Arama

Meksika ve Meksika Tarihi - Tek Mesaj #1

kompetankedi - avatarı
kompetankedi
VIP Bir Dünyalı
5 Ekim 2006       Mesaj #1
kompetankedi - avatarı
VIP Bir Dünyalı

Meksika

Ad:  Meksika1.jpg
Gösterim: 2083
Boyut:  67.5 KB

resmi adı MEKSİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ, İspanyolca MEXİCO ya da ESTADOS UNİDOS MEXİCANOS, Latin Amerika’nın en kuzeyde kalan, üçüncü büyük ülkesi.

Kuzey Amerika anakarasının güneyinde 1.958.205 km2’lik bir alanı kaplar. Kuzeyde ABD, batı ve güneyde Büyük Okyanus, güneydoğuda Guatemala ve Belize, doğuda da Meksika Körfezi ve Antil Deniziyle çevrilidir. Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda yaklaşık 3.220 km boyunca uzanır. Kuzeyde 1.920 km’yi geçen genişliği, Tehuantepec Kıstağında ancak 215 km’ye yaklaşır. Kabaca kuzeyden güneye daralan bir üçgeni andırır. Nüfusunun yarıdan fazlası orta kesiminde toplanmıştır; kıraç kuzey ve tropik güney bölgeleri seyrek bir yerleşme dokusu gösterir. Meksika zengin maden kaynaklan, sınırlı tarım alanları ve hızla artan nüfusunun yanı sıra karmaşık ve değişken bir doğal yapı üzerinde biçimlenmiş ekonomik, toplumsal ve kültürel çeşitliliğiyle de dikkati çeker. Başkenti Batı Yarıküresi’nin en büyük kentlerinden biri olan Mexico, 1992 tahmini nüfusu 83.439.000’dir.

DOĞAL YAPI


YÜZEY ŞEKİLLERİ.


Dev tektonik levhaların etkileşim alanı içinde kalan Meksika, volkanik ve sismik hareketlerin etkin biçimde sürdüğü bir bölgede yer alır. Özellikle orta ve güney kesimleri jeolojik oluşum bakımından son derece genç sayılır. Yüzey şekillerinin olağanüstü çeşitliliğinin sonucu olarak ülke sekiz coğrafi bölgeye ayrılır.

ABD sınırından Tehuantepec Kıstağına kadar uzanan Meksika Platosu, yüksek bir merkezî plato ile bu platoyu kuşatan parçalanmış sıradağlardan oluşur. Kuzeyde ortalama yüksekliği 900-1.200 m olan merkezî plato, güneye doğru hafif bir eğimle yükselerek Mexico’nun aşağısında 2.400 m’nin üzerine çıkar. Platonun Mesa del Norte olarak bilinen kuzey kesiminde bolson denen, dağlarla çevrili, yarı kurak ve düz tabanlı vadiler bulunur. Daha güneyde uzanan Mesa Central ise aşınmış volkanik dorukların birbirinden ayırdığı küçük, ama verimli vadileri barındırır. Bu kesimdeki Guanajuato Havzası ülkenin geleneksel tahıl ambarıdır.

Merkezi platonun batı kenarını ortalama yüksekliği 2.400-2.700 m arasında değişen Batı Sierra Madre oluşturur. Bu dağları yararak batıya doğru akan ırmaklar boyunca barranca denen bir dizi derin kanyon sıralanır. Merkezî platoyu doğudan kuşatan Doğu Sierra Madre’nin bazı doruklan 3.600 m’yi geçer. Platonun güney sınırını çizen Neo-Volcânica Cordillerası’nda ülkenin en yüksek dorukları olan Citlaltepetl (Orizaba, 5.700 m), Popocatepetl (5.465 m) ve Ixtacflıuatl (5.230 m) yer alır.

Meksika Platosunun doğu ve batısı boyunca kıyı düzlükleri uzanır. Meksika Körfezine bakan Körfez Kıyı Ovasının ABD sınırındaki bölümü bataklıklar ve lagünlerle kaplıdır. En kuzeyde genişliği 160 km’yi geçmekle birlikte güneye indikçe daralan ova, Tampico’nun kuzeyinde dağlık bir çıkıntıyla kesintiye uğrar. Daha sonra düzensiz bir biçim alarak Tehuantepec Kıstağının kuzey ucunda yeniden genişler ve Yucatân Yarımadasını çepeçevre kuşatır. Daha dar olan batıdaki Pasifik Kıyı Düzlükleri Mexicali Vadisinde başlar ve büyük bölümünde California Körfezini izler. Genelde kıyı sekileri, yassı tepeler ve küçük havzalardan oluşan bu şeridin arasına yer yer ırmak deltaları ve kumsallar sokulur.

Şerit boyunca Acapulco ve Manzanillo gibi bir dizi korunaklı doğal liman bulunur.
Pasifik Kıyı Düzlüklerine koşut olarak Büyük Okyanusa doğru uzanan Baja (Aşağı) California Yarımadasının belkemiğini dev bir granit kırık bloku oluşturur. Bazı dorukları 2.700 m’yi geçen bu blokun batı kenarı hafif bir eğimle alçalırken, doğu kenarı sarp kayalıklar biçiminde California Körfezine doğru iner. Büyük Okyanustaki volkanik kökenli Revillagigedo Adaları, Baja California’nın 480 km güneyinde, Manzanillo limanının da 720 km batısında yer alır.

Meksika Platosunun hemen güneyinde yer alan Balsas Çöküntüsü tepelik çıkıntılarla ayrılmış küçük havzaları kapsar. Tehuantepec Körfezinin güney kıyılarında Güney Sierra Madre yükselir. Kristalin kayaklardan oluşan bu alçak sıradağın denizle birleşen kesimindeki girintili çıkıntılı kıyılar Meksika Rivierası olarak bilinir. Kuzeydoğuya düşen Mesa del Sur akarsuların aşındırdığı sırtlarla ıssız, küçük ve yüksek vadilerden oluşur. Güzel manzaralı Oaxaca Vadisi daha çok Yerlilerin oturduğu güzel manzaralı, ama yoksul bir yöredir.

Orta Amerika sıradağlarının bir uzantısı olan Chiapas Yaylası, yüksek bir çöküntü vadisini çevreleyen kırık bloku biçimindeki bir dizi dağdan oluşur. Kristalin bir yapısı olan alçak Soconusco Dağlan Büyük Okyanus kıyısı boyunca uzanır. Bu sıradağın kuzeybatısında, içinden Grijalva Irmağının aktığı, kıyıya koşut bir çöküntü vadisi bulunur. Vadi ile Tabasco Ovası arasında son derece parçalanmış, kıvrılmış ve kınlmış bir grup dağ yer alır.

Tabasco Ovasının kuzeydoğusunda Meksika Körfezine doğru bir çıkıntı oluşturan Yucatân Yarımadasının, seyrek olarak 150 m’yi geçen kireçtaşı oluşumlu bir yüzeyi vardır. Yarımadada yeraltı sularının etkisiyle oluşmuş çok sayıda karstik mağaraya ve düdene rastlanır.
Meksika’nın güneyi sık sık şiddetli depremlere ve volkanik etkinliklere sahne olur. Son yıllarda çok sayıda can kaybına yol açan ve ekinlerle hayvanlara büyük zarar veren geniş çaplı doğal felaketler arasında 1985’te Mexico’da meydana gelen deprem ile 1982’de Mexico’nun 650 km güneyindeki El Chichon Yanardağının püskürmesi sayılabilir.

AKARSULAR, GÖLLER VE TOPRAK DOKUSU.


Meksika’daki akarsuların çoğu kısa ve hızlı akışlıdır. Başlıca ırmaklar ülkenin orta kesiminde toplanmıştır. Mexico’nun batısındaki Toluca Havzasında doğan Lerma Irmağı batıya doğru akarak ülkenin en büyük gölü olan Chapala Gölüne girer. Gölden çıktıktan sonra Santiago adını alır ve Batı Sierra Madre’yi aşarak Büyük Okyanusa dökülür. Mesa Central’ın doğu kesimindeki suları toplayan ve doğuya doğru akan Moctezuma-Pânuco ırmak sistemi Doğu Sierra Madre’de derin boğazlar oyarak Meksika Körfezine ulaşır. Çeşitli kollarla beslenen Balsas Irmağı önemli bir hidroelektrik enerji kaynağıdır.

Güneydoğudaki Grijalva-Usumacinta ırmak sisteminin kolları Chiapas Yaylasından doğar. Bu iki ırmak Veracruz’un güneyinde Meksika Körfezine dökülen Papaloapan Irmağıyla birlikte ülkedeki akarsuların toplam su miktarının yüzde 40’ını taşır.

ABD sınırının büyük bölümünü çizen ve Meksika’da Rio Bravo del Norte olarak bilinen Rio Grande kuzeydeki başlıca akarsudur. Rio Grande’nin Meksika’daki kolu olan Conchos Irmağı Mesa del Norte’nin sularını toplar. Pasifik Kıyı Düzlüklerinden geçen Yaqui, Fuerte ve Culiacân ırmakları sulama açısından önem taşır. Topraklan geçirimli Yucatân ve kurak Baja California yarımadalarında kalıcı yüzey suları yok gibidir.

Meksika’nın güneyindeki tropik alanlarda lateritli topraklar egemen toprak dokusunu oluşturur. Güneydoğuda verimsiz kırmızı ve san topraklar uzanır. Mesa Central’ın çernozemi andıran volkanik toprakları son derece verimlidir. Kuzeydeki kurak bölgelerde kurşuni-kahverengi çöl topraklan geniş bir alanı kaplar. Kireç ve çözülebilir tuz oranı yüksek olan bu topraklann verimlilik düzeyi sulamaya bağlıdır.

İKLİM.


Meksika’nın yüzey şekillerindeki çeşitlilik iklim koşullarında da kendini gösterir. Ülkenin yarıdan fazlası Yengeç dönencesinin güneyinde kalır. Bu kesimde kara üzerindeki görece alçak basınç nedeniyle denizden gelen tropik hava kütleleri mayıstan ağustosa değin süren yoğun yağışlara yol açar. Ağustos-ekim arasında kıyılarda sık sık tropik kasırgalar görülür. Buna karşılık ülkenin kuzey kesimi yağışları en alt düzeye indiren ve yarı kalıcı bir özellik gösteren Büyük Okyanus kökenli astropik antisiklondan güçlü bir biçimde etkilenir.

Mevsimler arasındaki sıcaklık farkının ancak 5°C’yi bulduğu güneydeki tropik kuşakta, iklim koşullarının sınıflandırılmasında yükseklik temel alınır. Düzlük ve tepelik alanlardan oluşan 900 m’nin altındaki “sıcak topraklar”da (tierra caliente) yıllık ortalama sıcaklık 25°C’dir. Bu düzey tropik platoların yer aldığı 900-1.800 m arasındaki “ılıman topraklar”da {tierra templada) 19°C’ye, merkezî plato ile Chiapas Yaylasının bulunduğu 1.800-2.100 m arasındaki “soğuk topraklar”da {tierra fria) 17°C’ye iner. 4.200 m’nin üzerindeki dorukları içine alan “donmuş topraklar”da {tierra helada) sıcaklık ender olarak 10°C’yi geçer.

Tropik kuşağın kuzeyinde mevsimler arasındaki sıcaklık farkı daha yüksektir. Özellikle iç kesimde aşın sıcaklar ve soğuklar görülür. Baja California’nın orta kesiminde ve bazı çöllük alanlarda temmuz ve ağustos sıcaklığı 43°C’yi geçer. Yüksek dağlık alanlarda ve Mesa del Norte’nin ortakuzey kesiminde kışın sıcaklık 0°C’nin altına iner.

Meksika’nın yansında yıllık yağış miktan 600 mm’nin altında kalır. Bu kurak bölgenin yanı sıra ülke topraklannın beşte ikisi de yarı kurak sayılır. Yıl boyunca yeterli yağış alan kuşak Körfez Kıyı Ovası, güneydeki bitişik dağlar, Chiapas Yaylası ve Yucatân Yarımadasının güneyiyle sınırlıdır. Kuzey ve kuzeybatıdaki bazı eyaletlerde ancak 250 mm olan yıllık yağış miktarı, kıyı ovalarında 1.000-2.900 mm’ye, Chiapas Yaylasında ise 5.000 mm’nin üzerine çıkar.

BİTKİ ÖRTÜSÜ VE HAYVAN VARLIĞI.


Kuzeydeki çöl alanlarında çalılardan oluşan seyrek bir bitki örtüsü egemendir. Step görünümünü taşıyan kuzey, kuzeybatı ve orta kesimlerde kısa otların yanı sıra kaktüs, Agave cinsi bitkilerle öteki etli bitki türleri yetişir. Yüksek yağış alan güney ve doğu bölgeleri, Yucatân ve batı kıyıları yağmur ormanları ve savan örtüsüyle kaplıdır. İğneyapraklı ve karışık ormanlara or- tagüney kesimdeki dağlarla Batı ve Doğu Sierra Madre’nin 1.500-3.900 m arasındaki kesimlerinde rastlanır. Güneydeki kıyılarda geniş mangrov bataklıktan bulunur. Büyük Okyanus kıyılarındaki bazı ormanlar yaprakdöken tropik ağaçlardan oluşur.

Tropik ormanlarda maymun, jaguar, tapir ve karmcayiyen gibi, kuzey deki kurak bölgelerde ise armadillo, geyik, puma ve kır kurdu gibi memeliler yaşar. Kuş, sürüngen ve böcek varlığı son derece zengindir. Doğu Sierra Madre’nin kuzey kesimlerine kışın çok sayıda kaz ve ördek göç eder.
Ad:  Meksika11.jpg
Gösterim: 1861
Boyut:  74.5 KB

YERLEŞME DOKUSU.


Meksika geleneksel olarak Ispanyol-Mestizo ağırlıklı kuzey ve Yerli-Mestizo ağırlıklı güney olarak ikiye ayrılır. Bu farklılaşma Mesa Central ve güneyin son derece gelişmiş Yerli uygarlıklannı kuzeydeki ilkel topluluklardan ayıran Kolomb öncesi sınıra da kabaca denk düşmektedir. Kolomb sonrası dönemde doğal yapıya ve etnik bileşime bağlı olarak ortaya çıkan geleneksel bölgeler bu temel farklılaşmanın izlerini taşır. Yerlilerin dağınık küçük topluluklarla sınırlı olduğu Kuzey, Kuzeydoğu ve Kuzeybatı bölgeleri madenciliğin ve hayvancılığın belirlediği alanlar olarak öne çıkar. Tarih boyunca ıssız bir bölge olan ve geri Yerli toplulukları erken bir dönemde ortadan kalkan Baja California’da yerleşim alanları verimli düzlüklerle sınırlıdır.

Mesa Central ile çevresindeki dağlık yöreleri içine alan Orta bölge eski uygarlıkların beşiği olmanın yanı sıra günümüzde ekonomik yaşamın ve kentleşmenin merkezidir. Etnik karışımın yoğun olduğu bu bölgede geleneksel yapısını korumuş az sayıda Yerli topluluğu modern kentlerle çarpıcı bir karşıtlık oluşturur. Guadalajara kentini çevreleyen Batı bölgesi ülkenin en önemli tanm merkezi olmakla birlikte sanayide de önemli bir gelişme göstermiştir. Meksika’ya özgü kültür öğelerinin çoğu bu bölgeden çıkmıştır. Kurak Balsas bölgesinin ekonomisi temelde sığır besiciliğine dayanır. Yerlilerin en yoğun olarak yaşadığı Güney Yükseltileri bölgesi, kıyılardaki modern turizm merkezlerine karşın yoksulluğu ve geriliğiyle dikkati çeker. Körfez Kıyısı bölgesinde Mestizolar büyük çoğunluğu oluşturur; bölgenin ekonomisinde en önemli yeri ticari ürünlere dayalı tanm tutar. Genelde öteki bölgelerden kopuk olan Chiapas bölgesinin kuzeyinde Yerliler, güneyinde ise Mestizolar ağırlıktadır. Maya uygarlığının beşiği sayılan Yucatân bölgesi kırsal bir nitelik taşır.

Batıkların gelişinden önce Yerlilerin büyük bölümü Orta, Batı ve Güney Yükseltileri bölgelerinde yoğunlaşmıştı. Yerli işgücünden yararlanmak isteyen Ispanyollar da genellikle bu bölgelere yerleştiler. Nüfusun öteki bölgelere yayılmasında itici gücü madencilik oluşturdu. Geniş ölçekli hayvancılığa bağlı yerleşim hareketi ise 19. yüzyıl ortalarında başladı.

Doğal yapının bir sonucu olarak kırsal kesimde geniş alanlar yerleşim dışında kalmıştır. Dolayısıyla kırsal yerleşme dokusuna toplu ve kümeleşmiş köyler egemendir. Meksika son derece hızlı bir kentleşme süreci yaşamaktadır. Hızlı büyüme özellikle küçük ve orta çaplı kentlerde belirgindir. Nüfusu 50 bini geçen kentlerin sayısı 100’ün üzerindedir. En önemli kentleşme eksenini ülkenin orta kesiminde Puebla ile Guadalajara arasındaki dar şerit oluşturur. Kuzey sınırındaki kentlerde de çarpıcı bir gelişme gözlenmektedir.

Son düzenleyen Safi; 23 Aralık 2016 01:12