonlarýný 1990 dýþýndaki bir yýla dayanarak indirme hakkýna sahipler. Bu ülkeler sözü geçen dönemde eski teknolojilerden dolayý yoðun karbon salýmý yapan ülkelerdi. Çözülüþ sürecinin tamamlanmasýnýn ardýndan bu ülkelerin hemen hepsinde ekonomik çöküntü yaþandý. Ve bunun sonucu olarak da aslýnda bugün, 1990’lardaki karbondioksit emisyon oranlarýndan çok daha düþük oranlara sahipler. Geliþim süreçleri içindeki bu ülkelerden Rusya’ya 1990 seviyesinin %50’si, Ukrayna’ya ise 1990 seviyesinin %150’si kadar bir artýþ yapma hakký verildi. Bu ise dünya çapýnda karbondioksit emisyon miktarýnýn azalmasýna deðil, tersine artmasýna hizmet edecek bir durumdur.

Anlaþmanýn baþka bir maddesi ise emisyon hakký transferine olanak tanýyor. Yani Kyoto Protokolünün öngördüðü emisyon miktarýndan daha fazla emisyon yapan bir ülke, daha az emisyon yapan bir baþka ülkeden emisyon hakkýný alarak o ülkenin kullanmadýðý miktarý kullanabilme hakkýna sahip olacak. Yani tam bir ikiyüzlülük! Kýsmak deðil, aksine kotalarýn son damlasýna kadar kullanýlmasý için açgözlü bir saldýrganlýk! Tüm burjuva anlaþmalarýnda olduðu gibi kendi sorumluluðundan kaçmak için ikiyüzlüce her yola baþvurma.

Anlaþmanýn bir diðer noktasý da, emperyalist piramidin üstündeki ülkelerin emperyalist piramidin altýndaki ülkelere yapabileceði teknoloji transferinin kapýsýnýn açýk býrakýlmasýdýr. Böylece ileri ülkeler kirli teknolojilerinden vazgeçmeden, üretimlerini baþka ülkelere kaydýrarak üretimlerine devam edebilir, bu süreç zarfýnda da daha geliþmiþ teknolojiler için altyapý oluþturabilirler. Yani protokolün “ruhunu” delmek için muhtelif türde gedikler zaten açýlmýþ durumda.

ABD’li büyük enerji tekelleri daha baþýndan itibaren iklim sözleþmesini sabote etme tutumu içine girdi. Öncelikle Mobil Oil, Exxon, Texaco gibi petrol devlerinin satýn aldýðý “bilim” adamlarý ortalýðý karýþtýrmaya baþladýlar. Farklý farklý, iler tutar yaný olmayan teoriler ile gündemi deðiþtirmeye, toplantýlarý baltalamaya çabaladýlar. Zaten bu petrol devlerinin doðrudan temsilcisi olan G. W. Bush’un iktidara gelmesinden sonra ise ABD Kyoto protokolüne karþý kesin tavrýný ortaya koyarak anlaþmadan çekildi.

Petrol þirketleri-siyaset iliþkisi: ABD’de partilere yapýlan para yardýmlarý (milyon $)
1997 1998 Demokratlar Cumhuriyetçiler
Mobil Oil 5,24 6,16 %16 %84
Exxon 5,21 5,62 %12 %88
Texaco 4,23 5,63 %24 %76
Shell Oil 2,29 3,72 & %74

ABD, siyaseti kimin belirlediðinin çok güzel bir örneðidir. Ve çevre konusu da son tahlilde siyasi bir yön içerir. ABD ekonomisinin egemen gücü olan silah ve petrol tekelleri, egemenliklerini sürdürebilmek için çevreyi katletmek, dünyayý yaþanmaz hale getirmek pahasýna savaþlara ve petrol kullanýmýna devam edeceklerdir.

Kyoto doðrultusunda yapýlanlar ve yapýlmayanlar
Kyoto Protokolünün yürürlüðe girebilmesi için, gaz emisyonunun en az yüzde 55’inden sorumlu olan ülkeler tarafýndan onaylanmasý gerekiyordu. Normal olarak 2000 yýlýndan itibaren emisyon hacimlerinde daraltma yapýlmasýný öngören, 2008-2012 yýllarý arasýnda ise 1990 yýlýnýn en az %5,2’si kadar azaltma yapýlmasýný planlayan anlaþma, yeterli sayýda ülkenin imzalamamasý sonucu uzun süre yürürlüðe giremedi. Nihayet AB’nin birtakým pazarlýklarla Rusya’yý razý etmesi sonucu Rusya 2004 sonunda anlaþmayý onayladý. Böylece anlaþmanýn geçerli olmasý için gerekli olan yüzde 55’lik oran tutturuldu. Ve bunun ardýndan geçtiðimiz Þubatta anlaþma yürürlüðe girdi.

Ancak, bu gazlarý en çok üreten ülke olan ABD (%25) ve %3,2’sini üreten Avustralya tarafýndan reddedilmesi, aslýnda anlaþmayý ölü doðmuþ bir çocuk haline getirmiþtir. Çin ile Hindistan’ýn “geliþen ülkeler” adý altýnda yükümlülükten muaf tutulmasý, ABD ve Avustralya gibi ülkelerin þu anki en büyük itiraz noktalarýný oluþturuyor. Bu ülkelere serbestlik tanýnmasý, doðal olarak diðer kapitalist ülkelerin bu ülkelerle rekabet gücünde bir zayýflamaya yol açacak.

Kyoto Protokolünde %8’lik bir artýþ yapmasýna izin verilen Avustralya bugün 1990 yýlý oranlarýnýn %17 ilerisine geçmiþ durumda. ABD þimdilik %20 gibi bir fazlalýk taþýsa da, 2010 yýlýnda bu oran tahminlere göre %30’lara ulaþacak.

Burada üzerinde durmayacak olsak da küresel iklim deðiþim senaryolarýnda nasýl bir durumdan bahsedildiðini bilmek gerekiyor. Bilim adamlarýnýn gözlemleri doðrultusunda yapýlan bilgisayar simülasyonlarýna göre iklim deðiþiminin en çok vuracaðý bölgeler Kuzey Avrupa, Sibirya, Çin’in kuzey bölgeleri ve Afrika ile Batý Avrupa’nýn kýyý þeridi olarak görülüyor. Yapýlan simülasyonlar doðrultusunda, Amerika’yý doðrudan ilgilendiren (!) bir durum yok. Bu bölgelerde yaþayan insanlarýn kuraklýk ya da seller ile karþýlaþmasý, bu bölgelerin buzul haline gelmesi gibi senaryolar bundan dolayý ABD hükümetini ilgilendirmiyor.

Bununla birlikte anlaþmayý imzalayan ülkelere bakýldýðýnda bu ülkelerin de anlaþma doðrultusunda olumlu adým attýklarýný söyleyebilmek söz konusu deðil. En büyük emisyon oranýna sahip olan ülkeler arasýnda yer alan Kanada anormal bir patlama göstererek 1990’dakinin %130’una ulaþmýþ durumda. Yaný sýra Almanya’da %4’lük, Hollanda’da ise %17’lik bir sapma söz konusu.

Kyoto Protokolü çözüm olabilir mi?
Bilim adamlarýnýn yaptýklarý araþtýrmalara göre yaþanan ýsýnmanýn sebebi doðaya bugün salýnan karbondioksitten kaynaklanmýyor. Yaþadýðýmýz sýkýntýlar, sýcaklýklarýn deðiþimi, kasýrgalarýn þiddetlerinin artmasý gibi doða olaylarýnýn sebepleri 1960’larda gerçekleþen karbon kökenli salýnýmlardýr. Yaþadýðýmýz son dönemde salýnan gazlarýn etkileri ise bundan 10-15 yýl sonra görülmeye baþlayacak.

Bugün yapýlan salým 1960’larla kýyaslanamayacak kadar fazla. Kapitalizmin eþitsiz de olsa dünyanýn her yerinde geliþmesi ve bundan dolayý fosil yakýtlarýn kullanýmýnýn artmasý, doðanýn geleceðinin hiç de parlak olmadýðýnýn sinyallerini veriyor.

BM’nin yaptýðý araþtýrmalara göre, atmosferde biriken karbon kökenli gazlarýn yüzde 80’i, ulaþým, ýsýnma ve sanayide fosil yakýtlarýn kullanýlmasýndan kaynaklanýyor. Eðer atmosferdeki gaz oraný sabitlenebilirse küresel ýsýnma ile baþa çýkýlabilir. Ancak atmosferdeki gaz oranýnýn sabitlenebilmesi için ABD, Avustralya, Kanada gibi ülkelerin derhal karbondioksit salýmýna son vermesi –%5 indirim deðil, tamamen durdurmasý– gerekiyor. Bu ise kapitalizm altýnda gerçekleþemeyecek bir durumdur.

Kyoto Protokolü burjuvazinin bilim adamlarýnca öngörülenler doðrultusunda yapýlmýþ olan bir anlaþmadýr. Bu anlaþma kapitalist ülkelerin kendi çýkarlarýný zedelemeden doðayý sözde kurtarma çabalarýnýn göstermelik belgesidir.

Kapitalist ülkelerin hükümetlerinin kendi temsil ettikleri sýnýfýn –burjuvazinin– çýkarlarýna uygun düþmediði sürece diðer ülkelerin burjuva hükümetleri ile iþbirliðine girmesi söz konusu olamaz. Kyoto Protokolü ne kadar önemli gibi gösterilirse gösterilsin, farklý farklý ülkelerin kapitalistlerinin çýkarlarý rekabet nedeniyle çatýþtýðýndan bir anlam içermiyor.

Yaþadýðýmýz dünyanýn bugünkü durumuna gelmesinde en büyük etken kapitalist üretim sistemidir. Doðayý temizlemek, karbondioksit emisyon miktarlarýný düþürmek, yaþanabilir bir dünya kurmak gibi beklentiler bu üretim sisteminin özüne tümüyle aykýrýdýr. Daha fazla kâr elde etmenin tek dürtü olduðu bir dünyada, rekabet gücünü düþürecek önlemler, kapitalistlerin alabileceði önlemler olamaz. Hele bunu kapitalistlerin en üst birliklerinden biri olan Birleþmiþ Milletler’in saðlamasý hiç mümkün deðildir.

Doðada yaratýlan tahribatýn giderilebilmesi için tek yol temiz enerji kaynaklarý ve teknolojileri kullanmak ve geniþ bir seferberlik anlamýna gelen çalýþmalar yapmaktýr. Bunun anlamý ise mevcut üretim sisteminin kökten deðiþtirilmesi, dünya ölçeðinde planlý, doða ve insanla barýþýk hale getirilmesidir. Böyle bir ekonomi ise kapitalizmin doðasýna terstir ve bunun savaþ için milyarlarca dolar ayýrýp çevreyi katledenler tarafýndan deðil, kapitalizmi ortadan kaldýrabilecek tek güç olan iþçi sýnýfý tarafýndan hayata geçirilebileceði açýktýr.

Kâr amaçlý üretim yerine insanlýðýn gerçek ihtiyaçlarýnýn üretildiði bir dünyada, petrol ve silah tekelleri gibi doðayý birinci dereceden tahrip edecek yapýlar bulunmayacaðýndan dolayý, temiz enerji kaynaklarý devreye sokularak çevre ile dost teknolojiler kullanýlabilir.

Dünyayý küresel bir ýsýnma tehdidinden kurtaracak olan tek yol, onu kapitalistlerin elinden kurtarmaktýr. Ýþçi sýnýfýnýn ve dünyanýn kurtuluþu birbirine kopmaz biçimde baðlýdýr. Bu baðlamda ne dünyanýn kurtuluþunu iþçi sýnýfýnýn kurtuluþundan baðýmsýz olarak, ne de iþçi sýnýfýnýn kurtuluþunu dünyanýn kurtuluþundan baðýmsýz olarak düþünemeyiz.

Dünyamýzýn Esrarengiz Ýþçileri

Mikroorganizmalar sularda ve fabrikalarýn sývý artýklarýnda bulunarak besin maddelerinin pislenmesine yol açarlar. Ama ayný zamanda, katý veya sularda erimiþ halde bulunan organik artýk maddelerin ortadan kalkmasýný da saðlarlar. Mikroplarýn tesiriyle artýklarýn parçalanmaya uðramasý, sanayi mikrobiyolojisinin dünya üzerinde gerçekleþtirdiði en mühim iþlerden biri olacaktýr.

Kullanýlmýþ sularýn arýtýlmasý, sadece saðlýk bakýmýndan deðil, su tasarrufu bakýmýndan da büyük ehemmiyet arzeder.

Biyolojik arýtmanýn birinci devresinde elde edilen artýklar, sindirici bir makineye konularak mayalanmaya býrakýlýr ve neticede de metan gazý elde edilir. Bu gaz, þehir hava gazýna karýþtýrýlarak yüksek bir yanma gücü elde edilmiþ olur. Sindirilmiþ artýklarda birçok besleyici madde vardýr.

Bugün kullanýlmýþ sularda tek hücreli çeþitli yosunlarýn yetiþtirilmesi konusunda, birçok ülkede mühim çalýþmalar yapýlmaktadýr. Meselâ, Japonya'daki bir fabrikada yosunlar, kullanýlmýþ sularýn karbon gazýný almakta ve böylece temiz su istihsali saðlanmaktadýr. Ýlk denemelerin yapýldýðý bu fabrikada, günde 27 kilo yosun ve 908.781 kilo arýtýlmýþ su üretilmektedir. Bu yosunlar yoðunlaþtýrýlarak hayvan yemine katýlmaktadýr. Ayrýca Prag Mikrobiyoloji Enstitüsüne baðlý bir araþtýrma merkezinde de, buna benzer denemeler yapýlmaktadýr.

Kullanýlmýþ sularýn arýtýlmasý yoluyla elde edilen katý artýklar ve ev çöpleri, hususi bu iþ için kurulmuþ fabrikalarda mayalandýrýlabilir ve böylece organik maddeler bakýmýndan zengin gübre mayalarý elde edilebilir.

Avrupa ülkelerinde, ev çöplerinin miktarý, adam baþýna ve günlük olarak 650 ila 1000 gram arasýnda deðiþir. Brezilya'da tropikal bölgede, þehir kesimlerinde, adam baþýna ve günlük olarak 600 gram; Fas'ta, Rabat'ta ise, 500 gram olarak tesbit edilmiþtir. Tropikaltý ve tropik bölgelerinde, kasaba ve köylerde ise, küçümsenmeyecek ölçüde azalma görülür. Buralarda adam baþýna, günlük ortalama 250 gramdýr.

Taze çöplerin bir gramýnda milyonlarca tek hücreli canlý bulunur. Bunlarýn ameliyelerden geçirilmesi çeþitli zamanlarda olur. Sonunda, hastalýk yapan mikroplar ve parazitler ölür; elde edilen gübre mayasý da, antibiyotik maddeler ve toprak mikroplarýnýn düþmaný olmayan tek hücreli organizmalar kalýr. Çöplerin bu ameliyeden geçirilmesinde, 40 kg. maya elde etmek için 100 kg. çöp kullanmak gerekir.

Gübre mayasý kullanýmýnýn dozlarý deðiþiktir. Hektar baþýna 20 ila 40 ton arasýnda. Þerbet, topraðýn fizik özellikleri üzerinde ödemli bir tesir yapar. Kumlu topraklara döküldüðü zaman, bu topraklarýn suyu ve gübreyi tutabilme kabiliyetini güçlendirir ve böylece verimi artýrýr. (Meselâ narenciye söz konusu olduðu zaman, % 15 ile % 20 arasýnda bir artýþ saðlanýr) Hatta, yoðun topraklarýn su geçirebilirliliðini saðlar ve yaðmur mevsiminde çamura dönüþmesine mani olur. Bayýrlarda ise, önemli ölçüde erozyonlarýn önüne geçer.

100.000 ile 150.000 kiþilik þehirden, günde 50 ile 100 ton arasýnda çöp çýkar. Bu, günde 17 ile 25 ton arasýnda gübre mayasý demektir. 200 ile 300 hektar arasýnda bir toprak için bu miktar gübre mayasý yeterlidir.

Bu gün, bakýr, nikel, krom, kalay ve molibden bakýmýndan zengin maden filizlerinin pek güç bulunduðu bilinmektedir. Zengin olmayan filizleri, yoðunluk bakamýndan zengin veya orta derecedeki filizlerle tatbik edilen madencilik iþlerinde arýtmak, pahalýya mal olmaktadýr. Ama, suda veya sülfirik asitte erimiþ bu madenleri çýkarmak için mikroplarý kullanma imkâný da vardýr.

On - onbeþ yýl önce, Rio Tinto'da Thiobacillus ferroxidans'a benzeyen bir bakteri elde edildi. Bu bakteri nevi, daha önce, Pensilvanya kömür ocaklarýnda yapýlan araþtýrmalar sýrasýnda bulunmuþtu. Bakteri, kömürdeki pritin yýkanmasý için kullanýlan sulardan elde edilmiþtir. Artýk sularýn yüksek asitli olmasý, çevredeki bitkilerin kurumasýna sebep olmuþ ve bu alâka çekici hadise yýkanma olayýnýn keyfiyeti üzerinde araþtýrmalar yapýlmasýna yol açmýþtý. Daha sonra, Birleþik Devletlerde Bingham'da, bakýr yüklü sulardan, buna benzer baþka bir mikrop elde edildi. Laboratuvarlarda yapýlan çalýþmalar, en az sekiz madeni içine alan kükürtlü sularýn bu mikroplarýn tesirinde kaldýðýný gösterdi.

Bu mikrobiyolojik yýkamanýn ehemmiyeti mevzuunda fikir vermek için Birleþik Devletler'de, 1965'de bakýr madenlerinde 370 milyon ton cüruf elde edildiðini ve mikroorganizmalarýn faaliyeti neticesinde bu cüruftan elde edilen bakýrýn A.B.D.'nin 1966’daki bakýr üretiminin % 10'unu saðladýðýný söylemek kâfidir.

Bu yolla elde edilen bakýrýn tonunun 1000 dolara mal olduðu da bilinmektedir. Oysa, dünya piyasasýnda bu rakam 14.000 dolar kadardýr. Demek ki, 1 milyon ton cürufta, % 0,3 oranýnda bulunan bakýrýn % 50 si elde edilebilirse, 600.000 dolarlýk bir kazanç saðlanacaktýr. Þimdilik mikrobiyolojik yýkama, ekonomik bakýmdan verimli görünmektedir. Meksika, SSCB ve Birleþik Devletler gibi on ülke bu usulü kullanmaktadýr.

''Tkioba siller" ve ''Ferrobakteriler'' brannit gibi bazý maden filizlerinden uranyum çýkarýlmasýnda da kullanýlabilir. Uranyum, uranil sülfat olarak çözülmüþ durumuna geçer ve çeþitli þekillerde bu çözülmüþ þeyden uranyum elde edilir.

1985'te uranyum ihtiyacýnýn iki katýna çýkacaðý ve bundan dolayý biyolojik yýkama ile maden çýkarma yolunun çok faydalý olacaðý tahmin edilmektedir.

Kanada'da "Stanrock" ocaklarýndan bu yolla, ayda 7500 kilo uranyum elde edilmektedir. Madenciler mikroplarýn tesirli olduðu ocak duvarlarýný ýslatmakta, elde edilen çözülmüþ þeyler toprak yüzüne aktarýlmakta ve bundan uranyum çýkarýlmaktadýr. Böylece, pek deðerli olmayan tonlarca maden filizinin taþýnmasý gereði de ortadan kalkmaktadýr.

Ýsveç'te, içinde pek az uranyum bulunan geniþ þist yataklarý vardýr. Bakterilerin dolaylý tesiri sayesinde, bu uranyum yoðun hale getirilebilmektedir. (Uranyum tonunun 30.000 dolar olduðu göz önüne alýnacak olursa, masraflarýn pek yüksek sayýlamayacaðý kolaylýkla anlaþýlýr.)

Batý Afrika'daki yataklardan altýn çýkarýlmasý konusunda da, dýþ beslenen bakterilerden faydalanýlmaktadýr. Butonolda eriyen ve bu bakteri tarafýndan oluþturulan organik bileþimde büyük ölçüde altýn bulunmaktadýr.

Ýrkutsk'da, Deðerli Madenler Enstitüsünde çalýþan Rus araþtýrmacýlarý, altýnýn erimesi ve çökmesiyle alâkalý biometalürjik usulleri incelemektedirler. Bu araþtýrmacýlar, filizdeki altýnýn % 30'unun yirmi saat içinde çýkarýldýðýný ve çözülmüþ hale getirildiðini açýklamýþlardýr.

Manganez çýkarýlmasýnda kullanýlan filizler, umumiyetle, manganit ve pirolüzit gibi oksitlerdir. Ýkinci durumda oksitlenme, Ferrobakteriler olarak bilinen Leptothriks ve Godionella çeþitleri tarafýndan gerçekleþtirilir.

Bazý madenlerin çýkarýlmasý için mikroorganizmalarýn kullanýlmasýnýn çeþitli avantajlarý da vardýr. Enerjiye hemen hiç, ya da pek az gerek duyulmasý, az yatýrým, kullanýlan âletlerin ucuz olmasý. Ama, bu, hayli zaman isteyen bir iþtir. Bu yeni metodun verimli olabilmesi için, eskiden beri kullanýlan, usûllerle birlikte veya onlarýn ardýndan kullanýlmasý þarttýr. Ayrýca Mikrobiyolojinin bu tatbîkî yönünden, jeoloji, maden kimyasý, biyokimya, mikrobiyoloji ve maden sanayi gibi dallarda ortaklaþa çalýþmayý gerekli kýldýðýný da belirtmeliyiz.

Ýlim ve teknik geliþmelerin varabileceði oldukça üst seviyeye yaklaþtýðý günümüzde, her yeni keþif; bize kâinatda yer alan madde ve canlý her þeyin yaratýlmasýnda, insaný hedef alan bir gâyenin gözetildiðini, gözle görülmeyen en küçük bir canlýnýn dahi -benzetecek olursak- insanýn idare ettiði bir orkestrada, yerinin ve vazifesinin çok mühim olduðunu ve herþeyin önceden hazýrlanmýþ bir program ve plânýn düblörleri bulunduklarýný bize göstermektedir. __________________

Suyum Bitiyor Yardým Edin
 

Hava Kirliliğinin Nedenleri ve Zararları
 

Bugün çok önemli bir çevre problemi olan ve özellikle insan saðlýðýný etkileyen hava kirliliði ilk olarak, atmosfer bileþiklerinin deðiþmesiyle baþlamaktadýr. Atmosfer, genellikle içerisine karýþan toksinli maddeleri eriterek etkisiz hale getirmesine raðmen meteorolojik ve topoðrafik þartlara baðlý olarak devamlý bir þekilde kirlenmektedir. Çeþitli amaçlarla yakýlan ateþler, fabrika ve ev bacalarýnýn dumanlarý, araçlarýn egzost gazlarý havaya zehirli gazlardan olan karbon monoksit, kükürt dioksit ve nitrik asit gibi gazlarýn bol miktarda karýþmasýna neden olur.
Hava kirliliðine neden olan kirleticilerin, kaynaklarýna göre hava kirliliði, tabii kaynaklardan meydana gelen kirlilik ve insan faaliyetleri sonucu suni kaynaklardan meydana gelen kirlilik olmak üzere iki sýnýfa ayrýlýr. Tabii kirliliði oluþturan, doðada bulunan kirletici kaynaklarýndan: tozlar, meteorlardan, yer yüzeyindeki büyük çöl alanlarýndan ve kumluk alanlardan rüzgarlarla atmosfere taþýnýrlar; orman yangýnlari ile atmosfere önemli miktarlarda duman ve zehirli gazlar karýþýr; foto kimyasal olaylarla azot dioksit; yanardaðlardaki volkanik faaliyetler sonucunda kükürt dioksit, hidrojen klorur, hidrojen flörür; deniz çalkalanmasýndan sodyum klorür sayýlabilir.
Hava kirliliðinde, tabii kirlilik kaynaklarýndan çok suni kaynaklardan meydan gelen kirlilik önemlidir. Çünkü günümüzde insanlarý en çok ilgilendiren, özellikle büyük yerleþim merkezleri ve sanayi alanlarýndaki hava kirliliðidir. Bu kirlilikte daha çok insan faaliyetleri sonucu meydana gelir.
Ýnsan yapýmý kirlilik kaynaklarýný ise kabaca :
1. Ulaþým
2. Katý yakýtlar
3. Elektrik santralleri
4. Endüstri ve ýsýnma için kullanýlan yakýtlar
5. Endüstriyel iþlemler olarak sýralanabilir.
Ýnsan tarafýndan oluþturulan kaynaklardan oluþan bu kirlilik, bulunan bölgenin endüstriyel geliþimi, nüfusu, þehirleþme durumu gibi faktörlere baðlý olarak deðiþim gösterir.

HAVA KÝRLÝLÝGÝNÝN ZARARLARI
Hava kirliliðinin, baþta insan saðlýðý olmak üzere görüþ mesafesi, materyaller, bitkiler ve hayvan saðlýðý üzerinde olumsuz etkileri vardýr.
Katý yakýtlar ve akaryakýt gibi karbonlu maddelerin tam yanmamasýndan meydana gelen katý ve sývý parçacýklarýn bir gaz karýþýmý olan duman, hava kirliliðinin bir çeþididir ve görüþ uzaklýðýný azaltýcý bir etkiye sahiptir. Hava kirliliðinin, sanatsal ve mimari yapýlar üzerinde tahrip edici ve bozucu etkisi vardýr. Bitkiler üzerinde ise öldürücü ve büyümelerini engelleyici olabilmektedir. Bu nedenle hava kirliliði hem canlýlarýn saðlýðý açýsýndan, hem de ekonomik yönden zarar vericidir.
Hava kirliliðinin insan saðlýðý üzerindeki etkileri, atmosferde yüksek miktardaki zararlý maddelerin solunmasý sonucu ortaya çýkar. Ýnsanlarýn saðlýklý ve rahat yaþayabilmesi için teneffüs edilen havanýn mutlaka temiz olmasý gerekir. Havanýn doðal yapýsýný bozan ve kirleten maddelerin baþka bir deyiþle kirli havanýn solunmasý, özellikle akciðer dokularýný tahrip edici ve öldürücü olabilmektedir. Solunum yolu ile alýnan hava içerisindeki parçacýklar ve duman, teneffüs esnasýnda yutulur ve akciðerlere kadar ulaþýr. Solunum sisteminin derinliklerinde depolanan bu parçacýklar, akciðer kanserlerine kadar varan hasarlar yapabilmektedir. Diðer taraftan kömür ve diðer yakýtlarýn yanmasýndan oluþan duman ve isin astým, çeþitli burun ve boðaz hastalýklarý hatta mide hastalýklarý gibi özellikle solunum yollarý ile ilgili hastalýklara belirli ölçüde sebep olabileceði öne sürülmektedir. Þiddetli hava kirliliðine maruz kalýnmasý durumunda, bunun insan saðlýðýna olan etkisi ile hava kirliliðinin düþük miktarlarýna, uzun zaman maruz kalmanýn etkileri farklý olmaktadýr.

Çevre Kirliliðine Karþý Bakterilerin Rolü-Makale
 

ÇEVRECÝ BAKTERÝLER ÝÞ BAÞINDA

TABÝATTA ÝNSAN ELÝNÝN deðmediði doða parçalarýnda muhteþem bir ekolojik denge görüyoruz. Orman ve yeþil alanlarda her gün ölen hayvanlar ve bitkiler, özellikle sonbaharda yerlere saçýlan tonlarca yaprak, ardýnda iz býrakýlmadan temizleniyor. Temizlik için yaratýlmýþ leþ yiyici hayvanlar, böcekler ve özellikle de çürükçül bakteriler âdeta birer temizlik görevlisi gibi çalýþýyorlar. Yine koca okyanuslarda balýk ve diðer deniz canlýlarýnýn kalýntýlarý da okyanus tabanýnda gezinen temizlikçi balýklar ve mikroorganizmalar tarafýndan temizleniyor.

Tabiatda temizlik iþlerinde en önemli rolü oynayanlar bedence en küçük olanlarý, yani ‘mikroorganizmalar.’ Hepimiz iyi biliriz ki yarým kalmýþ bir elma ya da mutfakta unutulmuþ bir yemek, kýsa bir süre sonra küflerin, çürükçül mikroorganizmalarýn sofrasý hâline geliyor. Ýþte evsel veya endüstriyel atýklarýn temizlenmesinde de, tabiatýn bu temizlik uzmanlarýndan ders alýyor ve onlarý arýtma tesislerimizde istihdam ediyoruz. Atýklarýn doðaya verilmeden önce arýtýlmasýnda önceleri kimyasal metodlar kullanýlýyordu. Doðayý inceleyip, ondaki temizlik mekanizmalarý örnek alýnmaya baþlandýktan sonra, biyolojik yöntemlerle atýklar daha verimli bir þekilde arýtýlmaya baþlandý.

Hacim olarak düþünüldüðünde biyoteknoloji endüstrileri içerisinde en büyük olaný, evsel ve endüstriyel atýklarýn temizlenmesidir. Her gün tonlarca atýk su, bina ve fabrikalardan nehir veya denizlere pompalanýr. Bu atýk sularda bulunan organik maddeler, fosfor ve azot bileþikleri; nehir, deniz veya göllerde yaþayan bitki ve mikroorganizmalar için, oldukça zengin bir besin kaynaðý oluþturmaktadýr. Eðer evsel atýk sularda bulunan organik veya inorganik maddeler temizlenmezse bu sularýn döküldüðü nehir, göl veya denizlerdeki bitki ve mikroorganizmalarýn sayýsý ölçüsüzce çoðalýr ve doðal hayatýn dengesi bozulur. Evsel atýklarýn su bitkilerini aþýrý beslemesi söz konusu iken, bazý endüstriyel atýklar ise tam tersi içerdikleri zehirli kimyasallar ile nehir, göl veya deniz havzasýnda yaþayan canlýlarýn hayatýný tehdit ederler. Ayrýca bu sularda avlanan balýklarý yemek ya da bu sularla sulanan tarlalardan beslenmek suretiyle de insan hayatýný riske sokarlar. Yani hem evsel hem de endüstriyel atýklarýn doðaya vereceði zararýn önlenmesi veya en asgariye indirilmesi için arýtýlmalarý gerekir.

Pek çok atýk biyolojik arýtma iþlemi için uygundur ve hatta bazýlarýnýn arýndýrma iþlemi sonucunda iþe yarar ürünler bile elde edilebilir. Biyolojik arýtma iki basamakta yapýlýr. Oksijensiz ortamda yaþayan mikroorganizmalarýn salgýladýklarý enzimler tarafýndan atýk sulardaki organik maddeler parçalanarak çözünür hâle getirilir. Sonra da oksijen içeren ortamdaki bakteriler tarafýndan bir önceki basamak ile küçültülmüþ organik maddeler kullanýlýr, ayný zamanda sudaki fosfor tüketilip, azot bileþikleri gaz hâlindeki azota dönüþtürülür.

Pensilvanya Devlet Üniversite’sinden araþtýrmacýlar atýk sulardaki organik maddeleri, biyo-piller için enerji kaynaðý olarak kullanmaya çalýþýyorlar. Yeni biyo-pil küçük bir plastik silindir. Ýçerisindeki 8 grafit çubuk negatif elektrod, grafit çubuklarýn etrafýndaki karbon ve platin tüpler ise pozitif elektrod olarak iþlev görüyor. Atýk su bu silindire pompalandýðýnda sudaki bakteriler grafit çubuklara tutunarak sudaki organik maddeleri tüketiyor ayný zamanda elektirik üretiyorlar. Böylece hem atýk su arýndýrýlmýþ hem de elektirik enerjisi elde edilmiþ oluyor. Eðer sistem baþarýyla uygulanmaya baþlarsa atýk su arýtma iþlemi için gereken enerjiyi sistem kendisi karþýlayacak ve arýtma tesislerinin maliyeti düþecektir. Tabi henüz çalýþmalar çok yeni; verimli ve ucuza çalýþan bir sistem bulmak için araþtýrmalar sürüyor.

Gýda ve kimya endüstrileri ve tekstil gibi pek çok sanayi kolunda ortaya çýkan zararlý kimyasallarýn temizliðinde bakteri ve mikroplar çok önemli iþlevler görürler. Gerektiðinde bu mikroorganizmalar genetik olarak deðiþtirilip, daha verimli çalýþmalarý saðlanýr. Meselâ eski askerî bölgelerde ortaya saçýlmýþ TNT patlayýcýlarýný zararsýz hâle getirmek için beyaz çürükçül mantarlar kullanýlýr.
Bir baþka örnek de petrol kirliliðinin temizlenmesi. Zaman zaman meydana gelen tanker kazalarý denizlere tonlarca petrolün akmasýna, deniz canlýlarýnýn ve kuþlarýn ölümüne yol açýyor. Yapýlan çalýþmalarda toprakta yaþayan bazý bakteri ve mantar türlerinin petrol içindeki hidrokarbonlarý yiyerek tükettikleri görüldü. Tabi bu canlýlar çok tuzlu olan deniz ortamýnda yaþamaya elveriþli deðiller. Fakat bu mikroorganizmalar genetik mühendisliði yöntemleri ile deðiþtirilerek hem tuzlu hem de soðuk sularda yaþayan türleri elde edildi. Böylece bu mikroorganizmalar denizlerdeki petrol kirliliðinin temizlenmesinde kullanýlmaya baþlandý. Ayrýca rafinerilerde petrolün iþlenmesi sýrasýnda kullanýlan sulardaki petrol kalýntýlarýnýn temizlenmesi için de bu bakterilerden yararlanýlýyor.

Maden endüstrisinde ortaya çýkan asit özelliði gösteren ve metal içeren atýklar ise yine standart temizleme metodlarý ile temizlenemeyecek kadar zararlý. Özel yetiþtirilen ve asitleri tüketip, metallerin çökelmesini saðlayan bakteriler ve algler ile bu atýklar zararsýz hâle getirilebiliyor.

Biyoteknoloji teknikleri kullanarak katý atýklarý iþlemden geçirirken ayný zamanda yakýt elde etmek de mümkün. Katý atýklar kapalý, oksijen almayan bir ortamda bulunduðunda bakteriler tarafýndan atýklardaki organik maddeler kullanýlarak metan gazýna dönüþtürülürler. Metan gazý ise elektrik üretiminde kullanýlabilir. Batýda bazý þehirlerde çöplük gazýndan bu þekilde elektrik üretilmekte ve böylelikle çöpler temizlenirken yan ürün olarak enerji elde edilmektedir.

Ýngiltere’de bazý yerleþim birimlerinde her ev için biri yeþil biri siyah iki çöp kovasý ve yeþil bir kutu belediye tarafýndan veriliyor ve bunlar her hafta dönüþümlü olarak toplanýyor. Yeþil kutu içerisinde kâðýt, teneke kutu ve cam þiþeler geridönüþüm amaçlý toplanýyor. Yeþil çöp kovasýnda ise bahçe atýkarý ve büyük karton kutular toplanýyor. Toplanan bahçe atýklarý uzun süre bekletildiðinde mikroorganizmalar tarafýndan organik maddeler iþlenip, besince zengin topraða dönüþtürülüyor. Bazý insanlar bu iþlemi bahçelerinin bir köþesinde kendileri yapýyor ve böylece meyve, sebze kabuklarý da dahil hiçbir organik maddeyi ziyan etmemiþ, ayný zamanda bahçelerinde yetiþtirdikleri ürünler için kimyasal gübrelere ihtiyaç duymamýþ oluyorlar. Geridönüþüm kovalarýnda toplanan atýklar sayesinde, siyah çöp kovasýnda toplanan atýklar azalarak çevre temizliðine büyük boyutlarda katký saðlanýyor. Hem de geridönüþüm iþlemi büyük oranda kolaylaþýyor.

Tabiatta hiç bir þey ziyan edilmiyor, bir varlýðýn artýðý diðer bir canlýya besin iþlevi görürken atomlar bir canlýdan ötekine binbir kýlýk deðiþtirirerek ‘maddenin korunumu’ yasasý dairesinde vazifelerini yapýyorlar. Kâinattaki bu müthiþ geridönüþüm ile hiç bir þey ziyan edilmiyor. Her an bir þeyden her þeyin, her þeyden bir þeyin yaratýlýþýna þahit oluyoruz. Bir yazarýn ayný harfleri kullanarak bir çok kitap yazmasý gibi kâinatýn Yazarý da atom harfleriyle kâinatý sayýsýz canlý kitaplar hâlinde yazmýþ. Atomlar, sararmýþ bir yapraðýn bedeninde ölü gibi görülseler de, aðacýn dibinde yeþeren bir filizle yeniden hayatlanýyor, yeniden doðuyorlar. Kâinattaki bu israfsýz ve kesintisiz düzenden daha çok þey öðrenmeliyiz.

Gökyüzü Neden Mavidir.?

Difuzyon Nedir: Atmosfer içinde Güneþ ýþýnlarýnýn kýrýlýp daðilmasýna Difuzyon denir. Guneþ ýþýnlarinýn Difuzyona uðramasýndan dolayý gölgede kalan kýsýmlar gecelerin çok soðuk olmasýný önler. Böyle bir durumda gölgelerin yarý aydinlik olmasýný saðladýðýndan, gökyüzünün de Mavi bir görüntü vermesini saðlar. Gökyüzü mavidir mavi ýþik, kýrmýziya oranla atmosfere daha fazla dagilarak ona mavi rengini verir. Peki, Güneþ`i batarken niye daha kýrmizi goruruz? Bu, isinlarin bu sirada atmosferde daha cok yol katetmesinin bir sonucudur. Bu sirada, mavi ýsik daha kalin bir atmosferi gecmekte oldugundan, daha cok sacilir. Ayni zamanda kirmizi da soguruldugu icin Guneþ daha sonuk gorunür. Batmak uzere olan Günes`in gozumuzü rahatsiz etmemesinin nedeni budur. Gökyüzünun mavi bir görüntü vermesinin sebebi (difuzyon)kýrilma olayýdýr.

Gunes isinlari atmosfere girdiginde atmosferdeki gaz molekullerine, toz parcaciklarina carparak saçýlir. Gun ýsiði degisik dalga boylu bircok ýsindan olusur. Enkisa dalga boylu mavi ýsinlar atmosferin ust tabakalarindaki kucuk parcaciklar tarafindan hemen saçýlirlar. Gökyüzü acik oldugunda, mavi isik diger isiklara oranla en fazla sacilan isiktir. Bu yuzden de gökyüzü mavi gorunür. Mesela gökyüzü yogun bulutlarla veya dumanla dolu oldugunda, tum isinlar nerede ise ayni oranda saçýlir. Bu da gökyüzünun gri renkte gorunmesine sebep olur. Gun batiminda veya dogumunda guneþ ýþýnlari atmosfere egik girdiklerinden dolayý fazla yol sarfetmek zorunda kalirlar.

Bu yuzden daha cok ýþik ve renk sacilir. Gökyüzüne Bakarak Hava Tahmini Yapmak Gökyüzü koyu mavi rengine börünürse, gunes dogarken parlak ve hafif sisli bulunursa, aksam gokkusagi gorunurse, gunes ay etrafinda büyük hale olursa, havanin iyi olacaðý anlamýna gelir. Güneþin doðma zamanýnda, gökyüzü kýrmýzý olmasý ve gökkuþaðýnýn sabahleyin görünmesi ve de ayýn etrafýnda küçük bir çember bulunmasý yaðmur olacaðýna iþarettir. Havanýn sisli olmasý, sükunetli olacaðý anlamýna gelir. Güneþ doðarken kýrmýzý görüntü vermesi, batarken gökyüzünün kýrmýzý olmasi rüzgarlý hava olacaðýna iþarettir. Güneþin soluk - dumanlý bir þekilde doðmasý, ayýn parlak olmasý, bulutlarýn beyaz olmasý, Güneþ - ayýn etrafýnda bir kavis bulunmasý fýrtýna olacaðýna iþarettir

"Orkinos avcýlýðý durdurulsun"
 

"Orkinos avcýlýðý durdurulsun"
Orkinos avlayan ülkelerin diplomatlarý Barselona'da mavi yüzgeçli orkinos türü için kararlaþtýrdýklarý “iyileþtirme planý”ný tartýþmak için toplanýrlarken, Greenpeace bu balýkçýlýðýn durdurulmasýný talep ediyor.

Greenpeace Akdeniz Denizler Kampanyasý sorumlusu Banu Dökmecibaþý, “Bilimsel tavsiyelerle karþýlaþtýrýldýðýnda sözü edilen plana “iyileþtirme planý” yerine “balýkçýlýðýn intihar sözleþmesi” demek daha doðru olur” dedi ve ekledi, ”Faydasýz ve anlamsýzlýk üzerinden uygulama detaylarýný tartýþarak zaman kaybetmek yerine hükümetler biran önce mavi yüzgeçli orkinos balýkçýlýðýný durdurmalýdýr; ve ancak söz konusu avcýlýðýn yönetimi bilimsel temellere dayandýrýldýktan, balýkçýlýk kapasitesi sürdürülebilir seviyelere çekildikten ve tüm deniz canlýlarýnýn yumurtlama alanlarý deniz rezervi ilan edilerek koruma altýna alýndýktan sonra yeniden baþlatýlabilir”.
Mavi yüzgeçli orkinos yönetimi, Türkiye'nin de üyesi olduðu hükümetlerarasý bir organizasyon olan Uluslararasý Atlantik Orkinoslarýný Koruma Komisyonu (ICCAT)'na ait.
Greenpeace uzmanlarý, yýllar boyunca ICCAT kendi biliminsanlarýnýn tavsiyelerini gözardý etti ve stoklar için güvenli rakkamlarýn çok üzerinde av kotalarýna karar verdiðini söylüyor ve ekliyorlar "2006 yýlýndan beri biliminsanlarý mavi yüzgeçli orkinos stoklarýnýn acýnasý durumu hakkýnda uyarýda bulunuyorlardý ve 15,000 tonun üzerinde avlanýlmamasý gerektiðini, bu canlýlarýn yumurtlama alanlarýnda en kritik zamanlarý olan mayýs ve haziranda avlanmamalarý gerektiðini savunuyorlardý. Her yýl yumurtlama alanlarý endüstriyel balýkçý filolarýnýn istilasýna uðramasýnýn dýþýnda, 2007'de tahmin edilen av miktarý 61,000 tondu , yani o yýl karar verilen yasal kotanýn iki katý ve stoklarýn tükenmeden avlanabilmesi için tavsiye edilen av miktarýnýn ise dört katýydý."

Greenpeace uzmanlarý, son durumu ise þöyle özetliyor:"Kasým 2008'de yapýlan 16. ICCAT Özel Toplantýsý'nda Avrupa Birliði önerisi ile Doðu Atlantik ve Akdeniz mavi yüzgeçli orkinos av kotasýný 2009 yýlý için 22,000 ton olarak kararlaþtýrýldý. Bu miktar bilimin önerdiði sürdürülebilir rakkamlardan %47 daha fazladýr. ICCAT kendi üyelerini kendi paylarýna düþen kotalardan gönüllü olarak indirim yapmaya çaðýrdý.
2008'de ICCAT'in performansýný deðerlendirmek için baðýmsýz bir panel görevlendirildi. Bu panel, mavi yüzgeçli orkinos balýkçýlýðý yönetiminin Akdeniz genelinde uluslararasý bir rezalet olarak görüldüðünü, bu nedenle de orkinos avcýlýðýnýn acilen dondurulmasý gerektiði tavsiyesinde bulundu."
Greenpeace aþýrý sömürülmüþ dünya denizlerinin ve okyanuslarýnýn iyileþebilmesi ve orkinos ve diðer canlýlarýn aþýrý avlanýlmasýna karþý uzun vadeli çözüm olarak, dünya denizlerinin %40’ýný kapsayacak tamamen kapalý deniz rezervleri aðýnýn oluþturulmasý için kampanya yürütüyor.

"Bu zenginlik yokolmasýn"
 

"Bu zenginlik yokolmasýn"
Nesli tehlike altýnda 34 tür bitkinin yaþadýðý Lara-Perakende Kumullarý için çevreciler çaðrýda bulunuyor.
Lara- Perakende Kumullarýnda nesli tehlike altýnda en az 34 bitki yaþýyor. Bunlardan 19’u Türkiye’ye özgü... Dünyanýn baþka hiç bir yerinde doðal olarak bulunmuyorlar.
Alanýn batý ucundaki Lara Kumul Ormaný, bugünkü formuna yaklaþýk 80 yýlda ulaþmýþ kýzýlçam ve fýstýk çamlarýndan oluþuyor.
Doðal Hayatý Koruma Derneði bu çok özel alaný "Önemli Bitki Alaný" olarak tanýmlýyor ve korumaya çalýþýyor.

Dernek son olarak Lara- Perakende Kumullarý ile ilgili þu açýklamayý yaptý: "Lara-Perakende Kumullarýnýn da ulusal yasalar ve uluslar arasý sözleþmeler çerçevesinde koruma statüleri belirlenmiþtir. Alanýn hak ettiði koruma statülerinin uygulanmasý için gereði yapýlmalýdýr. Buna raðmen, Turizm Yatýrým Merkezi ilan edilen kýyý þeridinde yer alan Lara-Perakende Kumullarý çok hýzlý kentleþme ve turizme baðlý aþýrý yapýlaþma nedeniyle yok olma tehlikesi ile karþý karþýya kalmýþtýr.Bu amaçla, Antalya'da ilgi gruplarýndan yaklaþýk 130 kiþinin katýlýmýyla turizmin doða korumayý ve doða korumanýn turizmi desteklemesi gerektiðine dikkat çeken bir toplantý düzenlendi: Lara-Perakende Kýyýlarýnda Sürdürülebilir Turizm. Bu toplantýda tartýþýlan görüþ ve önerileri kamuoyunun ilgi ve bilgisine sunuyoruz:
· SÜRDÜRÜLEBÝLÝR TURÝZM, Türkiye ve turizmin kontrolsüz geliþimi sonucu benzeri sorunlar yaþayan ülkeler için çözümdür. Baþta Biyolojik Çeþitlilik Sözleþmesine (BÇS) imza atmýþ ülkeler olmak üzere, tüm dünyada yaygýnlaþmaya baþlayan Sürdürülebilir Turizm, turizmde uzun vadede iþ ve gelir imkanlarý yaratýrken doðal alanlarýn ve kültürel yapýnýn korunmasýný da saðlar.
· T.C. HÜKÜMETÝ ve KÜLTÜR VE TURÝZM BAKANLIÐI, SÜRDÜRÜLEBÝLÝR TURÝZMÝ DESTEKLEMELÝDÝR. Biyolojik Çeþitlilik Sözleþmesine taraf bir ülke olarak Türkiye, bu sözleþme kapsamýnda bu amaçla kurulmuþ uluslararasý komisyona, yapýlan çalýþmalara ve belirlenen Sürdürülebilir Turizm Ýlkelerine uymalýdýr.
· SÜRDÜRÜLEBÝLÝR TURÝZM ÝLKELERÝ, baþta deniz, kýyý ve karasal hassas ekosistemler olmak üzere, biyolojik çeþitlilik açýsýndan önemli alanlarda yapýlabilecek faaliyetler hakkýnda yol gösterici önerilerden oluþur.
· Lara- Perakende arasýndaki kýyý þeridi, sahip olduðu resmi koruma statülerine uygun þekilde denetlenmeli ve kanunlarla belirlendiði gibi ÖNCELÝKLE KAMUYA AÇIK ALANLAR OLARAK KULLANILMALIDIR.
· Doða korumanýn ve özellikle turizm potansiyeli olan bir bölgede doða korumanýn, turizmi destekleyen yegane unsur olduðunun bilinciyle YEREL YÖNETÝCÝLER, TURÝZM SEKTÖRÜ ve KAMUOYU BÝLGÝLENDÝRÝLMELÝ ve UYGULAMADA ÝÞBÝRLÝÐÝ TEÞVÝK EDÝLMELÝDÝR.
· Bölgede bugüne kadar kýyý ekosistemlerini tahrip eden yapýlaþmalar sona erdirilmeli ve bozulmuþ alanlar, LARA-PERAKENDE KIYI BANDI REHABÝLÝTASYON PROJELERÝ ile iyileþtirilmelidir.
· Bölgedeki her türlü turizm yatýrýmý devlet tarafýndan resmi bir araþtýrma, kontrol ve iletiþim sürecinden geçirilmelidir. DEVLETÝN BU KONUDA EN ÖNEMLÝ ROLÜ, EN KISA SÜREDE EN YÜKSEK KÂR ÝÇÝN TURÝZM YATIRIMLARINI DESTEKLEMEK YERÝNE, KONTROL ETMEK ve SÜRDÜRÜLEBÝLÝR ÞEKÝLDE YÖNETMEKTÝR.
· Lara-Perakende Kýyýlarýnda Sürdürülebilir Turizm uygulamalarýný baþlatmak için ilgi gruplarý (karar vericiler, turizm sektörü, üniversiteler, yerel yöneticiler, Sivil Toplum Kuruluþlarý ve yerel halk) katýlýmý ile "TURÝZM ve DOÐA KORUMA KOMÝSYONU” oluþturulmalýdýr. Bu komisyon Doða Koruma, Sürdürülebilir Turizm ve Bütüncül (ekolojik, fiziksel, saðlýk ve sosyal koþullara uyumlu) Planlama Modeli ilkeleri çerçevesinde bölgede arazi kullanýmýyla ilgili tüm teklif ve planlarda karar ve kontrol mekanizmasýný yönetmelidir."

"Trakya tehlikede"
 

"Trakya tehlikede"
Uzmanlar Trakya bölgesindeki artan nüfus, sanayileþme ve kentleþmenin bölgeyi hýzla su krizine doðru sürüklediðini belirtti.

TEKÝRDAÐ -Tekirdað Namýk KemalÜniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarýmsal Yapýlar ve Sulama Bölümü Öðretim Üyesi Doç. Dr. Ahmet Ýstanbulluoðlu, Trakya bölgesindeki artan nüfus, sanayileþme ve kentleþmenin bölgeyi hýzla su krizine doðru sürüklediðini belirtti.
Ýstanbulluoðlu, Trakya'nýn Türkiye'de kiþi baþýna düþen su miktarýnýn en az olan bölge olduðunu belirterek, kýsýtlý su kaynaklarýnýn bölgenin ihtiyaçlarý dikkate alýnarak sektörel daðýlýmý içeren bir
planlama, geliþtirme, izleme ve deðerlendirme çalýþmalarýndan yoksun olduðunu söyledi.
Kurumsal yapýdaki yasalarýn yetersizliði yüzünden yer üstü ve yer altý sularýnda denetimsiz bir kullaným sürecinin yaþandýðýný ileri süren Ýstanbulluoðlu, sulanan arazilerde kullanýlan sulama sularýnýn analiz deðerlerinin, bölge insanýnýn içme ve sulama suyunda güvenlik sýnýrlarýný zorladýðýný açýkça ortaya koyduðunu ifade etti.
Ýstanbulluoðlu, bölgenin en önemli ve büyük akarsuyu olan Ergene nehrinin yetkili makamlar tarafýndan sulama suyu olarak tek baþýna kullanýlmasýnýn yanlýþ olduðunu belirterek, Trakya bölgesindeki iþlenen arazilerin tümünün sulanma imkanýna sahip olduðunu ancak bunun yüzde 8,8'inin sulanabildiðini bildirdi.
Tarým arazilerinin sulanmasýnda, suyun tarla düzeyinde kullanýlmasýna kadar bir çok aþamada sorunlarýn bulunduðunu ifade eden Ýstanbulluoðlu, sulamada alýnmasý gereken önlemleri þöyle sýraladý:''Trakya bölgesindeki artan nüfus sanayileþme ve kentleþme, bölgeyi hýzla su krizine doðru sürüklemekte. Tüm bu sorunlar, su kaynaklarýnýn giderek kýsýtlý olduðu bölgede düþen yaðýþýn biriktirileceði göletlerin inþasý, iletim ve daðýtýmýnýn kapalý sistemler ile saðlanmasý, tarla bazýnda geliþmiþ sulama teknolojilerinin kullanýlmasý ile giderilebilir.
Gelecekte bölgede ortaya çýkmasý kesin olarak beklenen su krizini ortadan kaldýrmak için su artýrýmýný saðlayacak bilimsel projeler üretilmeli ve desteklenmeli. Coðrafi bilgi sistemleri ve uzaktan algýlama tekniklerinin kullanýmý yoluna gidilmeli.''
Küçük kuru dereler üzerine yada doðal çanak alanlara göletlerin yapýlmasýyla yaðýþ sularýnýn biriktirilerek planlý þekilde sektörler arasýnda kullanýlmasýnýn zorunlu olduðunu vurgulayan Ýstanbulluoðlu, tarla bazýnda suyun etkin kullanýmý ve artýrýmý için de bölgede bugüne dek kullanýlan salma sulama yöntemleri yerine yaðmurlama ve damlama gibi geliþmiþ sulama tekniklerinin tercih edilmesi gerektiðini kaydetti.
HIZLI GÖÇÜN GETÝRDÝÐÝ SORUNLAR
Ýstanbulluoðlu, Trakya'nýn, Anadolu'dan sürekli göç almasýnýn plansýz kentleþme ve sanayi yatýrýmlarýnýn artmasýna yol açtýðýný belirterek, bölgede verimli tarým topraklarýnýn hýzla yok olduðunu ileri sürdü.
Ýstanbul'a yakýn bölgeler baþta olmak üzere bir çok ilçe arazilerinin köylünün elinden çýktýðýný anlatan Ýstanbulluoðlu, orman, deniz ve yol kenarlarý baþta olmak üzere arazi fiyatlarýnýn çok yüksek deðere ulaþtýðý Ýstanbul-Tekirdað arasýndaki sahil kesiminin tatil amaçlý konut inþaatlarý yüzünden tamamen elden çýktýðýný ifade etti.
Toprak ve su kaynaklarýnýn kullanýmýnýn iyi anlaþýlamamasý nedeniyle sulu tarým alanlarýnýn arsa spekülatörlerine ve sanayicilere açýldýðýný ileri süren Ýstanbulluoðlu, su havzalarýnýn korunamadýðýný ve yüzlerce kilometre uzaklýktan su getirilmesine kalkýþýldýðýný vurguladý.
Toprak ve su kaynaklarýnýn temini, kullanýmý ve geliþtirilmesi ile ilgili yeni bir yasal düzenleme yapýlmasýna ihtiyaç duyulduðunu anlatan Ýstanbulluoðlu, sulama hizmetlerinin sürekliliðini olumlu yönde geliþtirmek için þebekelerin yönetiminin baðýmsýz organizasyonlara verilmesi gerektiðini belirterek, ''Bu amaçla, çiftçilerin baðýmsýz organizasyonlara asýl katýlýmcýlar olarak dahil
edilmesi zorunludur. Su þebekelerinin iþletilmesi doðrudan üreticilere býrakýlmalý'' dedi.
Sulamanýn, tarýmsal üretimde artýþ saðlamada büyük önem taþýdýðýný ifade eden Ýstanbulluoðlu, fiziksel sulama tesislerinin gereken önlemler alýnmadan hizmete sunulmasý halinde bunun ileride giderilmesi zor sorunlara yol açabileceðini kaydetti.
SULANAN ALANLAR
Trakya bölgesinde tarým alanlarýnýn büyük bir kýsmýnýn sulanmasýnda baraj ve göletlerden yararlanýldýðýný ifade eden Ýstanbulluoðlu, bölgede en çok sulanan alana sahip illerin sýrasýyla Edirne, Kýrklareli ve Tekirdað olduðunu belirtti.
Bölgedeki sulama suyu daðýtým sistemlerinin, büyük bölümünün yüzey sulama yöntemlerine göre planlandýðýný ve iþletildiðini ifade eden Ýstanbulluoðlu, ancak sulanan alanlarda tarla içi geliþtirme hizmetlerinin olmamasý nedeniyle çitçinin çoðu kez suyu tarlaya yaðmurlama yöntemi ile verdiðini, bunu yaparken de sistemin gerektirdiði planlama ve uygulama koþullarýný dikkate almadýðýný söyledi.
Ýstanbulluoðlu, yapýlacak yeni sulama sistemlerinin artýk yaðmurlama yöntemine göre planlanarak inþa edilmesi kararýnýn alýnmasýnýn önemli bir geliþme olduðunu belirterek, tüm sebze ve meyve tarýmýnda da damla sulama yönteminin uygulanmasý gerektiðini sözlerine ekledi.

Atina'nýn çaðrýsý
Atina Belediyesi, küresel ýsýnmaya karþý duyarlýlýk yaratmak amacýyla bir saat süresince elektrik kullanýlmamasý çaðrýsýnda bulundu.

ATÝNA - Yunan basýný, belediyenin, "Dünya Saati" adýyla oluþturulan küresel giriþime katýlmak üzere halka 28 Mart saat 20.30'da bir saatliðine ýþýklarý söndürmeleri çaðrýsý yaptýðýný yazdý.

Haberlerde, söz konusu saatte çok sayýda kamu binasý, kültür merkezi, dernek ve spor salonunun ýþýklarýný söndüreceðini açýklayan belediyenin, uygulama sýrasýnda Yunanlý tenor Marios Frangulis ve Atina Senfoni Orkestrasýnýn katýlýmýyla bir halk konseri organize ettiði de kaydedildi.

"Dünya Saati" uygulamalarýnda, Yunanistan'ýn dünyada ilk sýrada bulunduðu ve Kanada ile Avusturya tarafýndan takip edildiði belirtildi.

TDK, "Ekoloji" ile "Çevre Bilimi"ni ayýrdý!
Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçe Sözlük'te ''çevre bilimi'' olarak geçen ''ekoloji'' kelimesini yeniden tanýmladý. Türkçe Sözlük'ün yeni baskýlarýnda ''çevre bilimleri'' ve ''ekoloji'' sözcükleri ayrý ayrý yer alacak.Çevrebilim kelimesi Türkce sözlükten çýkartýldý.
Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlýk Fakültesi öðretim elemaný Tahir Çalgüner, A.A muhabirine yaptýðý açýklamada, TDK'dan ''ekoloji'' ve ''çevrebilim'' sözcüklerinin ne anlama geldiðini sorduðunu ve ''Yunanca kökenli ekoloji sözcüðünün, Türkçe'de çevre bilimi olarak tanýmlandýðý'' yanýtýný aldýðýný belirtti.
Bunun üzerine ''ekoloji'' sözcüðünün ''çevre bilimi'' anlamýna gelmediðine iliþkin çalýþma yaparak kitap haline getirdiðini ifade eden Çalgüner, yeniden TDK'ya baþvurduðunu anlattý.
TDK Baþkaný Prof. Dr. Þükrü Haluk Akalýn, Güncel Türkçe Sözlük'ü internette kullanýma açtýktan sonra sözlük kullanýcýlarýnýn, kelimelerinin anlamlarý konusunda pek çok öneri ve görüþlerini kendilerine iletiklerini belirterek, ''Adeta imece usulü Türkçe sözlüðü geliþtiriyoruz'' dedi.
''Ekoloji'' kelimesiyle ilgili olarak da çok sayýda baþvuru aldýklarýný anlatan Akalýn, bunlarýn, ''ekoloji kelimesine karþýlýk gösterilen çevre biliminin bu kelimeyi tam olarak olarak karþýlamadýðý, çevre biliminin daha alt bir dal'' olduðunu kaydetti. Akalýn, bu görüþleri Güncel Türkçe Sözlük Çalýþma Grubu'nda deðerlendirerek üniversitelerden görüþ alýnmasýna karar verdiklerini söyledi.
Üniversitelerden gelen görüþler doðrultusunda ''ekoloji'' kelimesinin tanýmýný deðiþtirdiklerini belirten Akalýn, internetteki sözlükte deðiþiklik yaptýklarýný, Türkçe Sözlük'ün yeni baskýlarýnda da ekolojinin yeni tanýmýna yer vereceklerini bildirdi.
TDK'nýn kararýna göre, ekoloji kelimesi, ''canlýlarýn hem kendi aralarýndaki, hem de çevreleriyle olan iliþkilerini tek tek veya birlikte inceleyen bilim dalý'' olarak tanýmlanýrken, sözlüðe, ''ekolojist, ekolog, ekolojizm'' gibi terimler de ilave edildi ve bunlarýn tanýmlarý yapýldý.
TDK, ''Çevre bilimleri''ni ise çeþitli bilim dallarýný içerisinde toplayan, insan-doða iliþkilerini ve çevre sorunlarýný inceleyen, uygulamalý ve disiplinler arasý bilimler olarak tanýmladý."Çevrebilim" Türkçe sözlükten çýkartýldý.

Garanti de ýþýklarý kapatýyor
 

Garanti de ýþýklarý kapatýyor
Garanti Bankasý ve Çevreci Bonus, Doðal Hayatý Koruma Vakfý'nýn (WWF-Türkiye) dünya saati eylemi kapsamýnda 1 saatliðine ýþýklarý söndürme çaðrýsýnda bulundu.

ÝSTANBUL - Garanti Bankasý'ndan yapýlan yazýlý açýklamada, bankanýn ve Çevreci Bonus'un, herkesi WWF-Türkiye'nin giriþimiyle 28 Mart Cumartesi akþamý dünya çapýnda üçüncü kez gerçekleþtirilecek ''Dünya Saati (Earth Hour) eylemine katýlmaya çaðýrdýðý bildirildi.

Eylem Türkiye saatiyle 20.30'da baþlayacak ve 1 saat sürecek. Tüm dünyada eyleme 1 milyara yakýn kiþinin katýlmasý bekleniyor.
Bu harekete son olarak New York'da katýlacaðýný açýkladý. New York'un katýlýmýný WWF yöneticisi Carter Roberts þöyle yorumluyor:"New York'un bu harekete katýlmasý Amerika'nýn iklim deðiþikliði sorununu çözmek için lider rol oynayacaðýnýn bir iþareti." Dünya saati'nde New York'taki Empire States binasý, New York Halk Kütüphanesi gibi þehrin sembolü haline gelen binalar da kararacak.

Garanti Genel Müdürlük binasý da 28 Mart Cumartesi günü saat 20.30'da ýþýklarýný kapatacak. Açýklamada eylemin küresel iklim deðiþikliðine dikkat çekmek amacýyla, dünya ülkeleriyle eþzamanlý olarak gerçekleþtirileceði kaydedildi.
WWF-Avustralya'nýn giriþimiyle, ilk kez 31 Mart 2007 gecesi düzenlenen eylemle, küresel iklim deðiþikliðini tersine çevirebilecek bir etkinin yaratýlmasý ve bu konudaki bilincin artýrýlmasý hedefleniyor.

Dünya Saati'nde Türkiye'de neler olacak?
28 Mart Cumartesi günü 20.30-21.30 saatleri arasýnda tüm dünyada ýþýklar sönecek. Tarihin en büyük küresel eylemine Türkiye de katýlacak.

“Dünya Saati” tarihin en büyük küresel eylemi olmaya aday... Birleþmiþ Milletler Genel Sekreteri Ban Ki-moon, Nobel Barýþ Ödülü sahibi Desmond Tutu gibi kanaat önderleri herkesi “Dünya Saati”ne katýlmaya davet ediyor. Giza Piramitleri’nden Eyfel Kulesi’ne varan ünlü yapýlar ýþýklarýný söndürecek. Türkiye’den destek verenlerin sayýsý hýzla artýyor.
“Dünya Saati” (Earth Hour) hareketi ilk kez Mart 2007’de WWF-Avusturalya’nýn önderliðinde Sidney kentinde baþladý ve 2008 yýlýnda küresel bir kampanyaya dönüþtü.
Her yýl Mart ayýnda belirlenen bir saatte güvenlik dýþý ýþýklarý kapatarak destek verilen “Dünya Saati”, küresel iklim deðiþikliði üzerinde basit bir hareketle fark yaratýlabileceðini gösteriyor.

Tek ve büyük bir sese dönüþen hareket sadece gereksiz aydýnlatmalarý söndürerek bile atmosfere karbon salýnýmýný azaltmanýn ve iklim deðiþikliði için birþeyler yapmanýn mümkün olduðunu küresel bir mesajla anlatýyor.
Bu yýl 28 Mart 2009, Cumartesi günü her ülkenin yerel saatiyle 20:30-21:30 arasýnda tüm dünyada sönecek ýþýklar, 2009’da da insalýðýn küresel iklim deðiþikliðine karþý birþeyler yapmaya kararlý olduðunu tüm karar vericilere göstermiþ olacak.
83 ülkeden, aralarýnda Moskova, Los Angeles, Las Vegas, Londra, Hong Kong, Sidney, Roma, Oslo, Cape Town, Lizbon, Singapur, Toronto, Dubai, Kopenhag ve Ýstanbul’un da bulunduðu 2398 þehir “Dünya Saati” hareketinde yerini alýyor. Küresel ölçekte; 5481 kurum, yaklaþýk 19 bin özel sektör kuruluþu ve 8000’e yakýn okulun katýlacaðý eylem sýrasýnda; Toronto CN kulesi, Sidney Opera Binasý, Roma’da bulunan Ýtalya Cumhurbaþkanlýðý, Giza Piramitleri ve Eyfel Kulesi gibi bir çok ünlü ve tarihi bina ýþýklarýný kapatacak.
24 Mart 2009 Salý gününe kadar eyleme katýlacaðýný bildiren binlerce kiþinin yaný sýra, sayýsý hýzla artan kuruluþlar þöyle; Adidas Bölge Ofisi, Ankara Ýzci Grubu, Antalya Üniversitesi, balon.com.tr, Bez Torbam, Bilende Bilgi Teknolojileri, Coca-Cola, Çevreye Duyarlý Bonus Card, Digimed Dijital Medya, DOÇEV, Ege Life Magazine, Finansbank, Garanti Bankasý, Gümüþlük Belediyesi-Bodrum, Hilton ve Conrad Hotelleri (Adana HiltonSA, Ankara HiltonSA, Hilton Ýstanbul, Hilton ParkSA, Hilton Ýzmir, Hilton Kayseri, Mersin HiltonSA, Conrad Ýstanbul), TEB, Türkiye Ýþ Bankasý, The Marmara Hotels Group, Metro FM, Mustafa Kemal Üniversitesi, Radisson SAS Bosphorus, Radisson SAS Conference & Airport Hotel Istanbul, Sniper Channel, Þeker Bank, Tetra Pak, Turkish Bank, Türkiye Bankalar Birliði, W Istanbul, Wartsila Enpa Dýþ Ticaret, Yapý Kredi Bankasý, YKM.

Japonya'da þebeke suyunda radyasyon bulunurken, Fukuþima nükleer enerji santralinin yakýnýndaki bölgelerden alýnan ýspanak ve süt örneklerinde de radyasyon seviyeleri güvenlik sýnýrlarýnýn üstünde çýktý.

Japonya Bilim Bakanlýðý'ndan bir yetkili, suyun kalitesiyle ilgili ölçüm yapmaya baþladýklarýný ve radyoaktif iyot ve sezyum izleri bulduklarýný belirtti.

Yetkili, Tokyo, Tochigi, Gunma, Saitama, Chiba ve Niigata'da þebeke suyunda radyoaktif iyot bulduklarýný, Tochigi ve Gunma'da ise sezyum bulduklarýný açýkladý.

Yetkili, bu maddelerin oranýnýn Japonya'daki yasal sýnýrýn net olarak altýnda olduðunu söyledi.

Bu arada Uluslararasý Atom Enerjisi Kurumu (UAEK), nükleer kazanýn olduðu elektrik santralýnýn bulunduðu Fukuþima bölgesinden tüm gýda ürünlerinin ihracatýna ikinci emre kadar son verildiðini bildirdi.

Merkezi Viyana'da bulunan BM'ye baðlý UAEK, radyoaktif iyot elementinin bulunduðu gýdalarýn kýsa sürede insan saðlýðýna zararlý olacaðýný bildirdi.

Öte yandan Amerikan Jeofizik Enstitüsü, Ýbaraki kentinde 5,9 büyüklüðünde meydana gelen depremin 24 kilometre derinde olduðunu bildirdi.

Japon NHK televizyonu, Tokyo'da da hissedilen depremin hasara yol açmadýðýný belirtti.

Ispanak ve Sütte Radyasyon
Japonya hükümet sözcüsü Yukio Edano, Fukuþima nükleer enerji santralinin bulunduðu Fukuþima ilindeki süt ile yakýnýndaki Ýbaraki ilinde yetiþtirilen ýspanaktaki radyasyon seviyesinin güvenlik sýnýrlarýnýn üstüne çýktýðýnýn belirlendiðini söyledi.

Japon hükümeti, ülkede 11 Mart’ta meydana gelen deprem ve tsunaminin ardýndan ortaya çýkan nükleer krizin ardýndan, ülkedeki gýda maddelerinin radyasyondan etkilendiðine iliþkin ilk kez açýklamada bulundu.

Reaktör Binalarýnýn Çatýsý Delindi
Japonya'daki þiddetli depremde zarar gören Fukuþima nükleer santralinin 5 ve 6 numaralý reaktörlerini barýndýran binalarýn çatýlarýnýn, olasý hidrojen patlamalarýný önlemek amacýyla delindiði bildirildi.

Tokyo Electric Power'dan (Tepco) yapýlan açýklamada, ''5 ve 6 numaralý reaktörlerdeki hidrojen birikmesi endiþeleri nedeniyle Tepco, dýþ binalardaki çatýlarda 3 ila 7,5 santimetrelik delikler açtý'' denildi.

Santralin 5 ve 6 numaralý reaktörleri daha az hasar gördü, çünkü 1-4 numaralý reaktörlerin aksine, bu reaktörlerin soðutma sistemleri bir dizel jeneratör sayesinde 11 Mart'taki deprem ve tsunamiden sonra çalýþmaya devam etti.

Güneþ Enerjisi Ýle Denizcilik
Uzaktan bakýldýðýnda rýhtýma yanaþan mavili yeþilli deniz taþýtý, Hong Kong ile çevresindeki adalar ve yarýmada arasýnda mekik dokuyan çok sayýdaki taþýttan farksýz görünüyor.

Ama yolcular inmeye baþlarken yakýndan bakýldýðýnda, motor, tekne, vapur ve feribotlarda duymaya alýþtýðýmýz makine gürültüsünün olmadýðý farkediliyor ve sadece çok hafif bir výnlama duyuluyor. Tepedeyse parýldayan güneþ enerjisi panelleri göze çarpýyor.

Solar Eagle ve benzeri üç deniz taþýtý, golf meraklýlarýný denizden, golf sahasýnýn bulunduðu adaya taþýyor. Dünyadaki ilk hibrit deniz taþýtlarý filosunu oluþturan bu taþýtlar, gelecekte denizciliði ve deniz yoluyla ulaþýmý deðiþtirebilecek teknolojinin ticari kanýtlarý...

Otomobillerde kullanýlan türdeki bu teknoloji Avustralya þirketi Solar Sailor tarafýndan geliþtirildi.Güneþ enerjisi panelleriyle üretilen ve bataryada toplanan elektrik, deniz taþýtýnýn limana giriþi ve çýkýþý sýrasýnda motorun çalýþtýrýlmasýný saðlýyor. Deniz taþýtý okyanusa çýktýðýnda ve motorun daha güçlü þekilde kullanýlmasý gerektiðinde mazot devreye giriyor.

Filodaki taþýtlardan Solar Albatross'ta güneþ enerjisi panellerle kaplý iki yelken bulunuyor. Bunlar, fosil yakýtlarýna baðýmlýlýðý azaltmak için hem güneþ ýþýnlarýnýn, hem de rüzgârýn enerjiye dönüþtürülmesinde kullanýlabiliyor.

Solar Sailor'ýn kurucusu Robert Dane, bu teknolojinin gemi ve tekne sahiplerine büyük yakýt tasarrufu saðlayacaðýný ve sýradan vapurlardan lüks süper yatlara, demir gibi aðýr yük taþýyan gemilerden donanmaya ait devriye gemilerine kadar, her boyut ve türdeki deniz taþýtlarýnda kullanýlabileceðini belirtiyor.

50 ile 100 yýl içinde tüm gemilerde güneþ enerjisi panelli yelkenler bulunacaðýný söyleyen Robert Dane, "Aslýnda son derece akýlcý birþey bu. Denizin ortasýndasýnýz, her tarafýnýzda ýþýnlar yansýyor, rüzgâr esiyor." diyor.

Hong Kong'daki filoda iþletilen deniz taþýtlarýndan üçü 2010 yýlýnda hizmete girmiþ; Solar Albatross ise geçen yýl yolcu taþýmaya baþlamýþ. Þanghay ve Sidney'deki iki deniz taþýtýnda da güneþ enerjisinden yararlanýlýyor.

Gelecekte bu teknolojinin yaygýnlaþacaðýndan ve satýþlarýn artacaðýndan umutlu olan Robert Dane, 1880 yýlýndan bu yana Victoria Körfezi'nde mekik dokuyan, Hong Kong'un simgesi haline gelmiþ vapurlardan birine, güneþ enerjisi panelleri yerleþtirilmesi için görüþmelere baþlandýðýný da ekliyor.
Kaynak:BBC Türkçe(25 Ocak 2012,16:59)