Newcomb Paradoksu
Ziyaretçi
Newcomb Paradoksu
İnsan ilişkileri çerçevesinde Palo Alto Ekolü mensuplarından Watzlawick tarafından işlenen Newcomb paradoksu mükemmel bir öngörünün mümkün olup olamayacağı tartışmalarında ortaya çıkan bir paradokstur.
Bu paradoksa göre belirli bir durumun aktörleri (ekonomistler vs) kendilerini az ya da çok bildikleri bir geleceğe göre ayarlamak istediklerinde bu geleceği bir veri olarak alırlar; oysa bu geleceği belirleyen onlardır. Bir başka deyişle aktörler bizzat kendilerinin tasarladıkları kendilerinden dışa yansıttıkları bir geleceği işaret noktası olarak almaktadırlar (Bootstrapping olgusu).
Newcomb problemi şu şekilde özetlenebilir: İki kutu alalım; bunlardan birinde 1000$ var diğerinde 1.000.000$ var ya da hiç bir şey yok. Siz oyuncusunuz ve iki seçeneğiniz var: Bunlardan a1 iki kutuyu birden almak; a2 ise ikinci kutuyu tercih etmek. Senaryoya göre geleceği öngören bir Kâhin (veya Kader) var.
Bildiğiniz kadarıyla bu Kâhin o ana kadar sizin ve başkalarının seçimlerini öngörme konusunda hiç yanılmadı. Bu oyunda Kâhin siz birinci seçeneği (a1) seçerseniz Kâhin bunu öngörecektir ve ikinci kutuyu boş bırakacaktır ve bu durumda sadece 1000$'ınız olacaktır. İkinci seçeneği (a2) seçerseniz Kâhin bunu da öngörmüş olacaktır ve ikinci kutu içine 1.000.000$ koyacaktır. Siz de bunları biliyorsunuz ve Kahin'in öngörme kapasitesine inancınız tam. Ne yaparsınız?
Burada iki bakış açısı mümkün. Birincisine göre a2'yi seçmek gerekir; zira a1'i seçerseniz 1.000.000$ (a2'yi seçmek) yerine sadece 1000$'ınız olacaktır.
İkinci bir bakış açısı da makul görünüyor ve bu paradoksun kaynağını oluşturuyor. Buna göre ikinci kutuda bir milyon dolar zaten ya var ya yoktur. Bu durumda iki kutuyu birlikte alırsanız ikinci kutu ister boş ister dolu olsun iki duruma göre de bin dolar daha fazla kazanacaksınız. Eğer iki kutu da doluysa a1'i seçmekle 1.001.000$; a2'yi seçmekle sadece 1000$ kazanırsınız.
Bu iki argümantasyon tarzı iki farklı zaman kavramına dayanmaktadır. Birinci görüştekilere göre iki olay (sizin tercihiniz ve Kâhin'in parayı koyup koymaması) nedensellik planında birbirinden bağımsızdır aralarında sadece olasılıksal bir ilişki vardır. Bu tersine çevrilebilir bir zaman anlayışı içerir ve burada geçerli değildir. Newcomb problemi aşağıda görüldüğü gibi
Ego açısından bakıldığında oyun şu şekilde görünmektedir:
1. a1 oynadığımda en azından 1000$'ın olur.
2. 1.001.000$ kazanabilirim ama bu nedensel olarak bana bağlı değil.
3. 1.000.000$ kazanabilirini ama sadece 1000$'dan vazgeçersem 3'. Veya 1.001.000$ kazanabilirim ama eğer Kâhin benim 1000$'dan vazgeçeceğimi öngörürse.
Burada Kâhin yerine bir başka oyuncu konması düşünüldüğünde oyun tutuklular ikilemine dönüşür. Bu nedenle problemi analiz eden Lewis iki kutuyu da almak gerektiğini savunur (Dupuy 1992). Bazıları ise Kâhin'in öngörüsüne güvenmek ve bu nedenle de sadece ikinci kutuyu almak gerektiğini öne sürer; ama bu tutuklular ikilemindeki işbirliği seçeneğinden farklı bir şey değildir.
Lewis'e göre bu davranış irrasyoneldir; tutuklular ikileminde de görüldüğü üzere bu davranışın rasyonel bir nitelik taşıması için bizim eylemimizle diğer oyuncunun eylemi arasında sadece olasılıksal değil aynı zamanda nedensel bir bağ olması gerekir. Newcomb probleminde de durum aynıdır.
Dupuy'a göre eğer gelecekten bu ana gelerek yani bir amaca yönelik olarak düşünülürse yani eylem zamanında kalırsak iki kutuyu da almak gerekir.
Harvard Üniversitesi'nden filozof Nozick'in "bu paradoksa ilişkin analizlerini temel alan Watzlawick'e göre ise paradoksu dostlarınız veya öğrenciler üzerinde denerseniz iki gruba ayrılacaklardır. Kendi bakış açınızın doğruluğunu tekrarlamak sorunu çözmemektedir.
Watzlawick'e göre sorun bizim gerçekliğimizin bir düzeninin olup olmadığında düğümlenmektedir. Bunun üç mümkün cevabı vardır:
Birinci cevaba göre; bu gerçekliğin hiçbir düzeni yoktur gerçeklik aynı Ölçüde düzen ve kaostur yaşamımız ise psikotik bir kabustur. İkincisine göre; biz varoluşsal eksik bilgi (disinformation) durumumuzu bir düzen yaratarak telafi ederiz; bu düzeni bizim icat ettiğimizi unutur ve 'gerçeklik' olarak niteleriz.
Üçüncüsüne göre; bağımlı olduğumuz ama bizden bağımsız olan bir üst gücün yarattığı bir düzen vardır ve bu üst güçle iletişim kurmak insan için en önemli amaçtır. Newcomb paradoksu bu hususla ilgilidir: Ya III. şıkkın tanımladığı gibi gerçekliğin kesinlikle ve kaçınılmaz bir şekilde düzenlendiğine inanırsınız ve sadece ikinci kutuyu alırsınız; veya önceden belirlenmeyi kabul etmeyip II. şıkkı benimsersiniz 'a posteriori nedensellik' (gelecek olayların anı ve geçmişi belirlemesi) olmadığını düşünürsünüz ve iki kutuyu birden alırsınız. Sorun bir bakıma özgür irade ve determinizm sorunsalına göndermektedir.
Sponsorlu Bağlantılar
Bu paradoksa göre belirli bir durumun aktörleri (ekonomistler vs) kendilerini az ya da çok bildikleri bir geleceğe göre ayarlamak istediklerinde bu geleceği bir veri olarak alırlar; oysa bu geleceği belirleyen onlardır. Bir başka deyişle aktörler bizzat kendilerinin tasarladıkları kendilerinden dışa yansıttıkları bir geleceği işaret noktası olarak almaktadırlar (Bootstrapping olgusu).
Newcomb problemi şu şekilde özetlenebilir: İki kutu alalım; bunlardan birinde 1000$ var diğerinde 1.000.000$ var ya da hiç bir şey yok. Siz oyuncusunuz ve iki seçeneğiniz var: Bunlardan a1 iki kutuyu birden almak; a2 ise ikinci kutuyu tercih etmek. Senaryoya göre geleceği öngören bir Kâhin (veya Kader) var.
Bildiğiniz kadarıyla bu Kâhin o ana kadar sizin ve başkalarının seçimlerini öngörme konusunda hiç yanılmadı. Bu oyunda Kâhin siz birinci seçeneği (a1) seçerseniz Kâhin bunu öngörecektir ve ikinci kutuyu boş bırakacaktır ve bu durumda sadece 1000$'ınız olacaktır. İkinci seçeneği (a2) seçerseniz Kâhin bunu da öngörmüş olacaktır ve ikinci kutu içine 1.000.000$ koyacaktır. Siz de bunları biliyorsunuz ve Kahin'in öngörme kapasitesine inancınız tam. Ne yaparsınız?
Burada iki bakış açısı mümkün. Birincisine göre a2'yi seçmek gerekir; zira a1'i seçerseniz 1.000.000$ (a2'yi seçmek) yerine sadece 1000$'ınız olacaktır.
İkinci bir bakış açısı da makul görünüyor ve bu paradoksun kaynağını oluşturuyor. Buna göre ikinci kutuda bir milyon dolar zaten ya var ya yoktur. Bu durumda iki kutuyu birlikte alırsanız ikinci kutu ister boş ister dolu olsun iki duruma göre de bin dolar daha fazla kazanacaksınız. Eğer iki kutu da doluysa a1'i seçmekle 1.001.000$; a2'yi seçmekle sadece 1000$ kazanırsınız.
Bu iki argümantasyon tarzı iki farklı zaman kavramına dayanmaktadır. Birinci görüştekilere göre iki olay (sizin tercihiniz ve Kâhin'in parayı koyup koymaması) nedensellik planında birbirinden bağımsızdır aralarında sadece olasılıksal bir ilişki vardır. Bu tersine çevrilebilir bir zaman anlayışı içerir ve burada geçerli değildir. Newcomb problemi aşağıda görüldüğü gibi
Ego açısından bakıldığında oyun şu şekilde görünmektedir:
1. a1 oynadığımda en azından 1000$'ın olur.
2. 1.001.000$ kazanabilirim ama bu nedensel olarak bana bağlı değil.
3. 1.000.000$ kazanabilirini ama sadece 1000$'dan vazgeçersem 3'. Veya 1.001.000$ kazanabilirim ama eğer Kâhin benim 1000$'dan vazgeçeceğimi öngörürse.
Burada Kâhin yerine bir başka oyuncu konması düşünüldüğünde oyun tutuklular ikilemine dönüşür. Bu nedenle problemi analiz eden Lewis iki kutuyu da almak gerektiğini savunur (Dupuy 1992). Bazıları ise Kâhin'in öngörüsüne güvenmek ve bu nedenle de sadece ikinci kutuyu almak gerektiğini öne sürer; ama bu tutuklular ikilemindeki işbirliği seçeneğinden farklı bir şey değildir.
Lewis'e göre bu davranış irrasyoneldir; tutuklular ikileminde de görüldüğü üzere bu davranışın rasyonel bir nitelik taşıması için bizim eylemimizle diğer oyuncunun eylemi arasında sadece olasılıksal değil aynı zamanda nedensel bir bağ olması gerekir. Newcomb probleminde de durum aynıdır.
Dupuy'a göre eğer gelecekten bu ana gelerek yani bir amaca yönelik olarak düşünülürse yani eylem zamanında kalırsak iki kutuyu da almak gerekir.
Harvard Üniversitesi'nden filozof Nozick'in "bu paradoksa ilişkin analizlerini temel alan Watzlawick'e göre ise paradoksu dostlarınız veya öğrenciler üzerinde denerseniz iki gruba ayrılacaklardır. Kendi bakış açınızın doğruluğunu tekrarlamak sorunu çözmemektedir.
Watzlawick'e göre sorun bizim gerçekliğimizin bir düzeninin olup olmadığında düğümlenmektedir. Bunun üç mümkün cevabı vardır:
Birinci cevaba göre; bu gerçekliğin hiçbir düzeni yoktur gerçeklik aynı Ölçüde düzen ve kaostur yaşamımız ise psikotik bir kabustur. İkincisine göre; biz varoluşsal eksik bilgi (disinformation) durumumuzu bir düzen yaratarak telafi ederiz; bu düzeni bizim icat ettiğimizi unutur ve 'gerçeklik' olarak niteleriz.
Üçüncüsüne göre; bağımlı olduğumuz ama bizden bağımsız olan bir üst gücün yarattığı bir düzen vardır ve bu üst güçle iletişim kurmak insan için en önemli amaçtır. Newcomb paradoksu bu hususla ilgilidir: Ya III. şıkkın tanımladığı gibi gerçekliğin kesinlikle ve kaçınılmaz bir şekilde düzenlendiğine inanırsınız ve sadece ikinci kutuyu alırsınız; veya önceden belirlenmeyi kabul etmeyip II. şıkkı benimsersiniz 'a posteriori nedensellik' (gelecek olayların anı ve geçmişi belirlemesi) olmadığını düşünürsünüz ve iki kutuyu birden alırsınız. Sorun bir bakıma özgür irade ve determinizm sorunsalına göndermektedir.
