Attila

(ö. 453), 434-453 arasında (445’e değin ağabeyi Bleda ile birlikte)
Hun hükümdarı.

Roma İmparatorluğu’ na saldıran en büyük hükümdarlardan biridir. Balkanlar’ın güneyindeki eyaletleri, Yunanistan’ı, ardından da Galya ve İtalya’yı istila etmiştir. Efsanelere de konu olan Attila Nibelungenliectde Etzel, İzlanda sagalarında Atli adıyla yer alır.

Doğu Roma’ya yönelik akınlar.
Attila ile ağabeyi Bleda’nın devraldığı imparatorluğun sınırlan, batıda Alp Dağları ve Baltık Denizinden doğuda Hazar Denizi yakınlarına kadar uzanıyordu. İki kardeşin hükümdarlığı ortaklaşa üstlendikten sonra yaptıklarıyla ilgili olarak bilinen ilk olay, Margus (Pozarevac) kentinde Doğu Roma İmparatorluğu ile imzaladıkları barış antlaşmasıdır. Romalılar, bu antlaşmayla, Hunlara verdikleri haracı iki katına çıkarmayı ve ileride her yıl 300 kg altın ödemeyi kabul ettiler. Attila’nın 435’ten 439’a değin yaptıkları kesin olarak bilinmemekle birlikte, topraklarının kuzey ya da doğu kesimindeki barbar halklara boyun eğdirmekle uğraştığı sanılmaktadır.

Doğu Romalıların Margus’ta yapılan antlaşmada öngörülen miktarı ödememeleri üzerine, Attila, Roma ordularının doğu ve batı sınırlarında çarpıştığı 441’de, Tuna sınırından güçlü bir saldırı başlattı. Singidunum (Belgrad) da dahil olmak üzere birçok önemli kenti ele geçirerek yerle bir etti. Doğu Romalılar, batıdaki kuvvetlerini geri çağırabilecek zamanı kazanmak amacıyla, 442’de bir ateşkes antlaşması yapmayı başardılar. Ama Attila 443’te saldırılarına yeniden başladı. Önce Tuna’daki kentleri, ardından da imparatorluk içlerine ilerleyerek Naissus (Niş) ve Sardica’yı (Sofya) ele geçirip yağmaladı. Konstantinopolis’i (İstanbul) hedef alan akınlarında Phillippopolis’i (Filibe) aldı. Bir dizi savaş sonunda Doğu Roma kuvvetlerini bozguna uğratarak Konstantinopolis’i kuzeyden ve güneyden çevreleyen denizlere ulaştı. Hun okçularının başkentin büyük surlarına karşı saldırılarının bir işe yaramadığını görerek, imparatorluk ordusunun Gelibolu Yarımadasına çekilmiş kuvvetlerine yöneldi. Bunu izleyen barış antlaşmasında, Doğu Roma’nın ödememiş olduğu 2.500 kilo altını da alarak, yıllık haracı üç kat artırdı ve her yıl 900 kilo altın ödenmesini zorunlu kıldı. Attila’nın 443 sonbaharında yapılan barış antlaşmasından sonraki eylemleri de bilinmemektedir.

Yaklaşık 445’te ağabeyi Bleda’yı öldürdükten sonra yönetimi tek başına yürüttü. Doğu Roma İmparatorluğu’na, hakkında çok az bilgi bulunan ikinci büyük saldırısını 447’de yaptı. 441-443 döneminden daha geniş kapsamh olarak tasarlanan bu saldırı, Güneydoğu Avrupa’daki Aşağı Skythia (İskit) ve Moesia eyaletlerine yönelikti. Attila, Utus (Vid) Irmağında yaptığı savaşta Doğu Roma güçlerini bir kez daha yenilgiye uğratmakla birlikte ağır kayıplar verdi. Daha sonra Balkan eyaletlerini yağmalayarak güneye, Yunanistan’a ilerledi ve ancak Thermopylai’ de durdurulabildi. Bu büyük akım izleyen üç yıl, Attila ve Doğu Roma imparatoru II. Theodosios’un elçileri arasındaki karmaşık görüşmelerle geçti. 449’da bir elçi grubuyla Attila’nın Eflâk’taki ordugâhım ziyaret eden Panium’lu Priskos’un Tarm adlı kitabında, bu diplomatik çekişmelerle ilgili bölümler vardır. Savaşı sona erdiren yeni antlaşmanın koşullan, 443’tekinden daha ağırdı. Antlaşma uyannca, Doğu Romahlar Tuna’nın güneyindeki geniş bir bölgeden çekilmek zorunda kaldılar ve miktarı bilinmemekle birlikte haraç ödemeyi sürdürdüler.

Galya’nın istilası.
Attila’nın ikinci büyük seferi 451’deki Galya istilası oldu. Batı’nın gerçek hükümdarı Romalı komutan Aetius ile o zamana değin dostça ilişkiler içinde olduğu anlaşılan Attila’nın Galya üzerine yürümesinin nedenleri kayıtlara geçmemiştir. Attila, Batı’daki hedefinin her iki Roma împaratorluğu’ndan toprak alarak Tolosa’yı (Toulouse) merkez edinen Germen kökenli Vizigot Krallığı olduğunu ve Batı Roma imparatoru III. Valentinianus ile hiçbir anlaşmazlığı olmadığını bildirdi. 450 baharında, imparatorun kız kardeşi Honoria, Attila’ya yüzüğünü yollayarak kendisini zorla dayatılan bir evlilikten kurtarmasını istedi. Attila, bunun üzerine Honoria’yı eşi ilan edip, Batı Roma İmparatorluğu’nun yarısını çeyiz olarak istedi. Attila Galya’ya girdiğinde, Aetius Vizigot kralı I. Theoderich ile anlaşarak, Hunlara karşı birlik oluşturdu. Bu seferle ilgili gerçekler birçok efsane ile örülmüş olmasına karşın, Attila’nın müttefikler ulaşmadan önce Aurelianum’u (Orleans) ele geçirmek üzere olduğu kesindir. Hunlar Aetius ve Theoderich tarafından geri çekilmeye zorlanmadan önce kentin bir bölümüne girmiş bulunuyorlardı. Catalauni Ovasında, bazı kaynaklara göre de Maurica’da (her iki yer de saptanamamıştır) yapılan şiddetli savaşta Vizigot kralı öldürüldü. Attila geri çekildi ve kısa bir süre sonra Galya’dan ayrıldı. Bu onun tek yenilgisi oldu.

452’de İtalya’yı işgal eden Hunlar, Aquileia, Patavium (Padova), Verona, Brixia (Brescia), Bergomum (Bergamo), Mediola- num (Milano) ve öteki birçok kenti yağmaladılar. Aetius’un bu akmları durdurabilmesine olanak yoktu. Ama aynı yıl İtalya’ da baş gösteren kıtlık ve veba salgını, Hunları Apenninler’i geçemeden geri dönmeye zorladı.

II. Theodosius’un yerine geçen yeni imparator Markianos haraç ödemeyi kabul etmediği için 453’te Doğu Roma İmparatorluğu’ na saldırmaya hazırlanan Attila, evlendiği günün gecesinde yatağında ölü bulundu. Mezarının gizli kalmasını sağlamak amacıyla Hunlar, onu ve hâzinesini gömenleri öldürdü. Yerine geçen iki oğlu imparatorluğu aralarında bölüştüler.

448’de Attila’yı ordugâhında ziyaret eden Priskos’ onu kısa boylu, tıknaz, koca kafalı, çukur gözlü, basık burunlu ve ince sakallı bir kişi olarak betimler. Tarihçilere göre Attila, öfkeli, kabadayı ve sert yaradılışına karşın, kararlı bir görüşmeciydi ve asla acımasız değildi. Attila’nın verdiği bir şölene katılan Priskos, yüksek rütbeli komutanları gümüş tabaklarda nefis yemekler yerken, onun tahta tabakta yalnızca et yediğini belirtir. Bir komutan olarak niteliklerini anlatan hiçbir belge günümüze kalmamakla birlikte, Galya istilasından önceki başarıları, onun seçkin bir komutan olduğunu göstermektedir.