Sesli ve sessiz okuma kuralları nelerdir?

1. Sesli Okuma

Tanımı: Gözlerin görüp, zihnin kavradığı sözcükleri konuşma örgenlerinin
seslendirmesi olayına sesli okuma denir.
“Sesli okuma, gözle algılanıp, zihinle kavranan sözcük ya da sözcük kümelerinin
konuşma organlarının yardımı ile söylenmesidir. Sesli okumada başlıca amaç,
yazının doğru ve konuşma dilinin özelliklerini yansıtacak biçimde
seslendirilmesidir.” (Demirel 1999: 64), (Keskinkılıç 2005: 123), (Kavcar 1995 :
43).
“Okuma, bir yazıyı görüp anlamını kavrama becerisidir. Okuma, çocuğun
okulda kazanacağı temel becerilerin başında gelmektedir.” (Tekışık 1994:13).
“Sesli okuma: Yüksek sesle ağız ve dil hareketleriyle okuma,” (Dökmen
1994: 27).
Sesli okumada göz, seslendirilen sözcüklerden daha çok sözcük görür.
Buna göz-ses uzaklığı denmektedir. Bu göz – ses uzaklığı 30 cm‘den fazla
olmalıdır.
Göz-ses uzaklığı uzun olan kimse satırın daha ilerideki sözcüklerini görüp
kavrayacağından ötürü sesine daha iyi ton verebilir. Hatta her sözcüğün üzerinden
sıçrayarak yapılan okuma yerine, satırın alt – orta yerinde, göz – ses uzaklığını
sabitleştirerek yapılan okuma esnasında gözün görme oranı daha fazla olur.
Çünkü gözün sol ve sağ fark etme alanları sözcükleri görme oranını çoğaltır.
Öğrencilerin okumayı öğrenmelerinde, okuma düzeylerinin öğretmen
tarafından tanınmasında, dinleme alışkanlığı kazanılmasında sesli okuma önemli
bir tutar.
Sesli okumanın ilk koşulu, sözcükleri kusursuz bir biçimde söylemek,
doğru, doğal ve Türkçenin estetiği içinde ağzımıza uygun bir biçimde konuşur gibi
okumaktır.
Okunanı kavrayıp ifade edebilmek, konuşur gibi okumaya dayanır.
“Sesli okuma, dinleyenleri etkiler ve onlara zevk verir. Gerçekten, iyi bir
okumayı dinleyerek birtakım karmaşık düşünce ve duyguları kolaylıkla
anlayabiliriz. Okunan parçanın dilindeki coşku ve akıcılık da bize zevk verir. Sesli
okuma öğrencilerin iyi dinleme alışkanlıkları kazanmalarında da etkili
olur.”(Kavcar 1995: 43).
Sesli okuma gözlerin algılaması, zihnin görselliği anlamlandırması ve
hançerenin sözeli meydana getirmesi etkinlikleridir.
Sesli okuma öğrencilerin okumayı öğrenmesine, (baştan itibaren
öğretmenin okuma biçimini taklit ederek) okuma düzeylerinin öğretmen tarafından
tanınmasına, dinleme alışkanlığı kazanılmasına yardım eder. Bu nedenle sesli
okuma öğretimde duyusal ve görsel olduğu için, önemli bir yer tutar. Sesli okuma
çocukların düşünce, duygu ve görüşlerine uygun düzeyde olmalıdır.
Öğretmen; bir sonraki gün ya da haftada işleyeceği metni, içinde
bulunulan dersin bitimine yakın bir sürede; örneğin son on dakikada örnek sesli
okuma yapmalıdır. Öğretmen tarafından yapılacak olan bu örnek okuma biçimi
özgün okuma olmalıdır. Konuşur gibi okumanın bütün inceliklerini içermelidir.
Çünkü sesli okuma “öğretimi” amaçlar.
Öğrenci, bir sonraki gün ya da hafta için hazırlayacağı bu metni,
öğretmenini taklit ederek okumaya çalışacaktır. Öğretmen, okumadan gelen
öğrencilerini de sınıfta, incitmeden, akranları arasında küçük düşürmeden,
benliklerine saygılı bir biçimde davranarak kendiliğinden taklit ettirmeye
başvuracak biçimde hazırlamalıdır.
Önce sınıf içinde öğrenciyi metne alıştırmak için sessiz okuma
yaptırmalıdır. Sonra gene kendi, örnek okuma yaparak, öğrencilerini güzel
okumaya yöneltmelidir. Öğretmen, öğrencilerinin sesli okuma düzeylerini ölçmek
ve bilmek zorundadır. Çünkü öğrencisini tanımalıdır. 40 dakikalık dersin salt
okuma dersi yapılamayacağını bilmek konumundadır.

Çünkü TÜRKÇE dersleri iç içe girişik (sessiz okuma, örnek okuma
öğretmen tarafından yapılmalıdır. Sesli okuma, öğretmene yakın okuyabilen bir
öğrenciye okutma ve birkaç öğrenciye daha incelenecek metin okutulmalıdır.
Daha sonra bilinmeyen sözcüklerin anlamlarını bulma – bu sözcükleri, varsa asli
manada, mecazî manada, deyim manada, terim manada, argo manada ifade
bulacak şekilde değişik tümcelerde kullanma, sözcükleri alt alta yazıp
ezberletmeden bu anlamları ifade edecek biçimde tümcelerde kullanıp sözcük
dağarcıklarına katma – metnin işlenişindeki soruları yanıtlama, ana fikir ve
yardımcı unsurları buldurma) ve bir bütünlük içinde işlenir. Okumayı
öğrenmelerine, okuma düzeylerinin öğretmen tarafından tanınmasına, dinleme
alışkanlığı kazanılmasına yardım eder.

Sesli Okumada Dikkat Edilecek Özellikler

1. Okuma – yazma düzeneği kavratıldıktan sonra, yaptırılan sesli
okumalarda öğrencinin gereksiz el, kol, baş ve vücut hareketleri yapmamasına
dikkat edilir.
2. Yöre ağız özelliklerine sesli okumada kesinlikle yer verilmemelidir.
Öğretmen sınıfında okul diliyle ağız birliği yaratmalıdır. Altı yaşındaki bir
çocuğun iki dil özelliği vardır. Bunlar; ana – baba ve yakın aile bireylerinden
duyup, taklit ederek öğrendiği ana dili ile çevrenin kendisine sunduğu çevre
dilidir. Çocuk bu dil özellikleriyle okula gelir. Öğretmen bu iki dil özelliklerini
çıkış noktası olarak alır. Sınıftaki bütün ağız özelliklerini İstanbul ağzında
birleştirmeye ve Okul dili yaratmaya çalışır. Bunun için Türkçenin en güzel
örneğini, Türkçenin estetik yönünü benimsetmelidir. Sözcükleri en düzgün
biçimde canlandırıp kullanmalı ve kullandırmalıdır. Unutulmamalıdır ki, taklit
edilen birinci unsur öğretmendir. Bunun için öğretmen diksiyonuna dikkat
etmelidir.
3. Öğretmen, tümce ve sözcük vurgusuna, vurguların ve tonlamaların yerli
yerinde yapılmasına dikkat etmeli Türkçeyi bilinçli bir biçimde kullanmalıdır.
4. Metnin ya da şiirin içindeki duygu ve düşünceleri yaşanır biçimde
öğrencilere sevdirerek kavratmalıdır.
5. Bir dizenin, bir metnin okunması esnasında gereksiz yere tekrarlar
yaptırılmamalıdır.
6. Birinci sınıfın, okuma –yazma düzeneği kavratıldıktan sonra, yani
eğitim ve öğretimin ikinci yarıyılının ortalarından itibaren ve ikinci sınıfın ilk
aylarında, öğretmenin örnek okuması esnasında metindeki virgül ve noktanın
bulundukları yerlerdeki duraklamaları öğrencilere konuşur gibi okuyarak ve

dikkatlerini çekerek öğretilmelidir. Bu bakımından sesli okunanı, öğrencilerin
takip etmeleri yararlı olabilir. Yalnız bu takip ettirme sürekli olmamalıdır. Bu
takip ettirme esnasında öğrenciler de koro halinde yüksek sesle okumalıdırlar.
7. Sınıf içinde sesli okunanı, öğrencilerin sessiz okumayla takip etmeleri
gibi bir yanlışlığa düşülmemeli, okunanı arkalarına yaslanarak dinlemeleri
sağlanmalıdır.
3.4.5.6.7.8. sınıflarda öğretmenin yapacağı örnek okumayı öğrencilerin
dikkatle dinleyerek anlamaları ve güzel, düzgün okumanın tadına varmaları
sağlanmalıdır.
8. Öğrenci eline aldığı bir metni, şiiri veya herhangi bir yazıyı (öykü,
roman, gazete, dergi v.b.) kusursuz okuyamaz. İçeriğini anlayıp sezmesi için,
özellikle yazınsal yazıları yüksek sesle okutmadan önce öğrenciyi okumaya
hazırlamak gerekir. Bunun için önce sessiz okuma yaptırılmalıdır.
9. Öğretmen sınıfın bütün öğrencilerine aynı derste sesli okuma yaptırıp,
tüm 40 dakikayı sesli okumaya ayırmamalıdır. Çünkü Türkçe dersi beceriler
bütünüdür.
10. Sesli okuma yaptırılırken, okuyan öğrenciyi, diğer öğrencilerin
arkalarına yaslanıp, okunanı dinlemeleri sağlanmalıdır. Öğretmen dinlemenin
Türkçe öğretimi içinde bir beceri olduğunu bildiği için, öğrencilerin dinleyerek
anlamalarını sağlamalıdır. Dinlemenin bir görgü kuralı olduğunu unutmamalıdır.
11. Sesli okunan yazılar öğrencileri etkiler, onlara okuma zevki kazandırır.
Okumaktan zevk almalarını sağlar.
12. Sesli okumada okunan tümce – sözcük gereksiz tekrarlarla
okunmamalıdır. Bu tür alışkanlıklar öğrencileri ezbere yöneltir. Tüm yaşamlarında
okumak değil, okumamak için çaba harcamaya yönelirler.
Bu nedenle öğretmen, ses temelli tümce yöntemi ile okuma – yazmayı tam
ve kusursuz olarak kavratmalıdır.

2. Sessiz Okuma

Sessiz okuma, bireyin yaşamında en çok yer alan bir okuma çeşididir.
Yalnız göz ve zihin ikilisiyle yapılan bu okuma çeşidinde seslendirme
olmadığından, beyin ve göz ikilisi etkindir. Çünkü sessiz okuma sadece göz
okumasıdır. Göz seslendirilen sözcüklerden daha fazla sözcük görür. Bu yüzden
hızlıdır. Sessiz okuma anlamayı amaçlar.
“Sessiz okuma alıştırmaları için yazıların, öğrencilerin ilgilerini çeken
konular üzerine olmasına özen göstermeliyiz. Yazıların konuları ile çocukların
yaşantıları arasında ilişki kurulması çoğu kez öğretmene düşer. Bu ilişkileri

kurabilmek ya da var olan ilişkileri belirtmek için resimlerden, fotoğraflardan,
gazete ve dergi kesiklerinden ve benzeri araçlardan da yararlanabiliriz.
Sessiz okuma etkinliklerinde güdülen bir başka amaç da çocuklara kendi
kendine okuma alışkanlığı kazandırmaktır.
Bu alışkanlığı kazanan öğrenciler, ders dışı saatlerde ilgi ve beğenilerine uygun
çeşitli eserler okuyabilirler.” (Kavcar 1995: 44).
“Sessiz okumanın, sesini çıkarmayarak içinden sözcükleri söylemek
olmadığı bilinmelidir.” (Demirel 1999: 66).
Sessiz okumanın, öğrencinin kendi kendine okuyup öğrenmesinde,
zamanını ve gücünü en iyi biçimde kullanmasında büyük payı vardır.
Sessiz okuma sesli okumaya göre çok daha hızlıdır. Çünkü sessiz
okumada görme ve anlama çok hızlı olur. Ses organlarını (hançere) devreye
sokmadan, göz ve zihin ikilisinin ürünüdür. Gözün görüp, beynin kavradığı bir
eylemdir.
Bu okuma çeşidinde gözün gördükleri beyni yeteri kadar meşgul ettiği
için, başka bir meşgale bulamayan beyin, okunanı (gözün gördüğünü) daha çabuk
kavrar. Sessiz okuma etkinliklerinin amacı, öğrencilere kendi kendine okuma
alışkanlığını, okuma zevkini ve okuma becerisini kazandırmaktır.
“Hem yetişkinlerin hem de öğrencilerin, sessiz okumaya günlük yaşamlarında
daha çok zaman ayırmaları; ilköğretim okulu birinci sınıftan itibaren sessiz okuma
çalışmalarına gerekli özenin gösterilmesini gerektirmektedir. Bu etkinlikler sonucu
kazanılan iyi bir sessiz okuma alışkanlığı, bireylere zaman ve enerji tasarrufu
sağlar.” (Köksal.1999: 4).
Sessiz okuma becerisi, okuma – yazma düzeneği tam olarak kavratıldıktan
sonra; önce sesli okuma kurallarına göre kavratılır, sonra birinci sınıfın son
ayından itibaren sessiz okuma (göz okuması) şuuru kazandırılmaya çalışılır.
İkinci sınıfta eğitim ve öğretim yılının başından itibaren sessiz okuma
çalışmalarına başlanır.
İkinci ve üçüncü sınıf öğrencilerini sıkmayacak biçimde dikkat ve dinleme
sürelerini göz önünde bulundurarak, sessiz okumaya sınırlı bir zaman ayrılır. Bu
sınıflarda daha çok sesli okumaya ağırlık verilmelidir. İlköğretim ikinci devrede
dördüncü sınıfta sesli ve sessiz okumaya eşit zaman ayrılmalıdır. Beş – altı – yedi
ve sekizinci sınıflarda, öğretmen sessiz okumaya daha çok zaman ayırmalıdır.

Sessiz Okumada Dikkat Edilecek Özellikler

1. Daha ilk sınıftan başlayarak “okuma –yazma düzeneği” kavratıldıktan
sonra, yaklaşık olarak eğitim ve öğretim yılının son ayından itibaren öğrencilere
sessiz okuma sezdirilip, alıştırmaları yaptırılmalıdır.
2. Sessiz okuma, öğrencilerin kendi kendilerine okuma alışkanlığı
kazanmalarını, bu alışkanlık ders dışı zamanlarda ilgi ve beğenilerine uygun
çeşitli yazıları okumalarını sağlar.
3. Sessiz okumada okunan yazıların anlaşılıp, anlaşılmadığı öğretmen
tarafından yoklanmalıdır.
4. Öğrencilerin satırları parmak ya da kalemle takip etmemeleri, gereksiz
baş ve dudak hareketleri yapmamaları, mırıltılı ve fısıltılı okumamaları
sağlanmalıdır.
5. Sessiz okumada hançere (ses organlarının tümü) devreden çıkarılıp,
beyin ve göz ikilisi etkinlik göstermelidir. Çünkü sessiz okuma sadece gözün
resmedip beyne iletmesi olayıdır.
6. Sessiz okuma, sesli okumadan daha hızlı olduğu için, okunan yazının
daha çabuk kavrandığı olanağını sağlar. Gözün görme süresiyle hançerenin
seslendirme süresi aynı olmadığı için, gözün görme alanı daha geniş ve hızlıdır.
7. Yaşamımızın hemen her devresinde en çok kullandığımız okuma biçimi
sessiz okumadır.
8. Öğrencilerin sessiz okumada, okunanı anlayıp anlamadıkları kontrol
edilirken öğretmenin soracağı soruları, öğrencilerin okunan metnin sözcükleriyle
değil, kendi sözcükleriyle yanıt vermeleri sağlanmalıdır.

kaynak

MsXLabs Üye Girişi