Orhan Veli Kanık

Kanık Orhan Veli

(d. 13 Nişan 1914, İstanbul - ö. 14 Kasım 1950, İstanbul)
Garip akımının öncülerinden şair.

Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası şeflerinden Mehmet Veli Kanık’m oğluydu. Galatasaray Lisesi’nde başladığı ilköğrenimini, babasının Ankara’ya atanması üzerine, başkentte bitirdi. Ortaöğrenimini Ankara Gazi Liseşi’nde tamamladı (1933). Bir süre İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’ne devam etti. 1936’da Ankara’da PTT Genel Müdürliiğü’nde çalışmaya başladı. Gelibolu’da yedeksubaylığını yaptıktan sonra Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu’na girdi (1945). 1947’de bu görevinden ayrıldıktan sonra yaşamını yazarlık ve çevirmenlik yaparak kazanmaya başladı. Mehmet Ali Aybar’m çıkardığı Hür ve Zincirli Hürriyet adlı gazetelerde eleştiriler, 1948’de de Ulus'ta “Yolcu Notlan” başlığı altında yazılar yazdı. 1 Ocak 1949’da yayımlamaya başladığı Yaprak dergisini 15 Haziran 1950’ye değin 28 sayı çıkardı. Bir gece Ankara’da belediyenin kablo döşetmek için kazdırdığı bir çukura düşerek ayağından yaralandı. Dört gün sonra İstanbul’da bir dostunun evinde hastalandı ve kaldırıldığı Cerrahpaşa Hastanesi’nde beyin kanamasından öldü. 1 Şubat 1951’de dostları tarafından anısına Son Yaprak adlı tek sayılık bir dergi çıkarıldı. Mezarı Rumelihisan’ndaki Aşiyan Mezarlığı’ndadır.

İlk şiirlerini 1936’da Varlık dergisinde yayımlamaya başlayan Orhan Veli, eski edebiyatı, özellikle aruzu çok iyi bilen, hece şiirinin inceliklerini kavramış, çocukluk anılarını ve yalnızlık, aşk, özlem temalarını uç bir duyarlığa götüren genç bir sanatçı olarak dikkati çekti. Ahmet Muhip Dıranas, Ahmet Hamdi Tanpınar ve Fransız simgecilerinden de izler taşıyan, ölçünün ve uyağın çok iyi kullanıldığı, müzik öğelerinin de iyice belirgin olduğu bu şiirleri, Türkçeyi tam anlamıyla özümlediğini gösteriyordu. Orhan Veli Kanık asıl ününü lise arkadaştan Oktay Rifat ve Melih Cevdet Anday’la birlikte yayımladığı Garip (1941) adlı kitabın adıyla anılan şiir akımını başlatarak kazandı. Garip'in Örhan Veli’nin kaleme aldığı önsözünde, ölçü ve uyağın şiiri yozlaştırdığı vurgulanıyor, şiirin “insanın beş duyusuna değil, kafasına hitap eden bir söz sanatı” olduğu belirtiliyordu. Şiire egemen sınıfların beğenilerinin sonucu yerleşen kalıplaşmış öğeler kaldınlmalı, şairaneliğe sırt çevirilmeli ve şiir çoğunluğa seslenmeliydi. Bu da ancak yeni yollar ve yeni araçlarla gerçekleştirilebilirdi.

Orhan Veli ve arkadaşlarının Türk edebiyat tarihinde “Garip” hareketi ya da “Birinci Yeni” diye anılan bu çıkışları sözcük hiyerarşisini ve parıltılı sözcüklerin egemenliğini yıktı. Sokaktaki adamı ön plana çıkardı. Biçim şiirin kalıbıyken, kendisi haline geldi.

Garip'ten sonra, özellikle de Yaprak dergisi döneminde yeni eğilimler içine giren Orhan Veli, Sabahattin Eyuboğlu’nun halkçı sanat anlayışına yaklaşan ürünler verdi. Şaşırtıcılıktan, yadırgatıcılıktan uzaklaşırken, duygular, yaşama sevinci, gündelik yaşamın ve sokaktaki insanın sorunları ağırlık kazanmaya başladı.

Orhan Veli’yi değerlendirirken şiirinin geçirdiği aşamaları göz önünde tutmak gerekir. O tek bir şiir yazmamış, durmadan aramış, yeni biçimler denemiş ve bunu yaparken de hem kendini hem de Türk şiirini ileriye götürmüştür. Türk edebiyatına en büyük katkısı da şiiri seçkin sınıflara özgü olmaktan çıkarıp “demokratikleştirme” sidir.

Şiirlerini, 1945’te kendi şiirleriyle genişleterek yeniden yayımladığı Garip, Vazgeçemediğim (1945), Destan Gibi (1946), Yenisi (1947), Karşı (1949) adlı yapıtlarda topladı. Bu kitaplara girmeyen şiirleri, kitaplarda yer alan şiirleriyle birlikte Bütün Şirleri (1951, 1987) başlığı altında kitaplaştırıldı. La Fontaine (La Fontaine'in Masalları [1948, 2 kitap]), Moliere, Gogol, Sartre gibi yazarlardan çeviriler de yapan şairin düzyazıları, eleştirileri ve öyküleri de ölümünden sonra Nesir Yazıları (1953; 2. bas. Denize Doğru, 1969) başlığıyla yayımlandı. Bütün Yazıları ise 1982’de (yb 1992) yayımlandı. Orhan Veli ayrıca Nasreddin Hoca’nın fıkralarını da şiirleştirerek Nasrettin Hoca Hikâyeleri (1949) adı altında toplamıştır. La Fontaine'in Masalları ile Nasrettin Hoca Hikâyeleri 1989’da tek bir kitapta toplanmış, Orhan Veli’nin çeşitli şairlerden yaptığı çeviriler de Batı’dan Şiirler (1953) ve Çeviri Şiirler (1982, 1990) adlarıyla yayımlanmıştır.

İSTANBUL TÜRKÜSÜ

İstanbul'da Boğaziçi'nde,
Bir fakir Orhan Veli'yim;
Veli'nin oğluyum,
Târifsiz kederler içinde.
Urumelihisarı'na oturmuşum;
Oturmuş da, bir türkü tutturmuşum:

"İstanbul'un mermer taşları;
Başıma da konuyor, konuyor aman, Martı kuşları;
Gözlerimden boşanır hicran yaşları;
Edalı'm,
Senin yüzünden bu hâlim."
"İstanbul'un orta yeri sinema;
garipliğim, mahzunluğum duyurmayın anama;
El konuşur, sevişirmiş, bana ne?
Sevdalı'm,
Boynuna vebâlim!"
İstanbul'da, Boğaziçi'ndeyim;
Bir fakir Orhan Veli;
Velinin oğlu;
Târifsiz kederler içindeyim.
Sizin İçin
Sizin için, insan kardeşlerim,
Herşey sizin için;
Gece de sizin için, gündüz de;
Gündüz gün ışığı, gece ay ışığı;
Ay ışığında yapraklar;
Yapraklarda merak;
Yapraklarda akıl;
Gün ışığında birbir yeşil;
Sarılar da sizin için, pembeler de;
Tenin avuca değişi,
Sıcaklığı,
Yumuşaklığı;
Yatıştaki rahatlık;
Merhabalar sizin için;
Sizin için limanda sallanan direkler;
Günlerin isimleri,
Ayların isimleri,
Kayıkların boyaları sizin için;
Sizin için postacının ayağı,
Testicinin eli;
Alınlardan akan ter,
Cephelerde harcanan kurşun;
Sizin için mezarlar, mezar taşları,
Hapishaneler, kelepçeler, idam cezaları;
Sizin için;
Herşey sizin için.

Orhan Veli Kanık

Doğumu: 13 Nisan 1914, İstanbul
Ölümü: 14 Kasım 1950, İstanbul

Galatasaray'da başladığı öğrenimini, babasının atandığı Ankara'da Gazi İlkokulu ve Ankara Erkek Lisesi'nde sürdürdü. Lise sıralarında Oktay Rifat ve Melih Cevdet'le arkadaş oldu. Liseyi bitirince İstanbul'a dönerek, Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü'ne girdi (1932) , ancak yüksek öğrenimini yarım bıraktı (1935) . 1936'da Ankara'ya döndü ve askere gidinceye dek PTT Genel Müdürlüğü Telgraf İşleri Reisliği Milletlerarası Nizamlar Bürosunda memurluk yaptı. Yedek subaylığını tamamlayınca, iki yıl kadar, yine Ankara'da, Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu'nda çalıştı. 1 Ocak 1949-15 Haziran 1950 tarihleri arasında yirmi sekiz sayı süren, on beş günde bir yayımlanan, iki sayfalık 'Yaprak' dergisini çıkardı. Yaprak dergisi serüvenini sürdüremeyeceğini anlayınca Ankara'dan ayrılıp İstanbul'a gitti. Gene o yılın kasım ayı içinde, bir haftalığına geldiği Ankara'da, 10 Kasım 1950 gecesinde, yolda, onarım için kazılmış bir çukura düşerek ayağından yaralandı. İstanbul'a döndükten sonra, bir arkadaşının evindeyken, durumu birdenbire kötüleştiği için kaldırıldığı Cerrahpaşa Hastanesi'nde, 14 Kasım 1950 tarihinde beyin kanamasından öldü, Rumelihisarı Mezarlığı'na gömüldü.

Garip ya da Birinci Yeni denilen akımın öncüsü, kuramcısı. Yirmi sekiz sayı süren Yaprak serüveni öncesinde, Ankara Erkek Lisesi'nde okul kooperatifin parasıyla Oktay Rifat ve Melih Cevdet ile birlikte Sesimiz dergisini çıkarmışlardır. Biçemini belli eden ilk şiirlerini, yine, arkadaşları Oktay Rifat ve Melih Cevdet ile birlikte Varlık dergisinde yayımladı ve müthiş bir ilgi gördü. Şiir ve yazıları, Varlık dergisinden başka İnsan, Ses, Gençlik, Küllük, İnkılapçı Gençlik, Ülkü, Demet, İşte, Aile gibi dergilerde yayımlanmıştır. İkinci Dünya Savaşına katılmayan ve katılmış kadar etkilenen Türkiye'de, Türk şiirini bir takım kalıp ve klişelerden, şairanelikten, yıpranmış benzetmelerden kurtardı, kısa ve basit ama vurucu bir söylem -eda- geliştirdi. Şiirin bilinen ve kabul gören sınır taşlarını yerinden oynattı. Yalın bir halk dili kullandı, yergi ve gülmeceden yararlanarak, sıradan yaşantıların şiirinin de yazılabileceğini gösterdi.

ESERLERİ

Şiir Kitapları;

• Garip (1941, Resimli Ay Matbaası)
• Vazgeçemediğim (1945, Marmara Yayınevi)
• Destan Gibi (1946, Ölmez Eserler Yayını)
• Yenisi (1947, İnkılâp Yayınevi)
• Karşı (1949, Güney Matbaacılık ve Gazetecilik)
• Bütün Şiirleri (1951, Varlık Yayınları)

Hikâye/Şiir;

• Nasreddin Hoca Hikâyeleri (1949, Doğan Kardeş Yayınları)

Yazılar;

• Nesir Yazıları (1953, Varlık Yayınları)
• Edebiyat Dünyamız (1975, Bilgi Yayınları. Hazırlayan: Asım Bezirci)
• Bütün Yazıları (1982, Can Yayınları)

Çeviri;

• Bir Kapı Ya Açık Durmalı Ya Kapalı, Alfred de Musset (1943, Maarif Basımevi)
• Barbarine, Alfred de Musset (1944, Maarif Basımevi)
• Scapin'in Dolapları, Molière (1944, Maarif Basımevi)
• Versailles Tûluatı, Molière (1944, Maarif Basımevi, Azra Erhat'la birlikte)
• Sicilyalı Yahut Resimli Muhabbet, Molière (1944, Maarif Basımevi)
• Tartuffe, Molière (1944, Maarif Basımevi)
• Üç Hikâye, Nikolay Gogol (1945, Alaaddin Kıral Basımevi, Erol Güney'le birlikte)
• Turcaret, Alain Rene Lesage (1946, Milli Eğitim Basımevi)
• Fransız Şiir Antolojisi, (1947, Varlık Yayınevi)
• La Fontaine'in Masalları, La Fontaine (1948, Doğan Kardeş Yayınları)
• Hamlet, William Shakespeare (1949, Charles Lamb uyarlaması, Doğan Kardeş Yayınları)
• Venedik Taciri, William Shakespeare (1949, Charles Lamb uyarlaması, Doğan Kardeş Yayınları)
• Saygılı Yosma. Jean-Paul Sartre (1961, Ataç Yayınevi)
• Batıdan Şiirler (1963, Yeditepe Yayınları)
• Bütün Çeviri Şiirleri (1982, Can Yayınları)