Medya Nedir?
Medya, asıl olarak yabancı kökenli olan “media” kelimesinin türemesinden oluşturulmuş bir kavramdır ve “araç”, “orta”, “ortam aracı” anlamlarına gelen “medium” (Latince medius) sözcüğünün çoğuludur. Türkçe’de “kitle iletişim araçları” olarak da tanımlanır. Ancak kavramın kullanışsızlığı nedeniyle Türkçe olmasa da, medya kelimesine daha sık bir kullanım kazandırmıştır.
Medya, her çeşit bilgiyi bireye ve topluluklara aktaran, eğlendirme, bilgilendirme, ve eğitme gibi üç temel sorumluluğa sahip görsel, işitsel ve hem görsel, hem işitsel araçların tümüne verilen isimdir.
Medya kelimesi ile yapılan diğer bazı eşleştirmeler ise şöyledir:
- Medya = Televizyon,
- Medya = Teknoloji/araç,
- Medya = Popüler kültür
Bu tanımlamalar tam olarak doğruyu yansıtmazlar. Medya, sözcüğün kökeni itibariyle aracı olan, doğrudan olmayıp etkinlikleri dolaylı anlatandır.
Günümüzde kullandığımız anlamda medyanın üç boyutu vardır:
- Teknoloji-üretim ve kullanıma sunulma süreçleri
- Toplumsal ilişkiler (kurumlar)-profesyoneller, medya örgütleri ve medya endüstrisinin iç işleyişi ile diğer örgütler ve toplumsal kurumlarla ilişkileri
- Kültürel biçimler/ürünler -gazetelerin, programların, vb.; dolaşıma girme, okurlar ve izleyiciler tarafından alımlanma süreçleri
Medya deyince ilk akla gelen televizyon ve gazeteler olsa da medya, insanların bilinçlenmesinde ve olan olayları takip etmelerine yarayan bir araçtır. Kısa ve basit bir tabirle böyle ifade edebiliriz. Yine aynı şekilde, medya bireylerin siyasi tutum ve davranışlarını, özellikle de oy verirken siyasi tercihlerini çok ciddi boyutlarda etkilemeyebilecek bir güce sahiptir. Bu konuda önemli araştırmalara imza atmış bir araştırmacı olan Rivers (1982), Amerikan medyasını “ikinci hükümet” (second government) olarak nitelendirir. Haber medyası, yalnızca bireylerin siyasi yönelimlerini etkilemekle kalmaz aynı zamanda, siyasi karar verme mekanizması, siyasi liderler ve hükümet üzerinde de çok etkin bir baskı gücü oluşturur. Rivers’ın da vurguladığı (1982, 213) gibi, hükümet politikaları şekillendirilirken, diğer bazı toplumsal güçler gibi medya da, yönlendirici ve şekillendirici bir güç olarak önemli roller oynar. Ülkemizde 1980’li ve 1990’lı yıllarda yaşanan siyasi ve toplumsal olaylar hatırlandığında bu konu çok daha anlaşılır bir hal alacaktır.
Medya her zaman kontrol altında tutulmuştur veya tutulmaya çalışılmıştır. Çünkü medya dünyadaki en büyük güçlerden silahlardan biri haline gelmiştir. İnsanları istediği gibi yönlendirebilen, iktidar sahiplerini yerinden koltuğundan edebilecek bir güce sahiptir. Bunun için iktidar güçleri işlerin iyi gittiği dönemlerde medyayla sıkı ilişkiler kurmuş bu ilişkinin bozulmasıyla da yasaklama yoluna gitmiştir. Bu da sansür sorununu doğurmuştur.
Medya denince hangi iletişim araçlarını anlamamız gerekiyor? Medya kavramı içine neler giriyor?
Kavramı en geniş anlamı ile kullanıldığında, karşımıza çok kişiye ulaşabilen her türden sözlü, yazılı, basılı, görsel metin ve imgeleri(kitaplar, gazeteler, dergiler, broşürler, billboard’lar, radyo, film, televizyon, internet gibi) içeren çok geniş bir iletişim araçları yelpazesi çıkıyor.
İşte bu araçlar halkı bilgilendirme ve yaşadığı evren hakkında fikir edinme özgürlüğünü sunuyor. Biz bunlardan daha çok gazete ve kimi zaman da televizyonu ele alacağız çünkü en yaygın kitle iletişim araçları bugün için bunlardır.
Medya kategorileri
Medyayı kategorilere ayırmak istersek şöyle bir tablo karşımıza çıkar.
- Aracılık ettiği toplumsal ilişki türlerine göre:
- Kişiler arası
- Kitlesel
- Şebekesel (ağ)
- Kanala / bileşime göre:
- Yazılı (gazete, dergi)
- Elektronik (TV, internet)
- Kimyasal (film)
- Hitap ettiği duyulara göre:
- Görsel
- İşitsel
- Dokunma duyusuna seslenen (körler alfabesiyle yazılmış kitaplar gibi)
- Karma
- Ödeme / alma biçimine göre:
- Bedava/Ücretsiz olan
- Doğrudan satın alınan
- Doğrudan ödeme yapmadan alınan
- Genel erişim için ücret ödenen
- Özel içeriği izlemek için ödeme yapılan
- Nicelik / sayısal kullanımına göre
- Bireysel
- Ailesel
- Toplumsal
- Medya içeriğine (türe) göre:
- Eğlence-kurmaca
- Soap- opera
- Durum komedisi
- Aksiyon - macera
- Bilgilendirme-haber-gerçeğe yakınlık
- Reklam ve ticari amaçlı
- Mülkiyete göre:
- Ticari
- Devlet sahipliğinde/kontrolünde
- Bağımsız kamusal
- Medya örgütlenmelerine göre:
- Ulusal
- Yerel
- Uluslar arası - Global
sonucunu elde ederiz.
Medyanın ve gücünün, ekonomi ve dengeler gibi globalleştiğini varsayarsak bu açıdan daha geniş değerlendirmek gerekir.
*****
Kaynakça
Nalçaoğlu, Halil, (2003), Medya ve Toplum, Ips İletişim Vakfı Yayınları, İst.
Kejanlıoğlu, Beybin, “BİA Yerel Medya Eğitim Programı” Ankara
KEJANLIOĞLU, Beybin (2001), “BİA Yerel Medya Eğitim Programı”, İst.
