Edmond Halley

Halley gerçekten çok yönlü bir bilimadamı idi Gezegenimizin tarihlendirilmesi konusundaki ilk ciddi önerilerden birisini yaptı.Dünya denizlerindeki toplam tuz miktarının,her yıl eklenen tuz miktarına bölünmesi ile elde edilecek sayının okyanusların yaşını ortaya çıkaracağını ileri sürmüştü.Böylece Yerküre’nin yaşı konusunda kabaca bir fikir edinebilirdik.Ancak o tarihlerde ne denizlerde ne kadar tuz olduğu,ne de her yıl eklenen tuz miktarını bilen yoktu.Böyle bir araştırma yapma olanağı da yoktu.
Gemi kaptanlığı,kartograflık ve darphanade kontrolörlük gibi işleri yaptığı gibi derin deniz dalgıç hücresi gibi icatları da vardı.Geniş ilgi alanına afyonun etkileri bile girdiği gibi balıkları dört mevsim taze tutmaya yarayan metot da geliştirmişti.

HALLEY, Edmond ya da Edmund (1656-1742). İngiliz astronomi bilgini Edmond Halley, gökcisimlerinin Güneş çevresindeki dolanımlarını Newton'ın hareket yasalarına daya­narak incelemiş ve böylece ilk kez bir kuyruk­luyıldızın yörüngesini belirleyerek bir daha ne zaman görüneceğini çok önceden haber ver­mişti. Günümüzdeki ününü özellikle Halley
Astronomi bilgini Edmond Halley, bugün kendi adıyla anılan kuyrukluyıldızın gökyüzünde yeniden görüneceği tarihi hesaplayarak çok önceden haber vermişti.
kuyrukluyıldızına ilişkin bu öncü çalışmaları­na borçludur. Oysa yaşadığı dönemde istatis­tik alanındaki araştırmaları ve denizdeki seyir tekniklerinin geliştirilmesine yönelik çalışma­larıyla da büyük bir saygınlık kazanmıştı.
Londra yakınlarındaki Haggerston'da do­ğan Halley, Oxford'daki Queen's College'da okurken astronom John Flamsteed ile tanıştı. İngiltere'nin ilk krallık astronomu unvanıyla 1676'da Greenwich Gözlemevi'nin yöneticili­ğine atanan Flamsteed, kuzey yarıküredeki yıldızların bir katalogunu hazırlamaya giriş­mişti. Bu tasarıdan etkilenen Halley aynı şeyi güney yarıküredeki yıldızlar için yapmaya karar vererek 1676'dan 1678'e kadar Atlas
Okyanusu'nun güneyindeki St. Helena Ada-sfnda yaşadı. 1678'de yayımlanan ve 341 güney yıldızının gökyüzündeki konumunu be­lirten bu katalog, Halley'in astronom olarak ün kazanmasını ve Londra'daki Kraliyet Der-neği'nin üyeliğine seçilmesini sağladı.
Halley, I684'te tanıştığı Sir Isaac New-ton'ın gezegenlerin Güneş çevresindeki hare­ketini açıklayan kuramını büyük bir coşkuyla karşıladı ve çalışmalarını yayımlaması için Nevvton'ı yüreklendirdi. Böylece Newton'ın evrensel çekim yasasını da içeren Principia adlı yapıtı Halley'in sorumluluğu altında bas­kıya hazırlanarak 1687'de yayımlandı.
1690'larda istatistik alanında önemli çalış­malar yapan Halley, ayrıca Atlas Okyanu­su'nun güneyindeki pusula sapmalarını ince­lemek ve enlem-boylam ölçümleri yapmak için düzenlenen bilimsel gezilere katıldı. 1701'de Atlas Okyanusu ile Büyük Okya-nus'un ilk magnetik alan haritalarını hazırladı ve sualtı araştırmalarında kullanmak üzere bir dalgıç çanı geliştirdi.
Halley, 1705'te yayımlanan A Synopsis o) the Astronomy of Comets ("Kuyrukluyıldız Astronomisinin Bir Özeti") adlı yapıtında, Newton'ın kuramından ve kendisinden önce­ki astronomların gözlemlerinden yararlana­rak 24 kuyrukluyıldızın Güneş çevresindeki yörüngelerini saptadı. Yörüngelerin çoğu pa­rabol biçiminde açık eğrilerdi, ama içlerinde elips biçiminde olanlar da vardı. 1531, 1607 ve 1682'de gözlenmiş olan kuyrukluyıldızların yörüngeleri arasındaki benzerliği fark eden Halley, bunların aynı kuyrukluyıldız olabile­ceğini düşündü. Böylece, bu kuyrukluyıldızın yörüngedeki dolanımını 76 yılda tamamladığı­nı hesaplayarak 1758'de yeniden görüleceğini öne sürdü. Halley'in ölümünden yıllar sonra bu "kehanetin" gerçekleşmesiyle, beklenme­dik zamanlarda ortaya çıktığı düşünülen kuy­rukluyıldızlara ilişkin boş inançlar yıkılmış oldu. O günden beri bu kuyrukluyıldız Halley kuyrukluyıldızı, hatta çağdaş astronomide kı­saca Halley olarak anılır.
Halley'in astronomi alanındaki öbür önem­li çalışmaları arasında, Venüs'ün Güneş diski önünden geçişini gözlemleyerek Dünya ile
Güneş arasındaki uzaklığı hesaplamaya yöne­lik bir yöntem geliştirmesi ve durağan olduğu sanılan yıldızların uzayda hareket halinde olduklarını ortaya koymasıdır. Ayrıca duyarlı gözlemleriyle denizde boylamların doğru ola­rak saptanmasına yardımcı olan Halley 1720'de Flamsteed'in yerine krallık astronumu unvanıyla Greenvvich Gözlemevi'ne atan­dı ve bu görevi ölünceye kadar sürdürdü.

Edmond Halley

(1656 Londra - 1742 Greenwich), İngiliz astronomu. Varlıklı bir aileden gelen Halley, küçük yaşlarında matematik ve astronomiyle ilgilendi. 20 yaşında gittiği Saint-Helene'de Merkür gezegeninin geçişini gözlemledi ve güney gökküredeki yıldızların ilk kataloğunu yaptı. Halley adlı kuyrukluyıldızı 1683'te gözlemledi. Onun yörüngesini hesapladı, daha sonraki geçişinin 1758 sonlarında ya da 1759 başlarında olacağını öne sürdü. 1686 yılında fizikte barometrik düzeçleme formülünü de bulan Edmund Halley, belli aralıklarla geçen kuyrukluyıldızların, Dünya'nın Güneş çevresindeki yörüngesi içinde, Güneş'e en yakın noktaya dönüşlerini bildiren ilk astronomdur. 18. yüzyıl başlarında Oxford Üniversitesi'ne geometri profesörü olan Halley, kuyrukluyıldızlarla ilgili kuramını içeren ve en önemli yapıtı sayılan "Kuyrukluyıldızlar Astronomisine Toplu Bakış"ı 1705'te yayımladı. 1718 yılında kimi yıldızların Ptolemeos çağından beri yerlerini değiştirmiş olduğunu göstererek, yıldızların öz hareketlerini ortaya koydu. 1720'de ileri yaşına karşın, Ay'ın genel hareketini 18 yıl boyunca gözlemledi. 1725'ten, öldüğü 1742 yılına dek astronomi cetvelleri düzenledi. Bu çalışmasında ortaya koyduğu sonuçlar uzun süre aşılamadı.

MsXLabs.org & MORPA Genel Kültür Ansiklopedisi

Edmond Halley,günümüzde,adının verildiği kuyrukluyıldız nedeni ile anımsanır.Oysa bu kuyrukluyıldızı kendisi keşfetmemişti.1682 yılında gördüğü bu cismin 1456,1531 ve 1607 yıllarında başkaları tarafından görülmüş olan kuyrukluyıldızla aynı olduğunu anladı.Onun yörüngesini hesapladı.Bu gök cismi
1758 yılına kadar,yani ölümünden 16 yıl sonrasına kadar henüz adlandırılmamıştı.
*
Edmond Halley,1656 yılında Londra yakınlarındaki bir kasabada doğdu.O yıllar,modern düşüncenin temellerinin atıldığı ve bilim alanında önemli gelişmelerin sağlandığı dönemdi.II.Charles krallık rejimini yeniden kurduğunda 4 yaşındaydı.O günlerde doğa felsefecileri,kendi aralarında resmi bir özelliği bulunmayan bir dernek kurmuşlar ve onu ‘Görünmez Kolej’ olarak nitelemişlerdi.1662 yılında II.Charles bu topluluğu onayladı.Böylece Royal Society, resmiyet kazandı.
Halley,1673 yılında Oxford’da bulunan Queen’s College’a girdi.O günlerde kraliyet astronomu olan John Flamsteed’in çalıştığı Greenwich Gözlemevi’ne birkaç kez gittikten sonra çalışmalarını astronomi alanında sürdürmeye karar verdi. John Flamsteed,o sıralarda kuzey yıldızlarına ait bir katalog hazırlamayı düşünüyordu. Halley,aynı çalışmayı Güney Yarımküre için yapmayı önerdi.Babasının para katkısını ve kralın desteğini elde ettikten sonra okulunu bıraktı.1676 yılında Doğu Hindistan Kumpanyası’nın bir gemisi ile Güney Atlas Okyanusu’ndaki St.Helena Adası’na gitti.
*
Kötü hava koşulları nedeniyle projesini gerçekleştiremedi.Ama 341 tane yıldızın enlem ve boylamlarını kaydetti.Merkür’ün Güneş diski önünden geçişini gözlemledi.Bazı yıldızların parlaklığının geçmişteki gözlemlere oranla azaldığını belirledi.1678 yılında İngiltere’ye döndükten sonra düzenlediği yıldız katalogunu yayımladı.Bu katalog, Güney Yarımküre’deki yıldızların ilk kez bir teleskopla gerçekleştirilen gözlemlere dayalı olarak belirlenmiş konumlarını içeriyordu.Aynı yıl Royal Society üyeliğine seçildi ve kralın da önerisi ile Oxford Üniversitesi’nden yüksek lisans derecesi aldı.
*
1684 yılında bir gün Halley, günümüzde onu hücreyi tanımlayan kişi olmasıyla hatırladığımız Robert Hooke ve hem astronom hem de mimar olan Sir Christopher Wren ile yemek yiyordu.Hepsi gezegen hareketlerinin mekanik açıklamaları ile ilgili oldukları için,gezegenleri Güneş’in çevresindeki yörüngelerinde tutan kuvvetlerin belirlenmesinden söz ediyorlardı. Hooke ve Halley, gezegenleri yörüngede tutan kuvvetin,bunların arasındaki uzaklığın karesi ile ters orantılı olduğunu biliyorlardı.Ancak gözlenen gezegen hareketlerini açıklayabilecek kuramsal bir yörünge modeli kuramamışlardı.Gerçi daha önce gezegenlerin elips biçiminde yörüngeleri olduğunu duymuşlardı,ama nedenini henüz kimse anlamış değildi.Wren,bu konuya çözüm getirecek kişiye ödül vereceğini söyledi.Halley o sıralarda matematik profesörü olan İsaac Newton’a danışmaya karar verdi.
Nitekim 1684 yılının ağustos ayında onun evine gitti.Tabii ki söz dönüp dolaşıp astronomiye geldi.Güneş ile herhangi bir gezegen arasındaki ilişki ele alındı.
Güneş’in çekim kuvveti,gezegene olan uzaklığının karesi ile ters orantılıydı.Halley, bu durumda gezegenin nasıl bir yörünge izleyeceğini sordu.
Newton hemen cevabını verdi:Yörünge, elips şeklinde olurdu.Halley,Newton’un bu derhal ve kendinden emin cevabı karşısında şaşırmıştı.Ona nasıl bildiğini sordu.Newton sakin bir şekilde:
-‘Nasıl olsun.Hesaplamıştım’
Dedi.Tabii ki Halley ,ondan yaptığı hesabın dökümanını istedi.Newton bütün kağıtlarını karıştırdı.Ama bulamadı.Halley’in şaşkınlıktan gözleri faltaşı gibi açılmıştı.O günlerde herkesin nedenini merak ettiği bir olayı çözmüş olan kişi, notlarını kaybetmişti.Halley bir hayli ısrar ederek Newton’un hesapları yeniden yapmasını istedi.O da kabul etti.Hatta çok daha büyük bir iş yaptı.İki sene boyunca yoğun bir çaba harcayarak en önemli eserini ortaya çıkardı:
Doğa Felsefesinin Matematik İlkeleri.
*
Halley,çok sayıda bilgiyi anlamlı biçimde düzenleme yeteneğine sahipti.
1686 yılında yayımladığı dünya haritası,okyanus üzerindeki etkin rüzgarları gösteren ilk meteoroloji haritasıdır.
1693 yılında Breslau kenti için hazırladığı ölüm oranı tabloları,bir nüfus içindeki ölüm oranı ile yaş grupları arasındaki bağıntıyı irdeleyen ilk çalışmadır.
1698-1700 yılları arasında Atlas Okyanusu’nun güneyindeki pusula sapmalarını incelemek ve uğradıkları limanların kesin enlem ve boylamlarını belirlemek için bir geziye çıktı.
1701 yılında Atlas Okyanusu’nun ve Büyük Okyanus’un magnetik alanlarını gösteren ilk haritaları yayımladı.Bu haritada okyanusta pusulanın eşit sapmalar gösterdiği noktaları eğrilerle belirtmişti.
1704 yılında, John Flamsteed’in karşı çıkmasına rağmen Oxford Üniversitesi Savilian Kürsüsü’ne geometri profesörü olarak atandı.
1705 yılında,’Kuyrukluyıldız Astronomisinin Bir Özeti’ adlı kitabında,24 tane kuyrukluyıldızın parabolik yörüngelerini gösterdi.
1716 yılında Yer ile Güneş arasındaki uzaklığı doğru olarak belirleyebilmek için Venüs’ün Güneş diski önünden geçişinin gözlemlenmesini sağlayacak bir sistem kurdu.
1720 yılında kraliyet astronomu olarak Greenwich Gözlemevi’ne atandı.Burada yaptığı gözlemlerde,denizde boylamların saptanmasında yararlı olacağını düşünerek Ay’ın meridyenden geçiş zamanını hesapladı.
*
Halley gerçekten çok yönlü bir bilimadamı idi Gezegenimizin tarihlendirilmesi konusundaki ilk ciddi önerilerden birisini yaptı.Dünya denizlerindeki toplam tuz miktarının,her yıl eklenen tuz miktarına bölünmesi ile elde edilecek sayının okyanusların yaşını ortaya çıkaracağını ileri sürmüştü.Böylece Yerküre’nin yaşı konusunda kabaca bir fikir edinebilirdik.Ancak o tarihlerde ne denizlerde ne kadar tuz olduğu,ne de her yıl eklenen tuz miktarını bilen yoktu.Böyle bir araştırma yapma olanağı da yoktu.
Gemi kaptanlığı,kartograflık ve darphanade kontrolörlük gibi işleri yaptığı gibi derin deniz dalgıç hücresi gibi icatları da vardı.Geniş ilgi alanına afyonun etkileri bile girdiği gibi balıkları dört mevsim taze tutmaya yarayan metot da geliştirmişti.
1742 yılında öldü.


Kaynak=>Baktabul Forum