Coğrafi Keşifler

COĞRAFİ KEŞİFLER LİSTESİ

Tarih / Keşfedilen yer / Denizci veya gezginler

860'a doğru İzlanda Naddod
875'e doğru Beyaz Deniz Ottar
982'ye doğru Grönland Kızıl Erik
1246 Tataristan Giovanni, Dal Piano Dei Carpini
1253 Moğolistan Rubroek
1271-1275 Çin Marco Polo
1431 Asor adaları Gonçalvo Velho Cabral
1441 Beyaz Burun Nuno Tristao
1445 Senegal Lançarote Peçanha
1471 Gine Körfezi Joao de Santarem
1482 Kongo Diego Cam
1487 Ümit Burnu Bartolomeu Dias
1492 Amerika (San Salvador) Kristof Kolomb
1492 Haiti Kristof Kolomb
1497 Newfoundland G. Caboto, S. Caboto
1497-1499 Afrika ve Hindistan kıyıları Vasco de Gama
1498 Labrador Giovanni Caboto
1499 Venezuela Ojeda, Vespucci
1500 Amazon Pinzon
1500 Brezilya Pedro Alvares Cabal
1502 Orta Amerika Kristof Kolomb
1505 Seylan Almeida
1508 Malakka Siqueira
1511 Sunda Adaları A. d'Abreu
1513 Florida Juan Ponce de León
1513 Panama Nunez de Balboa
1515'e doğru Bermuda Adaları Juan Bermudez
1516 Rio de la Plata Diaz de Solis
1518 Meksika Fernanadez de Cordoba
1519 Tenochtitlan (Mexico) Cortes
1520 Ateş Ülkesi Ferdinand Magellan
1521 Filipin Adaları Ferdinand Magellan
1524 Nouvelle France Versazano
1532-1534 Peru'nun fethi F. Pizarro
1534 Kanada Jacques Cartier
1535 Kaliforniya Cortes
1535 Şili D. de Almagro
1540 Colorado F. Alarcon
1542 Japonya Mendes Pinto
1568 Salomon Adaları Mendana
1576 Baffin Adası Frobisher
1577 Virginia W. Raleigh
1581-1584 Sibirya Yermak
1585 Davis Boğazı J. Davis
1594 Novaya Zemlya Barents
1595 Marquises Adaları Mendana
1605 Yeni Hollanda (Avustralya) Willem Janszoon
1606 Yeni Hebrides Adaları Queiros
1610 Hudson Körfezi Henry Hudson
1615'e doğru Horn Burnu J. Lemaire
1642 Tasmanya A. Tasman
1642 Yeni Zelanda A. Tasman
1697 Kamçatka Atlasov
1700 New Britain Dampier
1722 Samoa Adaları Roggeveen
1739 Bering Boğazı Bering
1741 Aleut Adaları Bering ve Delisle
1767 Tahiti Wallis
1768 Lousiade Takımadaları Bougainville
1772 Kerguelen Adaları Kerguelen
1774 Yeni Kaledonya Cook
1778 Yeni Kaledonya Cook
1788 Mackenzie Irmağı Mackenzie
1791 Vancouver Adası Vancouver
1840 Adélie toprağı Dumont d'Urville
1839-1842 Victoria toprağı J. C. Rose
1878-1879 Kuzeydoğu Geçidi E. Nordenskjöld
1903-1906 Kuzeybatı geçidi R. Amundsen
1908-1909 Magnetik Güney Kutbu E. Schackleton
1909 Kuzey Kutbu Peary
1911 Güney Kutbu R. Amundsen
1926 Güney Kutbu R. Amundsen ve Nobile

ÇOĞRAFİ KEŞİFLER
Orta Çağ’ın sonuna kadar Avrupalılara, dünyanın pek az yerini tanıyorlardı. Coğrafya bilgisinin artması ve gemicilikteki gelişmeler sonucu açık denizlere çıkan Avrupalılar, yeni kıtalar ve ülkeler keşfetmeye başladılar. İşte Avrupalıların 15.yüzyılın sonunda başlatıp 16.yüzyıl boyunca da devam ettirdikleri yeni yerler bulma girişimlerine Coğrafi Keşifler denir.

Keşiflerin Nedenleri
Keşiflerin nedenleri arasında, doğu ülkeleriyle doğrudan ticaret yapmak için yeni yolların aranması başta gelir. Orta Çağ'da Doğudan gelen ipek, baharat, altın, elmas, inci gibi değerli mallar, Avrupa’ya iki önemli yoldan ulaşıyordu. Bu yollardan birincisi, Çin’den başlayıp Karadeniz kıyılarına ulaşan İpek Yolu'ydu. Bu yol Türklerin elindeydi. İkinci yol olan Baharat Yolu ise Hindistan'dan başlıyor, bir kolu Basra Körfezi'ne ulaşıyor, diğer kolu ise Mısır ve Suriye limanlarında sona eriyordu. Türk ve Müslüman tüccarların bu yolları izleyerek Hindistan ve Çin'den getirdiği mallar, Venedik ve Cenevizliler tarafından Avrupa'ya ulaştırıyorlardı. Bu ticaret sayesinde doğu ülkeleri oldukça zenginleşmişti. Ancak bu mallar birkaç el değiştirdiği için Avrupa'da çok pahalıya satılıyordu.
Avrupalılar, doğu ülkelerinin içinde bulunduğu zenginlik ve bolluk hakkında abartılı bilgiler edinmiştir. Özellikle, Venedikli gezgin Marko Polo'nun eserinde okudukları hikâyeler, Avrupalılarda doğu ülkelerine karşı büyük ilgi ve merak uyandırmıştır.
Orta Çağ’da Avrupalıların dünya hakkındaki bilgileri çok azdı. Avrupalılar, Haçlı seferleri sırasında Müslümanların coğrafya bilgisinden yararlandılar ve dünya'nın yuvarlak olduğunu öğrendiler. Bunu sonucunda var olan haritaları geliştirip daha doğru haritalar yaptılar. Pusula kullanımının yaygınlaşması, gemicilerin deniz ve okyanuslara güvenle açılmalarını sağladı. Gemicilik tekniğinin ilerlemesi ile 15. yüzyıldan itibaren açık denizlere dayanıklı ve büyük gemiler yapıldı. Bu da keşiflerin başlamasında önemli bir etken oldu.

Keşiflerin Sonuçları
Coğrafi keşiflerin dünya tarihinde çok önemi, sosyal, siyasi ve ekonomik sonuçları oldu.
Bulunan yeni ticaret yolları nedeniyle Akdeniz limanları, İpek ve Baharat yolları eski önemini kaybetti. Atlas Okyanusu kıyısındaki bazı limanlar hızla gelişti ve büyük birer ticaret merkezi haline geldi.
Coğrafi keşifler sonucu, Amerika'da birçok eski uygarlığın olduğu öğrenildi. Keşfedilen yerlerden bol miktarda altın ve gümüş gibi değerli madenler ile çeşitli ham maddeler Avrupa ya taşındı. Ticaretle uğraşan burjuva sınıfı zenginleşti ve güç kazandı. Burjuvalar, soyluların topraklarını satın almaya başladılar. Böylece, soylular eski güçlerini ve ayrıcalıklarını kaybettiler.
Avrupalı devletler keşfettikleri yerleri egemenliklerine alarak sömürge imparatorluklarını kurdular. Keşif seferleri düzenlenen ülkelerin kaynaklarından yararlanan Avrupa’nın denizci ülkeleri kısa sürede zenginleşti. Zenginleşen ailelerin, kültür ve sanat hareketlerini desteklemeleri Rönesans’ın başlamasında etkili oldu.
Yenidünyaya özgü bazı ürünler (tütün, patates, domates, şeker kamışı, vanilya, kakao vb.) Avrupa’ya ve oradan da dünyanın diğer bölgelerine yayıldı. Keşfedilen ülkelerde Hıristiyanlık dini yayıldı. Ancak Avrupa’da da kiliseye ve din adamlarına olan güven azaldı. Çünkü kilise ve din adamları, dünyanın düz olduğu vb. birçok yanlış bilgiyi savunmuşlardı.
Başta Amerika’ya olmak üzere, keşfedilen yerlere Avrupa’dan yoğun göçler oldu. Bu göçler sonucunda Avrupa kültür ve uygarlığı daha geniş bir alana yayıldı.

COĞRAFYANIN TARİHÇESİ VE GELİŞMESİ

İLK COĞRAFYACILAR
Coğrafya en eski bilim dallarından biri sayılır. İlk coğrafyacılar eski Yunanistan’da ortaya çıkmışlar, o çağda coğrafyaya ''doğa tarihi" ya da "doğa felsefesi" denilmiştir. Gerçektende, Miletoslu Thales ve Heredotus gibi eski Yunan coğrafyacılarının çoğu, aslında birer tarihçi ve felsefecidir. Coğrafyayla ilgili yapıtları da daha çok çevrelerine ilişkin bilgileri içerir. Coğrafya sözcüğü, yunanca "yerin betimlenmesi" anlamına gelen sözcüklerden türetilmiştir.
Eski Yunanlılar, o dönemde bilime batı dünyasına, özelliklede Akdeniz’in doğu kesimine egemen olup, ticaret yapmak, yeni Ticaret merkezleri kurmak için denizlere açılmış, denizlere açılan Yunanlı denizciler havanın açık olması önemli olduğundan hızlı ve güvenli yolculuklar yapa bilmek için rüzgârları da incelemişlerdir. Coğrafyanın bir bilim dalı haline gelmesine en önemli etkenlerden biri, eski Yunanlıların gözlemlerini ve düşüncelerini yeni kuşaklara aktarmak için kâğıda dökmüş olmalarıdır. Bu konuda Mısırdaki Nil ırmağını, taşkınlarını, deltasındaki değişmelerini anlatan incelemeler önemlidir. İ.Ö. V. yy 'da Heredotos, ilk çağlayanına kadar bir yolculuk yaptığı Nil ırmağını Kitabında anlatmış ve Nil’in kaynağı konusundaki varsayımını ortaya koymuştur. Eski Yunanlılar genel olarak yer ile ilgili çalışmalarda yapmışlardır. Dünyanın yuvarlak olduğunu ilk anlayan kişilerden Aristoteles (İ.Ö.IV. yy.) bu yargıya felsefi akıl yürütme ve astronomi gözlemleri yoluyla ulaşmıştır. Dünyanın yuvarlaklığı düşüncesini İskenderiye kütüphane yöneticisi Eratosthenes de desteklemiş dünyanın ölçülmesi üstüne adlı yapıtında boylam yayını ölçerek elde ettiği dünyanın çevresinin uzunluğunu vermiştir. Rodoslu astronom Hipparkhos (İ.Ö. II. yy.) dünyadaki yerlerin konumunu belirlemek için, günümüzde kullanılan enlem ve boylamların öncüsü olan çizgiler sistemi değiştirmiştir.
Strabon (İ.Ö. 63 - İ.S. 21), Coğrafya adlı 17 ciltlik yapıtında, Galya ve İngiltere'den İran’a, Karadeniz’den, Etopya’ya kadar yolculuklarını anlatmıştır. Dolaştığı bölgeler ve bu bölgelerde yaşıyan insanlarda ilgili betimlemelerinde atlamalara, yanlışlıklara rastlanırsa da, betimlemelerini kalıcı olmayan, yapay olarak çizilmiş siyasal sınırlar içinde değil, doğal sınırlar (sıra dağlar, akarsular gibi) içinde ele aldığı için bölgesel coğrafyanın kurucusu sayılmaktadır.
İskenderiyeli Ptolemaios (İ.S. 100–170) eski coğrafyacıların en ünlüsüdür. Bölgeleri boyutlarına göre sınıflandıran, ayrıntılı alan incelemeleri yaparak fiziksel coğrafyayı sistemleştirmiştir. Eldeki bilgileri değerlendirerek çizdiği ve dünyanın o dönemde bilinen bölümünü içeren haritası gerçeğe çok yakındır. 8 ciltlik Coğrafya Rehberi adlı yapında bilinen bütün yerlerin listesi, kendi bulduğu yönteme göre belirlediği enlem ve boylamlarıyla belirtmiştir.

KEŞİFLER ÇAĞI
Haçlı seferleri sırasında Avrupalılar, Avrupa dışındaki "dünya"yla ilgilenmeye başladılarsa da, dünyanın bilinmeyen yerlerinin tanınmasına, Coğrafi betimlemeler yapılmasına , haritalar çizmesine ilgi , özellikle Rönesans’ta , "keşifler çağı" diye adlandırılan dönemde Bartolomu Diaz , Vasco De Gama ve Kristof Kolomb’un XV. yy. sonundaki gezileri sayesinde canlandı.
Daha 1507'de Alman haritacı Martin Waldseemüler (1470 d. 1521'e d. ) Kuzey ve Güney Amerika’yı içeren bir dünya haritası çizdi. Yen, dünya için "Amerika" terimi ilk kez bu harita üstünde kullanıldı. 15 yıl sonra Ferdinand Magellanın yol arkadaşları, dünyanın çevresini dolaşıp yuvarlaklığını kanıtladılar. Bu bilgi bazı ölçüm ve gözlemlerin daha doğru yapılmasını sağladı; Hollandalı Gerardus Mercator gibi yeni kuşak haritacıların yetişmesine yol açtı. Mercator, daha önce yapılanlara oranla çok daha doğru olan bir dizi harita yayınladı. Bunların arasında özellikle, meridyen ve paralelleri birbirini dik kesen harita izdüşümü sistemini (sonradan adı verildi) kullanarak çizdiği ünlü deniz yolları haritası (1569) da vardı. Ama coğrafyayı bir bilim dalı olarak canlandıran, Bernhardus Varenius (1622–50) oldu. Geographia Generalis (Genel Coğrafya, 1650) adlı yapıtında bölgesel coğrafya kavramını ortaya attı. Yeryüzünü etkileyen rüzgâr, deniz, vb. etmenleri ele alıp, nedenlerini ve etkilerini açıklamaya çalıştı. Yapıtı 150 yıl süreyle temel coğrafya kitabı olarak kullanıldı. Kant, Goethe ve Montesquieu gibi XVIII. yy. filozof ve yazarların, insan ile çevrenin karşılıklı etkileşmesini konu alan beşeri coğrafyayla ilgilendilerse de, coğrafyanın gelişmesi XIX. yy. a kadar durdu ve coğrafya, bir ölçüde, yer bilimi özdeşleştirildi.

TÜRK-İSLAM TARİHİNDE KEŞİFLER
İslamiyeti kabullerinde önce Orta Asya’da Türklerin coğrafya bilimine katkıları ve coğrafya bilgi düzeyleri yeterince bilinmiyor. Bununla birlikte, dünyanın en eski uygarlık bölgelerinden birinde yaşayan ve çevrelerindeki öteki kültür alanlarıyla sıkı ilişkilerde bulunan eski Türk boylarının da, özellikle hareketleri ve yayıldıkların alanın genişliği nedeniyle oldukça zengin bir coğrafi bilgi dağarcığına sahip oldukları varsayılabilir. İslamiyet’ten sonra Antikçağ’ın yunanca klasik coğrafya yanıtlarının Arapça çevirileriyle de tanışan bazı Türk bilginleri gerek genel coğrafya gerekse ülkeler coğrafyasına önemli katkılarda bulunmuşlar, hatta yerbilimleri ancak XIX. yy. sonlarında ortaya konan ve benimsenen bazı temel ilkelerini daha o zamanlarda biraz değişik tarzda olmakla beraber, ifade etmişlerdir. Bunların arasında özellikle Biruni ve çağdaş İbn-i Sina’yı saymak gerekir. Hive doğumlu bir Türk olduğu halde, o dönemde bilim dili sayılması nedeniyle Arapça yazan çok yönlü bir bilgin olan Biruni, dünyanın ekseni çevresinde döndüğünü belirtmiş, birçok yer için sağlıklı enlem ve boylam ölçmeleri yapmış ve bu arada İndus vadisinin eskiden denizle kaplı bir havza olduğu gibi, zamanın çok ilerisinde görüşler ifade etmiştir.
Anadolu’ya yerleşen Türkler, bu ülkelerin Antikçağ’da bilimsel coğrafyayı kuran ve yapıtlar verenlerin yurdu olmasına karşın, genelde bu eski kaynaklardan ancak dolaylı ve çok sınırlı ölçüde yararlanmışlardır. Osmanlılar döneminde ise, asıl anlamlarıyla coğrafya özellikle hükümdarların tutumuna bağlı olarak ancak zaman zaman parlak dönemler yaşamıştır. Bunlardan biri, coğrafyaya ve haritalara da ilgi duyan Fatih Sultan Mehmet dönemidir. Bu dönemde Ptolemaios’un Coğrafya’sı Bizans’ta saklanmış yunanca bir kopyadan Türkçeye çevrilmiş bu yapıtın İtalyanca manzum çevirisi de, çevirmen tarafından Fatih’e ithaf edilmiştir. Fatih ayrıca İstanbul’un bir haritasını da hazırlatmıştır.
XVI. yy.da Deniz coğrafyacıları ile parlak bir dönem yaşanmıştır. İmparatorluğun en geniş sınırlarına ulaştığı bu dönemde Piri Reis (1465-1554) Atlas Okyanusu’nun iki kıyısındaki ülkeleri gösteren ve tasvir eden ünlü haritasını, 1513’te Selim I’e, 1521’de yazdığı ve 1525’te genişlettiği Kitab-ı bahriye’sini de Kanuni Sultan Süleyman’a sunmuştur. Genel coğrafya bilgileri ile başlayıp ülke tasvirleri ile devam eden ve haritalarda içeren bu yapıt, günümüzde güvenilir eski bir kaynak olarak değer taşır. Katip Çelebi’nin coğrafya bakımından önemli bir başka yapıtı, Ortelius’tan alınma haritalar da içeren Atlas minör çevresidir. XVII. yy. Türk coğrafyasının çok daha farklı olmakla birlikte ikinci büyük adı Evliya Çelebi’dir. Pek çok ülke dolaşan Evliya Çelebi gördüklerini ve duyduklarını bazen biraz abartarak ünlü Seyahatname’sinde yazmıştır. XVII. yy. son yarısında Türk coğrafyasına katkıları olan bir bilim adamı da Coğrafya kebir ya da Tercüme-i Atlas major adıyla bilinen Atlas majör’un bazı eklerle çevirisini gerçekleştiren Ebu Bahir bin Behram-üd Cihannüma’dir. Bu dönemde Cihannüma coğrafyaya meraklı olan ve hatta bu nedenle kendine “İbrahim-ül coğrafi” diyen İbrahim Müteferrika tarafından özenle ve bazı haritalar da eklenerek yeniden basılmıştır. Aynı dönemin bazı coğrafi konulara da değinen tanınmış bir başka yapıtı da, Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Marifetname’sidir. Gene aynı Dönemde Varenuis’un ünlü Geografia generalis’i (1650’de)çok geç de olsa Türkçeye çevirmiştir. O tarihlerde yabancıların yurt içindeki bilimsel araştırmaları bile Türkçeye çevrilerek değerlendirilmemiştir. Bu durum, İstanbul Darülfünunu Edebiyat Fakültesi’nde bir coğrafya bölümünün ve araştırmaya yönelik Coğrafya Darülmesai Müdürlüğü’ne Alman coğrafyacı E. Obst’un atanması ve bölüm kadrosunda dış ülkelerde çoğrafya eğitimi görmüş kişilerin görev almasıyla, Türkiye’de çağdaş coğrafyanın temelleri atılmıştır. Cumhuriyet döneminde Türk coğrafyasında, 1924 yılında İbrahim Hakkı’nın (Akyol), Fransa’dan çağrılan Lefebvre’in, onun ardından Chaput’un nihayet 1933 üniversite reformundan sonra, yurt dışında eğitim görmüş genç elemanların coğrafya bölümünde öğretime katılmalarıyla hızla gelişmeler başlamıştır. Bu gelişme, 1935’te Ankara’da Dil ve Tarih–Coğrafya Fakültesi’nde alman coğrafyacı H. Louis’in başkanlığında ikinci bir coğrafya bölümü açılması, 1941'‘de Türk Coğrafya Kurumu’nun kurulması, araştıma çalışmalarını duyuran Türkçe ve yabancı dilde coğrafya dergilerinin yayımlamaya başlaması, ayrıca Atatürk, İzmir ve Fırat üniversitelerinde coğrafya bölümünün açılması, İstanbul’da Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü’nün kurulması, çok sayıda temel ders kitabı ve araştırmanın yayımlanması ile giderek daha da hızlanmış ve böylece Türk coğrafyası günümüz düzeyine ulaşmıştır.

MsXLabs Üye Girişi