Semenderler Nasil Solunum Yaparlar
Semender ailesi üyelerinin solunum tarzlarında büyük ayrılıklar vardır.
Larvaların, solungaçları sayesinde yaşamalarına karşılık, bazı ergin
semenderlerin akciğerleri vardır, başkalarının balıklar gibi
solungaçları bulunur, akciğeri de, solungacı da almayan daha başkaları
ise derileri ve ağızları ile boğazlarının zarı yoluyla solunurlar.
«Mağara - semenderigiller» den bilimsel adı «Necturs maculosus» olan
bir Kuzey Amerika türü île tek tük birkaç başka semender erginleştikten
sonra da solungaçlarını muhafaza ederler. Ovalardaki akarsularda, hatta
göllerde yaşayan bu semenderler bazen 30 santimden uzundur. Ana dalları
kılımsı liflerle kaplı olduğundan solungaçlarının kürkü gibi bir
görünüşü vardır. Kan, minik kılcal damarlar yoluyla bu liflere kadar
gelmekte, sudaki oksijen de gene burada kana geçmektedir. Döküntü
maddeleri de gene aynı lifler yoluyla vücuttan atılmaktadır. Suyunun
oksijeni az batak göllerde yaşayan semenderlerin solungaçları, hızlı
akımlı ve bol havalanan dağ akarsularında yaşayanlarınkinden daha
çapraşıktır. Göl yerlisi semender´in sırtında ve kuyruğunda soluk
almasını kolaylaştırdığı sanılan bir yüzgeç bulunur. Zira semenderlerin
solungaçlarından başka, derileri yoluyle de solunduklarını gördük.
Alçak alanlardaki akarsularda, havuzlarda ve göllerde yaşayan
semenderlerden banları solungaçlarını kaybederler, daha başkaları
aksine solungaçlarını muhafaza ederler. Kuzey Amerika´da yaşayan 40
santim uzunluğundaki «gizli solungaçlı semender» in (Cryptobranchus
alleganiensis) lârvalığında solungaçları vardır, fakat bunları kısa bir
süre sonra kaybeder ve yerlerinde sadece bir yarık kalır. Yetişkin
gizli solungaçlı semender*in akciğerleri varsa da, soluk almak için
daha ziyade derisinden yararlanır. Bunun gibi,
»Kongo yılan balığı» veya asıl adiyle «iki soluklu semender» de
(Amphiuma means) solungaçlarını kaybettikten sonra, bunların yerindeki
yarıkları muhafaza eder. 76-89 santim uzunluğunda olan, ender hallerde
uzunluğu 1 metreyi bEe bulan bu türün sırtı siyahımsı-kahverengi
üzerinde yeşil parıltılı, karın bölgesi daha açık renktir. Bu tür
Birleşik Amerika´nın güney doğusundaki bataklıklarda görülür. «Deniz -
kızı semendergiller» veya öbür adiyle «siren» lerde (Pseudobranchus)
solungaçlar başın dışında olup semender´in hayatı süresince
kaybolmazlar. Deniz kızı semendergillerin başlıca türü «çamur
semenderi» (Siren lacertina), 65-75 santim uzunluğunda olabilen beyaz
lekeli bir siyah semenderdir. En çok bataklıklarda yaşamakta olup sudan
pek ender olarak ve ancak kısa süreler için çıkar.
«Küt-ağızngiller» den bazı dillerde «kaplan semenderi» (Amblostoma
tigrinum) denilen türler, solungaçlarını kaybedebilir veya
kaybetmeyebilirler. Bunlardan Kuzey «Batı kaplan semenderi» (Ambylstoma
tigrinum melanosticum) denilen bir türün henüz larva görünüşündeyken
ürediği dikkati çekmiştir. Meksiko şehri çevresindeki göllerde
rastlanan benzer larvalara Aztek lisanından alınma «aksoloîl» adı
takılmıştır. Bu yaratıklar öylesine ilgi uyandırmışlardır ki, bütün
kaplan semenderi larvalarına «aksolotl» denilmektedir. Meksika
göllerinin bazı aksolotlian solungaçlarım kaybedip karaya çıkmakta ve
akciğeriyle soluk alıp verebilmektedir. Fakat oksijeni emen nemli
derileri akciğerlerin çalışmasına yardım etmektedir.
Kuzey Amerikandaki adi semenderler´den birçoğunun, meselâ «kırmızı
sırtlı semender» in (Plethodon cinereus), «çamurlu semender» in
(Plethodon glutinosus) ve «ağaç semenderi» nin (Aneides lugubris) hiç
akciğeri yoktur. Bu gibi hayvanlar derileri veya hava ile temasta olan
başka vücut dokuları yoluyla solunum yaparlar.
Hızlı dağ akarsularının bol oksijenli sularında yaşayan semender daha
çok dertleriyle solunum yaptıklarından ne solungaca, ne de akciğere
ihtiyaç duyarlar. Hatta akciğerler onlar için bir yüktür, zira bu
organlar hava ile dolduğu zaman, semenderler nehirlerin dibindeki av
alanlarında kalmakta güçlük çekeceklerdi.
Bazı akciğersiz semenderler suya hiç girmezler. Yukarıda adı geçen
kırmızı sırtlı semendere çamur semenderler suyun içinde kalmaya
zorlansalar, boğulmanın önüne geçemezler.
</H2>
