Çocuk edebiyatı, çocuklar için yazma düşünceleri XVIII. yy Avrupa'da çok ülkede birden yaygınlaşır. Önceki yüzyıllarda çocuk bir büyük adayı olarak düşünülür ve onun eksikliklerini tamamlamak amaçlanırdı. M.Ö VI. yy'da Atina ve Roma'da şiir, destan, fabl türleriyle bu doğrultuda çocuklar eğitilirdi. Aynı yy'da Hindistan'da hükümdarın çocuklarını eğiten kişinin yazdığı eğlenceli, öğretici bir çocuk kitabı yazdığı sanılır. Yine aynı çağda Çin'de Konfüçyus’un Çin Klasik edebiyatını öğreten bir kitabından söz edilir. Genellikle her ülkede çocuklar, geleneksel halk kültürleriyle yetişirler.
XIV. yy İngiltere'de William Caxston Grek, klasiklerini öyküleştirerek "Küçük Jonhn’un Yaşama Bilgisi" isimli eğlenceli ve öğretici bir kitap yazar. Bu çocuk edebiyatında yararlı ile eğlenceleri birleştiren bir anlayışın ilk örneğidir.
Matbaanın kullanımıyla, edebiyatın bütün alanlarında olduğu gibi, çocuk edebiyatında da yaygınlaşarak kitlelere ulaşır. Başlangıçta XVII. yy'da Fransa'da Fenelon'un soylu çocuklarını eğitmek için yazdığı "Telemek" ve La Fontaine’in aslında büyükler için yazdığı fabller, Perrault’un masalları öncü sayılan eserlerdir.
Bu çağdaş anlayış önce İngiltere'de benimsenir. Robin Hood ve benzeri halk kahramanlarının resimli kitapları, küçük cep kitapları, ezop fablleri, binbir gece masallarının çevirileri ilk çalışmalardır. John Newberry’nin çocuk dergiciliği çalışmaları yanı sıra ilk çocuk klasiği sayılabilecek kitablar yazılır. Daniel Defoe’nin Robinson Crusoe, Jonathan Swit’in Güliverin Seyahatleri, Oscar Wilde’nin Mutlu Prens, Lewis Carrol’un Alis Harikalar Diyarında, Charles Dickens’in David Coperfield, Charlotte Bronte’nin Jane Eyre…
Avrupa da çocuk edebiyatına gösterilen ilgi ABD’de etkisini göstermeye başlar.önceleri sadece eğitime, katı kurallara dönük olan çalışmalar yerini bizde de bilinen Louisa May Alcott’un Küçük Kadınlar, Mark Twain’in Tom Sawyer ve Huckleberyy Finn adlı kitabları ölçüsünde iyi eserler verilmeye başlanır.Önceleri öğreticiliğe karşı çıkan romantik bir anlayış etkin olur. Sonra fantezi, masal, ansiklopedik kitaplar, şiirler özellikle de resimli çocuk kitapları konusunda önemli gelişmeler görülür. Lura Ingall Wilder’in Büyük Ormandaki Küçük Ev romanı çok sevilen bir kitap olur. Son yıllarda ABD’de çocuk yayınlarında özellikle ticari amaçlar ön plandadır.
Fransanın en önemli çocuk kitapları;
La Fontain, Perrault, Fenelon, Emile- yazarı; Rousseu
Kimsesiz- Hector Malot
Küçük Prens-Antoine de Saint Exupery
George Sand, Alphonso Daudet, Alexsandra Duma Pere gibi bizde de tanınan yazarlar Fransız çocuk edebiyatının öncüleridir.
XX. yy'da başlatılan Tenten ve Asterix dizileri de güldürü, yergi, hareket içeren başarılı resimli öykülerdir.
Almanya'da çocuk edebiyatı;
Grimm kardeşlerin masalları bir çok dile çevrilir. Masallarıyla ünlü Hoffman, Brantano gibi yazarlardan söz edilebilir. XIX. yy ikinci yarısında Karl Mary’ın Kızılderililer ve Vahşi Batı adlı öyküleri büyük başarıya ulaşır. Sonra sanat gücü ağır basan eserler yazılması gereği benimsenir. Özellkikle II. Dünya Savaşı'ndan sonra Alman çocuk edebiyatında büyük gelişme görülür.
Sovyetler Birliğin de Maksim Gorki nin eserlerini görebiliriz.
İsveç; Selma Lagerlöf’ün Nils Holgerson’un Eşsiz İsveç Yolculuğu adlı kitabını başka bir çok dile çeviren çocuk klasiğidir.
Norveç'te çocuk edebiyatı halk masallarıyla başlar.Moe ‘nin Kuyuda ve Gülde adlı düşsel kitabı dile çocuk edebiyatı altın çağını yaşar.
Danimarka' da daha çok Almanca çevirilerin etkisi yaygındır.En önemli yazar Andersen’dir.Ocakbaşı Hikayeleri dünya çocuk klasiği olmuştur.
Fillandiya'da uzun yıllar aydınlar İsveçce konuştuğu için ilk eserler o dilde yazılır. En önemli çalışma Ellas Lönrot’un halk edebiyatından derleyerek düzenlediği Kalavela'dır.
Bu ülkemizde dünyadaki çocuk edebiyatının gelişimine ilişkin bilgilendirme sizler için ürkütücü gelmesin. Aslında bu yazımda ayrıntılara girmemeye özen gösterdim. Ülkemizde ve dünya da çocuk edebiyatına ilişkin ve çok bilinen sizlerinde tanıdığı yazar ve eserlerden örnekler verdim.Kuşkusuz ki ülkemizde ve dünya da çocuk edebiyatı ürünleri anlatılanlar ölçüsünde sınırlı değildir.
Ülkemizde Çocuk Edebiyatı Gelişimi
edebiyatımızın gelişim bölümünde çocuklar için ayrılan yer ne yazık ki sınırlıdır.uzun yıllar sözlü halk geleneğinden yararlanılır. Masal, tekerleme, bilmece, mani, söylence, destan, vb. türler çocuklar için yaratılmamıştı,r ama çocuklarda yararlanırlar.
Divan Edebiyatı kaynaklarına bakıldığında çocuklar için yazılmamış ama çocukların eğitimine yönelik çağın ahlak kurallarını yansıtan iki örnekle karşılaşırız: Nabi’nin Hayriyye’si (XVII. yy) ile Sünbülzade Vehbini’nin Lütfiye-i Vehbi’si (XIX. yy)
İlk Türkçe alfabe Kayserili Dr. Rüştü tarafından 1859’da yazılır. Nuhbet’ül Etfal adlı bu alfabenin en önemli yönü, içinde didaktik öyküler ve fabler olmasıdır.
Tanzimat döneminde, Batı Edebiyatından dünya çocuk klasikleri dilimize çevrilir: Fenelon Terceme-i Telemak, Daniel Defoe Terceme-i Hikaye-i Robinson, Jonathan Swift Güliveri’in Seyahatnamesi, Jules Verne Gizli Ada-80 Günde Devrialem-Merkez-i Arza Seyahat-Beş Hafta Balonla Seyahat gibi.
Bu çevirilerin daha çok büyüklere seslendiklerini biliyoruz. Sizce nedeni ne olabilir?
Sorunun karşılığını Tanzimat Edebiyatı döneminde kullanılan dilin çocukların anlamasına uygun olmadığında bulabiliriz.
Bu dönemde sözü edilebilecek başarılı çalışmalar Şinasi’nin La Fontaine’den manzum fabl çevirileri ile Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat Efendi’nin manzum çevirileridir. Tanzimat döneminde çocuk gazete ve dergileri de yayımlanmaya başlar. 2. Meşrutiyet'ten sonra Darülmuallimin (yüksek öğretmen okulu) müdürü Satı Bey çocuklar için edebiyatın gereğini ve çocukların yaşlarına uygun şiir ve şarkılardan yoksun olduklarını vurgular. Aynı düşünceler Ahmet Cevat’ın Çocuklara Hikaye Anlatma Sanatı(1910) kitabında da belirtilir. Zamanın sanatçıları bu etkilerle çocuklara yönelirler.
İbrahim Alaattin Gövsa Çocuk şiirleri, Ali Ulvi Elöve Çocuklarımıza Naşideler, Tevfik Fikret Şermin isimli şiir kitaplarını yayımlarlar . Bunlar da dönemin edebiyat anlayışına aykırı, oldukça sade, çocuklara yaklaşan bir anlatım vardır.
Hece ölçüsü ile yazılmışlardır. Daha sonra yazılanlar ise bu konulara örnek olmuşlardır.
Milli edebiyat dönemi sanatçıları da didaktik şiirleriyle bu anlayışı sürdürürler. Ziya Gökalp Kızıl Elma, Yeni Hayat, Altın ışık; Ali Ekrem Bolayır Çocuk Şiirleri, Şiir Demeti; M.Fuat Köprülü Mektep Şiirleri ni yazarlar. Mehmet Emin Yurdakul,Enis Behiç Koryürek,Yusuf Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoy da bu didaktik şiirlerin sürdürücüsü olurlar.
Aynı yıllarda Ömer Seyfettin, Hüseyin Rahmi Gürpınar Çocuklarca en sevilen ve okunan yazarlardır.
Ömer Seyfettin denilince çocuklar için yazdığı öyküleri aklımıza gelir: Ant, Diyet, Kaşağı, Forsa, Pembe İncili Kaftan…
Cumhuriyet döneminde de çocuklar için manzume yazma geleneği sürer. Daha çok Anadolu’yu ve insanı anlatan, Kurtuluş Savaşını, Atatürk’ü yücelten, ulusal duyguları pekiştiren örneklerdir bunlar. Ahmet Kutsi TECER, Necmettin ONAN, Ömer Bedrettin UŞAKLI, Kemalettin KAMU, Vasfi Mahir KOCATÜRK, Hasan Ali YÜCEL bu dönem sanatçılardandır. Bu ürünler içinde çocuğun düşünme, yaratma yeteneklerini geliştirmeye yönelik olanlar çok azdır. Bu dönem çocukları için henüz öykü ve roman türünde başarılı örneklere rastlanmaz. Reşat Nuri GÜNTEKİN, Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU, Halide Edip ADIVAR, Mahmut YESARİ, Aka GÜNDÜZ, kişileri konusu çocuklar olan ama çocuklar için yazmayan dönem yazarlarındandır.
1928 de başlayan okuma-yazma seferberliği ile ülkemizde çocuk edebiyatı alanına duyulan ilgi artmış, çocuklara yönelik yayımların sayısında ve niteliklerinde olumlu gelişmeler gözlemlenmiştir.
1936 yılında M.E.B talim ve terbiye kurulu çabalarıyla çoğu çeviri olan pek çok kitabı yayımlanır.
Naki TEZEL’in halk kaynaklarına yönelerek Çocuk Masalları derlemesiyle başlayan çalışmalar Eflatun Cem GÜNEY’in bu konudaki başarıları ve başka yazarların da katılmasıyla günümüze dek sürer. E. C. GÜNEY’in Dertli Kaval, Nar Tanesi ile 1956 Dede Korkut Masalları eserleride anılmaya değer.
Rakım ÇALAPALA’nın Mustafa Ataürk’ün Romanı ile Falih Rıfkı ATAY’ın Babanız Atatürk adlı biyografik romanları, türlerinin ilk abaşarılı örnekleridir.
Halide Nusret ZORLUTUNA’nın Benim Küçük Dostlarım eseri ile Nahit Nafiz EDGÜER’in Atatürk’ten Anılar isimli kitapları da anı türünün ilk başarılı çalışmalarıdır.
Orhan Veli KANIK’ın şiir biçimine dönüştürdüğü La Fontaine Masalları Nasrettin Hoca hikayeleri çocuk edebiyatımız için olumlu çalışmalardandır.
Genellikle öğretmen kökenli yazarların başarılı çalışmalarıyla çocuk edebiyatımız zenginleşir.
Şiir dalında da başta Fazıl Hüsnü DAĞLARCA Kuş Ayak, Balina ile Mandalina, Açıl Susam Açıl eserleriyle pek çok yeni sanatçıyı tanırız.
Çocukların olumlu olumsuz tüm etkilere açık oldukları düşünülürse, belli ideolojik kaygılardan uzak, ucuz ve kaliteli yayınlarla çocuklara seslenilmelidir.
Yanı sıra radyo, televizyon ve basın gibi iletişim araçları da bu konuda bu çabayı desteklemelidir.
Son düzenleyen ThinkerBeLL; 17 Ekim 2011 09:51
