Jeolojik Olayların İklim Koşullarına Etkileri
Ziyaretçi
Jeolojik Olaylarin Iklim Kosullarina Etkileri
Jeolojik olaylarin iklim üzerindeki etkileri de bir kaç ana baslik altinda toplanabilir. Yeryuvarinda kayaçlarin ayrismasi sirasinda, gerek silikatli mineraller, gerek karbonatli mineraller, CO2 ve H2O ile reaksiyona girerek Ca(HCO3)2 bilesiminde bir ürün olustururlar ve bu ürün eriyik olarak denizlere tasinir. Örnegin Silikatlar su sekilde ayrisirlar: CaSiO3 + 2CO2 + H2O = Ca(HCO3)2 + SiO2 . Karbonatlar ise su sekilde ayrisirlar: CaCO3 + CO2 + H2O = Ca(HCO3)2
Denizlerde gittikçe yogunlugu artan bu eriyikler, zaman içinde kireç olarak tekrar çökelmeye baslarlar; yani reaksiyon su sekilde gelisir: Ca(HCO3)2 = CaCO3 + CO2 + H2O
(Koyu renkli yazilan bilesikler kati fazlari belirtirler. Yani, bir süre sonra, denizlerdeki bikarbonat iyonlari, kireç olarak çökelerek, deniz tabaninda bir katman olustururlar.)
Bu anlatilanlarin anlami sudur: Ayrisma sonucu, her ayrisan bir silikat molekülü basina 2 CO2 molekülü baglanarak, denizlere tasinirlar ve zamanla denizlerde çökeltilerek tortul karbonat kayaci olusturulur ve atmosferden 2 CO2 molekülü eksilir.
Atmosferdeki CO2 gazi “sera gazidir”, yani, dünyamiza gelen kisa dalga boylu günes isinlarini geçirirler, ama dünyamiza çarptiktan sonra uzun dalga boylu isi isinlarina dönüsen enerji kaynaginin tekrar uzaya salinmasina engel olurlar. (Sera bahçelerindeki camlar da ayni etkiyi yaparlar.) Iste bu nedenden dolayi, atmosferden CO2 gazi eksildikçe, dünyamiz iklimi sogumaya baslar, çünkü, sera etkisi yapacak CO2 molekülü sayisi azalir ve dünyamiza gelen günes enerjisinin büyük bir kismi tekrar uzaya kaçar.
Dünyamiz atmosferindeki CO2 miktari, yeryuvarinda olusan sürekli asinmalar ve denizlerde gerçeklesen sürekli tortulasmalar nedeniyle yeryuvari tarihi boyunca genelde bir azalma göstermektedir. Ancak, yeryuvarinin iç dinamigi nedeniyle olusan dag olusumlari etkinlikleri nedeniyle, CaCO3 çökeli olarak baglanan bu karbondioksit moleküllerinin bir kismi, magmatik faaliyetler sonucu (CaCO3 = CaO + CO2) tekrar CO2 olarak atmosfere geri verilir ve bu sekilde biraz telafi edilmis olur.
CO2 dünyamizda bu türde bir döngü içindedir. Ancak bu döngü sisteminde, yeryuvarinda ayrismanin çok hizli oldugu (yani atmosferden çok CO2 çekildigi) dönemlerle, atmosfere çok CO2 verildigi dönemler her zaman çakismazlar ve bunun sonucu, dünya ikliminde sera etkisinin azaldigi ve arttigi zamanlar olur. Ayrismanin en çok oldugu zamanlar, yeryuvari topografyasinin en yüksek oldugu zamanlardir; çünkü bir yöre ne kadar yüksekse, o oranda hizli ayrismaya ugrar; dolayisiyla da atmosferde o oranda CO2 azalmasi olur; yani dünyamiz sogumaya baslar! Yeryuvari topografyasinin en yüksek oldugu dönemler, dag olusumu (orojenez) dedigimiz zamanlardir. Gerçekten de, dünyamizdaki her büyük orojenik dönemden sonra, buzul devirlerine girildigi, yeryuvari yilliklarinda kayitlidir.
• Küresel Isinma Nedir?
Insan tarafindan atmosfere verilen gazlarin sera etkisi yaratmasi sonucunda dünya yüzeyinde sicakligin artmasina küresel isinma deniyor. Sera etkisinin artmasi, atmosferin üst bölümünün yani stratosferin sogumasina, alttaki troposferin ise isinmasina yol açiyor.
Su buhari, karbondioksit ve metan gazi, dünyanin üzerinde dogal bir örtü olusturur. Ancak fosil yakitlarin kullanilmasi ve ormanlarin yok edilmesi, bu örtüyü olusturan gazlarin, atmosferde normalin çok üzerine çikmasina neden olmustur.
Dünya yüzeyi günes isinlari tarafindan isitilir ve dünya, bu isinlari, tekrar atmosfere yansitir. Dünyaya ulasan günes enerjisinin yaklasik yüzde 70’i, böylece tekrar uzaya gönderilmis olur. Ancak bazi infrared isinlar, sera gazlari tarafindan tutulur. Bu da atmosferin, isinmasina neden olur. Dünya sicakligindaki sürekli artis ve artan konfor ihtiyaci klima satislarini tetikleyen bir faktör olmustur
Sera etkisi nedir?
Günes isinlari yeryüzüne düstügü zaman, yeryüzü ayni miktarda enerjiyi uzaya geri yansitiyor. Kizilötesi isinlar atmosfer içinden geçiyor. Atmosferde molekül kümelerinin olusturdugu koruyucu bir katmanda karbondioksit de var. Bu katman uzaya dogru yansiyan radyasyonu bir süre tutarak, yeryüzünün isinmasina neden oluyor.
Bir baska deyisle atmosferdeki karbondioksit tabakasi isinin yükselmesini engelleyen bir perde olusturuyor. Tipki seradaki gibi günes isinlarinin içeri girmesine izin veriyor ama isinin disari çikmasini engelliyor.
Bu nedenle atmosferdeki karbondioksit orani arttikça dünya daha çok isiniyor. Dünyanin olusumundan beri varolan sera etkisi olmasaydi dünyanin yüzey sicakligi -20 derece olur, okyanuslar buz tutardi. Yani Dünya'da canlilar yasayacak ortam bulamazdi. Ancak atmosferde çesitli insan kaynakli nedenlerle miktari artan bu gazlar yeryüzünün sicakliginda belirgin artmalara neden oluyor.
Alp KITAPÇIOGLU
Sponsorlu Bağlantılar
Denizlerde gittikçe yogunlugu artan bu eriyikler, zaman içinde kireç olarak tekrar çökelmeye baslarlar; yani reaksiyon su sekilde gelisir: Ca(HCO3)2 = CaCO3 + CO2 + H2O
(Koyu renkli yazilan bilesikler kati fazlari belirtirler. Yani, bir süre sonra, denizlerdeki bikarbonat iyonlari, kireç olarak çökelerek, deniz tabaninda bir katman olustururlar.)
Bu anlatilanlarin anlami sudur: Ayrisma sonucu, her ayrisan bir silikat molekülü basina 2 CO2 molekülü baglanarak, denizlere tasinirlar ve zamanla denizlerde çökeltilerek tortul karbonat kayaci olusturulur ve atmosferden 2 CO2 molekülü eksilir.
Atmosferdeki CO2 gazi “sera gazidir”, yani, dünyamiza gelen kisa dalga boylu günes isinlarini geçirirler, ama dünyamiza çarptiktan sonra uzun dalga boylu isi isinlarina dönüsen enerji kaynaginin tekrar uzaya salinmasina engel olurlar. (Sera bahçelerindeki camlar da ayni etkiyi yaparlar.) Iste bu nedenden dolayi, atmosferden CO2 gazi eksildikçe, dünyamiz iklimi sogumaya baslar, çünkü, sera etkisi yapacak CO2 molekülü sayisi azalir ve dünyamiza gelen günes enerjisinin büyük bir kismi tekrar uzaya kaçar.
Dünyamiz atmosferindeki CO2 miktari, yeryuvarinda olusan sürekli asinmalar ve denizlerde gerçeklesen sürekli tortulasmalar nedeniyle yeryuvari tarihi boyunca genelde bir azalma göstermektedir. Ancak, yeryuvarinin iç dinamigi nedeniyle olusan dag olusumlari etkinlikleri nedeniyle, CaCO3 çökeli olarak baglanan bu karbondioksit moleküllerinin bir kismi, magmatik faaliyetler sonucu (CaCO3 = CaO + CO2) tekrar CO2 olarak atmosfere geri verilir ve bu sekilde biraz telafi edilmis olur.
CO2 dünyamizda bu türde bir döngü içindedir. Ancak bu döngü sisteminde, yeryuvarinda ayrismanin çok hizli oldugu (yani atmosferden çok CO2 çekildigi) dönemlerle, atmosfere çok CO2 verildigi dönemler her zaman çakismazlar ve bunun sonucu, dünya ikliminde sera etkisinin azaldigi ve arttigi zamanlar olur. Ayrismanin en çok oldugu zamanlar, yeryuvari topografyasinin en yüksek oldugu zamanlardir; çünkü bir yöre ne kadar yüksekse, o oranda hizli ayrismaya ugrar; dolayisiyla da atmosferde o oranda CO2 azalmasi olur; yani dünyamiz sogumaya baslar! Yeryuvari topografyasinin en yüksek oldugu dönemler, dag olusumu (orojenez) dedigimiz zamanlardir. Gerçekten de, dünyamizdaki her büyük orojenik dönemden sonra, buzul devirlerine girildigi, yeryuvari yilliklarinda kayitlidir.
• Küresel Isinma Nedir?
Insan tarafindan atmosfere verilen gazlarin sera etkisi yaratmasi sonucunda dünya yüzeyinde sicakligin artmasina küresel isinma deniyor. Sera etkisinin artmasi, atmosferin üst bölümünün yani stratosferin sogumasina, alttaki troposferin ise isinmasina yol açiyor.
Su buhari, karbondioksit ve metan gazi, dünyanin üzerinde dogal bir örtü olusturur. Ancak fosil yakitlarin kullanilmasi ve ormanlarin yok edilmesi, bu örtüyü olusturan gazlarin, atmosferde normalin çok üzerine çikmasina neden olmustur.
Dünya yüzeyi günes isinlari tarafindan isitilir ve dünya, bu isinlari, tekrar atmosfere yansitir. Dünyaya ulasan günes enerjisinin yaklasik yüzde 70’i, böylece tekrar uzaya gönderilmis olur. Ancak bazi infrared isinlar, sera gazlari tarafindan tutulur. Bu da atmosferin, isinmasina neden olur. Dünya sicakligindaki sürekli artis ve artan konfor ihtiyaci klima satislarini tetikleyen bir faktör olmustur
Sera etkisi nedir?
Günes isinlari yeryüzüne düstügü zaman, yeryüzü ayni miktarda enerjiyi uzaya geri yansitiyor. Kizilötesi isinlar atmosfer içinden geçiyor. Atmosferde molekül kümelerinin olusturdugu koruyucu bir katmanda karbondioksit de var. Bu katman uzaya dogru yansiyan radyasyonu bir süre tutarak, yeryüzünün isinmasina neden oluyor.
Bir baska deyisle atmosferdeki karbondioksit tabakasi isinin yükselmesini engelleyen bir perde olusturuyor. Tipki seradaki gibi günes isinlarinin içeri girmesine izin veriyor ama isinin disari çikmasini engelliyor.
Bu nedenle atmosferdeki karbondioksit orani arttikça dünya daha çok isiniyor. Dünyanin olusumundan beri varolan sera etkisi olmasaydi dünyanin yüzey sicakligi -20 derece olur, okyanuslar buz tutardi. Yani Dünya'da canlilar yasayacak ortam bulamazdi. Ancak atmosferde çesitli insan kaynakli nedenlerle miktari artan bu gazlar yeryüzünün sicakliginda belirgin artmalara neden oluyor.
Alp KITAPÇIOGLU
