Hunlar Hakkında ilk Bilgiler ve Devletin Kuruluşu

Elimizdeki bilgi ve belgelere göre, bilinen Türk tarihi Asya Hunları yani Büyük Hun İmparatorluğu ile başlamaktadır. Bundan önce de Orta Asya ve Çin'in kuzey kesimlerinde faaliyet gösteren bazı Türk siyasî kuruluşları varsa da haklarında sağlıklı bilgilere sahip olduğumuz ilk Türk devleti, Büyük Hun İmparatorluğu'dur.

Çinliler'in "Hiung-nu" dedikleri "Hunlar"ı Orhun-Selenga ırmakları ile Türklerin kutlu ülke saydıkları Ötüken civarı merkez olmak üzere devletlerini kurmuşlardı. Devletin ilk kurulduğu yerlerin San ırmak ile Ordos bölgesi olduğu tahmin edilmektedir.

"Hun" sözü Türkçe'de "insan, halk" anlamına gelmektedir. Hunlarla ilgili ilk bilgiler M.Ö. IV. yüzyıla kadar gitmektedir. Hunlar hakkında ilk resmî belge, Çinde'ki Çu (Chou) hanedanı ile M.Ö. 318'de yapılan bir siyasî anlaşmadır. Bu anlaşmadan sonra zayıflayan Çin üzerinde Hun baskısının arttığını görmekteyiz. Çinliler kuzeyden gelen bu Hun baskısını bir ölçüde hafifletmek amacıyla meşhur "Çin Seddi"ni yaptılar (M.Ö. 214)

Büyük Hun Devleti'nin bilinen ilk hükümdarı Mete'nin babası Tuman (Teoman)'dır. Tuman'm oğlu Mete ile arası hükümdarlık yüzünden açılmıştı. Mete'nin üvey annesi, kendi oğlunu tahta çıkarmak için Tuman'ı Mete'ye karşı kışkırtıyordu. Bu amaçla Mete'yi Yüe-çilere rehin olarak göndertti. Mete, bir yolunu bularak Yüe-çilerin elinden kurtulmuş ve kendisine bağlı onbin atlı asker ile iktidar mücadelesine atılmış, babasını yenerek Hun tahtına geçmiştir (M. Ö. 209).

Mete Çin üzerine yürüdü. M.O. 201-199 yılları arasında üç yıl süren Çin harekatı ile Çin'in kuzey bölgeleri tamamen ele geçirildi. Bu üç yıllık harekât sırasında Çin'in Han hanedanı hükümdarı Kao-Çu ve ordusunu Peteng (Pai-teng)'de Türk savaş sistemi "Turan Taktiği" ile kuşatan Mete, Çin imparatorunu anlaşmak zorunda bıraktı.(M.O. 201).

Yapılan anlaşmaya göre Çin İmparatoru, bozkır bölgelerini Hun devletine bırakıyor, yiyecek, ipek ve yıllık vergi vermeyi kabul ediyordu (M.O. 200).

Doğu Asya tarihinde iki büyük devlet arasında yapılan ilk milletlerarası anlaşma olan bu anlaşma sonunda Mete, Çin hanedanından bir kadınla da evlenerek, dostluğunu pekiştirmiş ve bu sayede diğer taraflarda rahat hareket edebilme imkanını kazanmıştır.