Azeri edebiyatı
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Doğuşu
İslamve İran medeniyeti tesiri ve Batı medeniyeti tesiri altında doğmuştur. Azeri türkçesini halk şairleri 12. - 13. yy'da kullanır. Bundan önce eserler Farsça olarak kaleme alınmıştır. İsmail Bin Yassar, bu edebiyatın ilk temsilcidir. 12. yy. başlarında Nizami Gencevi, şirvanlı Feleki, İzzeddin ve Efdaleddin de Azeri edebiyatında yer alır.
14. yy.
İlhanlılar ve Celayirliler devri, Horosan’dan yeniden gelen Oğuz Türklerinin de tesiri ile Türkçe edebiyat dili halini almaya başlamıştır. Kadı Burhaneddin, Hasanoğlu, Erzurumlu Darir, Seyit Nesimi gibi şairler de bu dönemde yetişmiştir. Azeri edebiyatının en büyük şairi Fuzûlî’dir(?-1556).
18. yy.
Modern Azeri edebiyatının doğduğu dönemdir. Şah İsmail Hatayi (Sefeviler imperisinin hükümdarı) ile başlayan sade edebi Türkçecilik akımı Azerbaycan'ın hatırı sayılır şairlerden Molla Penah Vakıf, Vidadi gibi modern edebiyat kurucuları tarafından da benimseyerek yaşatılmıştır.
19. yy.
Azerbaycan bu yüzyılda batıdaki siyaset ve kültür akımlarının tesiri altına girdi. Çarlık rejiminin bütün baskısına rağmen, Fransız İhtilali havası, Kafkasya’yı sardı, aydın azeri kuşağı üzerinde derin bir tesir bıraktı. Azeri Edebiyatı, eski aşk terennümünü bir yana bırakarak yeni kültürün öncülüğünü yaptı.
19. yy. ortaları Azerbaycan için bir nevi Rönesans olmuştur. Mirza Fethali Ahundzade’nin modern altı piyesi bir taraftan modern Azeri Dram Edebiyatı’nı hazırlarken, Hasen Bey ZerdabiSeyyid Azim Şirvani, Usul-i Cedit modern Türkçe mektebini açmış, Azerbaycan öğretimine yeni eğitim ve öğretim sistemi kazandırmıştır. gazetesi ile Azeri basınının temelini atmıştır.
Azeri Edebiyatında Mizah
Celil Memmetkuluzade, Mirze Alekper Sabır bu alanda eserler vermiş, toplumu mizah yoluyla ironik bir dille anlatmışlardır. Uzun yıllar yayın hayatını sürdüren Molla Nasreddin dergisi de bilinmektedir.
Dram
Necef Bey Vezirli, Hüseyin Cavit, Cafer Cabbarlı, Celi Memmetkuluzade, Ahundzade Süleyman gibi yazarlar bu alanda yetişmiştir. Azerbaycan’da tiyatronun yanında opera ve operet de gelişmiştir. Hacı beyliği ailesi bu alanda başarılı çalışmalar yapmıştır.
Şiir
Ahmet Cevat ve Yusuf Ali Türkiye’deki şiir akımlarından etkilenmiş, şiirlerini bu doğrultuda geliştirmiştir.Azerbaycan edebiyatı kominist rejmin uzun süre baskısı altında kalması edebiyatın inkişafına büyük etkisi olmuş, komunist idiolojisine ters olanlar Stalin diktatörlüyünün kurbaları olmuşlar.
