Mısır Piramitleri

Arapça AHRAMATUL CÎZE,
Mısır’da, el-Gize yakınlarında, Nil’in batı kıyısındaki kayalık bir düzlük üstünde, 4. sülale döneminde (İÖ y. 2613 - y. 2494) firavunlar için yapılmış piramit biçiminde üç mezar yapısı.

Dünyanın Yedi Harikası arasında sayılırlar. En kuzeydekini 4. sülalenin ikinci firavunu Keops yaptırmıştır. Üçü içinde en büyükleri olduğu için Büyük Piramit adıyla da anılır. Taban kenarlarının uzunluğu yaklaşık 230,4 m’dir; yüksekliği ise yapıldığı sırada 147 m idi. Ortadaki piramidi 4. sülalenin dördüncüsü Firavun Kefren yaptırmıştır. Bu yapının taban kenarlarının uzunluğu 216 m, yüksekliği 143 m’dir. En son inşa edilen en güneydeki piramit 4. sülalenin altıncı firavunu Mikerinos’undur. Taban kenarlarının uzunluğu 109 m olan bu piramidin yapıldığı zamandaki yüksekliği 66 m’ydi. Piramitlerin üçü de zaman içinde sürekli yağmalanmış olduğundan, mezar eşyasının çoğu artık yoktur. Yumuşak, beyaz kireçtaşından dış kaplamaları neredeyse tümüyle aşındığı için ilk yapıldıkları yükseklikte de değildirler. Örneğin Büyük Piramit’in yüksekliği artık yalnızca 138 m’dir. Ama ortadaki Kefren Piramidi’nin en tepesinde dış kaplama hâlâ durmaktadır.

Keops Piramidi büyük bir olasılıkla insan elinden çıkma yapıların en büyüğüdür. 50° 52'lık bir açıyla yükselen yan yüzleri tam dört ana yöne bakar. Keops Piramidi sarımtırak renkte kireçtaşı bloklardan inşa edilmiştir; bugün bütünüyle aşınmış olan dış kaplamasıyla içindeki dehlizler daha nitelikli ve açık renkte kireçtaşından, mezar odası ise çok büyük granit bloklarından yapılmıştır. Bu görkemli yapı için her biri ortalama 2,5 ton ağırlığında yaklaşık 2,3 milyon blok taş kullanılmıştır.

Keops Piramidi, öteki iki piramit gibi, bir teknik ustalık ve mühendislik yeteneği başyapıtıdır. Yerleştirilişindeki geometrik doğruluk ve taşların kesimindeki titizlik, özellikle yapının dev boyutları ve kullanılan blpkların boyut ve ağırlıkları göz önüne alındığında şaşırtıcıdır. Gerek iç duvarların, gerekse bugün (bazısının ağırlığı 16 tonu bulan) birkaç taşı kalmış olan dış kaplamanın birleşme ayrıntıları yalnız Eski Mısır’da değil, büyük olasılıkla dünyadaki bütün yığma taş duvarlardakinden daha yetkindir.

Keops Piramidi’nin girişi kuzey cephesinde, yerden 18 m yüksektedir. Buradan başlayarak piramidin oturtulduğu kayalık zeminin içine doğru inen eğimli bir geçit bitmemiş bir mezar odasında son bulur. Bu geçitten yukarı doğru ayrılan eğimli bir başka geçit Kraliçe Odası diye bilinen odaya ve 46 m uzunluğundaki eğimli bir aleriye ulaşır. Bu galerinin yukarı ucunda ulunan dar ve uzun bir geçitten de Kral Odası adı verilen, döşemesi, tavanı ve duvarları bütünüyle granit kaplı asıl mezar odasına geçilir. Bu odadan başlayıp piramidin dış yüzüne çıkan iki eğik baca kanalı vardır. Bu bacalar dinsel bir işlevi karşılamak için olabileceği gibi, havalandırma amacıyla da yapılmış olabilir. Kral Odası’nın üstünde, kütlesel yatay granit levhalarla birbirinden ayrılmış beş bölme bulunur. Bu levhaların, üstteki taş duvarlardan mezar odasının tavanına gelen büyük basıncı dağıttığı ileri sürülmektedir.

Piramitlerin nasıl inşa edilmiş olduğu sorusuna hâlâ doyurucu bir yanıt verilememiştir. Çeşitli savların içinde en inandırıcı olanı, ağır yükleri kaldırmak için makaralı halat sistemini bilmeyen Eski Mısırlıların bunun yerine, tuğla, toprak ve kumdan, piramitle birlikte yükselen rampalar yaparak taş blokları bunların üstünde kızaklar, silindirik takozlar ve manivelalar aracılığıyla çektikleridir. Eski Yunanlı tarihçi Herodotos’a göre, Keops Piramidi’nin yapılması 20 yıl sürmüş ve bu işte 100 bin işçi çalıştırılmıştır. Tarım işçisi oldukları varsayılan bu insanların yalnızca (ya da daha çok) Nil Irmağının taşarak tarlaları kapladığı dönemlerde piramitlerde çalıştıkları düşünüldüğünde, bu sayı inandırıcı olmaktadır.

Keops Piramidi’nin güneyine doğru Kefren’in vadi tapmağı yakınında Büyük Sfenks yer alır. Masif bir kayadan oyulmuş olan sfenks Kefren’in yüz çizgilerine ve yatan bir aslanın bedenine sahiptir. Yaklaşık 73 m uzunluğunda ve 20 m yüksekliğindedir (piramit; sfenks).

1925’te, Keops’un piramidine giden yolun üst ucunda, annesi Kraliçe Heteferes’in defin eşyalarını içeren bir çukur mezar keşfedildi. Taş doldurulmuş derin bir kuyunun dibinde kraliçenin boş lahti bulundu. Lahit, 4. sülale dönemi zanaatçılarının yüksek sanatsal yeteneklerini ve teknik yetkinliklerini belgeleyen mücevherler ve mobilyalarla çevrilmişti.

Üç piramidin çevresinde, mastaba adı verilen, kesik piramit biçiminde mezar yapıları ile dolu geniş alanlar vardır. Bunlar kralların akrabalarının ya da memurlarının gömülmesi içindir. El-Gize’de 4. sülaleye ait, ızgara düzeninde yerleştirilmiş olanların yanı sıra, çok sayıda başka mastaba bulunmuştur. Bunlardan birkaçı 3. sülale (İÖ y. 2686 - y. 2613) dönemine, çoğunluğu ise 5. ve 6. sülalelere (İÖ y. 2494 - y. 2181) aittir.